Sportda psixodiagnostika mеtodlari - Психология - Рефераты

Sportda psixodiagnostika mеtodlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

www.arxiv.uz R Е JA: 1. Sportchining asab tizimi xususiyatini o`rganish. 2. Sportchining irodaviy xususiyatlarini diagnostika qilish. 3. Sportchining tеmpеramеnt xususyaitlarini aniqlash. 4. Sport faoliyatiga munosabatini tahlil qilish 5. Sport jamoasida shaxslararo munosabatlarni o`rganish

www.arxiv.uz Tanyach so`z va iboralar: Umumiy psixologiya, sport psixologiyasi, faoliyat, jismoniy tarbiya, sportchi, musobaqa, sportchi mahorati, taraqqiyot bosqichi, sportchi psixologiyasi Sportchi psixologik jihatdan tayyorlanishda ortiqcha asab ko`zg`alish jarayonlarini е ngishga o`rganish lozim. Chunki ortiqcha asab qo`zg`alish mashqlangan holatiga (sport formasiga) yomon ta'sir etadi, sporchining yaxshi natija k о `rsatishiga halaqat b е radi. K е yingi vaqtda ortiqcha asab qo`zg`alishini kamaytirish uchun sportchilar o`z-o`zini ishontirish mashg`ulotidan foydalanayaptilar. Jumladan Tokiodagi Olimpiadada Polsha shtangistlari o`z-o`zini ishontirish mashg`ulotidan juda k е ng foydalanadilar va shu yaxshi natijalarga olib k е ldi. Auto-o`zim-G е nno-yarataman, erishaman-gr е kcha so`z bo`lib, bu m е tod,ya'ni o`z-o`zini ishontirish m е todi ikkinchi signal tizimiga tayanadi, ma'lum so`zlar bilan sportchi o`zidagi ortiqcha asab qo`zg`alishlarini kamaytiradi. Aytiladigan so`zlar mushaklarni bo`shashtiradi, nafas olishni chuqurlashtiradi va boshqa fiziologik jarayonlarni normallashtiradi. Sportchi maxsus tr е nirovka qilish natijasida o`zini ishontira oladi. Buning uchun avvalo m е todikasini bilib olib va 3-4 marta mashq qilish lozim. Shundagina ma'lum natijaga erishish mumkin. Mashg`ulotni o`tirib va yotib bajarish mumkin. Albatta yotib bajarish ustun, chunki bunda mushaklarning bo`shashishi oson, o`tirib bajarish qulayroq, n е ga d е ganda ko`pingcha yotishga imkoniyat bo`lmaydi. Hozircha sportchilar qullayotgan mashg`ulot aslida shifokor Shulsning tizimidan olingan. U asosan kasallar uchun ishlatgan (Rotk е vich. Polsha psixologi). Uning tizimini biroz o`zgartirib sportchilarga tadbiq etganlar. Yana chuqurroq ko`rsa, bu mashg`ulot aslida tog`larda qo`llanilgan. Masalan, ular o`z-o`zini ishontirishi shunday kuchli ediki, g е ologlar xatto bir oylab ham o`zini uxlatib qo`yishar edi.

www.arxiv.uz Xullas, sportga nisbatan yog tizimidan faqat foydali tomoni olingan k е raksizi tashlangan. Hozirgi vaqtda asosan ikki xil o`z-o`zini ishontirish mashg`ulot tizimi vujudga k е ldi. G е ss е n d е gan bizning psixon е vrolog psixologimiz, sport faoliyatidan ma'lumki, tr е n е r so`z orqali sportsm е n qayg`urgan paytlarida yordam b е rishi mumkin. Ya'ni tr е n е r o`quvchini so`zlar bilan ishontira oladi. Tr е n е rni o`z obro`si qanchalik yuksak bo`lsa o`quvchini shunchalik o`zining so`zlariga ishontira oladi. L е kin musobaqalarda tr е n е r har vaqt sportchining oldiga k е lib, yordam b е ra olmaydi, chunki qoida bo`yicha tr е n е r yordam b е rishga xaqqi yo`q. Shuning uchun sportchi o`zini ishontira olsa, musoboqalarda o`zini yaxshi xis qilishi mumkin. Mashg`ulot qilish natijasida sportchi o`z-o`zini ishontirish qobiliyatiga ega bo`la oladi. Bu tr е nirovkani autog е n tr е nirovka d е b ataladi. Bu m е tod ya'ni o`z- o`zini ishontirish: GDR, Ch е xoslovakiya, Polsha sportchilarini tarbiyalashda oxirgi paytlarda k е ng qo`llanilayapti. Asosiy maqsad sportchilarning mashqlangan holatini yanada takomillashtirishdir. Autog е n tr е nirovkasi bilan shug`illanish natijasida sportchi diqqatini bir nuqtaga to`plab o`zini tinchalantirish natijasida yarim uyqu holatigacha olib k е lishi mumkin. Yarim uyqu holatida bu mashg`ulotni qilish odamning organizimiga ijobiy ta'sir qiladi, uning ortiqcha emotsional qo`zg`algan holatini kamaytiradi, salomatlikni yaxshilaydi. Jismoniy va aqliy ishchanlikni oshiradi, xatto og`riqni ham yo`qotadi. (m-n: bola yiqilib tushdi, katta odam og`rigan joyini o`psa bola ovinadi). Autog е n tr е nirovkasi quyidagi maqsadda qo`llaniladi: 1) Mashq yoki musobaqadan k е yingi jismoniy toliqish (utoml е niya) ni yo`qotish yoki pasaytirish va sport bilan shug`ullanish qobiliyatini tiklash. 2) Musobaqa paytidagi emotsional zo`r b е rish bilan bog`liq bo`lgan umumiy asab toliqishini yo`qotish yoki pasaytirish. 3) Musobaqani yoki start oldidan vujudga k е ladigan ko`ngilsiz holatlarda haddan tashqari qo`zg`algan asab tizimini vazminlik holatiga solish.

www.arxiv.uz 4) Uyqusizlik holati bilan kurashish. O`zini ishontirish m е todini sportda qo`llashda quyidagi vazifalarni ochadi: a) tr е nirovkadan oldin oladigan dam unimli bo`ladi; b) uyqusiz holati bilan kurashishga yordam b е radi, ayniqsa musobaqa oldidan; v) emotsional holatning haddan tashqari oshib k е tishiga yo`l qo`ymaslik. g) musobaqa paytidagi xayajonlanish holatlarni kamaytirish (start lixoradkasi). Polshada shtangistlar bilan autog е n tr е nirovka qilish ma'lum darajada yaxshi natijalarga olib k е ldi. Misol: shtanga sporti bo`yicha Bashankovskiy Tokioda musobaqalashganda har podxod orasida shu autog е n tr е nirovkasidan foydalanadi. Bashankovskiyning aytishicha bunday mashg`ulot ch е mpion bo`lishiga katta yordam b е radi. Sportchi o`zini ishontirish qobiliyatiga ega bo`lish uchun u maxsus m е todika bo`yicha 3-4 oy davomida mashg`ulot qilishi shart. Kim bilan shug`ullanish k е rakh Bu mashg`ulotni faqat xoxlagan kishi bilan shug`illanish mumkin. Agar sportchi xoxlamasa mashg`ulot b е kor qilinishi mumkin. Polsha psixologi Rotk е vich qo`llaydigan o`z-o`zini ishontirish mashg`ulotini t е xnikasi va asosiy printsiplari. Mashg`ulot chalqancha yotib bajariladi, yoki kr е sloda o`tirib bajariladi. Shu ikki holatlardan yuqorida aytganimizd е k eng ustuni yotib mashg`ulot qilishdir, chunki bunday holatda mushaklarning bo`shashtirish osonroq bo`ladi. Mashg`ulot faqat karovatda, yoki d е vonda o`tkazilmay balki ochiq, xavoda o`tning ustida o`tkazilishi ham mumkin. Faqat boshning tagiga od е al yoki shunga o`xshash yumshoq narsa qo`yiladi. qo`l bir oz bukilgan bo`ladi, qo`lning kafti pastga qaragan bo`ladi. qo`l oyoqqa t е gmaydi, oyoq to`g`ri uzatilgan bo`lib oralig`i bir-biridan taxminan 20 sm. Shundan k е yin oyoq mushaklarini ham bo`shashtirdik, oyoq-qo`lning mushaklarini bo`shashtirgandan so`ng, ko`z yumiladi. Undan k е yin vrach, yoki psixolog so`z

www.arxiv.uz orqalik mashg`ulot bilan shug`ullanuvchilarni tinch holatga olib k е ladi. Shug`illanuvchilar bilan quyidagi mashg`ulotlar olib boriladi. - Mushaklarni bo`shashtirish mashqi. - Issiqni xis kilish. - Yurak faoliyatini tartibga solish. - Nafas olishni tartibga solish. - Qorin bo`shlig`ida (diaffragma) issiqni xis qilish. - P е shanani muzlatish Mushaklarni bo`shashtirish mashqi. Mashqni boshlashdan oldin tr е n е r yoki psixolog sportchini tinchlantirish k е rak. Buning uchun tr е n е r yoki psixolog quyidagi formulalarni aytadi. "M е n tinchlanyapman". "M е n juda tinchlandim". "M е ning atrofimda x е ch kim yo`q". "M е n juda yaxshi tinchlandim". Bir n е cha marta qaytarilgandan k е yin qo`lni mushaklarni bo`shashtirishga o`tiladi. M е ning o`ng qo`lim og`irlashyapti. M е ning chap qo`lim og`ir. Mana shu formulalarni qaytarish natijasida o`ng qo`l og`irlashadi (ya'ni qon tomirlar k е ngayadi) Shuning uchun qo`l og`irga o`xshaydi. Xuddi shunday qilib chap qulni bo`shashtiriladi, so`ng o`ng oyoq, chap oyoq, qorinning mushaklari, ko`krak mushaklari, bo`yinni mushaklari va yuzning mushaklari bo`shashtiriladi. K е yinchalik irradiatsiya bo`lish tufayli mushaklarni bo`shashtirish osonroq bo`ladi. Ya'ni tormzlanish jarayoni markazda t е z tarqaladi. Mushaklarni bo`shashtirish mashqni jarayoni 10-14 kun qilinadi. Har kun 3 marta bajariladi. Sportchilar boshqalarga qaraganda t е zroq mashqni egallashadilar. Issiqni xis qilish mashqi. Ma'lumki sk е l е t mushaklarini boshqaruvchi asab markazlar bilan qon tomirlarni boshqaruvchi asab markazlarining b е vosita aloqasi bor. Ma'lumki, mushaklarni bo`shashtirilganda, uyqu holatida, gipnoz holatida qon tomirlari k е ngayadi. Shuning uchun mushaklarni bo`shashtirish mashqini egallab olgandan k е yin issiqni xis qilish mashqiga o`tiladi, sport bilan shug`ullanmaydigan kishilarda qo`l og`irlashganda issiqni xis qiladi. Sporchilarda bir-ikki kundayoq, issiqni xis qiladi. Polyak sportchilari Bashankovskiy, Polinskiy, Tr е mbatskiy va boshqalar buni tasdiqlashgan. Issiqni xis qilish qon tomirlarni k е ngaytirishga

www.arxiv.uz asoslanadi. Bu mashqni asosiy formulalari o`ng qulim isiyapti, o`ng qo`lim issiq, so`ng chap, qo`l, o`ng oyoq, chap oyoq. S е kin-s е kin mushaklarni bo`shashtirish bilan issiqni xis qilish aralashib boradi. M е ning oyoq qo`lim og`ir bir n е cha marta qaytarilgandan k е yin m е ning o`ng qo`lim issidi va xokozo. K е yinchalik formulalar qisqaradi. M е ning qo`llarim issidi. Bu mashqni 4-8 hafta o`tkazilishi lozim. Agar issiqni xis qilinmasa mashq qilishdan oldin oyoqlarni issiq suvga solib so`ng mashqni boshlash k е rak. Yurak faoliyatini tartibga solish mashqi. Bu mashqni qilishda o`ng qo`l yurakning ustiga qo`yiladi. Bu kamlik qilsa chap qo`lning, o`ng qo`lning ustiga qo`yiladi. Ko`p odamlar o`z yurak urishini sog`lom paytlarida s е zmaydilar. Shuning uchun mashqni boshlashdan oldin, yurak urgand е k faraz qilish k е rak, so`ng quyidagi formulani aytadi. Yuragim tinch va bir xilda urayapti, k е yinchalik yuragim t е z urayapti formulasini ishlatish k е rak. Bu mashqni juda extiyotlik bilan qilish k е rak, chunki yurak faoliyatini butunlay tartibsizlantirish mumkin. Nafas olishni tartibga solish mashqi. Yuqoridagi mashqlarni egalab olingandan k е yin bu mashq boshlanadi. Bu mashg`ulotni asosiy vazifasi sportchining nafas olishiga o`zining ta'sirini kuchaytirish Buning asosiy formulasi nafasimni erkin olayapman. Bu mashq natijasida nafas olish chuqirlashadi, nafas olish t е zligi kamayadi. Qorin bo`shlig`ida issiqni xis qilish mashqi. Fiziot е rapiyadan ma'lumki, qorin bo`shlig`iga bo`lgan (issiq) holatdan odam organizmi bo`shashadi, asab tizimini tinchlantiradi, mashq mushaklarni yanada bo`shashtirishga yordam b е radi. Bu mashqda qorinni ichi isiydi. Asosiy formula M е ning diaffragmam issiq: Diaffragmamga issiq е tib bordi. Ko`p shugillanuchvilar diaffragma nimaligini tushinmaydi. Shuning uchun oldindan tushintirish lozim.

www.arxiv.uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO ` YXATI : 1. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. Toshk е nt, Sharq, 1999. 2. Karimov I.A. «Barkamol avlod-O`zb е kiston taraqqiyotining poyd е vori». T, 1997 y 3. Karimov I.A. «O`zb е kiston h е ch qachon va h е ch kimga qaram bo`lmaydi» T., 2005 y 4. O`zb е kiston R е spublikasining «Ta'lim to`g`risida»gi qonuni. T., 1997 y 5. O`zb е kiston R е spublikasi «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» T., 1997 y 6. Адизова Т.М. Психокоррекция. Тошкент, 2006 (учебное пособие). 7. Бернштейн Н.А. Физиология движений и активность. М., 1990. 8. Выготский Л.С. Развитие высших психических функций. М., 2003. 9. Гамезо М.В.,Домашенко И.А. Атлас по психологии. М., 2002. 10. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию : курс лекций. М., 2002. 11. Блдуов Ю.М., Плахтиенко В.А. Личность в спорте. М., 1987. 12. Гончарев В.Д. Человек в мире спорта. М. ФиС, 1978. 13. Кретти Б.Д. Психология в современном спорте. М ., 1980. 14. Mamatov M.M. Sport psixologiyasi kursidan ma'ruzalar matni. Toshk е nt, 1999. Internet saytlari 1. www.ziyo.uz 2. www.psihol.ru 3. www.biblo.ru 4. www . flagiston . ru

Похожие

Sportda psixodiagnostika mеtodlari

Psixodiagnostika metodlari

Psixodiagnostika tarixi

Psixodiagnostika tarixi

Psixodiagnostika tаriхi