Shaxs psixologiyasi - Психология - Рефераты

Shaxs psixologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

154.5 KB

Shaxs psixologiyasi Reja: 1. Psixologiyada shaxs tushunchasi 2. Shaxsning tuzilishi, tarkib topishi 3. Shaxs faoliyatining yo`nalishi 4. Shaxsni shakllanishida o`z-o`ziga baho berish. 5. Shaxs taraqqiyotini harakatga keltiruvchi kuchlar 6. O`quvchi shaxsni o`rganish metodlari

1. Insonning shaxs sifatida tarkib topishi, unga ta’sir etuvchi omillar, uning mexanizmlari haqida psixologiya fani aniq ma’lumotlarga ega. Jamiyat taraqqiyotida bosh omil hisoblanuvchi, shu jamiyatning rivojlantiruvchisi bo`lib hisoblanuvchi inson odam sifatida dunyoga keladi. Uning shakllanishi o`ziga xos xususiyatlari u yashab turgan jamiyatda tarbiyalanadi, yuz beradi. Odam insoniyat vakili sifatida baholanuvchi termin bilan xarakterlanadi. Hamma odamlar, u yangi tug`ilgan yoki katta, sog`lom yoki kasal bulsa ham, uning sifatlari va xususiyatlaridan qat’iy nazar individ deb ataladi. “Individ” tushunchasida odamning nasl-nasabi mujassamlashgandir. Demak, individ qachonki, ongli ravishda va maqsad sari ma’lum bir faoliyatda atrof-muhitni anglasa va yaratuvchanlik hissasini qo`shsa, uni sub’ekt deb atash mumkin bo`ladi. Ammo ayrim faoliyatda ishtirok etuvchi individ hamma vaqt shu faoliyatning sub’ekti bo`la olmaydi, chunki har doim ham individ bajarayotgan xatti- harakatini anglamaydi va ularni maqsadga qaratilgan holda amalga oshirmasligi mumkin. Har bir individ takrorlanmas sotsial fazilatlarini o`zida mujassamlashtirgandagina u shaxs bo`lib etishadi. Shaxs bu - ongga ega bo`lgan ijtimoiy – iqtisodiy formatsiyada yashab ongli faoliyat bilan shug`illanuvchi odam individdir. Psixologiyada individ tomonidan amaliy faoliyat va munosobat jarayonida hosil qilinadigan hamda ijtimoiy munosabatlarning individga ta’sir o`tkazish darajasi va sifatli belgilaydigan sistemali tarzdagi sotsial fazilat shaxs tushunchasi bilan ifoda etiladi. “Shaxs” va “individ” tushunchalari haqida etakchi rus psixologlari B.G.Ananaev, A.N.Leont’ev, B.F.Lomov, S.YA.Rubinshteyn kabilar o`z tadqiqotlarida alohida to`xtalganlar. A.N.Leont’ev shaxsan individ tomonidan egallab olingan alohida fazilat, inson munosabatlari to`lqinidagi sistemali “g`ayrihissiy” fazilatlar egasi ekanligini ta’kidlagan. Shaxs sifatida kamolga erishmagan individ bo`ladi. Bunga hayvonlar orasida tarbiyalangan bolalarni misol kilishimiz mumkin. Ammo individni shaxsga aylanishida qanday omillar mavjud. Rus psixologi S.L.Rubinshteyn: odam o`zidagi takrorlanmas xususiyatlariga ko`ra

individualdir. Uni o`z atrofidagilariga, borliqqa bo`lgan ongli munosabati, biror faoliyat bilan shug`illanishi uning shaxs ekanligidan dalolat beradi. Individ bo`lib tug`ilgan insonni shaxsga aylanishi uchun nimalar zarur? 1. Ijtimoiylik 2. Ongga ega bulish 3. faollik 4) insonni falollikga undovchi narsa ehtiyojdir. Shaxs tushunchasiga psixolog olimlar tomonidan berilgan qator (50 ga yaqin) tavsiflar mavjud. Shulardan quyidagilarni keltiramiz: «Shaxs- ijtimoiy munosabatlarning sub’ekti va ob’ektidir» (A.G.Kovalyov). «Shaxs individlararo munosabatlarning sub’ekti sifatida» (A.V.Petrovskiy) «Shaxs - jamiyatda o`z o`rnini anglovchi faoliyatga qodir a’zosidir» (K.K.Platonov) «Shaxs faoliyat sub’ektidir» (A.N. Leontev) Juda ko`plab ta’rif va tushunchalar orasida Amerikalik psixolog G. Ollportning ta’rifi e’tiborga loyiqdir: «Shaxs bu hayot jarayonida shakllanuvchi individual o`ziga xos psixo fiziologik tizimlar shaxs xususiyatlari yig`indisi bo`lib, u asosida ushbu insonga xos tafakkur va xulq - atvor yuzaga keladi». Shundayqkilib, shaxs bu jamiyat a’zosi bo`lib u individning psixofiziologik tizimining dinamik tashkil etuvchisi bo`lib bu uning xatti - harakati va tafakkurini belgilab beradi. Individuallik bu insonning o`ziga xos individual xususiyatlari bo`lib ular asosida insonlar bir biridan farq qiladilar. «Individuallik – bu o`ziga xoslikga ega bo`lgan shaxsdir» (Kovolyov) 2. Shaxsning tuzilishi, shakllanishi, tarkib topishda u yashayotgan muhitning kishilik jamiyatining roli juda kattadir. Tashki muhit inson shaxsining tarkib topishda muhim ahamiyatga ega. Birinchidan, ijtimoiy muhitdagi turli hodisalar odamning ongiga bevosita ta’sir qilib, unda chuqur iz qoldiradi. Ikkinchidan, tashqi ijtimoiy muhim ta’sirining chqkurroq va mustahkamroq bo`lishiga odamning o`zi yordam beradi. Ayrim g`ayritabiiy hodisalar inson shaxsining tarkib

topishida tashqi muhit ta’sirining hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini to`la tasdiqlaydi. Tasodifan odam bolalarning yovvoyi hayvonlar muhitiga tushib qolish hodisasi nazarda tutilgan. A.G.Asmolov: “Tarixiy-evolyutsion yo`nalish targ`ibotchisi sifatida shaxs rivojlanishida 2 ta omil; a) nasliy; b) ijtimoiy omillar muhim hisoblanishi ta’kidlangan. Shuningdek, shaxsni hayotdagi maqsadi - yashash uchun xayotdagi me’yoriy tenglikni saqlash bo`lib, uning individual xususiyatlari bir butunlikda shaxs tuzilishini tashkil etadi. Shaxsni tuzilishini va uni yuzaga kelishini bilmasdan turib usib kelayotgan inson shaxsini proektlashtirish va diagnostika qilish, shakllanishi uchun eng maqbul sharoit, samarali yo`llarini aniqlab olish qiyin masaladir. Inson shaxsi yuqorida ta’kidlab o`tkanimizdek, o`zini o`rab turgan narsalar va ijtimoiy muhit bilan faol munosobat jarayonida tarkib topadi. Odamning ontogenetik tarraqqiyoti va shaxsning tarkib bo`lishida biologik va ijtimoiy omillar o`zaro munosabatga kirishib, tashqi ta’sir effektini ta’minlovchi kuchli ichki sharoitni yuzaga keltiradilar. Ana shunday sharoitlarda odamning anatomik fiziologik layoqatlari shunchaki o`zini oshkor qilib qolmay, balki shaxs faoliyati sifatidagi odamning psixik faoliyati va nisbatan mustahkam psixik xususiyatlar va ularning sistemalarini ta’minlab, neyrodinamik va sensor-pertseptiv organlarning ma’lum funktsional ahamiyatiga ega o`ulgan mexanizmlari tarzida taraqqiy etadi, o`zgaradi va tarkib topadi. Shaxs strukturasiga psixik jarayonlar, psixik holatlar, tabiiy va ijtimoiy o`zaro bog`liq xususiyatlar kiradi. A.V.Petrovskiy shaxs 3 ta tarkibiy strukturasini ajratdi: 1. Individning ichki tuzilmasi (Intraindividlik) – u insonni temperamenti, xarakteri, qobiliyatini tuzilishida o`z aksini topib, u zarur, lekin shaxs psixologiyasini bilish uchun etarli emas. 2. Shaxsni real mavjud bo`lishi uchun uni predmetlar bilan faoliyat jarayondagi munosabatini o`z ichiga olib, insonni ma’lum xarakteristikalarini fazoda individni organik tanasidan tashqarida izlash lozim bo`lib, u shaxsning interindivid tuzilmasini tashkil qiladi.

3. Individ usti (metaindivid) tuzilma markazida insonni faoliyat jarayonida insonlardan muloqat jarayonida boshqalarga ta’sir va boshqalardan olinadigan ta’siri sifatida namoyon bo`lib, u persona ravishda namoyon bo`ladi. A.V.Petrovskiy o`z strukturasiga 3 tuzilmani kiritgan. Bu shaxs individualligi, uni shaxslararo munosabatlarda namoyon bo`lishi va boshqa insonlargan ta’sir eta olishi bo`lib, shaxs doimo shu uchlikda namoyon bo`lishi va individlararo, ijtimoiy munosabatlar sub’ekti sifatida mavjud bo`lishi lozim. S.L.Rubeshteyn bo`yicha shaxs strukturasi quyidagi ko`rinishga ega: 3. Shaxsning faoliyatini yo`naltirib turadigan va mavjud vaziyatlarga nisbatan bog`liq bo`lmagan barqaror motivlar majmui kishi shaxsning yo`naltirilganligi deb ataladi. Shaxs yunalganligi – bu barqaror motivlar yig`indisi bo`lib, shaxs faoliyatini belgilaydi. Shaxs yo`nalganligi qiziqishlar, dunyoqarash, e’tiqod, intilish va idealda xarakterlanadi. Y o ´nalganlik E htiyojlar, q izi q ishlar, ideal, e’tiqod, etakchi motivlar, xul q -atvor va dunyo q arashda namoyon b o ´ladi. Bilim, ko´nikma va malaka Bilish, o`qish faoliyati natijasida hayot jarayonida orttiriladi Individual tipologik xususiyatlar Temperament, xarakter va qobiliyatdan namoyon bo´ladi

Qiziqish – bilish ehtiyojini namoyon formasi bo`lib, u yangi faktlar bilan tanishishga, hamda borliqni aniq, chuqur va aniq aks etishiga yordam beradi. Dunyoqarash – insonning qarashlari tizimi bo`lib, unda insonni atrofdagi dunyoga munosabati va bu dunyoda o`zining o`rnini anglash, kishilarga bo`lgan munosabati hayotiy pozitsiyasi, ideallari, qadriyatlari, e’tiqodlari va printsiplari namoyon bo`ladi. E’tiqod – insonni anglangan ehtiyoji bo`lib, u faoliyatga undaydi. Ideal – bu namuna, intilishlarning eng yuqori cho`qqisi. Intilish – birlamchi qiziqish, ehtiyojni hissiy kechirilishi, ob’ektga intilishidir. Inson o`z ehtiyojlarini qondirish uchun atrof muhit, tabiat, kishilar bilan o`zaro ta’sirga kirishadi. Ularni o`zgaradi, o`z faoliyatini yo`naltiradi. Ijtimoiy qonun-qoidalar, muhit, jamiyat talablariga rioya qilgan tarzda o`z - o`zini yo`altiradi, o`z oldiga maqsad qo`yadi, maqsadga intilish yo`lida uchraydigan kiyinchilik va to`siqlarni engib o`tishga harakat qiladi. Maqsadga yo`naltirilgan ongli faoliyatini amalga oshirishda moddiy, ma’naviy olam bilan faol tarzda muloqotga kirishadi. Ehtiyojlar asosida odamda faoliyatning motivlari, muayyan ehtiyojlarini qondirish bilan bog`liq ichki turtki kuchlar paydo bo`ladi. Motiv odamni faoliyatiga, faolikka yo`naltiruvchi sababdir. Shaxs inson aniq maqsad sari intiladi, muayyan ishni bajaradi, uni natijasiga ega bo`lishga, uni qo`lga kiritishga o`z-o`zini yo`naltiradi. Shaxsning faolligining yo`nalishi turli ehtiyojlar: kelib chiqishi, predmetiga ko`ra a) tabiat - inson o`zini, avlodini saqlab qolishdagi faolligi; b) madaniy- odamning insoniyat madaniyati mahsuliga bog`liq bo`lgan faoliyati; predmetiga ko`ra: v) moddiy – ovqatlanish kiyinish, uy-joy, maishiy turmush ashyolari; g) ma’naviy - ma’naviy madaniyatni o`zlashtirib olish, yaratish, o`qish, ilm, san’at, musiqa, kinofil’m, teatr va boshqalar asosida boshqariladi, amalga oshiriladi. 4. Shaxsning rivojlanishi va shakllanishida o`ziga xos sifatlar mavjud: Ekstravertsiya – inson ongni va diqqatini atrofga, tashqariga, asosan o`zi atrofida bo`layotgan narsalarga qaratilganidir. Ekstravertsiya intravertsiyaga qarshi bo`lib,

intravertsiya – bu ong va inson qiziqishlarini o`ziga, o`z ichiki dunyosiga qaratilgandir. Ishonch – insonni biror bir narsaga ma’lum argument faktlarsiz qat’iyatidir. Refleksiya – shaxs ongini o`ziga qarata olish layoqatidir. Adantivlik – adantatsiyani engillashtirishga qaratilgan, organizmni moslashuvchanligi. Bu termin adantiv xulq-atvor iborasi bilan qo`llanishi normal hol sifatida qabul qilinadi. Ishonuvchanlik - holat bo`lib, tez qabul qiluvchanlik, ta’sirga kishini beruvchanligi va uni psixologiyasi va xulq-atvorida ma’lum o`zgarishlarni yuz berishiga sabab bo`ladi. Komformlilik – shaxsiy fikr, munosabat fikr va xatti-harakatga tashqi ta’siri kiritish tendentsiyasi bo`lib, bu tushunchadan foydalanishning uch modeli mavjud: a) xulq-atvorda. Masalan: «guruhga qo`shilish»da, ko`pchilikka o`xshab harakat qilishga intilish; b) munosabatda, tashqaridan tadqiq o`tkazilganda, o`zgalarning bosimi yoki ta’siri natijasi bilan bog`liq bo`lgan munosabat; v) shaxs xususiyati sifatida; Ko`rinib turibdiki komformlilik – bu boshqalar fikrini tashqari holatda qabul qilib, ichkari holatda o`z fikrini to`g`riligidan qaytmaslikdir. O`z-o`ziga baho berish – psixologiyada o`z shaxsiy psixologik xususiyatlari va fazilatlar, yutuq va kamchiliklari, shuningdek muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarini baholash tushuniladi. O`z-o`ziga baho berish adekvat, yuqori va past bo`lishi mumkin. Buni shartli ravishda: S q n (adekvat) S > n (yuqori) S < n (past). Bunda – S - o`z-o`ziga baho berish, n – imkoniyat. Shaxsda alohida e’tiborga frustratsiya xususiyati ham loyiq. Frustratsiya – shaxsni o`z muvaffaqiyatligini chuqur emotsional his qilishi bo`lib, u ilojsizlik, umidsizlik bilan namoyon bo`ladi. Frustratsiya – shaxsni agressiv yoki anatik xulq - atvori sifatida kechadi. Shu bilan birga shaxsda tolerantlik kabi xususiyat ham uchraydi. Bu shaxsni u yoki bu faktorga befarqligi yoki munosabatning mavjud emasligidir. U uch turdi namoyon bo`ladi – muvaffaqiyatsizlik, fikrlovchi munosabat, ichki bexalovatlilik va osoyishtalik.

Shaxs odamning atrofiga bo`lgan munosobatlarini va o`z-o`ziga bo`lgan munosobatni belgilaydi. Shaxsning shakllanishida o`z-o`ziga baho berish muhim ahamiyat kasb etadi. O`z-o`ziga baho berish - uch xil ko`rinishga ega bo`lishi mumkin: a) shaxs o`ziga imkoniyatlari qobiliyat, layoqatlarini past baho berishi, o`z-o`ziga ishonchsizligi tufayli kechirilishi mumkin; b) o`z-o`zini imkoniyat, qobiliyatlarini tug`ri, me’yorda baholash, o`rtacha daromadi baholashi: v) o`zini imkoniyat qobiliyatlari me’yoridan yuqori baholashi, bu odamda o`ziga bino qo`yish atrofidagilarini nazar-pisand qilmaslik kabi xarakterlarini namoyon etishga olib kelishi mumkin. Shaxsni o`z-o`ziga to`g`ri baho berishida o`z-o`zini anglash muhim hisoblanib, shaxsni tug`ri shakllanishi, individning o`zi haqida nisbatan barqaror anglangan tasavvurlar tizimini hosil qilinishiga olib keladi. Uning asosida individ odamlar bilan o`z munosabatini o`rganadi. O`z-o`zini anglashning shakllanishi jamiyatning ongli a’zosini tarbiyalashning zarur shartlaridan biridir. 5. Shaxs taraqqiyotining harakatiga keltiruvchi kuchlar. Odam individ bo`lib tug`iladi, shaxs bo`lib rivojlanadi taraqqiy etadi. Shaxsning rivojlanishi va shakllanishida xarakter va qobiliyatlarining determinantligi, faoliyat, muloqot, bilish jarayonlari: hissiy - emotsional jarayonlari, irodaviy sifatlari, faolligi, aktivligi, ongligi muhim hisoblanadi. Ya.Gudechek - Shaxsning ijtimoiy qadriyatlar jarayonida rivojlanishi masalasiga katta e’tibor bergan. Qadriyatlar shaxsning xulqi va faoliyatini motivlashtiradi. Shaxsiy ahamiyatga ega qadriyatlar shaxs tomonidan o`zlashtiriladi. Qadriyatlar shaxsning qiziqishlari, ehtiyojlari, yo`nalishi bilan bog`liq. Umumiy holda shaxsni harakatga keltiruvchi sifatida uning ehtiyojlari yotadi. Ehtiyojlar shaxsni faoliyatga undovchi motivlarda namoyon bo`ladi. K.K.Platonov tomonidan tavsiya etilgan quyidagi: “Shaxsning yo`nalishini asosiy ko`rinishi” rasmini kuzatamiz. +++ Shaxsni shakllantiruvchi omillar: a) hayotning shart-sharoiti bilan o`zaro munosabat (madaniy, moddiy va ijtimoiy); b) yosh avlodga ijtimoiy tarixiy tarbiyaviy tajribalarni o`tkazish, inson ongi va xulq - atvoriga uni hayot va mehnatga tayyorgarligini rivojlantirish uchun kerakli shart-sharoitlarni ta’minlovchi tushuncha, printsip va qadriyatlarni singdirishdan iborat bo`lgan

tarbiya; v) shart-sharoitni o`zgarishi bilan shaxs ham o`zgaradi (rivojlanish yuzaga keladi); g) O`z-o`zini tarbiyalash – ongli faoliyat bo`lib, insonni shaxs sifatida to`la namoyon bo`lishini ta’minlaydi (O`z-o`zini boshqarish, o`z-o`zini nazorat qilish, o`z-o`zini tahlil qilish); Shaxsni rivojlanishini harakatga keltiruvchi kuchlar: a) faoliyatda o`zgaruvchi ehtiyojldar orasida qarama-qarshiliklar va ularni qondirish; b) faoliyatdagi faollik natijasida qondiriladigan ehtiyojlar asosida yangi ehtiyojlarning yuzaga kelishi; Qarama-qarshiliklarni engish mahsul usullar, yo`llar, harakatlar, bilim va malakalar asosida ta’lim jarayonida amalga oshiriladi. Shaxs shakllanishida etakchi o`rin tarbiyaga ajratiladi. Tarbiya shaxs rivojlanishini tashkil etadi, yo`naltiradi va jamiyat talablariga moslashtiriladi. Demokrit aytganidek: «Insonni inson qilib etishtiruvchi narsa tarbiyadir». Ishonch – xulq xatti-harakatlarini muhim anglanilgan motivi, faoliyatini aniq yo`nalishga solib turuvchi va dunyoni hissiy idrok etish, qat’iy printsipga ega ekanligi bilan xarakterlanadi. Foyalar o`z - o`zini tarbiyalash rejasini beruvchi, o`zini nazorat qilishga undovchi omil hisoblanadi. 6. Bola shaxsning tarkib topishida ta’lim tarbiyaning ta’siri asosiy ahamiyat kasb etadi. Tarbiya muassasalari: bog`cha, maktab, internat, litsey va kollejlarda beriladigan ta’lim-tarbiya jarayoniga o`quvchilarni o`ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib yondoshish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun ularni shaxsini o`rganish metodlaridan foydalanish samarali kechadi. Metod tadqiqot, tekshirish, bilimning nazariy va amaliy o`zlashtirish usulllari yig`indisidir. O`quvchi shaxsini o`rganish, metodlari: Amerikalik sotsiolog K.N.Tomasning “Shaxs so`rovnomasi” metodikasi yordamida turli nizomi vaziyatlarida shaxs o`zini qanday tutishligi: hamkorlikka yoki raqobatga moyilligi, murossaga (kompromiss, en bosishga, yul berishga) tayerligi, nizolarda qochish yoki uni keskinlashtirishga intilishi kabi sifatlarning namoyon bo`lish darajasini aniqlash mumkin. Bu metodika jamoaning har bir a’zosini hamkorlikdagi faoliyatga ijtimoiy - psixologik moslashuvchanlik darajasini b baholash imkoniyatlarini ham beradi. Turli guruhlardagi o`zaro

munosabatlar xususiyatlari o`rganiladi. Shuningdek Kettel shaxs savolnomasining bolalar varianti - shaxsni dasturli tekshirishnining bosqichlaridan biri hisoblanadi. Bola shaxsi taraqqiyotini baholashda chet el tadqiqotlarida savolnomalar (16 RF, N.......) keng qo`llaniladi. Lekin bizning sharoitimizda chet el metodikalaridan foydalanish ularni jiddiy moslashtirishni va puxta tekshirishni talab qildi. (...................) ushbu metodika E.M.Aleksandrovskaya, I.N.Gil’yasheva, 1978, 1985 variantlari keng qo`llaniladi. Ayzenk testi (bolalar varianti) EPV insonning individual - psixologik xususiyatlarini, shaxsiy xislatlari - ekstrovertlik, introverlik va turg`unlikni o`rganishga mo`ljallangan. Kattalar varianti 45 savoldan iborat 24 savol ekstravertlikni va introverlikni, 24 savol neyrotizmni aniqlashga mo`ljallangan, 9 ta savol “yolgonchilik” shkalasidan iborat. Shuningdek D.B.El’komin, T.V.Dragunovalar o`smirlik davri xususiyatlarini: I.V.Straxov yuksak insoniy tuyg`ularni shakllanishini: V.A.Krutetskiy va N.S.Lukinning “o`rtoqlik - do`stlik” borasidagi o`smirlarning shaxsiy-psixologik xususiyatlarini o`rganilishi o`smir yoshidagi bolalarning barcha muammolarini echishda yordam beradi. Xulosa: Demak - odam avvalo individ bo`lib dunyoga keladi. Uning shaxs bo`lib shakllanishida uning biologik shartlanganlik - jinsiy, yosh davrlari, miyaning fiziologik, morfologik xususiyatlari: ijtimoiylashuvi muhim omillar bo`lib hisoblanar ekan. Barkamol insonni baholash (E.h.hoziev) 1. Shaxs haqida umumiy tushuncha F.I.Sh. _________________________ Jinsi ___________ yoshi ___________ Ish va o`qish joyi _________________ P. Shaxsning yo`nalganligi. № Fazilatlar nomi Kuch- siz O`rtach a Kuchli O`rta kuchli 1 2 3 4 5 6 1. Iymon 1 2 3 4

e’tiqodlilik 2. Sobitqadamlilik 1 2 3 4 3. Hamiyatlilik 1 2 3 4 4. Beg`arazlik 1 2 3 4 5. Haqgo`ylik 1 2 3 4 6. Kamtarlik 1 2 3 4 7. Adolatlilik 1 2 3 4 8. Insonparvarlik 1 2 3 4 9. Fidoiylik 1 2 3 4 10. Vatanparvarlik 1 2 3 5 1 2 3 4 5 6 1. Muloqotmandli k 1 2 3 4 2. Tashabbuskorli k 1 2 3 4 3. Harakatchanlik 1 2 3 4 4. Zukkolik 1 2 3 4 5. Sinchkovlik 1 2 3 4 6. Mehantsevarlik 1 2 3 4 7. £at’iyatlilik 1 2 3 4 8. £ulaylilikka intiluvchanlik 1 2 3 4 9. Mustaqillik 1 2 3 4 10. O`zini boshqaruvchanli k 1 2 3 4 Sh.Shaxsning umumiy xususiyatlari 1U. Shaxsning o`ziga xos xususiyatlari 1 2 3 4 5 6 1. O`zgalarning psixologik xususiyatlari va holatlarini tez ilg`ashga qobillik. 1 2 3 4 2. O`zgalar ichki 1 2 3 4

kechinmalari va hislarini o`zinikiday qabul qilishga moyillik. 3. O`zga kechinmalar xatti-harakatlari va xulq-atvorini tahlil etishga qobiliyatlilik. 1 2 3 4 4. O`zini hayolan o`zganing o`rniga quya bilish o`quvchanligi 1 2 3 4 5. O`zgalarning shaxsiy xususiyatlarini inobatga olgan holda ularga oqilona munosabat bildirishga layoqatlilik. 1 2 3 4 6. Shaxslararo munosabatlarni payqay oluvchanlik 1 2 3 4 7. Ilg`or tajribalarni oson o`qib olishga zehnlilik 1 2 3 4 8. Vaziyat qatnashchilari bilan umumiy til topishga zukkolik 1 2 3 4 9. Shaxslararo muomalada shaxsiy pozitsiyaga egalik 1 2 3 4 10. Xulq, faoliyat va muomalada odoblilik 1 2 3 4 U. Ijtimoiy ta’sir etuvchanlik

1 2 3 4 5 6 1. Boshqalar e’tiqodli kishilarga o`zga xos omillarga va mantiqiy dalillashga ta’sir o`tkazishga topqirlik 1 2 3 4 2. O`zining hissiyot va emotsiyasi bilan o`zgalarga ta’sir etishga o`quvchanlik 1 2 3 4 3. Ishda va o`qishda muvaffaqqiyatga erishuvda o`ziga ishonch uyg`otuvchanlik 1 2 3 4 4. O`ziga va o`zgalarga nisbatan talabchanlik 1 2 3 4 5. Voqelikning muhim va nomuhim, ijobiy hamda salbiy tomonlariga xolisona baho beruvchanlik 1 2 3 4 6. Tanqidiy fikrlarni mantiqan baholashga bo`lgan qobillik 1 2 3 4 7. Tanqidiy fikrlarga nisbatan beg`arazlik 1 2 3 4 8. Vaziyat va sharoitni to`g`ri chamalashda mantiqiy mukammallik 1 2 3 4

9. Fikr almashishda nutqiy qobiliyatlik 1 2 3 4 10. Milliy g`oya va milliy mafkurasiga sadoqatlilik 1 2 3 4 U1. Tashkilotchilikka qobiliyatlilik 1 2 3 4 5 6 1. Tashkilotchilikka nisbatan ehtiyojni sezishlik 1 2 3 4 2. Tashkilotchilik faoliyatini suiste’mol qilmaslik. 1 2 3 4 3. Faoliyat mohiyatiga mustaqil kira bilishlik 1 2 3 4 4. O`z zimmasiga javobgarlik va mas’uliyat tuyg`usini olishlik 1 2 3 4 5. Tashkilotchilik faoliyatini zavq- shavq bilan ado etishlik 1 2 3 4 6. Tashkilotchilik jarayonida o`zidan qoniqish hissini in’ikos qilishlik 1 2 3 4 7. Tashkilotchilikni uddalashga bo`lgan layoqatlilik 1 2 3 4 8. Vaziyat va sharoitga nisbatan tashkilotchilikda muvaffaqiyatlilik yoki barqarorlik 1 2 3 4 9. Tashkilotchilikda tezkorlik va 1 2 3 4

samaradorlik sifatlarida uyg`unlik 10. Tashkilotchilikda ijodiylik va aql zakovatlilik 1 2 3 4 U1. Tashkilotchilikka qobiliyatlilik 1 2 3 4 5 6 1. Tashkilotchilikka nisbatan qobiliyatlilik: A) ko`pgina faoliyat turlariga B) faqat yagona faoliyat turiga 1 2 3 4 2. Faoliyat ishtirokchilarining yosh davrlariga bo`yicha tashkilotchilik qobiliyatida tafovutchilik A) o`zidan katta yoshdagilarga B) o`zining tengqurlariga 1 2 3 4 3. Shaxslararo munosabatga mutanosiblik A) distantsiya (bevosita shakliga) B) kontakt (bevosita) V) har ikkalasi ham 1 2 3 4 4. Faoliyatni boshqarish uslubi bo`yicha 1 2 3 4

A) harakatli davomiy B) faol jonli V) sustkash, xotirjam 5. Boshqaruv psixologiyasiga ko`ra A) demokrativ B) liberal V) avtokrativ 1 2 3 4 TAYANCH TUSHUNCHALAR. 1. Individ - odamga xos bo`lgan biologik tur ma’nosida. 2. Individuallik - odamni o`zigagina xos bo`lgan psixologik xususiyatlari. 3. Shaxs - ijtimoiy munosabatlarga kiruvchi, ongli faoliyat bilan shug`illanuvchi betakror odam. 4. Frustratsiya – shaxsning o`z muvaffaqiyatsizligini chuqur emotsional his qilishi, umidsizlik. 5. Komformlilik – shaxsiy fikr, munosabat, xatti-harakatga tashqi ta’sirini kiritish. ADABIYOTLAR RUYXATI

1. A.V.Petrovskiy. “Umumiy psixologiya”, 1992 yil. 2. P.V.Ivanov .“Umumiy psixologiya”, 1972 yil. 3. A.N.Leont’ev. “Problem’ razvitiya psixika” 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Shaxs psixologiyasi

Shaxs psixologiyasi 2

Shaxs tuzilishi va shakllanishi. Shaxs psixologiyasi

Shaxs taraqqiyotining yoshga bog’liq xususiyatlari. Uspirinlik va etuklik davri psixologiyasi

Shaxs psiхоdiagnоstiкasi