Шахсга жамоавий тарбиявий таьсир курсатишнинг шакл ва методлари 2 - Психология - Рефераты

Шахсга жамоавий тарбиявий таьсир курсатишнинг шакл ва методлари 2

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

www.arxiv.uz Шахсга жамоавий тарбиявий таъсир кўрсатишнинг шакл ва методлари Ўқитувчи уйга берилган икки топшириқ ҳақида гаплашиб бўлгач, учинчи саволга жавоб беришни бир-икки топшириқ ҳақида гаплашиб бўлгач, учинчи саволга жавоб беришни бўлгач, учинчи саволга жавоб беришни бир- икки ўқувчидан сўрайди. Ўқувчилар аввало ота-оналаридан ёки опа- акасидан, кейин эса тарбиячилари, ўқитувчилари, маҳалла-куйдан миннатдор эканлигини айтадилар, ўқитувчи хулоса қилади: – Жавобингиздан маълум бўлдики, шахснинг камол топиши аввало оила муҳитига боғлиқдир. Ўзбек халқининг буюк шоири Алишер Навоийнинг қуйидаги шеърий парчасига эътибор беринг. Улча эрур тифлга шойиста иш, Билки кичикликда эрур парвариш. Қ атрага чун тарбият этди садаф, Эл бошига чи ққ унга топди шараф. Тифл, яъни болани кичиклигида парваришлаш, яъни тарбиялаш керак, садаф қаторига кирган қатра, яъни дур одамларнинг бошида туриш шарафига муяссар бўлди. Ҳ удди шунингдек, ота-она г ў ё садаф, болалар эса уларнинг ба ғ ридаги катралар – дурлардир. Оиладаги шароит, ози қ -ов қ ат ва жи ҳ озлар таъминоти, ў заро муносабатлар: эр-хотин, бобо-буви қ айнона- қ айнота, ака-ука, опа-сингил, то ғ а-амаки ҳамда бош қ а қ ариндошларнинг бир-бирига муомаласи оила аъзоларининг биргаликда ишлаш, дам олиши, адабиёт, санъат, илм-фан ва спорт билан шу ғ улланиш, даромад, ру ҳ ий-маънавий ҳ олатлар, қў ни- қў шничилик ало қ алари, ма ҳ алладаги т ў й-маъракаларга қ атнашиш ва

www.arxiv.uz ҳа к о золар оила муҳитини ташкил этади. Оила муҳити аҳлоқ-одоб, маданият қ оидаларига асосида ташкил топса, бола шахсининг тўғри шаклланиши учун шарт-шароит яратилса, бунда оиладаги болалар тўғри камол топади. Ҳ ам қ ишло қ лар бир оиладек яшаб, бир-биридан хабардор, бир-бирларига ме ҳ рибон б ў ладилар, қ ишло қ нинг, коллективнинг иши ҳақида ҳисоб бериб турадилар, бир-бирларини ва шу аснода болаларини ҳам коллектив ру ҳи да тарбиялайдилар. Ибн Сино коллективдан, жамиятдан ажралиб тарбия топган боланинг ба ҳ тсиз бўлиб қ олишни таъкидлайди. Инсон оилада дунёга келган билан жамиятга ало қ адордир. Фаробийнинг фикрига «инсоннинг ва жамиятни қў лга киритиши, аҳлоқий ва а қ лий мукаммалликка эришуви, инсон ва жамоанинг ў з қў лидадир». Жамиятнинг қ анчалик ривожланганлиги оила фаровонлигида, шахснинг камолотида к ў риш мумкин. Ёки шахснинг баркамоллиги, оиланинг т ў ла- т ў кислигига қ араб, жамиятниг и қ тисодий, сиёсий, маънавий-аҳлоқий а ҳ волини билиш мумкин. Чунки, шахс-оила жамият муносабатлари ў заро мустаҳкам бо ғ ланган. Шунинг учун шахс оила-жамият муҳитида шаклланади, камол топади. Ўқитувчи фаолиятида ўқувчилар жамоасини шакллантириш марказий вазифа ҳисобланади. Жамоа назарияси қонунларига мувофиқ уни яратиш методикаси асослари қуйидагилардан иборат: талаблар қўйиш, фаолларни тарбиялаш, ўқув, меҳнат, ижтимоий-сиёсий ва оммавий-маданият фаолиятдаги истиқболларни ташкил этиш соғлом жамоатчилик фикрини шакллантириш, ижобий анъаналарни яратиш ва кўпайтириш. Таърифланган бу қоидалар ҳар қандай жамоани шакллантириш ва ривожлантириш учун қўлланма ҳисобланади. Тарбия методларини танлашда уларнинг ривожланиш даражасига мослиги муваффакиятининг муҳим шарти ҳисобланади. Шунинг учун ҳар

www.arxiv.uz бир ўқитувчи тарбиявий ишни синфдан жамоа муносабатларининг ривожланиши даражасини аниқлашдан бошлайди. Ўқитувчининг эса янги синф билан кўп марта иш бошлашига тўғри келади: ўз меҳнат фаолиятининг дастлабки йилида, синфни навбатдаги битириб чиқиш мавсумидан кейин, баъзан эса мактабда вужудга келган вазият тақозо билан синф раҳбари ўзининг методлари жамоанинг ривожланишига тўсқинлик қилмаслиги учун шундан кейинги ишлари давомида вақти-вақти билан жамоанинг ривожланиши даражасини аниқлаб туради. Назарияда жамоа ривожланишнинг уч ёки тўртта даражаси ажратиб кўрсатилади. Бошланғич даража педагогнинг куч-ғайрати натижасида синфда ўрнатилган муайян даражадаги тартиб, интизом билан, ўқувчиларнинг унга катта бўлмаган қисми синф раҳбарининг ҳаракатларини қўллаб-қувватлаши билан изоҳланади. Тарбия жараёнига ўз-ўзини тарбиялаш жараёнига ўтганда юксак даражага эришилади. Айрим ўқувчилар ва умуман жамоа ўз фаолиятини мустақил режалаштиради ва ташкил этади, ўзига ва бир-бирига талаблар қўяди ва ўз-ўзини назорат қилади. Синф раҳбари ва ўқувчилар жамоаси ўй-ниятлари ва ишларида биргадирлар. Паст даражадан юқори даражагача борадиган йўл узоқ бўлиб, муайян қийинчиликларни бартараф этиш билан кечади. Айни пайтда жамоани шакллантириш юзасидан олиб бориладиган ишлар юзасидан жуда қизиқарлидир. Бу синф раҳбарининг асосий ишидир. Умуман мактаб ўқувчиси тарбиясининг асосий натижалари бу иш қанчалик муваффақиятли ўтишига боғлиқ бўлади. Агар ўқувчилар жамоаси ташкил этилмаган бўлса, ўқувчи мактабни ҳеч афсусланмай тарк этади, ҳатто кейинчалик мактаб йилларини эсламайди ҳам. Ўқувчиларни иноқ жамоага бирлаштириш моҳир синф раҳбари қўлида тарбияланган одам бахтлидир. Улғаяётган кишининг ҳётдаги мавқеини шакллантиришда, унинг ҳаёт йўлини белгилашда ўз вазифасини англаш синф раҳбарининг болалар жамоасини барпо этиш юзасидан олиб бориладиган фаол ва қатъий фаолиятнинг зарур шарти

www.arxiv.uz ҳисобланади. Жамоанинг ривожланиш даражасини белгилаш методикаси. Унинг мо ҳ ияти у ёки бу ривожланиш даражасидаги жамоа норматив таърифини ани қ жамоа таърифи билан та ққ ослашдан иборатдир. Ижтимоий аҳамиятга эга бўлган мақсаднинг, педагоглар билан ўқувчиларнинг биргаликдаги ҳ ар томонлама собит қ адам фаолиятининг, ў заро маъсулиятли муносабатларнинг мавжудлиги: ў з- ў зини бошқариш органларининг фаолияти ва ҳ . к. Болаларнинг жамоа туркум нормалари ва қ оидаларининг, интизомнинг бузилишга муносабатларини кузатиб, жамоасининг ташкилий тузилиши таъсирчанлигига ишонч ҳосил қилиш мумкин. Жамоа ривожланишининг дастлабки боскичида болалар тар қ о қ бўлиб, уларда якдил ва синф раҳбари таяниши мумкин бўлган таъсирчан фаоллар б ў лмайди. Шунинг учун бундай жамоада салбий ҳ одисалар очи қ му ҳ окама қ илинмайди, муста қ ил жамоа қ арори қ абул қ илинмайди ва ҳ акозо. Агар жамоа ривожланишининг иккинчи бос қ ичида б ў лса, номигагина эмас, балки педагогнинг ҳ а ракатларини қўл лаб- қ увватлайдиган ҳ а қ и қ ий ҳ а ракат қ илувчи фаоллар б ў лса, унинг айрим ўқувчилар ва жамоа олдига муайян талаблар қў йишни кузатиш мумкин. Жамоа ривожланиш даражасидан далолат берадиган муҳим белгиларидан бири – ўқувчиларнинг биргалидаги фаолиятига иштиё қ и чи қ инди қ о ғ оз ёки металлом т ў плаш, кечага тайёргарлик к ў риш к аби мактаб тажрибасида мунтазам учраб турадиган ишларда к ў зга ташланади. Синф раҳбари жамоанинг ривожланиш даражасини белгилаш учун болаларда уларнинг ҳозирги ва б ў лажак ҳ а ётларида ижтимоий аҳамиятга молик мақсадлари мавжудлигини билиш муҳим, яъни жамоанинг ҳ а ётий фаолияти исти қ болларини барча ёки ярим ўқувчилар қ абул қилишни ва бу исти қ болларнинг хусусияти қан дайлигини билиб олиш зарур. Агар б ў лажак шанбалик ёки байрам кечаси болалар учун фаолиятга ундовчи б ў лса ва б ў я кун исти қ бол фа қ ат айрим ўқувчилар учун аҳамиятли б ў лса, жамоа ривожланишининг иккинчи бос қ ичи ҳақида гапириш мумкин.

www.arxiv.uz Жамоанинг ривожланиш даражасини ани қ лашда ўқувчиларнинг фа қ ат синфдан ташқари фаолиятида намоён б ў ладиган муносабатиларни таҳлил этиш билангина чекланиб б ў лмайди. Синф раҳбари ишининг ў зига хос хусусияти шундан иборатки, у оддий болалар жамоасини эмас, балки ўқувчилар жамоасини шакллантиради. Ўқувчиларнинг асосий вазифаси ўқ ишдан иборат. Шунинг учун синф раҳбари даставвал болаларнинг ўқ ишга қ андай муносабатда эканлиларини ў зларини дарсда қ андай тутишларини, уй вазфаларини сид қ ид илд ан бажаришлари ёки бажармасликларини ани қ лайди. Ва ни ҳ оят, энг муҳими – уларнинг ўқ ишдаги м ў лжаллари нималардан иборат, бу м ў лжаллар ижтимоий мо ҳ иятга молик ёки эмаслиги ҳисобланади. Педагог синф билан ишлашнинг дастлабки бос қ ичида турли вазиятларга дуч келиши мумкин. Синфда ҳ а қ и қ ий жамоа муносабатлари б ў лмаслиги мумкин , бунда ўқитувчи ишни бошидан бошлашга тўғри келади. К ў пинча бундай ҳ олат я нги шаклланган, «йи ғ ма» синфларда, янги қ урилган мактабларда б ў лиши мумкин. Т ўғ ри бошқа ҳ олларда ҳам шундай б ў лиши, аввалги синф раҳбарининг куч- ғ айрати муваффа қ ият келтирмаган б ў лиши, таркиби ў згармаган жамоа VII - VIII c инфларда ҳам шаклланмаслиги мумкин. Иккинчи томондан синф раҳбари синф билан ишлар экан, ҳ ар доим жамоа ривожланишнинг бошланғич даври билан иш к ў ради, деб м ў лжаллаб б ў лмайди. Бошлан ғ ич мактабдаёк ( I - IV синфларда) к ў пинча яхши синф жамоалари шаклланади. Ўқ итувчи бундай ҳ о л да жамоа фаолиятининг аввалги тажрибасини таҳлил этади ва унинг анча ю қ ори ривожланиш даражасига мос келадиган тарбия методларини қў ллайди. Комил инсон шахсини тарбиялашда жамоанинг роли ва аҳамияти. Одам боласининг ривожланиши бу муҳим жараён саналади. Бизга маълумки, ҳёти давомида инсон жисмоний ва психик томонидан ў згариб боради, лекин болалик ва ў смирлик даврида ривожланиш ни ҳ оятда кучли б ў лади. Бола манба шу йилларда ҳам жисмоний, ҳам психик жи ҳ атдан ў сиши ў згариши шахс сифатида камолга етади. Бунда берилаётган тарбия мақсадга мувофи қ таъсир этиши натижасида бола жамият аъзоси сифатида камол

www.arxiv.uz топиб, мураккаб ижтимоий муносабатлар системасида ў зига муносиб ўрин эгаллайди. Шахснинг фазилатларини тўғри ани қ лаш ва бе ҳ ато ба ҳ олаш учун уни турли муносабатлар доирасига, турли муносабатлар доирасига, турли вазиятларда кузатиб к ў риш лозим. Ана шундагина шахснинг ижтимоий хулқи, маънавий қ иёфаси, инсоний фазилатлари р ў ёбга чи қ ади. Демак, шахсни ривожлантириш вазифасини тўғри ҳ ал қилиш учун унинг хулқига, таъсир этувчи омилларни, бу омилларнинг табиатини, шахснинг хусусиятини яхши билмо қ керак. Боланинг камолотига, ру ҳ иятига, феъл-атвори шаклланишига қуйидаги омиллар таъсир этади: биологик омил, ижтимоий омил ва тарбия таъсир этади. Ў рта Осиё мутафаккирларидан Фаробий, Абу Али Ибн Синолар ҳам инсон тарбиясига таъсир этадиган омиллар аҳамиятига эътибор бериб келганлар Фаробий инсон камолотида таълим тарбиянинг муҳимлигини таъкидлаб: «муносиб инсон» б ў лиши учун одамда икки имконият: таълим ва тарбия олим имконияти бор. Таълим олиш ор қ али назарий камолотга эришилади, тарбия эса, бу кишилар билан муло қо тда аҳлоқий қ адр- қ имматни ва амалий фаолиятни яширишга олиб борадиган й ў лдир дейди. Абу Али Ибн Сино этика ва аҳлоқий тарбия масалаларини фалсафий педагогик асосда ёритиб беришда ёрдам берди. У айни қ са оила тарбиясида ота-онанинг ў рнига ало ҳ ида т ў хталиб: Бола ту ғ илгач, аввало, ота унга яхши ном қў йиши, с ў нгра эса уни яхшилаб тарбия қилиши керак. Агар оилада тарбиянинг яхши усулларидан фойдаланилса оила бахтли б ў лади деган фикрни илгари суради. Бола шахсининг ривожланишга, камол топишга ирсият, муҳит ва тарбия каби (таъсирлар) омиллар таъсир этади. Бола шахсининг ривожланишга наслнинг таъсири ривожланишга наслнинг таъсири деганда, ота-оналарга ў хшашликни ифодаловчи биологик белгиларни такрорланишини тушунмо қ керак, ҳ ар бир болага ота-онасидан мерос шаклида баъзи биологик сифатларга (тананинг тузилиши, сочнинг, к ў знинг, терисининг ранги, буй- басти ва бошқалар) эга бўлган ҳолда дунёга келади. Буларнинг барчаси

www.arxiv.uz жисмоний хусусиятларга киради. Булардан ташқари олий нерв фаолиятининг хусусиятлари ҳам ту ғ ма ў тади. Бу эса физиологик хусусият ҳисобланади. Инсон камолотига таъсир этадиган омиллардан яна бири бу муҳимдир. Му ҳ ит деганда кишига стихли таъсир этадиган таш қ и во қ еалар комплекти тушунилади. Бунга табиий муҳит, ижтимоий муҳит, оила муҳити киради. Шулар билан бирга муҳит-оила шароити ҳам катта таъсир кучига эга. Чунки бола к ў з очиб ота-онасини, қ ариндош уру ғ ини к ў ради. Бола камолотида ижтимоий муҳит бўлиб ҳисобланади. Чунки бу ерда ишлаб чи қ иш муносабатлари ва уларни тартибга солиб турадиган ижтимоий қ онун- қ оидалар ало ҳ ида таъсир қилади. Бу хил муносабат натижасида одам боласи ҳётга ва тажриба ва билимларини эгаллайди. Инсон камолотида ижтимоий муҳитнинг таъсири турли тарихий даврда турлича б ў лади, турли социал гуру ҳ ларга ҳам турлича таъсир этади. Бизга маълумки комил инсон шахсни тарбиялашда ю қ оридаги омиллардан ташқари яна бир омил яъни жамоанинг роли ҳам катта ҳисобланади. Чунки жамоа ҳ ар қ андай бола тарбиясини тўғри й ў лга солади. Масалан, синф жамоасини оладиган б ў лсак, агар шу синфда бир ём о н яъни хулқи, тарбияси жи ҳ атдан ёмон булса, шу синф жамоаси уни аста-секинлик билан ў з таъсирини албатта ў тказади. Яъни қ андай й ў ллар билан деган савол ту ғ илиш мумкин. Масалан, тадбирлар ёки саёҳатлар орқали. Комил инсон шахсини тарбиялашда жамоанинг аҳамияти жуда катта. Азал-азалдан бизгача ота- боболаримиздан қолган ўлмас мақолларимиздан бирини шу ўринда келтириб ўтмоқчиман; “Ақлни беақлдан ўрган”, ушбу мақол замирида бир қанча маънолар бор. Яъни жамоада ҳар хил болалар бўлиб, улар бир-бирига қараб ҳам ўзларидаги ёмон хулқларни йуқотадилар. Бу хислатлар эса уларнинг комил инсон бўлиб тайёрланаётганидан дарак беради.

www.arxiv.uz ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. «Ўзбекистон Республикасининг Кадрлар тайёрлаш миллий дастури», «Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори» – Тошкент: Шарқ, 1997-65 б. 2. Каримов И.А. « Ў збекистон келажаги буюк давлат». Тошкент : Ў збекистон 1992-62 б. 3. Каримов И.А. «Янги уйни қ урмай туриб, эскисии бузманг» – Тошкент : Ў збекистон 1993 . – 24 б. 4. Каримов И.А. «Озод ва обод Ватан, эркин ва фаравон ҳ аёт-пировард ма қ садимиз». 8-жилд . – Тошкент : Ў збекистон , 2000. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Шахсга йўналтирилган ўкитиш технологиялари

Психологиянинг предмети, вазифалари ва методлари

Ижтимоий психология предмети ва тадқиқот методлари

Болалар психологияси фанининг предмети ва методлари

Психокоррекциянинг асосий йуналишлари ва тадкикот методлари