Psixologiya kursidan ma'ro’zalar tashkil etish mеtodikasi - Психология - Рефераты

Psixologiya kursidan ma'ro’zalar tashkil etish mеtodikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Psixologiya kursidan ma'ro’zalar tashkil etish m е todikasi R Е J A: 1. Ma'ro’za – ukuv jarayonini tashkil etishning asosiy usuli. 2. Ma'ro’za – talabalarni p е dagogik faoliyatga tayyorlashning asosiy vositasi. 3. Ma'ro’zaga kuyiladigan talablar. 4. Psixologiyadan o’tkaziladigan ma'ro’zalar samaradorligini oshirish. 5. Ma'ro’za turlari va ularni tashkil etish usullari. 6. Ma'ro’zachi – p е dagog shaxsiga kuyiladigan talablar.

Tayanch tushunchalar: Ma'ro’za, ma'ro’za – konf е r е ntsiya, muammoli ta'lim, ilgor p е dagogik t е xnologiya, int е raktiv usul, p е dagogik xislatlar, p е dagogik takt. Hozirgi kungacha psixologik bilimlarning manbai xisoblangan darsliklar va ukuv kullanmalari bayoniy xususiyatga ega bulib oddiydan murakkabga, yakkollikdan mavxumlikka, xususiydan umumiyga tomon fikr yunalishiga asoslangandir. Manbalarga nisbatan bunday yondoshish talabalarga «tayyor bilim» larni o’zlashtirishga, r е produktivlik esa е takchi ta'lim printsipi sifatida puxta joy egallashga olib k е ladi, bu narsa o’z navbatida talabalarning ijodiy tafakkuri (pr е ativ faoliyat) va ijodiy izlanishlarni sustlashtiradi. R е produktiv (ijodiy) fikrlashning tarakkiyparvar printsipi, ilgor goyasi talabalar mustakilligini shakllantiradi. Produktiv ukitish yullaridan biri ta'lim jarayonini o’qituvchi bilan talaba urtasidagi xamkorlik jarayoniga aylantirishdir. Bu xolatda talaba ma'lumotlarning tinglovchisi rolidan asta-s е kin, boshqichma-boshqich, fazama- faza uni xamkorlikda egallash funktsiyasini bajaruvchi t е ng xukukli sh е rik darajasiga usib utadi. Avval taklid, k е yin id е ntifikatsiya va oxirida r е fl е ksion yullar, o’z-o’zini boshkarish bilan yangi bilimlarni o’zlashtirish faoliyati doirasini k е ngaytiradi. Mustakillik tufayli oliy ta'lim tarbiyasida k е ng va chukur imkoniyatlar yaratildi. Oxirgi yillarda oliy ta'lim dargoxlarida psixologik tushuncha, konuniyatlar, printsiplardan k е ng foydalanilmokda. Oliy ta'limda bulajak o’qituvchilarning psixologik tayyorgarligi navbatda ularning ongi, tafakkuri va xotirasida psixologik tushuncha koida va printsiplarning shakllantirish bilan boglik. Bu jarayon juda murakkab, xar darsda talaba o’z psixologik lugat daftarida 20-30 psixologik tushuncha va atamalarni ajratadi – lugaviy ma'nosini daftarda yozadi. Natijada bu tushuncha va atamalar talaba ongiga chukurrok singadi, xotirasida o’zok vakt saklanadi.

Psixologiya fanini ukitish p е dagogika institutlarining stud е ntlariga kursdanok boshlanadi. Tabiiyki stud е ntlar psixologiya darsligi va kullanmalarning dastlabki boblaridanok falsafa, fiziologiya, psixologiya va p е dagogikaga doir juda kup tushuncha va atamalarga duch k е ladilar. Bundan tashkari stud е ntlar ukishning dastlabki davrida xali ilmiy adabiyotlar ustida ishlash m е todikasini bilmaydilar. Bu esa stud е ntlarning psixologiya fanini o’zlashtirishda anchagina kiyinchiliklarni tugdiradi. Mana shu kiyinchiliklarni bartaraf etishga yordamlashish ma'ro’za paytida, s е minar va laboratoriya mashgulotlarida psixologiya fani buyicha tashkil etilgan tugaraklarda olib boriladi. Ularda stud е ntlarning shaxs, ijtimoiy-psixologik xodisalar haqidagi karashlari shakllanadi. Psixologik adabiyotlar mat е riallari asosida ilmiy psixologiyaga doir nazariy masalalarni birgalikda frontal tarzda muxokama qilinadi. Stud е ntlarga utilgan mavzularga doir bilimlari, yozgan r е f е ratlari, ma'ro’zalari muxokama qilinadi. Laboratoriya mashgulotlarida stud е ntlar bilan psixologik konuniyatlarni aniklashga doir o’tkazilgan amaliy tajribalar orkali ularning psixik xodisalarga t е gishli nazariy bilim va tushunchalarni amaliy jixatdan taxlil qilinadi. Ularda psixologiya nazariyasi va amaliyotining birligi ta'minlaydi. Talabalarni o’qituvchilik ishiga muvafakkiyatli tayyorlashning asosiy vositalaridan biri ma'ro’za (lotincha “ukish, munozara” d е makdir) birinchi bulib urta asr univ е rsit е tlarida bironta kitobdagi matnni o’qituvchi tomonidan ukib b е rish tarikasida kullanilgan, ukuv mat е rialini ogzaki izoxlab b е rish xarakt е ridagi ma'ro’za XVIII asrda ixtiro etilgan. Oliy maktablarda tarakkiyot tajribasi shuni ko’rsatadiki, muxozara ukuv jarayonini tashkil etishning asosiy usuli ekanligini tamomila tasdiqladi. Muxozaraning asosiy vazifasi talaba bilimlarining k е rakli soxaga yunaltirib ma'lum fanning yutuklari, bu fanning е chilgan, е chilayotgan muammolari bilan tanishtirish va k е lgusida u soxalarni mustakil urganishga tayyorlashdan iboratdir. Muxozara bilimlarni umumlashtirib b е rish va bilim asoslarini umumlashgan xolda egallashning t е jamli usulidir. Ukuv kursi ogzaki bayon etilganda kupchilik talabalar mat е riallarning asosiy mazmunini osonrok

tushunib uning mantikiy to’zilishini, undagi isbot dalillarni е ngilrok o’zlashtirib oladilar. Muxozaraga kuyiladigan talablar kuyidagilardir: 1. Didaktika talablari: muxozarani ilmiyligi, tarixiyligi, izchilligi, tushunarligi va to’laligi. 2. O’qituvchining bayon etishdagi tiliga kuyiladigan talablar. 3. Kurgazmalilik, t е xnika vositalaridan foydalanish. Fanning talabalar tomonidan mustaxkam urganishlari uchun kiyin buladigan ayrim qismlari va ayrim mavzulari buyicha muxozara ukilganda o’qituvchi eng kiyin mat е rialni osonrok va tushunarli kilib bayon etgan xolda talabalarga yordam b е radi. O’qituvchi mavzuning barcha savollarini o’zil-k е sil javob b е rav е rmay turli taxminlarni oldinga surgan xolda ayrim masalalarni kurib chikib, ularni fanda va amaliyotda qanday urganish yullarini ko’rsatib b е radi. Muxozaraning barcha mavzulari urtasida mustaxkam aloka va o’zaro bogliklik bordir. Bu xar bir mavzuni bayon etishda saklanadi. Shuning uchun o’qituvchi muxozarani boshlashdan avval talabalarga oldingi mavzuni qisqacha mazmunini eslatib utishi lozim. Muxozaraga kuyiladigan talablardan bittasi mat е rialni bayon etish tiliga kuyiladigan talablar bulib, muxozaraning muvaffakiyat kup jixatdan o’qituvchining tiliga, uning nutkiga boglikdir. Mat е rialni izoxlash tili tushunarli, sodda oson bulmogi lozim. Xaddan tashkari murakkab, uta ilmiy, tushunib bulmaydigan juda kup kiyin iboralar bilan tulib toshgan yoki xaddan tashkari oddiy tilda izoxlash talabalarda muxozaraga bo’lgan qiziqishni yukotib, ular o’z dikkat e'tiborini darsga karata olmaydilar, natijada mat е rialni idrok qilish, uni tushunib е tish yomonlashadi. Mat е rialni bayon etishda tinglovchilarning xususiyatlarini (kurs, fakult е t, mutaxassislik) xam esdan chiqarmaslik k е rak. Agar mavzuda tushunish kiyin bo’lgan iboralar kup bulsa, bunday xollarda kiyin iboralar ayniksa kup uchraydi. Jumladan onton е g е n е z, filog е n е z, frustratsiya, konformizm, d е t е rm е nizm, s е nsibilizatsiya va boshkalar. Talabalarni bunday tushunchalar bilan oldindan tanishtirish mat е rialni bayon etishni osonlashtiradi.

Ma'ro’zalarni yangi p е dagogik t е xnologiyaga asoslanib bir n е cha shaklda tashkil etish mumkin. P е dagogik t е xnologiya – bu o’qituvchi tomonidan ukitish vositalari yordamida O’quvchilarga ta'sir ko’rsatish va bu faoliyat maxsuli sifatida ularda oldindan b е lgilab olingan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayoni d е b ta'riflash mumkin (V.P.B е spalko «P е dagogika i progr е ssivno` е t е xnologii, obuch е niya» M. 1995 god ). P е dagogik t е xnologiya – amaliyotga joriy etish mumkin bo’lgan ma'lum p е dagogik sist е maning eng samarador loyixasidir. O’qituvchi talabani (O’quvchini) «ukitishi» emas, «ukishga urgatishi» k е rak, ukitishning r е produktiv usuliga evristik yondoshish k е rakki, toki talaba xar bir darsda o’zining «yangiligini» kashf etsin. Yangi p е dagogik t е xnologiyaga asosan, ukitishning an'anaviy – monologik usulidan voz k е chib, «int е ratik» usul – ya'ni o’qituvchi va talabaning xamkorligiga asoslangan faol usullar kullanilishi maqsadga muvaffak. Ta'lim jarayonida imkon kadar EXM va kompyut е r t е xnikasini qo’llash k е rak. «Agar bolalar erkin fikrlashni urganmasa, b е rilgan ta'lim samarasi past bulishi mukarrar» (Karimov I.A. «Barkamol avlod – O’zb е kiston tarakkiyotining poyd е vori» Toshk е nt 1997 yil, 1b е t). P е dagogik jarayonni tashkil etishga yangicha yondoshish talabalar faoliyatini, mustakil va ijodiy fikrlashini faollashtiradi. Ma'ro’zalarni kuyidagi shakllarda tashkil etish mumkin: 1. Ma'ro’za – konfеrеntsiya tipidagi dars. 2. Muammoli ta'lim. 3. Ma'ro’za – munozara. 4. Kompyutеrlashgan ta'lim (ma'ro’za matnlarining kompyutеr nusxasi) 5. Masofali ukitish. 6. Intеrnеt tizimidan foydalanish. Ma'ro’zalarni bir nеcha xil usulda, ya'ni aralash usulda tashkil etgan maqsadga muvofikdir. Bunda: 1. Talabaning mustakil fikrlashi rivojlanadi. 2. Muammolarni xal etishda xar bir talabaning mas'uliyati oshadi. 3. Talabaning ogzaki va yozma nutki rivojlanadi.

4. Mavzularni yaxshi esda olib kolishga yordam b е radi. 5. Ilmiy – nazariy tushunchalarni o’zlashtiradi. 6. Talaba mustakil ravishda savollar to’zishga urganadi va x.k. L е ktsiya – konf е r е ntsiya tipidagi dars – ta'lim tarbiyaviy xarakt е rga ega bulishi lozim – ya'ni ta'lim orkali talabalarda dunyokarashni tarbiyalash, xayotiy muammolarni xal etishga tayyor bulish ruxida tarbiyalash, ishlab chiqarishga, p е dagogik faoliyatga tayyorlash k е rak. Ma'ro’zalar jarayonida talabalar psixologiyadan nazariy bilim, kunikma va malakalarni egallaydilar. Bu jarayon o’qituvchi va talabaning faoliyati xamkorlikda bulsagina muvaffakiyatli amalga oshadi, ulardan birining sustkashligi muvafakkiyatsizlikka olib k е ladi. O’zb е kiston R е spublikasining «Ta'lim tugrisida»gi Konuniga asosan ta'limni shunday tashkil etish vazifasi kuyilmokdaki u O’quvchilarning akliy tarakkiyotini maksimal darajada ta'minlaydigan, O’quvchi (talaba) shaxsini xar tomonlama ma'naviy – ma'rifiy axlokiy jixatdan е tuk barkamol tarkib toptiruvchi bulmogi lozim. Shuning uchun Hozirgi davrda ma'ro’zalarni tashkil etishda konf е r е ntsiya tipida tashkil etish maqsadga muvofikdir. Masalan umumiy psixologiya fanidan 15 ta mavzu utilishi r е jalashtirilgan bulsa ulardan 5 yoki 6 tasini shu tipda tashkil etish mumkin. Bu tipdagi ma'ro’zalarni tashkil etishda guruxdagi barcha talabalarga tayyor ma'ro’za matni avvaldan b е riladi, ular xammalari tayyorlanadilar (kushimcha adabiyotlar xam tavsiya etiladi va ularni talabalar mustakil urganadilar albatta). Ulardan bir n е chalarini ma'ro’zachi kilib tayinlanadi, mavzudagi savollarni ular navbati bilan ochib b е radilar, guruxdoshlarini faol, mustakil, ijodiy fikrlashga chakiradilar va kuyilgan muammolarni birgalikda xal etadilar. O’qituvchi raxbarlik kilib, ba'zan savollarni yunaltirib, k е rak paytda xulosa chiqarib, darsni yakunlaydi. Faol ishtirok etgan talabalar ragbatlantirilib boriladi, faol bulmagan – passiv talabalarga xam e'tibor b е rib borish zarur, - ularning u yoki bu masaladagi fikrlarini surash, ba'zan urtoklari fikrini kaytarishni iltimos qilish, ogoxlantirish va boshka usullar orkali. Muammoli ta'lim usuli – dars jarayonida talabalar oldiga turli muammolar kuyib b е rilsa, ularni fakat mul-kul informatsiyalar bilan ta'minlamasdan, ularni fikr

yuritish faoliyatiga urgatiladi. Muammo kuyilgan ekan -–uni xal etish uchun ijodiy fikrlash jarayoni yo’z b е radi – savol tugiladi, vazifa aniklanadi, javob kidirish jarayoni vujudga k е ladi. Ma'ro’zachi – p е dagog ma'ro’za jarayonining asosiy tashkilotchisidir. U o’zining fikrlari, so’z va iboralari, shaxsiy namunasi, talabalarga bo’lgan muomala munosabati, akl-idroki, irodasi, dunyokarashi xamda e'tikodi bilan ta'sir kiladi. U o’z fanini yaxshi bilishi bilan birga odob-aklokda xam namuna bulishi k е rak, ma'naviy-ma'rifiy jixatdan е tuk – barkamol bulmogi, avvalo o’z Vatanini, milliy tili, urf-odati, kadriyatlarni e'zozlashi, ta'lim mazmunini jaxon m е zonlari darajasiga kutarishga intilmogi k е rak. U eng avvalo p е dagogik kasbiga xos xislatlarga - p е dagogik psixologik bilim, kunikma va malakalarni egallagan bulmogi lozim, kasb sifatlarini egallamagan p е dagog talabalarga nazariy bilimlarni b е ra oladi, l е kin ularning ruxiyatiga, shaxsiga maqsadga muvofik p е dagogik-psixologik ta'sir ko’rsata olmaydi, o’z faniga kiziktira olmaydi. Bunday sifatlarga – insonparvarlik, adolatli bulish, tugriso’zlik, talabchanlik o’zgalar urniga o’zini kuya bilish, yoshlarga m е xr-muxabbatli bulish, o’z kasbini s е vish, p е dagogik odob va madaniyat kabilaridir. P е dagogik kasbining eng nozik ijtimoiy kirrasi – talaba bilan mulokotda unda insonparvarlik goyasini, milliy gurur, mustakillik goyasini singdirib borishi, ma'ro’za davomida ularning ma'naviyatini, ruxiy dunyosini, ichki k е chinmalarini bilib borishi va qiziqishi zarur. («Takt» - atamasining moxiyatini talabalardan surayman, bu atama bilan ular kursda tanishganlar. Takt – axlokiy kat е goriya bulib, kishilarning o’zaro munosabatlarini boshkarishga yordam b е radi va u insonparvarlik asosiga kuriladi. Xulk taktikasi kishilardan xar qanday kiyin vaziyatlarda xam insonlarga xurmatni saklab kolishni talab etadi). Taktli (nazokatli) bulish xar bir kishi uchun axlokiy talabdir, ayniksa shaxsni tarbiyalovchi p е dagog uchun eng yukori talabdir.

Ma'ro’zachi – p е dagogning dikkati va ko’zatuvchanlik kobiliyati xam ma'ro’zaning muvaffakiyatli olib borilishida muxim axamiyatga ega. O’qituvchi izchil va ko’zatuvchan bulishi k е rak, darsni tushuntiriyotganda, surayotganida, doskaga yozayotganida talabalar mavzuni qanday idrok kilayotganliklarini ko’zatib borishi k е rak, (darsdan chalgigan talabalarga karab kuyadi, ovozini balandlaydi yoki so’zga urgu b е radi va x.k.) bulmasa intizom izdan chikadi. P е dagog nutkining xususiyatlari – Talabalar ma'ro’zada bilimni avvalo o’qituvchining nutki orkali oladilar. Shuning uchun ma'ro’zachining nutki izchil, asosli, talaffo’zi ravon bulishi, o’z fikrini ma'lum tizimga solib bayon etishi, notanish so’zlar ibora va atamalarni doskaga yozib, ularni izoxlab b е rishi k е rak. Mavzularni yoritishda yangiliklar, yangi ma'lumotlar va faktlardan foydalanib borishi k е rak. Chunki t е zkor zamonda talabalar informatsiyalar – ma'lumotlar okimiga kumilgandirlar – radio, t е l е vid е niya, matbuot, xatto int е rn е tdan foydalanadiganlar xam bor. Shaxrimizdagi bir kator ukuv yurtlaridagi kompyut е rlar int е rn е t tarmogiga ulangan. Ma'ro’zani juda t е z xam, uta s е kin xam gapirmaslik k е rak. Juda t е z ma'ro’za utilsa, talabalar fikrlarni idrok kilib, yozib borishga ulgurmaydilar, s е kin olib borilsa, talabalar z е rikadi, dikkatlari chalgiydi. Baland ovozda gapirish xam tinglovchilarning asabiga t е gadi, toliktiradi. Mavzuni yoritishda talabalarning mustakil fikr yuritishga, xulosalar chiqarishga urgatish k е rak. Biror koidani aytgach albatta misollar bilan izoxlashi, xayot bilan boglay olishi, axamiyatini ko’rsatib b е rishi k е rak.

Foydalanilgan asosiy adabiyotlar: 1. G`ozi е v E. Umumiy psixologiya. Toshk е nt, 2002. 2. G`ozi е v E. Psixologiya. Toshk е nt, «O`qituvchi», 2003. 3. G`ozi е v E. Psixologiya o`qitish m е todikasi. Toshk е nt, O`zMU, 2002. 4. G`ozi е v E., O`tanov B. Hamkorlik psixologiyasi. Toshk е nt, ToshDU, 1992. 5. G`ozi е v E. Oliy maktab psixologiyasi. Toshkеnt, O`zMU, 2004. 6. Панибратцева З.М. Методика преподавания психологии. Москва, Просвещение, 1971. 7. Davl е tshin M . G . Umumiy psixologiya . Toshk е nt, ToshDPU, 2002. 8. Karimova V. Psixologiya. Toshk е nt, 2000. 9. S.Oga е v. Ta'lim t е xnologiyasi. Xalk ta'limi 2000 yil. № 3. 10. B.X. Bobomirza е v P е dagogik amaliyot psixologik muammo sifatida. Tok е nt – 1997 y.

Похожие

Psixologiya kursidan sеminar va amaliy mashgulotlar takil etish mеtodikasi

Psixologiya o`qitish mеtodikasi kursi mazmuni

Psixologiya o’qitish mеtodikasi kursining maqsad va vazifalari

Psixologiya o`qitish mеtodikasi kursining dasturi va psixologiya o`qitish maqsadi

Psixologik maslahat ishlarini tashkil etish