PSIXOLOGIK – PEDAGOGIK TRENING - Психология - Рефераты

PSIXOLOGIK – PEDAGOGIK TRENING

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

127.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Psixologik-pedagogik trening mashqi va o`yin orasidagi komunikativ va tarkibiy aloqalari 2. Guruhiy treningda sukunat 3. Psixologning o`z ishidan qoniqish darajasi 4. «o`quvchi maktab» stikli «hohlayman - qila olaman-kerak» mashqi

www.arxiv.uz PSIXOLOGIK-PEDAGOGIK TRENING MAShQI VA O`YIN ORASIDAGI KOMUNIKATIV VA TARKIBIY ALOQALARI O`quvchilar bilan guruhiy psixologik mashTo`g`ri ulotlar odatda 4-6 ta mashq va o`yinlardan tashkil topgan. Ularning tanlanishi va ketma-ketligi mashTo`g`ri ulot mavzusiga mos bo`lib, yagona mantiqiy bo`ysunadilar, trening foydali va tashkillashtirilgan chiqishi uchun u yoki bu epizodlar orasidagi munosabatlarning aloqasi va tarkibiy tomonlarni ham o`ylash kerak. Misol uchun, bu quyidagi normalar bo`lishi mumkin: -Sizga qiziq bo`ldimi? Juda yaxshi! Men yana bir mashTo`g`ri ulot taklif qilaman Keling sinab ko`ramiz? -«Bizda juda yaxshi! Keling davom ettiramiz? -«Kishi yana o`ynashni hohlaydi? Marhamat! Har bir psixotrening o`zining ma`lum bir so`z va ifodalar to`plamiga ega bo`ladi, asosiysi, bu hayoliy so`zlar guruh boshqaruvchisi tomonidan o`z vaqtida va o`z joyida talaffuz qilinishi kerak, aks holda ular suniy yordam bo`lib qolishlari mumkin. Ular bir mashqdan ikkinchisiga o`tishganida tabiiy o`tishni hosil qilishlari kerak. Guruhiy mashTo`g`ri ulotlar dinamikasi Guruhiy mashTo`g`ri ulot o`zining qonun qoidalariga ega, trening dasturi va sahnaisni ishlab chiqarilishi o`yin faoliyatining ma`lum bir dinamikasini tashkillashtirish hissobiga o`tkazilish kerak, Qandaydir darajada bunday dinamik mashTo`g`ri ulot va uning senariysini tashkillashtirishda namoyon bo`ldi. Treningni Amaliy o`tkazishda ruhshunos tomonidan bular maxsus kiritilishi kerak. Shunday qilib, birinchi bosqichda, ruhiy mashk davomida o`yin fitnalar yuzaga keladi, so`ng ikkinchi bosqichda psixolog tomonidan mashq va o`yinlar individual olib borilishi kerak, bunda eng yuqori kulminastion nuqtaga erishish maqsadida trening «ruhiy vaqt» asta - sekin tezlashishi kerak. U har-hil shakllarda ifodalanishi mumkin: muhim muammoni echish, o`zini engil sezish qoniqish, guruhning faolligini kuchayishi, yoki nizo yuzaga kelishi va uni hal qilish, guruhning qandaydir a`zosini o`rganish uning tomonidan ruhiy qo`llab quvatlashishiga erishish. Psixolog yuqori cho`qqiga psixotrening asta-sekinlik bilan olib kelinishi kerak agar mashTo`g`ri ulotning umumiy davomiyligi 3 soat bo`lsa, odatda kulminastion nuqta mashTo`g`ri ulotning ikkinchi soat oxirida yuzaga keladi. Dinamikaning o`sishini va kulminastiyaga erishish muvoffaqiyat o`tishi uchun psixolog guruh faolligining so`nishiga. guruhning zerikishiga yo`l qo`ymasligi kerak. Ruhiy tahlili va o`z-o`zini tahlilini sinchklab o`rganish davolshgan guruhda omadli qo`llanadigan texnikalardir. Istash kasbiy texnikadagi kabi pedagogik tireningda kabi pe6dagogik treningda ham psixolog mutaxasis sifatida o`ziga qiziqarli bo`lgan taqlidni haddan tashqari qilmasligi kerak.

www.arxiv.uz Kulminastiyaga erishalgandan so`ng guruhda faollik tushub ketadi, bo`linish tinchlanish vaqoniqish paydo bo`ladi. Sekin-astalik bilan guruh faolligi darajasi mashTo`g`ri ulot boshlang vaqtdagi Boshlang`ichholatga qayta boshlaydi. MashTo`g`ri ulotning uchinchi bosqichi. Bu bosqich mashTo`g`ri ulotning tugallanishdir. Guruhiy ishlar natijalarining muhokamasi bo`lib o`tadi. Trening guruh a`zolari o`zlarinig fikrlarini bayon qilishlarini taklif qilish mumkin. Psixolog treningni ana shunday 3 soat mobaynida o`tkazish jarayonida o`zi ham Xaar xil ikki holatlarni his qilishi kerak. Energiya va faollikning sekin-asta ko`tarilishi, kulminastiyaga tez erishish, faollikning namoyishi va tinchlanish yana shuni aytish mumkinki, psixolog bu holatlarni boshidan kechirayotganida guruh tasirini his qiladi va shu vaqt guruhning o`z orqasidan etaklaydi. Guruhda qo`pol tanbeh berishlari, olib borishning o`zini yuqori tutishga yo`l qo`ymaslik kerak. Shuni aytish mumkinki, guruhda onalar agar psixolog aytgan bolalar va otalar (psixolog erkak kishi bo`lsa) holatlari ijobiy qabul qilinadi: so`zsiz qabul qilish Ximoya, yordam, qo`llab-quvatlash, insoniy muhabbat va iliqlik namoyon bo`ladi. Guruh yoki uning alohida ishtirokchilarining lozim ruhiy faolligi. Agar guruh yoki uning biror - bir azosi o`zini yolTo`g`ri iz, begona ishonchsiz his qilsa, ruhiy tetiklashtirish uslubini qo`llash zarur. Bunda psixolog ishtirokchilarning ko`ziga tik qarab ishonch bilan quyidagi so`zlarni aytish mumkin. «Siz hamma narsani his qila olasiz», «men aminman, sizda hamma narsa bo`ladi» Bir qororga kelishingiz kerak, turub harakat qiling. Bu maqsadlar uchun maxsus mashqlardan foydalanish zarur. «Baland bo`yli inson» mashqi 10 daqiqa davomida olib boriladi va guruh qatnashchilarining faolligini va ularning o`zini - o`zi baholashni yo`naltirilgan olib borilgan, hammani doiraga tushurishni taklif etdi va quyidagi yo`riqnomani aytish kerak. «O`zinglarni balnd bo`yli deb tasavvur qilinglar, elkanglarni ko`tarib, atrofga qaranglar. Pastda kichkina liliputlar, sizlar har biringiz esa katta, ulkan odam velikansizlar. O`zingizni kuchli his qilasizlarmi? Juda yaxshi! Yaxshilab qo`lingizga odamlarning birini qo`lingizga oling va uni tomosha qilding. O`zingizni katta odam ularni kichkina odam deb his qilasizlar. «Ha-yo`q» mashqi 5-7 daqiqa davomida olib boriladi. Guruhni umumiy tonusini oshirishga qaratilgan, barcha qatnashuvchilar ikkiga taxminan teng guruhchalarga ajraladidi va bir-birga qarshi holatda turadilar, Bir guruh olib boruvchining buyruTo`g`ri i bilan «ha» so`zini qattiq ovozda ayta boshlaydilar, ikkinchi guruh «unga «Yo`q» DEB JAVOB BERADI. O`qituvchilar o`zlarining so`zlarini qattiqroq talaffuz qila boshlaydilar. ular o`z raqiblariga haqliklarini ko`rsatib qo`ymoqchi bo`ladilar, xullas qattiqroq baqirgan o`zining haqligini bildirgpn guruh To`g`ri olib chiqadi.

www.arxiv.uz Bu mashq boshqa ko`rinishda ham olib borilishi mumkin. Guruh aylana bo`ylab o`tiradi har bir qatnashuvchi ko`zlarini yumub o`zini dolzarb holatgi soladilar. Ishtirokchilar o`zlarining kayfiyatini his qilganliklaridan so`ng, ular shu vaqtda qaysi so`z «ha» yoki «yo`q» mos kelishni aniqlashlari kerak, so`ng guruh qatnashchilari o`rnidan turadilar guruh ichida erkin harakat qilishni boshlaydilar va u yoki bu qatnashuvchini uchratganlarida har safar o`zining so`zini qaytaradilar, agar duch keluvchilar bita so`z bilan javob bersalar, masalan 2ta «ha», yoki 2ta yo`q uchrashdilar bunda ular tushunadigan so`zlar bilan almashadilar. agar guruh qatnashchilari boshqa so`zni talaffuz qilsalar, kurash avj oladi. Biri qattiq holda «ha» deydi, 2 chisi esa rozi bo`lmay «yo`q» deydi. Bir necha daqiqadan so`ng so`zlarni almashtirish taklif qilinadi: «ha» deganlar, endi «yo`q» deydi va aksincha. Bu mashq geshtalterapiya sistemasidan olingan GURUHIY TRENINGDA SUKUNAT Psixolog guruhda tanaffuc yuzaga kelganini his qilishi kerak, agar bu noqulay sukunat, o`z fikrlarinb aytishni istamasligi? zerikish yoki guruh ishiga qiziqishning yo`qligi bo`lsa, bunday pauzani psixolog faollashtirishi mashqlari yoki savollar bilan buzushi kerak, «nima deb o`ylaysizlar, nima bo`ldi? nima uchun bunday noqulay sukunat yuzaga keldi» Agar yuzaga kelgan tanaffuc - ta`sirlanish, chuqur o`ylanish boshidan kechirishning oqibati bo`lsa, bunday tanaffusni buzish mumkin emas, har bir ishtirokchi uning ichki jarayonlariga quloq solishi va sabr qilishi kerak. Bu ijodiy tanaffusdir,unda o`qituvchilarda faol ichki faoliyat amalga oshadi. Guruh yoki guruh a`zolari o`ynashni rad etsalar. Guruhiy psixotreningda ko`p xollarda o`qituvchilar qandaydir mashqlarni bajarishni rad etadilar, mashqlarda passiv bo`ladilar. Guruhning bunday o`zini tutishi har xil sabablar bilan tushuntiriladi,o`qituvchilarning charchoTo`g`ri i samarali mashqlarning etarli emasligi guruxdagi faollikning birdaniga tushib ketishi mashqning qiziqarsiz yoki qiyinligi va hokazo. Bunday holatlarda mashqni majburiy ravishda bajarish tavsiya etilmaydi. Dasturni asosiy To`g`ri oyasini tushuntirgan holda guruhni qiziqtirish, mashqini qanday qiziqarli yo`l bilan bajarish kerakligini o`kituvchilardan so`rash yoki qatnashuvchilarning birini vakttinchalik olib boruvchi qilish kerak, bunday holda eng samarali usul mashq yoki o`yinda namoyon qilinishni psixolog o`zi boshlaydi. Guruh aniq bir qororga kelmaganligi sababli «Xo`sh qani o`zim his qilib ko`raychi» yoki «Kelinglar mendan boshlaymiz» deb murojat qtladi. Bu bilan psixolog guruhga ishonchni bildiradi, qandaydir darajada guruhga namuna sifatida chiqadi, psixolog guruh a`zolari kabi teng huquqli bo`lib qoladi. Shunday holatlar ham bo`ladiki, bunda guruhning qandaydir bir a`zosi tashqi kuzatuvchi pozistiyasini egallaydi. U umumiy muhokamaga qo`yilmaydi o`ynashni rad etadi, ruhiy texnik mashqlarda hech narsani his qilmasligini aytadi. U boshi oTo`g`ri riyotganligini yoki ahvoli yomonligini ham aytadi.

www.arxiv.uz Bunday ishtirokchi guruh ishida uning a`zolari noqulaylikni va hayron bo`lishlikni keltirib chiqaradi, qolgan guruh a`zolarida ham ishlash niyati yo`qoladi, ular passiv bo`lib qoladilar yoki norozilikni namoyish etadilar. Bunday hollarda nima qilish kerak? Agar guruh ishiga qo`shilmagan qatnashuvchi halaqit bermasa, unga e`tibor berishningxojati ham yo`q. bir oz vaqt o`tgandan so`ng uning o`zi o`ynashni hoxqoladi, yoki boshqa mashqda qiziqib faol bo`lib qoladi, agar guruh kuzatuvchiga salbiy ta`sir qilayotgan bo`lsa, psixolog bu a`zoni o`yin jaroyoniga kiritish kerak. Uyin davomida bunday qatnashuvchigi uning faolligi va qiziqishini oshirish maqsadida tinmay savol berib turishi kerak. Ko`pgina olib boruvchilar passiv a`zoni o`yinga qushilishi harakat qiladilar har bir holatda olib boruchi qabulqiladigan qoror ko`p narsalarga boTo`g`ri liq bo`ladi: kuzatuvchining shaxsiyati, guruh a`zolarning unga ta`siri, olib boruvchining ish shakli, mashTo`g`ri ulot iqlimi, trening tematik yo`nalganligi yoki maqsadlariga boTo`g`ri liq bo`ladi. Pedagogik treningda psixolog «shaxsiy materiallari» maqsadi, ba`zi bir holatlarda psixolog guruh ishiga qatnashuvchi huquqlari asosida kirishi zarur: o`zini hayotidagi qiyinchiliklari va kelishmovchiliklarni bayon qilishi guruh a`zolariga shaxsiy muammolarni hal etish va tajribasi borligi yoki o`zi haqida biror bir shaxsiy narsalarni gapirib berish mumkin. Odatda o`qituvchilar, psixolog shaxsiyati qiziqish bilan qaraydilar va bunday suhbat foydali bo`ladi. Biroq o`zini juda muammoli odam har bir qarashda qiyinchilikni his qilib ko`rsatish To`g`ri ri kelmaydi. Psixolog o`zini holatini To`g`ri ri tashkil etishi va omadli inson sifatida his qilishi kerak. Bundan tashqari, shaxsiy materialni guruhga taqdim qilish juda muhim, agar psixolog o`zinig intim hayotini ko`p va qisqa gapiradigan bo`lsa, u ishtirokchilarga Uzida ko`z-ko`z qiluvchi odam sifatida namoyon bo`ladi. Ularda hammadan ham o`ziga qiziqadagan odam degan shubha uyTo`g`ri onadi, u boshqalarga yordam Bera olmaydi degan fikr uyTo`g`ri onadi, u boshqalarga yordam Bera olmaydi degan fikr uyTo`g`ri onadi. Bunday shubha ishonchsizlikni yuzaga keltiradi, bu esa guruhning olib boruvchiga bo`lgan qiziqishinini birdaniga so`ndiradi. Shaxsiy material guruhga shaxsiyatsiz shaklida Xam bayon etilishi mumkin psixolog o`zi haqida gapirayotib bunda bu hikoya uning tanishi yoki qarindoshi bilan bilan bo`ogan deb gapirishi mumkin yoki aksincha, psixolog tomonidan o`ylab topish hayotiy drama guruhga xuddi shaxsiy xayotida bo`lganidak bayon qilishi kerak. Xullas, guruhdan aynish yoki qo`llab quvatlashdan uzoqroq bo`lish kerak, esdan chiqarmaslik kerak, ruhiy mashTo`g`ri ulotlar o`qituvchilar uchun avvalam bor ularga yordamni amalga oshirish maqsadida tashkil qilinadi, «shaxsiy material» esa ularga insoniy qaratilgan yoki treningni samarali, qiziqarli o`ta ta`sirchan va aniq bo`lishga harakat qiladi. PSIXOLOGNING O`Z IShIDAN QONIQISh DARAJASI Psixolog guruh etibori markazida turadi, guruh qatnashchilarda bo`lmagan bilimga ega, unga qaraydilar, unga quloq soladilar. Agar ruhshunos bundan

www.arxiv.uz qoniqish olsa, guruh ishidan qoniqish ola boshlaydi, unda ichki ruhiy qoniqish hosil bo`ladi. Biroq psixologning qoniqishi o`rta darajada bo`lishi kerak. Har bir trener o`zilan qoniqish darajasini bilishi kerak. Aks holda guruh ishining samarasi birdaniga tushib ketadi va guruh bilan o`zaro munosabatda bo`shliq paydo bo`ladi. Pedagogik trening ruhiy ish ko`rinishidan «ir aktiyorli tiatr» ko`rinishiga o`tadi, bunda psixolog kasbiy ishini emas, balki tabiy artistlik mahoarti hali namoyish qilinadi. Treningdan so`ng psixologning tiklanishi Guruhiy treningni istalgan kasbiy guruhda shu jumladan o`qituvchilarda o`tkazilishi psixologdan psixologdan katta energiya sarfini talab qiladi. mashTo`g`ri ulot tugaganidan so`ng psixolog kuchli charchoTo`g`ri ni his qiladi. Shuning uchun samarali dam olish va tez ish qobiliyatini tiklashi, muolajalar tuzulishini qo`llab qo`yish kerak. Har bir psixolog uchun o`zining sevgan mashTo`g`ri ulotlari bo`lishi mumkin. Bundan tashqari maktab psixologi yuklamasi me`yoriy talablari mavjud, bu talablarni buzmaslikka tavsiya etiladi. trener faolik qobiliyatini va natijali ishlashni saqlab qolishi uchun haftada 2 yoki 3tadan ko`p bo`lmagan miqdorda guruhiy mashTo`g`ri ulotlar o`tkazish kerak. Boshlang`ichsinf o`quvchilari uchun pedagogik trening (Amaliy mashTo`g`ri ulotlar dasturlari. Boshlang`ichsinf o`quvchilari uchun pedagogik trening kasbiy faoliyatning samarali individual ko`rinishini, ishda ham kasblar va maktab boshqaruvchilari, qatnashchilari va maktab boshqaruvchilari ularning ota- onalari bilan yana o`z oila a`zolari bilan yaxshi aloqaga kirishish kabi asosiy kabi assosiy kasbiy sifatlarni shakllantirishga qaratilgan, trening bundan tashqari, bolaga ijobiy munosabatda bo`lish, kichik sinf bolasini hissiy qabul qilish kabi sifatlarni shakllantirishga ham yordam beradi. Boshlang`ichsinf o`qituvchilari uchun taklif qilingan psixologik Amaliy mashTo`g`ri ulotlar dasturlari psixolog ishining 2 bosqichini tashkil qiladi va maxsus ruhiy yordam deb ataladi. Bu erda mashTo`g`ri ulotning asosiy qismida mashq va o`yinlarga alohida tushuntirishlar berilgan. «O`QUVChI MAKTAB» StIKLI «HOHLAYMAN - QILA OLAMAN-KERAK» MAShQI Mashq maqsadi: o`qituvchida o`ziga nisbatan ishonch va faolligini, hohish va majburiylikni, individual holatlarning o`sishi, o`zini anglash va pedagogik faoliyatda o`ziga xos xislatlarni shakllantirishdir. O`qituvchilar guruhiga yarmi aylana tarzida o`tirish aytiladi, ikki stul bo`sh qoldi. Hohishga ko`ra istagan ikki o`kituvchi markazga o`rtaga chiqishadi va guruga qarab o`tiradi. Bir o`qituvchi tinglovchi - boshqasi esa boshlovchi bo`ladi. oxirgisi uchta gap aytadi, birinchi bo`limi bir xil, ikikinchisi har xil bo`ladi. M: u aytadi, «men

www.arxiv.uz o`zimga ishonishim kerak, men o`zimga ishona olaman, men o`zimga ishonishni hohlayman». Kishilar nimani o`ylasalar shuni aytadilar, ya`ni hayoliga kelgan birinchi fikrni aytishlari mumkin. Aytilgan uchta gapdan kimning gapi ko`proq ta`sirchan chiqqanligi muhokama qilinadi. Birinchi bu savollar ikkinchi ishtirokchiga beriladi, tinglovchi tomonidan so`ng barcha guruhga murojaat qilinadi. Gapiruvchining intonastiyasi yuzdagi o`zgarishlari va hokazolar hisobga olinadi. Qonunga ko`ra, ayollar auditoriyasida «men majburman, men qilishim kerak» prinstipi yashaydi. «Men hohlayman» shaxsiy istagiga na vaqt, na kuch topiladi. Psixolog har qanday inson qaysidir vaqtda «o`zing uchun yasha, hayot sen uchun»ligini uqtirishga harakat qilishi optimizmni saqlash va ruhan soTo`g`ri lomligini guruhga ko`rsatishga harakat qilishi kerak. Psixolog o`qituvchining maktabdagi xulqi, uning boshqa o`qituvchilar bilan munosabatiga pedagogik faoliyatning asosi emas, uning individual xususiyatlari ham muhimligini ko`rsatishi kerak. Bir o`qituvchi talabchan, hissiyotga beriluvchan va muomalada qo`pol, boshqasi muloqotga kirishuvchan bo`ladi. Muhimi o`zingizni hech qachon inkor qilmang. «Mening kasbiy rolim» mashqi Mashq maqsadi: Kasbiy faoliyatning samarali usullarini ochish. O`qituvchilar guruhi aylana bo`lib turishadi va psixolog hammaga guruh bilan salomlashishni aytadi, tasavvur qiling, ular o`qituvchi emas, balki o`quvchilardir. Salomlashishni qo`yidagicha boshlash mumkin: «salom bolalar» Bu paytda uning tutgan o`rni yuzining o`zgarishi ko`rsatiladi. Shundan so`ng, barcha qatnashchilar guruh bilan salomlashishadi. Umumiy muhokama qilinadi, har bir o`qituvchi bola pozistiyasida qanday salomlashishni tushuntiradi. Kimning salomi samimiy va ochiqligi aniqlanadi. Ushbu mashqda har bir o`qituvchi o`zining faoliyatidagi uslubidan kelib chiqib ishlaydi. Pedagogik faoliyatning samarali hal qilinishi nafaqat maktabda endigina ish boshlagan yosh o`qituvchilar emas, balki bir necha yillik ish stajiga ega bo`lgan o`qituvchilar uchun ham kasb uslubini rivojlantirishda muhimdir. «Baho» mashqi Mashq maqsadi maktab o`quvchilarini mahsuldor baholashda komunikativ usullar ishlab chiqish. Guruh aylana bo`lib turadi, har bir qatnashchi salbiy va ijobiy baholarni aytadi. Birinchi salbiy baho aytiladi masalan: «o`tir ikki». Har bir o`qituvchi bu so`zni o`zinig so`zi bilan aytadi. Psixolog o`qituvchi o`quvchiga yomon baho

www.arxiv.uz qo`yayotganida, unga shaxsiy munosabatini bildirishi, yaxshiroq o`qishga ishonishini tarbiyalanuvchiga bildirishi lozim. M: Ming afsus, Oydin bugun men senga yomon baho qo`yaman. Men ishonaman, sen harakatchan qizsan va yaqin kunlarda ikkingni To`g`ri rilaysan. O`quvchining yaxshi bahosidan o`quvchi, quvonishi va psixologik yordam berishi, qo`llab-quvvatlashi lozim. Masalan: Barakalla bugun sen «5» olding. Harakat qil va bundan buyon ham yaxshi o`qi. «Mening hamkasbim» mashqi Mashq maqsadi: ishda o`qituvchining hamkasblari bilan samarali muloqot vositalarini rivojlantirish. Psixolog guruhga keyingi vaziyatni o`ynashni taklif qiladi, bir o`qituvchi ham kasblaridan bir-ikki kunga o`rnini bildirmaslikni so`raydi. O`yindan so`ng ushbu vaziyat yuzasidan muhokama qilinadi o`qituvchi iltimosini bayon etish uchun qanday kommunikativ vositalardan foydalandi, nima uchun bir o`qituvchi unga yordamlashdi, boshqasi esa yo`q. Har bir qatnashchi o`zining tajribasidagi shunday vaziyatlarni eslash mumkin. Bu vaziyatga psixolog aralashmaydi, faqatgina guruhga yordam berishi mumkin. Mashq so`ngida ushbu vaziyatda: «O`zingizni qanday tutishingiz kerak, hamkasblaringiz sizga chin dildan yordam berishlari uchun vaziyatni muhokama qilinadi. «Mening direktorim» mashqi Mashq maqsadi: maktab direktori bilan samarali muloqat o`rnatish. O`qituvchi maktab direktoridan yilning o`rtasida soTo`g`ri liq uchun ta`til so`ragan shunday vaziyatni ko`rsatish kerakki, direktor inkor qila olmasin. Maktab hayotidan maktab direktorii bilan o`qituvchilar o`rtasidagi bunday vaziyatlarning bir nechtasini ko`rsatish mumkin. Guruh bilan yuqoridagi vaziyat yuzasidan muhokama qilinadi. «O`QITUVChI-SINF» StIKLI Emostiya mashqi Mashq maqsadi: o`qituvchilarda dadillik va o`quvchilar obrazli muloqat, muloqatda egiluvchanlik, emostional iliqlik va ijobiy muhitni shakllantirish. Guruh yarim aylana tarzida o`tiradi va psixolog har bir qatnashchiga psixologik topishmoq: yuzning holati, harakat yordamida qaysidir emostional holatni o`ynashni topshiradi. Guruh bu holatni topishi kerak bo`ladi. Psixolog har bir qatnashchining topishmoqni topishini yuz, qo`l, ovoz va boshqalarni ishlatilishini tashkil qiladi. Qatnashchilarda direktor ovozimi yoki o`qituvchilar holati borligini aniqlab beradi.

www.arxiv.uz «Mening kasbiy rolim» mashqi Mashq maqsadi: o`qituvchi bilishi lozim bulgan sinf bilan muloqotni va ichki holatlarni samarali hal etish. Guruh aylana bo`lib o`tiradi va psixolog har bir qatnashchiga kasbiy kommunikativ sifatlarni ko`rsatuvchi rol yozilgan kartochkalarni tarqatadi. Kartochkalarda quyidagi so`zlar yozilgan bo`lishi mumkin: «yordamchi, ona, tarbiyachi, sardor, ideal. O`qituvchi bilan ota-onalar o`rtasidagi vositachi do`st, o`yin, intellektual, sudya, o`rtoq, kuzatuvchi, dars beruvchi, Har bir qatnashchi o`zining pozistion roli bayon etilgan kartochkasini oladi va unga tushunarli bo`lgan o`qituvchining ushbu pozistiyasida tutgan o`rnini aytadi. Berilgan rol pozistiyaga qarshi chiqqanda kichik o`quvchilar bilan muloqotda foydalanish. mumkin bo`lgan polzistiyani bayon etish lozim. Vaziyat muhokama qilinadi, ayniqsa kichik maktab yoshidagi o`quvchilar oldida tutgan o`rni haqida alohida to`xtaniladi. Muhokama guruh ichida aylana tarzida yoki navbat bilan fikrni bildirishi mumkin. Guruh muhokamasida psixolog o`qituvchilar diqqatini keyingi vaziyatga: har bir o`qituvchining shaxsiy ikki rolini, o`quvchilar bilan munosabatini, ular bilan muloqotda samimiy va ochiq ko`ngil bo`lishi lozimligini uqtirishga harakat qilish lozim. «Laqab» mashqi Mashq maqsadi: kichik maktab yoshi o`quvchilarining bir-biri bilan muloqotga kirishishini o`rganish. Mashq bevosita «O`ylab topchi» mashqi asosida tashkil qilinadi. Ixtiyoriy ravishda guruh boshliTo`g`ri i tanlanadi. U xonadan chiqadi va u yo`qligida guruh kimnidir eslaydi. Bir guruh o`qituvchilar shu sinfda uni qanday tasavvur qilgan bo`lsalar shunday laqab beradilar. Boshlovchining vazifasi, guruh kimni o`ylagan bo`lsa shu qatnashchini topishdan iborat. O`yin o`tkazilgandan keyin guruh vaziyatni muhokama qiladi. Qaysi laqab eng mos tushadi, qaysi biri yo`q. Bu holatda boshqa qatnashchilarning fikrini eshitish lozim. Boshlovchining va laqab qo`ygano`qituvchining fikrini bilish lozim. Maktablarda o`qituvchilarga o`quvchilarning qanday laqab qo`yilishi juda qiziq muhokama bo`ladi. Chunki o`quvchilar o`qituvchilarning xulqidagi va xarakteridagi kamchiliklarini aniq payqashadi va bunga To`g`ri ri yondashish lozim. «Timsol top» mashqi

www.arxiv.uz O`qituvchilarga Boshlang`ichsinfda dars materiallarini tushuntirish qiyinchiliklar Tug`ilsa diradi. Qaysidir bolalar tez va aniq tushunishadi, kimdir sekin tushunadi va tushuntirish uchun qayta- qayta takrorlash lozim. O`qituvchi shuning uchun bir xil vazifani turli so`zlar bilan tushuntirishi lozim. Mashq maqsadi: o`quvchilarga o`quv materialini tushuntirishda rolga kirib o`tishni tashkil qilish. O`qituvchilar guruhi aylana bo`lib o`tiradi. Psixolog har bir qatnashchiga o`quv materialidan bir mavzuni o`ziga aniqlab olishni taklif qiladi. M: «tenglama, olma, aylana» kabilarga o`xshash o`xshatmaldar topish. O`quvchilar har biri o`zining mavzusiga tushuntirish beradi. Oldin aytilgan tushunchalarni qaytarish mumkin emas. Natijada har bir o`quv temasining muhokamasini «muhokamalar bankiga» yiTo`g`ri iladi va har bir guruh undan foydalanish huquqiga ega bo`ladi. «Nazorat va boshqarish» mashqi O`quvchilar kichik sinf bolalarida yaxshi o`quv normasini tashkil qilishning qiyinchiligi To`g`ri risida ko`p gapirishadi. Bir o`quvchi besaramjon, butun dars davomida harakatchan, boshqasi esa uning aksi, passiv va tormozlanuvchan, uchinchisi o`ziga ishonmaydi, hamma narsani tushunsa ham, bilsa ham javob berishga qo`rqadi. Mashq maqsadi: o`qituvchilarda sinfiy boshqarish va nazorat qilishning samarali yo`lini tashkil qilish. Qatnashchilardan hohishga ko`ra o`qituvchi rolini o`ynovchi guruh yiTo`g`ri iladi. Qolgan guruh qatnashchilari kichik maktab yoshidagi o`quvchi rolini o`ynashadi. Har-bir o`quvchi psixologdan kartochka oladi, unda uning nima qilishi kerakligi qanday javob berishi va boshqalar. Qatnashchilar kartochkani o`zi uchun o`qib jim o`tirishadi. Kartochkada shunday so`zlar yozilgan bo`lishi mumkin. «O`quvchi a`lochi, o`kuv materialini yaxshi biladi va tashkilotchi» Harakatchan va tushunuvchan lekin diqqati bo`linuvchan. O`quvchi to`polonchi, har darsda qo`shnisiga tinchlik bermaydi. Giperaktiv o`quvchi bir daqiqa ham o`tira olmaydi. Dars materialini qiyinchilik bilan o`zlashtiradi. Passiv, tormozlanuvchan o`quvchi har doim oynaga qarab nimanidar orzu qilib o`tiradi» «O`zinig kuchiga ishonmay xatto javob bernishga tayyor holda ham hech qachon qo`lini ko`tarmaydi. Guruh sinfni tashkil qiladi. Har bir qanashchi o`zining parta yoki stoliga o`tiradi «Dars sahnasi yaratiladi. Har-bir o`quvchi o`zining rolini o`ynaydi. O`qituvchi rolini o`ynayotgan qatnashchi qatnashchi 5-10 daqiqa iliq psixologik iqlimni tashkil qilishga qaratish kerak.

www.arxiv.uz O`yindan so`ng ushbu vaziyat muhokama qilinadi va sinfdagi vaziyatni normada ushlab turishi uchun kutilmagan vaziyatlarda ham yaxshi natijalarga erishishi uchun nima qilish kerak? savollarga javob topishga harakat qiladilar. Guruh muhokamasidan so`ng «sinfni 5minutda qanday tinchlartirish mumkin vaziyatga samarali va foydali usullarni ko`rsatish mumkin. Ushbu mashqda o`qituvchi baholanadi va psixologik o`qituvchilarining maslahatlari va yo`l yo`riqlari tushuntiriladi. Ushbu mashqda o`qituvchi o`quvchilarini bir vaqtning o`zida ham nazorat qilish ham boshqarisi xususida fikr almashinadi. «Maqsadda qat`iy turish» mashqi Mashq maqsadi: ishda malakasini oshirish va birinchi darsdanoq kuch va energiya yo`naltirish. O`qituvchilar guruhi qo`lay tarzda aylana bo`lib o`tirishadi. Psixolog ularga o`zini bo`sh qo`yib, ko`zini yumushni aytadi. Tinchlantiruvchi, yumshoq ovoz bilan keyingi tekkistni aytadi. Tasavvur qiling, sizning bo`gan sinfga kirishga hohishingiz yo`q Bor kuchingizni «Agar» ga qarating «Agar men yaxshi kayfiyatda bo`lganimda quvonch bilan sinfga kirak edim. Men ko`chada ketar ekanman o`quvchilarim haqida o`ylayman va ularni tezroq ko`rishga kelaman. «O`QITUVChI-O`QUVChI» SIKLI «Bola» mashqi Mashq maqsadi: o`qituvchilarda bolalarga nisbatan hissiy ijobiy munosabatni shakllantirish. Guruh ishtirokchilari aylana bo`lib o`tiradilar va navbat bilan «bola» so`ziga (Boshlang`ichsinf o`quvchisi) ta`rif beradilar. Ta`rif: «Bola bu» so`zlari bilan boshlanishi kerak. Har-bir ishtirokchi ta`rifni o`ziga yoqqan so`zlar bilan tugatishi mumkin. Psixolog muhokamada ko`proq ijobiy ta`riflarga e`tibor beradi. «Uchrashuv» mashqi Mashq maqsadi: o`qituvchilarda bolalik xotiralarini faollashtirish, hissiy idrokni taraqiy ettirish, «bolalik kompleksini» shakllantirish. Guruhiy mahTo`g`ri ulotni tashkil qilish mediativ seans tipii bo`yicha amalga oshiriladi. O`qituvchilar o`z joylariga qulay joylashib oladilar. Ular yarim aylana shaklida joylashadilar psixolog ular oldida tik turadi. «O`zingizni erkin, bo`sh his qiling, bir necha daqiqa tinch nafas oling» psixologik so`z bilan ta`riflang obraz va kartinkalarni qayta esga tushirish so`raladi. Keyin psixolog quyidagi so`zlarni aytadi: Tasavvur qiling o`z uyingizdasiz. Odatda dam oladigan, shinam, Uzingizni yaxshi his qiladigan joyda o`tiribsiz. Siz uchun muhim bo`lgan uchrashuvga ichdan tayyorlanyapsiz. Siz diqqatingizni bir

www.arxiv.uz joyga to`plab, o`zingizga e`tiborlisiz. Endi siz fikran o`rningizdan turib eshikka tomon yo`l olasiz. Eshikni ochib zinalardan sekin tushasiz. QoronTo`g`ri u pad`ezdan chiqib, ko`chaga yozgi quyoshli kundagi yoruTo`g`ri likka otlanasiz. Ko`chada sizning oldingizdan bola chiqib qoldi. U sizga borgan sayin yaqinlashmoqda, yaxshilab qarasangiz- bu bola Boshlang`ichsinfda o`qigan vaqtdagi sizning o`zingiz, bu qiz qanday qiyinchiliklarga, yuz ifodasi, kayfiyati qandayligiga qarang. Unga to`liqroq qarashga haroakat qiling. Unga siz uchun muhim bo`lgan savollarni Bering, undan javobni eshitishga harakat qiling. Shundan so`ng asta - sekin qayriling va o`z xonangizga shoshmasdan qayting. Umumiy muhokama quyidagi tayanch savollar asosida o`tkaziladi. «Bolalikdagi va sizning ichki xayolingizdagi obrazlarni tasvirlang» qanday savol berdingiz va qanday javob oldingiz? tasavvur va hayajonlaringizni tasvirlang. «Mening bolaligim» mashqi Mashq maqsadi: O`qituvchilarda bolalik xotiralarini faollashtirish. Guruh aylana shaklida o`tiradi. psixolog ishtirokchilardan bolalikdagi eng quvonchli va eng hafa bo`lgan tasuroti haqida gapirishni so`raydi. Guruhiy muhokama bolalikda boshdan kechirilgan voqea tufayli psixotrammaolgan o`qituvchilarga psixologik yordam ko`psatishga qaratilgan. Ma`lum bo`lishicha, yoshlikda boshdan kechirilgan qattiq grammatik hodisa o`qituvchini o`quvchilarga munosabatiga ta`sir qiladi. Guruhda bolalikdagi taassurotlarni muhokama qilish va guruhni qo`llab - qo`vatlash tufayli o`qituvchi o`zining salbiy xotiralaridan foriTo`g`ri bo`ladi. «Mening birinchi o`qituvchim» mashqi Mashq maqsadi: O`qituvchilarda pedagogik refleksiya qobiliyatini rivojlantirish, shaxsiy tarbiyaviy ta`sir oqibatlarini baholash va tahlil qilish. Psixolog guruh ishtirokchilariga o`zining birinchi o`qituvchisi bolalarga qanday munosabatda bo`lgan, darsni qanday tushuntirganligi haqida gapirib berishini so`raydi. Umumiy muhokamada psixologik guruh ishtirokchilari e`tiborini o`z faoliyatlarida birinchi o`qituvchisining uslubi va muhokamasini takrorlashga yoki bolalarga munosabatda adolatli va muloyimroq, nimadadir unga nisbatan yaxshi bo`lishga intilishga qaratish lozim. O`qituvchilarda shaxsiy bolalik xotiralarini qayta esga tushirish negizida bolalarni his qila olishni rivojlantirish muhim. «Mening eng qiyin o`quvchim» mashqi Mashq maqsadi: O`qituvchilarda bolalarga nisbatan hissiy ijobiy munosabatini rivojlantirish, qiyin o`quvchilar bilan muloqat buyicha tajubga almashinuvchi tashkil etish.

www.arxiv.uz Guruh ishtirokchilari aylana bo`lib joylashishadi va o`zlarining qiyin o`quvchilari haqida, uning tashqi ko`rinishi, darslarda o`zini tutishi o`qish, u bilan qanday qiyin vaziyatlar vujudga kelgani va hakozolar haqida fikr almashadilar. Hikoya qiluvchi qiyin o`quvchiga ta`sir qilish yo`llari haqida gapiradi. Guruh o`z amaliy tajribasidan kelib chiqib, ta`sir ko`rsatishning mahsuldor vositalarini topishga yordamlashadi. «Intonastiya» (ohang) mashqi Mashq maqsadi: o`qituvchilarning komunikativ imkoniyatlari diapozonini kengaytirish. Guruhning har bir a`zosiga qandaydir, o`quvchiga qaratilgan maqtov so`zlarni aytish taklif qilinadi. Masalan: «balli! Senda hamma narsa yaxshi bo`ladi» kabi so`zlarni aytish mumkin. Bunda aytilgan so`zlar ishtirokchi tomonidan 5 martta turli ohangda takrorlanadi. Guruh qaysi ifoda yaxshi aytilganini muhokama qiladi. Psixolog har-bir o`qituvchiga o`quvchilar bilan muloqat uchun ifodaliroq ohangni topishga yordamlashadi. «Oyna» mashqi Mashq maqsadi: o`qituvchilarning komunikativ imkoniyatlarini rivojlantirish. Guruh ishtirokchilari juft - juft bo`lib oladilar. Har bir juvtlikda bir boshlovchi tanlanadi, ikkinchisi uning oynasi bo`ladi. Boshlovchi quli bilan kutilmagan harakatlarni amalga oshirishlari kerak. Ikkinchi ishtirokchi bu harakatlarni sinxron ravishda oynadan aksini takrorlashi kerak. O`yinchilar orasidagi so`zsiz komunikasiyada vujudga keladigan qiyinchiliklar muhokama qilinadi. Psixolog ishtirokchilar e`tiborini odamlar orasida qanday individual- dinamik farqlar mavjudligiga, uni To`g`ri ri tushuntirish va his qilish uchun suhbatdoshga moslashish qanchalik mhimligiga qaratadi. Bu o`quvchilarni tushunishda muhim hisoblanadi. 4.7 «MEN-O`QUVChI» StIKLI «Muammo» mashqi Mashq maqsadi: guruh ishtirokchilari shaxsiy muammolarining sub`ektiv ahamiyatliligini pasaytirish. psixolog o`qituvchilarga ko`zlarini yumib, bushatishlarini taklif etadi. Keyin bu quyidagi so`zlarni aytadi. «So`nggi vaqtlarda siz uchun muhim va dolzarb bo`lgan shaxsiy muammoingiz haqida o`ylang. Muammoingizni ichingizda aytish mumkin bo`lgan bir necha so`zlar orqali ifodalang. Endi sizning muammoingiz haqida yaqinda suhbatlashgan insonni ko`z oldingizga keltiring. uning sizga nima degani va siz nima deb javob qaytarganingizni aniqroq eslashga harakat qiling. U bilan qanday vaziyatda

www.arxiv.uz suhbatlashganingizni eslash, siz suhbatlashgan xonani, tevarak atrofdagi narsalarni eslashga harakat qiling. Endi o`sha harakatga, suhbatdoshingizga va o`zingizga chetdan, rasmga qaraganday qarang. Bularning barini aniq ko`z oldingizga keltirishingizdan so`ng, mahallangizda yashaydigan insonlarni, yaqin qo`shnilaringiz haqida o`ylang. Siz yashaydigan mikrarayoon, shahar yoki qishloq haqida o`ylang. Vatanimizdagi barcha aholi haqida o`ylang. Butun er sharini, unda yashaydigan oq. qora, sariq, qizil tanli insonlar, kambaTo`g`ri al va boy, baxtli va baxtsis insonlar haqida o`ylang. Quyosh sistemasi. uning tevaragida aylanuvchi planetalar haqida o`ylang. Kosmosning cheksizligi va abadiylik haqida o`ylang. Psixolog umumiy muhokama o`tkazayotganda, shaxsiy muammosini bemalol o`ylashi mumkinligi, bunda uning su`ektiv ahamiyatini kamaytirish mumkinligiga e`tibor qaratadi. «Yaxshi yomon» mashqi Mashq maqasdi: guruh ishtirokchilarini yomon narsada - yaxshi narsani ko`rish, qayTo`g`ri uli fikrlar va oTo`g`ri ir hissiyotlarga berilmaslikni o`rgatish. Guruhning har bir a`zosi toza qoTo`g`ri oz va ruchka oladi. Psixolog hozirgi vaqtdagi shaxsiy muammoli vaziyat haqida o`ylashni taklif qiladi. QoTo`g`ri oz ikkiga bo`linishini aytadi. QoTo`g`ri ozning chap yoniga hayotiy muammoning ishtirokchi uchun 10 ta salbiy oqibati yozib chiqiladi. Keyin qoTo`g`ri ozning o`ng tarafiga mavjud vaziyatning 10 ta ijobiy tomonlari yozib chiqiladi. Masalan: ishtirokchilarning biri chap tomonga quyidagi so`zlarni yozadi: «Biz turmish o`rtoTo`g`ri im bilan ajrashdik». U o`ng tomonga: «Endi men mutloqo erkinman»- deb yozidi. Psixolog mashqni muhokama qilayotganda har bir hatto Eng qiyin hayotiy vaziyatda ham uning ijobiy tomonlarini topishga harakat qilishi zarur va buning hisobiga ruhiy barqorolik erishish mumkin. «Bundan ham battar bo`lish mumkin edi» Mashq maqsadi: qiyin hayotiy vaziyatlarda o`zini «formada» ushlashga yordamlashadi, ichki zo`riqishni yo`qotishga va tinchlanishga yordam beradi. Guruh ishtirokchilari joylariga o`tirib, tinchlanib. bo`shashadilar. Psixolog uyda va ishdagi mavjud qiyinchiliklar haqida o`ylang. Bu qanday qiyinchiliklar. Siz ularga qanday munosabattasiz? Siz nimani his qilayapsiz? Endi o`z hayotingizni tasavvur qiling, agar eng qo`rqinchli narsa sodir bo`lsa. (jimlik), bularning birchasi qanday boshdan kechirishingiz, bu hodisa hayotingizda qanday oqibatlarga olib kelishi haqida o`ylang. Agar bu hodisa haqiqatdan ham sodir bo`lsa, nima bo`lishini to`liqroq o`ylang. Eng oxirida o`zingizning muammoingizni eslang. Ishtirokchilarning haqiqatda mavjud qiyinchiliklarni ijobiy qabul qilishlari muhokama qilinadi.

www.arxiv.uz «O`zingizga sizni yoqtiradiganlar ko`zi bilan qarang» mashqi Mashq maqsadi: O`qituvchilarda o`ziga ishonchni o`z shaxsiga ijobiy munosabatni faollashtirish, ichki go`zallikka enishish, depressiyani yo`qrtish. Mashq meditastiya texnologiyasiga mos ravishda o`tkaziladi. Psixolog guruhga murojat qiladi: Sizni sevadigan yoki qochondir sevgan insonni aniqlash ichki haelingizda bu insonning xarakterini tashqi ko`rinishini aniqroq ko`z oldingizga keltiring. Tasavvur qildingizmi? Endi kuzatish yo`nalishini o`zgartiring. Siz hayolan bu insonnning ichiga kirib vaqtincha o`sha insonga aylanasiz. Uning ichiga kirib, o`zingizni bu insonning sevuvchi ko`zlari bilan ko`rish qobiliyatiga ega bo`lasiz. Siz o`zingizda kamchilik deb hissoblaydigan xislatlarni hma yutuq sifatida ko`ra boshlaysiz siz sivgiga yoqtirishlariga loyiq ekanligingizni, siz bilan faxrlanish mumkinligini sezasiz. O`zingizga shunday ijobiy qarashni saqlagan holda, dastlabki holatga qaytasiz, yana o`zingizga ijobiy munosabatni saqlashga harakat qiling. 4.8 «O`QITUVChI-OILA StIKLI» «Tarozi» mashqi Maktabdagi ish bilan boTo`g`ri liq oTo`g`ri ir yuklamani muvaffaqiyatli bajarish uchun oilada o`zini tinch va himoyalangan his qilish kerak. Agar oila a`zolari bir-birlarini qo`llab-quvvatlasalar, inqiroz va muammolarni osonlik bilan hal qiladilar, o`z kuchlarini qayta tiklaydilar. Mashq maqsadi: ichki barqarorlik holatini yaratish, oila azolariga ijobiy munosabatni faollashtirish. Mashqni ayollar auditoriyasida o`tkazash tavsiya qilinadi. Guruh a`zolari tinchlanib, meditastiyaga tayyor bo`lganliklaridan so`ng psixolog quyidagi so`zlarni aytadi: sizga yaqin inson, turmish o`rtoTo`g`ri ingiz yoki do`stingiz haqida o`ylang. Uning yuzuni, xarakterini, odatdagi harakatlarini va imo ishoralarini ko`z oldingizga keltiring. U qanday inson? Uning obrazini chizishda siz ko`proq kamchiliklardan foydalandingiz? Birinchi uchrahuvingizni eslang. Qanday vaziyatda siz uni birinchi marta ko`rgan edingiz? Uning ko`rinishi gapirishi, harakatlari qanday edi? Diqqatingizni tortadigan qanday asosiy xususiyati mavjud edi? Uning nimasi sizga yoqadi? Siz uchrashib yurgan kezlarni eslang. Sizga nisbatan To`g`ri amxo`rlik va mehribonlik ko`rsatgan, eng yaxshi daqiqalarni eslang. Endi tarozini ko`z oldingizga keltiring. tarozining bir pallasiga yaqin kishingizning kamchiliklarini, ikkinchi pallasiga oTo`g`ri ir kelishi kerak. Yaqin kishilarga salbiy xislatlarga nisbatan ijobiy xislatlarni ko`proq tanishga intiling. Unga nisbatan yaxshi munosabatda bo`ling va uni ortiqcha tanqid qilmaslikka harakat qiling. «Kelishuv» mashqi

www.arxiv.uz Mashq maqsadi: oilaviy vaziyatda qaror qabul qilishning komunikativ usullarini ishlab chiqarish, yaqin kishini tushunish, uning qiziqish va ehtiyojlarini hurmatlashga o`rganish. Guruhda o`yin vaziyatini tashkil qilinadi. Hozirga ko`ra guruhdagi «er» va «xotin» rolini o`ynavchi, ikki aktiyor tanlanadi. Er-xotinlar oilada qaror qabul qilish bo`yicha qandaydir vaziyat muhokama qilinadigan o`yin vaziyatni taklif qilinadi. Masalan: yozgi ta`tilni qanday o`tk4azash bo`yicha muhokama taklif qilinadi. «Er» bu masala bo`yicha o`z variantini, «xotin» Uz variantini taklif qiladi. O`yin 4 bosqichda o`tkaziladi. Birinchi bosqichda: «er» va «xotin» tomonidan taklif etilgan variantlar muhokama qilinadi. Ikkinchi bosqichda: Psixolog «er xotinning stuliga, xotin erning stuliga» o`tiradi. Ular o`z pozistiyalarini o`zgartirib, muhokama o`tkaziladi. Er xotin nomidan gapiradi, Xotin bo`lsa er nomidan gapiradi. Uchinchi bosqichda: suhbatdoshlar uchun yangi bo`lgan fikrlar muhokama qilinadi. Er o`yindagi xotinning ehtiyojlarini aniqroq tushunadi, xotin bo`lsa erning istaklarini yaxshiroq tushunadi. To`rtinchi bosqichda: ikki oila a`zosining ham qiziqishlarini hisobga oladigan kelishuv qaror ishlab chiqiladi. 4.9 O`RTA VA YuQORI SINF O`QUTUVChILARI UChUN PEDAGOGIK TRENING ( AMALIY MAShG`ULOTLAR DASTURI) O`rta va yuqori sinf o`qutivchilari uchun pedagogik trening, ularda komunikativ ko`nikmalarni rivojlantirishga, o`quvchilar bilan munosabatta shaxsiy tajribani rivojlantirishga, mahsuldor kasbiy o`z - o`zini boshqarish usullariga qaratilgan. «O`QITUVChI- MAKTAB» StIKLI «Pozistiya almashish» mashqi Mashq maqsadi: O`qituvchilarda ham kasblari bilan muloqlotga kommunikativ pozistiyani almashtirish jarayonida egiluvchanlikni shakllantirish. Guruh aylana shaklida o`tiradi. Hohishga ko`ra bir ishtirokchi tanlanadi va u guruh ichida soat strelkasi bo`ylab harakat qiladi, bunda u guruhninig har bir a`zosi bilan qisqacha suhbatlashadi. Guruhning boshqa a`zolari suhbatini tinglaydi. qanday komunikativ vositalar qo`llaganligini, yaxshi suhbatdoshning individual xususiyatlaridan kelib chiqib, suhbat uslubi o`zgarganligini, boshlovchining kommunikativ pozistiyasi o`zgarganligini baholaydi. Guruhiy muhokama ikki bosqichda olib boriladi. Birinchi bosqichda boshlovchi suhbatlashgan guruh a`zolarining taassurotlari tinglanadi.

www.arxiv.uz Ikkinchi bosqichda har gal yangi suhbatdosh bilan suhbatlashishga kirishilganda, kommunikativ pozistiya o`zgarganda boshlovchining hissiyoti va taassurotlari tahlil qilinadi. «Ko`prik» mashqi Mashq maqsadi: uyushgan pedagogik jamoani yaratish o`qituvchilarda bir- birini qo`llab-quvvatlash, bir-biriga yordam berishni shakillantirish, muloqotning noverbal vositalari treningni rivojlantirish. Ishtirokchilar aylana bo`lib joylashadilar. O`rtaga joylashgan psixolog bo`r bilan diagonal chiziq chizadi. O`yin shartini u quyidagicha tushuntiradi: «bu chiziqni toTo`g`ri daryosidagi ko`prik deb deb tasavvur qiling. Ko`prikdan bir tomonda qarab, faqat bir kishi o`tishi mumkin. O`yindagi vazifa shundan iboratki bir-biriga qarama-qarshi yo`nalishda harakat qilayotgan ikki kishi ko`prikdan o`tishlari zarur. Kim urinib ko`rishni hohlaydi? Guruh ichida hohishga ko`ra ikki ishtirokchi chiqadi. Bu vazifaning echimi oldindan muhokama qlinmaydi, ishtirokchilar ko`prik bo`ylab, bir-biriga qarama-qarshi harakat qiladilar. Ular uchrashganda bir daqiqadan ortiq gaplashmasdan, eng kam so`z ishlatib, kelishlari zarur. Natijalarni muhokama qilishda quyidagilarga e`tibor beriladi. Kommunikativ vazifani bajarishda kim tashabbusni namoyon qiladi, o`yin ishtirokchilari bir-birlariga yordam berdilarmi yoki aksincha, sherigi haqida o`ylamay faqat maqsadini amalga oshirishga urindimi? Bunday shartli hafli vaziyatda qanday vositalar vositali hisoblanadi. «Karniz» mashqi Mashq maqsadi: pedagogik jamoada bir-biriga nisbatan ochiqlik, o`zaro yordam o`zaro, qo`llab-quvatlashni mustahkamlash. Guruh ishtirokchilari bir- birining orqasidan elkalari tegib turadi. Psixolog bo`r bilan chiziq chizadi va shunday deydi: «Bu chiziq ko`p qavatli uyning karnizini cheti. Guruhimizdagi bir kishi hohishiga ko`ra, pastga tushib ketmasdan karniz bo`ylab o`tishi zarur. Guruhning vazifasi unga yordamlashishdir. Qisqa gaplashish, jismoniy aloqa turidagi qo`llab-quvatlashlar ruxsat etiladi. muhimi karnizdan o`tish. Bunday o`yin mashqini bajarish ishtirokchini o`z taassurotlari haqida fikr almashadilar, yo`lning qaysi qismida qo`llab-quvvatlashni sezdi qaerda o`yin vazifasini bajarish qiyin bo`ldi. Guruh ishtirokchilari bir gal nima uchun qo`llab- quvvatlash muvoffaqiyatli chiqqani, boshqa gal nima uchun samarasiz bo`lganligi haqida fikr almashadilar. «Navbat» mashqi

www.arxiv.uz Mashq maqsadi: O`qituvchilarda bevosita kommunikativ xulq atvorni rivojlantirish. Guruhdan 8 kishi tanlab olinadi, ularning biri - boshlovchi. Etti kishi do`kondagidek, ketma-ket navbatda turadi, sakkizinchi do`konga navbatsiz keladi. U maqsadiga erishish uchun har bir ishtirokchi bilan gaplashadi. Navbatda turganlar uni xarid qilishga qo`ymasliklari zarur. Bu vaziyat o`ynayotganda guruhning boshqa a`zolari kuzatuvchi bo`ladilar. Keyin umumiy muhokama o`tkaziladi. O`yinnig har bir kommunikativ - mazmunli daqiqasi tahlil qilinadi, navbatda turganlardan kim zo`ravonni o`tkazib yubordi, kim o`tishga yo`l qo`ymadi qanday vositalar qo`llanilgan (iltimos, qo`rqish va hokazo) muhokama qilinadi. «Ikkimiz» mashqi Mashq maqsadi: fikr almashinuv jarayonida egiluvchanlikning ichki vositalarini shakllantirish. Psixolog guruh a`zolarini juft-juft bo`lib bo`lishni taklif qiladi. Mashq uch o`yin vaziyatidan tashkil topgan: sheriklar orqalarini tekizib o`tirishadi va 5 daqiqa davomida suhbatlashishadi, keyin yana 5 daqiqa gaplashishadi, bunda ularning biri o`tiradi, ikkinchisi uning oldida tik turadi, navbat bilan o`rinlarini almashtiradilar (o`tirgan tik turadi). So`ngra 10 daqiqa davomida bir-biriga qarama-qarshi o`tirgan holda faqat ko`zlari bilan gaplashadilar. Har-bir vazifani bajarganlridan so`ng juftliklar taassurotlarni bo`lishib fikr almashadilar. Eng oxirida umumiy jamoaviy muhokama tashkil qilinadi. O`yindagi qaysi vazifa engil va yoqimli bo`lgani, qachon muloqatda qiyinchilik vujudga kelgani, qaysi juftliklarda psixologik tushunish vujudga kelgan muhokama qilinadi. «Akvarium» mashqi Mashq maqsadi: pedagogik faoliyatning mahsuldor individal stili vositalarini izlash. Guruh teng ikki guruhlarga bo`linadi. Ularning biri aylana markazida joylashadi, qolgani chetga bo`linadi. Akvariumga o`xshash, ikki - ichki va tashqi aylana hosil bo`ladi. Aylananing ichkarisida joylashgan ishtirokchilar psixologdan munozara uchun ma`lum mavzu oladi. maktab hayotidan olingan o`qituvchilar uchun dolzarb bo`lgan mavzular berilish mumkin: «O`quvchi darsni buzdi», «sinfda tartib saqlash qiyin», «Bolalar o`qishni hohlashmaydi» va hokozo. Mavzu «Bu erda va hozir» pirnstipi bo`yicha muhokama qilinadi. Bunda faqat aylana ichidan ishtirokchilar muhokamada ishtirok etadi. Aylana tashqarisida o`tirgan ishtirokchilarning vazifasi hech narsa demay, ikki aylanada o`tirgan bir kishini kuzatishdan iborat. Ular kuzatish obekti o`zini qanday tutish, qanday komunikativ vositalardan foydalanish muloqat bo`yicha sheriklarni qo`llab - quvvatlashlari, faoligi va passivligi, peshqadamlilikka intilishni kuzatib, ta`kidlaydilar.

www.arxiv.uz Taxminan 15-20 daqiqidan so`ng ishtirokchilar o`rinlarini almashtiradilar. Psixolog yangi mavzuni tavsiya etishi yoki qiziqarli va mazmunli bahs yuzaga kelgan bo`lsa o`sha mavzuni davom etirishi mumkin. Umumiy muhokamada barcha ishtirokchilar aylana bo`lib o`tiradi va ishtirokchilar xulq-atvorining turli shakllarini tahlil qiladilar, mahsuldor kommunikativ vositalarni ajratib ko`rsatadilar. 4.10 «O`QITUVChI SINF» StIKLI Atmosfera mashqi Mashq maqsadi - kommunikativ vositalarni rivojlantirish sinfdaemostional iliqlik va ijobiy muhitni shakllantirish. Guruh ishtirokchilari kreslolarga qulay joylashadi, qullarini erkin qo`yishadi va ko`zlarini berkitishadilar. Psixolog sokin va pastroq ovozda shunday deydi. «Hozir siz bilan yaqin orada bo`lgan yoqimli voqeani eslang». Siz nimani his qilyapsiz? O`zingizni bo`u voqea hodisadagi hissiyotlaringizni aniqroq namoyon qiling: quvonch, qoniqish. Hozir o`zingizni ichki quvonch holatingizni saqlashga harakat qilish va men hozir so`zma-so`z tasvirlaydigan har-bir kartinkani ijobiy hissiyotlar bilan to`ldiring. Siz sinfga kirasiz: o`zingizda tetiklik va ishonch hosil qilasiz. Sinfga kirib, bolalar bilan so`rashgach, ularga kulib qarang, ichki shunday holat topingki, qatiqqo`llik va ochiq muloyimlik o`rtasida saqlashsin. Siz o`zingizni stolingiz yoniga kelasiz. Qaysi holatni o`zingizga tanlaysiz. Tasavvur qiling siz o`zingiz uchun qulay holatda o`tirib darsni boshlaysiz. Endi esa o`zingizni tasavvuringizda bo`shab yuring. Qulay yurishning tezligini topishga harakat qiling juda tez va juda sekin bo`lmasin. O`zingizda ichki temperamentni topishga harakat qilingki, u sizni sinf oldida mohir pedagogligingizni, obro`yingizni, o`zingizga ishonchingizni namoyon qilsin. Qanday yurayotganingizni tasavvur qiling? Qo`llaringiz orqadami?, yoki qo`llaringizni qovishtirilgan holda turibsizmi? O`zingizga qulay joyni tanlangki, bu sizda ozodlik va ishonchni uyTo`g`ri atsin. Yodingizda saqlang, siz tanlagan holat sizni harakatlaringizga muomila usullaringizga mos tushadimi va o`zingizni yaxshi his qilishingizga va sinfda hissiy ijodiy muhitning hosil qilishga sharoit yaratadi. Bu mashqni bajargandan so`ng o`qituvchilarni psixotexnik tajribalari haqida guruhiy bahs munozaraga o`tkaziladi, ularning har biri o`ziga qanday qilib xulq- atvorni optimal formasini topgan, maktabda real ishlashda qanday muammolarga duch kelasiz. «Diqqat ko`lami mashqi» (K.S Stanislaviskiy bo`yicha) Mashq maqsadi diqqat funkstiyalarini mashq qilish, ta`lim jarayonida diqqatni barqarorlashtirsh va konstentrastiyasi.

www.arxiv.uz Guruhdagi hohish bo`yicha bitta qatnashuvchi tanlanadi va quyidagi topshiriq beriladi. O`qituvchilar guruhi uni oldida kutilmagan tartibda turadilar. Olib boruvchi o`ziga ichki hissiyotni aniqlashi kerak, ular «kichik» «o`rta» «katta» diqqat ko`lamiga To`g`ri ri kelishlari kerak. Avval unga taklif qildinadi ko`z qarash yordamida guruhdan biror bir qatnashuvchiga diqqatni jamlash, keyin o`zi diqqatini «o`rta» guruh ko`lamiga kamaytiradi, unda 5-7 guruh qatnashchilari bo`ladi. Olib boruvchi qachonki, diqqati barqarorlashib borayotgani sezsa, «katta» guruhga o`tishi mumkin, unga hamma guruh a`zolari kiradi. Agar diqqati tarqalmayotgani sezsa, oldingi guruhga qaytadi va mashq takrorlanadi. Guruhda olib boruvchining hissiyoti tahlil qilinadi. U o`zining diqqati yuqoriligini saqlashga qanday ichki vositalardan foydalanibdi erishdi, bir diqqat ko`lamidan ikkinchisiga o`tishda qanday qiyinchiliklarga duch keldi. «Ritmni buzish mashqi» Mashq maqsadi: Usmir va katta sinflarda boshqaruvchining mahsuldor vositalarini shakllantirish. Bu o`yinni vaziyatda psixolog qatnashuvchiga o`qituvchi bo`lishni taklif qiladi, qanchalar o`smir katta sinf o`quvchilari rolini o`ynaydi. O`yin topshiriTo`g`ri i shundan iboratki, 1-2 davomida tezda sinfdagi baqirib gaplashayotgan tinch o`tiraolmayotgan o`smir bilan tartibni buzayotganlarni tinchlantirish kerak. O`qituvchi ma`muriy choralarni qo`llashi mumkin, tanbeh berish yoki ovozini ko`tarishi mumkin. Ko`proq natija beruvchi vositalardan sinfga ta`sir qilish uchun foydalanish mumkin, bolalar diqqatini jalb qilish, eng faol liderlarni tenglashtirish psixotexnik tartibdagi vositalar. Bu o`yinni o`ynab bo`lgandan so`ng ta`sir qilish vositalari tahlil qilinadi. Ular ichidan eng mahsuldori ajratiladi. Guruh qatnashchilari o`rtasida kasbiy tajriba almashadi. «Tashabbusni ushlab tur» mashqi Mashq maqsadi: O`qituvchi kasbiy imkoniyatlarining diapazonini kengaytirish ta`lim tarbiya jarayonida o`qituvchini olib boruvchi va boshqoruvchi pozistiyasini saqlab qolish. Qatnashuvchilar guruhidan 2 ta aktyor tanlanadi, qachonlar kuzatuvchilar. Aktyorlar hamsuhbat rolini o`ynaydilar va biror muammoni echadilar. Quyidagi muammolar bo`lishi mumkin: Eng yaxshi rassom. (Eng yaxshi qo`shiq, eng yaxshi dam olish). So`zlashuv bosqichlari ham beriladi: birinchi bosqichda bir suhbatdosh tanlab faol ikkinchisi passiv rol o`ynaydi, eshitadi. Ikkinchi bosqichda: passiv suhbatdosh tanlab uni o`z qo`liga oladi va o`zining fikrini o`tkazishga akat qiladi. Guruhiy tahlilda bunday holatlarda «kommunikativ muhitni tutib olish» vositalari tahlil qilinadi, yoki vaziyatni

www.arxiv.uz boshqarishga qaratilgan bo`ladi. Bu holatlarni pedagogik jarayonda tatqiq etish kerak. «Hissiyot» mashqi Mashq maqsadi: O`qituvchining kasbiy xususiyatlarini shakllantirish, pedagogik faoliyatda hissiyotdan foydalanish. O`qituvchilar guruhi doira bo`lib o`tiradilar Qatnashuvchilarning ayrimlariga psixolog kartichkalar tarqatadi ularda insoniy hissiyotlar tasvirlangan. Quyidagi kartochkalar to`plami beriladi: «quvonch, qahr, befarqlik, afsuslanish, hayronlik, qo`llab-quvvatlash, qiziquvchanlik». O`qituvchilar guruh oldida katta bo`lmagan bir ko`rinish tayyorlashlari kerak, unda o`smirlar va yuqori sinf o`quvchilari ta`lim tarbiyasi bo`ladigan holatlarni ko`rsatish kerak va hiissiyotlar pedagogik maqsadga muvofiq kelishi qolgan guruh a`zolari Xaar bir hamkablarini chiqishlarini to`ldiradi. 4.11 «O`QITUVChI-O`QUVChI» StIKLI «Pozistion muloqot o`yini» O`yinning maqsadi: O`qituvchining komunikativ vositalar diapazonini kengaytirish, o`rta va yuqori sinfda o`quvchilarga pedagogik muloqatni mahsuldor individual uslubini qidirish. O`yin 3 bosqichdan iborat. birinchi bosqich - psixolog 2 ta ishtirokchiga oddiy holatlardan biri bo`lgan o`qituvchi va o`quvchi o`smir yoki yuqori sinf munosabatini taklif qiladi. Qolgan o`qituvchilar kuzatuvchilar bo`ladi. Quyidagi holatlarni olish mumkin. «O`quvchi darsni buzdi va o`qituvchi uni maktabga suhbat uchun chaqirdi» «O`quvchi maktabda chekadi» tanlangan holat berilgan komunikativ pozistiya bo`yicha o`ynashadi ya`ni o`qituvchi - talabchan, o`quvchi o`zini oqlayotgan, indamasdan o`kituvchi gapini eshitadi. O`yin o`ynalgandan so`ng umumiy tahlil o`tkaziladi: o`quvchi bunday so`xbatdan so`ng qanday hislar va ta`sirotlar oldi, o`qituvchi o`zini qanday his qildi, guruhda ushbu sahna ko`rinishi qanday fikr va hislar uyTo`g`ri otdi. Ko`p hollarda «o`quvchi» rolini o`ynayotgan o`qituvchi shunga iqror bo`lganki, o`qituvchi tomonidan qo`llanilgan ta`sir vositalari, o`quvchini adolatli jazolashi o`quvchida shunday hislarni erga urilgan passivlik yoki qahr To`g`ri azab uyTo`g`ri otadi. Guruh ishtirokchilari shundan xulosa qilishadiki, o`smirlar bilan yuqori sinf o`quvchilari munosabatida avtoritar vositalardan foydalanish kam natija beradi. Ikkinchi bosqich - o`qituvchi va o`quvchi munosabati o`ynashadi likin aktiyorlar o`zgaradi va komunikativ pozistiyani topshirish o`zgaradi. O`qituvchi rolini o`ynayotgan ishtirokchilar guruhi ikkinchi tomonga o`tish taklif qilinadi. Yuqori sinf o`quvchisi o`zini yuqori va maTo`g`ri rur tutadi. Guruhiy tahlil natijalari shunga baTo`g`ri ishlanadiki, qanday sabablarga ko`ra o`qituvchi o`quvchiga boTo`g`ri liq bo`lib qolishini tahlil qilish.

www.arxiv.uz Uchinchi bosqichda - guruhiy qidiruv ishi tashkil qilinadiki unda o`qituvchi munosabatini to`liq psixologik iqlimni hqlishga yordam beruvchi vosita va qo`llanmalar ishlab topiladi. Guruh o`qituvchini qanday qlib o`quvchi bilan gaplashishini o`tirishi qanday jumlani qachon aytishni, bunday suhbat atmosferasi va kayfiyatini va boshqalarni tahlil qiladi. «Mening eng murakkab o`smir bolam» mashqi Mashq maqsadi: O`qituvchilar o`rtasida tarbiyasi oTo`g`ri ir o`smirlar bilan munosabat bo`yicha tajriba almashishini o`quvchi bilan birgalikda faoliyat yurgizish maqsadidavositalarni izlash. O`qituvchilar guruhi doira bo`lib o`tiradilar. Xohish bo`yicha 10-15 daqiqada har biri shunday holatni aytib beradilar-ki, unda pedagogik jarayonda o`smir bilan muloqotda engi qiyin holatda bo`ladi. U guruhning e`tiborini nima ish qilganiga, u nimani his qilib boshidan kechirganiga, ta`sir ko`rsatish vositalarining natijalariga qaraladi. Bitta mashTo`g`ri ulot davomida o`qituvchining kasbida bo`ladigan real holatning 45 tasini tahlil qilish mumkin. Guruhiy tahlilda quyidagi maqsadga erishiladi. O`qituvchi ishidagi eng qiyin holatlarni aytib bersa, guruhdan yordam oladi. Guruhda yana o`qituvchilar tartibi ham almashinadi. Shunda psixologik muammoni hal qilishda o`qituvchiga maslahat berish kerak. «Mening yoshligim» mashqi Mashq maqsadi: O`qituvchilar yoshliklarini yodga olishni faollashtirish. O`qituvchilar guruhi doira bo`lib o`tirishadi va navbat bo`yicha yoki xohishga qarab o`zining yoshligida bo`lgan «Eng quvonchli yoshlikdagi voqea», «Yoshlikdagi eng qayTo`g`ri uli voqea» To`g`ri risida gapirib berishadi. Har bir o`qituvchi o`zlarining haqiqiy yoshliklaridek his qilishsa guruhiy tahlil natijalari yaxshi chiqadi. «MEN - O`QITUVChI» StIKLI Sekinlashish mashqi Ko`pchilik o`qituvchi ayollar o`zlarining bolalari, oilalari bo`lsa, har doim uyda, ishda barcha ishlarini ulgurishga harakat qiladilar va stressga tushadilar. Ba`zi o`qituvchilar o`zlariga ro`yxat tuzib oladilar va ulgurganlarini o`chirib boradilar. O`qituvchilar ko`pincha ko`p ishlarga ulgura olmasliklaridan juda qo`rqadilar. Hayotlarining ritmini tezlashtiradilar, har bir daqiqani qadrlashga harakat qilib bekorchi narsalarga e`tibor bermaydilar. Bunday «bekorchiliklarga» dam olish voqealari hayotning kichik quvonchlari bilan bahra olish kiradi. Buning natijasida ayollarni bu asabiylashtiradi, charchash seziladi, boshlari oTo`g`ri rib uyqusizlik qiynaydi. Bunday holatda o`qituvchi o`smir o`quvchi bilan

www.arxiv.uz qilgan ishi haqida yoki yuqori sinf o`quvchisi bilan birga individual suhbatlashishga vaqt ajrata olmaydi. Mashq maqsadi: Ichki ritmni sekinlashtirish, energetik balans hosil qilish, o`zini barqaror, vazmin tutish. Psixolog guruh a`zolariga qo`l soatlarini echib chetga qo`yishni taklif qiladi. 15-20 daqiqa ichida oq qoTo`g`ri ozga erkin assostiastiyalar orqali so`z jumlalarini yozadilar. Keyin psixolog guruhni juft-juft qilib o`tqazadi va ular bir-birlariga gaplarini aytishadi. Juftlik suhbati 20-30 daqiqa bo`ladi. Bunda psixolog soatga qaramasdan sekin-asta so`zlarni aytadi. Guruhiy tahlil uchun guruh doira shaklida o`tiradi. Psixolog: «Kim o`zining suhbatdoshidan bahra oldi?», «Kim dam olganini sezdi?» nima deb o`ylaysiz, bizning mashTo`g`ri ulotimiz qancha vaqt bo`ldi. «5 daqiqa» mashqi Mashq maqsadi: Shoshqaloqlik stressini engish, emostional zo`riqishni neytrallashtirish, o`qituvchilarni ichki barqarorlikka erishishga intilishini mustahkamlash. Guruhiy tahlilni psixolog shunday gaplardan boshlaydi: «Tasavvur qiling, siz bekatga ketyapsiz, shunda sizga kerakli avtobus o`tib ketyapti. Siz nima qilasiz? O`zingizcha xotirjam bo`lib shoshmasdan keyingi avtobusga chiqaman, yoki birdan avtobus ketidan yuguraman. Chunki 5 daqiqani tejab qolaman deb aytasizmi? Shu haqda o`ylang-ki siz avtobusga qiynalib etib oldingiz va yo`lovchilar oldida oTo`g`ri ir nafas olib turibsiz. 5 daqiqani siz tejadingiz. Endi shuncha kuchingizni ketkazib, 5 daqiqani asrab qoldingiz. Endi nima qilasiz?» Guruhiy tahlil natijalari. «O`QITUVChI – OILA» StIKLI «So`zsiz sevgi» mashqi Baholash va boshqarish faoliyati pedagog faoliyatida juda katta ahamiyatli, ko`pincha o`qituvchilar o`zlarini munosabatlarini bolalarga ham o`tkazdi. O`zlarini oilalarida ham o`qituvchi ayollar pedagogliklarini qiladilar, o`zining bolasiga «Baho qo`ya boshlaydi» bu «yomon», «yaxshi». Bola o`zini faqat yaxshi ish qilganda yaxshi ko`radi deb, yomon ish qilganida yomon ko`rishadi deb o`ylaydi. Bundan kelib chiqib, bola o`zida ishonchsizlik sezadi. Yuqori xavotirlanish barqarorlik hissini yo`qotadi. Mashq maqsadi: O`qituvchilar bilan o`z farzandlarining so`zsiz sevgining ahamiyati haqida bahslashuv. Psixolog o`qituvchilar bilan tarbiya jarayonida bo`ladigan qiyinchiliklar haqida gaplashadi. Qanday qiyinchiliklarni ular echa olishgan? Qaysilarini yo`q? O`qituvchi o`zini bolasida qanday o`zgarishlar sezdi? Guruhiy tahlil natijalari.

www.arxiv.uz ASOSIY ADABIYOTLAR. 1. Karimov I. A. Yuksak ma`naviyat -engilmas kuch T.“Manaviyat”,2008 y. 2.O’zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi tizimida psixologik maslahat to’g’risida”gi muvaqqat Nizom –Toshkent, 2002 yil 1 avgust. 3. Nishonova Z. T. Psixologik maslahat. Toshkent, 2006y. 4. Nishonova Z. T. Psixologik maslahat. Toshkent, 2007y. 5. Rogov E.I. Nastol`naya kniga prakticheskogo psixologa T. 1-2-M.,1999g. 6.Umumiy psixologiya. M.G.Davletshin., S.M. To’ychieva.-T., 2002. 7.V.Karimova. Psixologiya T. 2002 yil. 8. G’oziev E.G’ Psixologiya 2002y. QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR 1. M.G.Davletshin. Yosh va pedagogik psixologiya. T. 1998 y. 2. Toshimov R. Yu, G’oziev E. G’. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya. 3. Nishonova Z. T. Bolalar psixodiagnostikasi. Toshkent, 1998y.

Похожие

Psixologik - pedagogik konsilium

Trening va uning shaxs shakllanishidagi roli

Xalq ta`limi tizimida psixologik xizmat. ta`lim-tarbiya jarayonida psixodiagnostika metodikalaridan foydalinish

Psixologik maslahat

Psixologik tajriba