Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалар диагностикаси курсининг мақсади ва вазифалари - Психология - Рефераты

Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалар диагностикаси курсининг мақсади ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49 KB

Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалар диагностикаси курсининг мақсади ва вазифалари Режа: 1. Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалар диагностикаси курсининг вазифалари. 2. Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалар диагностикаси курсининг аҳамияти ва мазмуни. 3. Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалародиагностикаси курсининг бошқа фанлар билан алоқаси. 4. Ақ ли заифлик тушунчаси ва этиалогияси, унинг даражалари.

Таянч иборалар: ( Эндоген, экзоген, генетик, этиалогия, олигофрения ) Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалар диагностикаси курси махсус фан бўлиб, болаларнинг ривожланишдаги нуқсонларни эрта аниқлаш, бошқа унга ўхшаш ҳолатлардан фарқлашга, диагнозини аниқлашга, тегишли махсус муассасаларга юборишга ва у ерда ўзларига мос тааллуқли коррекцияларга йўналтирилган ўқув-тарбиявий ишларни амалга оширишга имкон беради. Ривожланишда нуқсони бўлган болаларни иложи борича эрта аниқлаш ва тегишли махсус муассасаларга юборишнинг зарурлиги шундаки, умумтаълим мактабларида ривожланишда турли нуқсонлари бўлган болаларнинг кўпчилиги ўқийдилар ва ушбу мактаб дастурини ўзлаштиришга қийналадилар, ўзлаштириб олмайдилар. Тегишли органлар ва дефектологларнинг вазифалари шундан иборатки, болалар ўзларининг ақлий, билим имкониятларига ва ҳиссий-идоравий доираларининг хусусиятларига мос шароитда таълим олишлари, тарбияланишларига имконият яратиб беришлари лозим. «Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалар диагностикаси» курсининг вазифалари қуйидагилардан иборат: 1. Ақли заиф болалар учун махсус муассасаларни комплектлаш тизимининг назарий асосларини ёритиб бериш. 2. Ривожланишда нуқсони бўлган мактабгача ва мактаб ёшидаги болаларни психолог-педагогик диагностика методларини амалда қўллаш бўйича билим ва кўникмалар билан қуроллантириш. 3. Ақли заиф болаларни махсус муассасаларга саралаш ишларни олиб бориш бўйича амалий малакаларни шакллантириш. Курснинг мазмунига болаларнинг ривожланишдаги нуқсонларни диагностика қилиш, болаларни махсус муассасаларга саралаш принциплари,

клиник-психологик-педагогик диагностика (ёки текшириш) методлари, тиббий педагогик комиссия ишини ташкил қилиш масалалари ва маслаҳатлар бериш ва шу каби комиссияларда турли методикалардан фойдаланиш киради. Бундан ташқари, ақлий заифликни ўхшаш ҳолатлардан, айниқса ПРС дан, ҳамда нуқсонли ривожланиши таълим-тарбия жараёнида коррекциялашнинг баъзи усуллари кўриб чиқилади. Мазкур курс бошқа ўхшаш фанлардан: олигофрения клиникаси билан боғлиқдир. Бу боладаги нуқсон тузилишни, ривожланишдан орқада қолиш сабабларини аниқлашга, тўғри диагноз қўйишига имкон беради. «Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалар диагностикаси» курси олигофренопедагогика фани билан ҳам боғлиқдир. Олигофренопедагогика нуқсон тизимини эътиборга олиш асосида болаларга таълим-тарбия бериш жараёнида уларнинг типологик, индивидуал хусусиятларини кўриб чиқиб коррекциялашнинг самарали усулларини танлашга ёрдам беради. Логопедия фани боланинг нутқидаги нуқсонларини аниқлаш, логопедик текширишни амалга ошириш имконини беради. «Психик ва жисмоний ривожланишда нуқсонга эга бўлган болалар диагностикаси» курси ақли заифликни аниқлаш, уни бошқа ўхшаш ҳолатлардан фарқлаш имконини беради, бу эса назарий жиҳатдангина эмас, балки муҳим амалий аҳамиятга ҳам эга. Шунинг учун ақли заифликни тўғри тушуниш назарий ва амалий аҳамиятга эга. Назарий аҳамияти шундаки боланинг ривожланишидаги нуқсонларнинг жиддий клиник-психологик белгиларни ажратишга ва унинг моҳияти ва сабабларини янада чуқурроқ тушунишга имкон беради. Ақли заиф деганда бош миянинг органик жиҳатдан жароҳатланиши натижасида психик, биринчи навбатда интеллектуал ривожланишнинг турғун пасайиши тушунилади. Ақли заиф болалар умумтаълим мактабларида ўқишга қодир бўлмайдилар. Оғир даражадаги ақли заиф болалар мактабда билим ва кўникмаларни ўзлаштириб ололмайдилар.

Ақли заифликнинг клинико-психологик кўринишида етакчи нуқсон билиш фаолиятининг ривожланмай қолганлигидир. Билиш фаолиятининг пасайганлиги фикрлаш операцияларнинг, психик жараёнларнинг суръати, ҳаракатчанлигининг бузилиши, диққат, хотира ва бир қатор пўстлоқ функцияларнинг ривожланмай қолганлигида намоён бўлади. Ақли заифликнинг этиологияси турличадир. Ақли заифлик ҳомиланинг она қорнида туғилишда ёки илк ривожланиш даврида марказий нерв тизиминингсининг генетик бузилишлари, травмалар, асфиксия, инфекциялар, интоксикациялар оқибатида келиб чиқади. Ақли заифликнинг асосий шаклларини клиник тавсифи жароҳатнинг патогенези, салбий таъсирнинг вақти билан чамбарчас боғлиқдир. Онтогенезнинг илк босқичларида марказий нерв тизимининг системасининг жароҳатланишида (1,5-2 ёшгача) биринчи навбатда пўстлоқ тизимининг шаклланишига зарар етади. Жароҳатланишнинг морфологик кўринишда ва психик нуқсоннинг клиник намоён бўлишида ривожланмай қолиш устун бўлади. Бундай ҳолларда олигофренияларнинг турли вариантлари ҳақида гапириш мумкин. Каттароқ ёшда, яъни бош миянинг пўстлоқ тизимининг нисбатан етилганроқ даврида юз берган салбий таъсир натижасидаги нерв тизимининг морфологик ва клиник кўринишда деменциянинг турли кўринишлари устунлик қилади. «Олигофрения» терминининг клиник кўриниши қуйидагилар билан ҳарактерланадиган ҳолатларни назарда тутади: 1. Психик ривожланмай қолганликнинг турғун ҳарактердалиги; 2. Интеллектуал нуқсон тузилишда мавҳум тафаккурнинг заифлигини устунлиги; 3. Прогредиентликнинг йўқлиги. Олигофрениянинг сабаблари турличадир.

Этиологик белгилар бўйича олигофрения иккита асосий гуруҳга ажратилади: 1. Эндоген (генетик) таъсирлар оқибатида келиб чиққан, ирсий патология билан боғланган ёки оилада мавжуд бўлган ёки ушбу индивидда биринчи марта пайдо бўлган олигофрения; 2. Экзоген таъсирлар натижасида (ҳомилалик ёки постнатал онтогенезнинг дастлабки босқичларидаги инфекциялар, интоксикациялар, бош мия травмалари) келиб чиққан олигофрения. Текшириш методларининг такомиллашиб бориши муносабати билан нерв системасининг генетик жароҳатланиши сабабларига катта аҳамият бериб келинмоқда ва ақли заифликнинг келиб чиқишидаги кўп ҳоллар анна шу сабабларга боғлиқ деб кўрсатилмоқда. Ақли заифликнинг генетик шаклига хромосомаларнинг турли бузилишлари билан боғлиқ олигофрения киради. Бунда хужайрадаги хромосомаларнинг сонини ўзгариш, мозаик шаклда бўлиши (баъзи хужайраларда хромосомалар сонини ўзгариш, хромосомаларнинг тузилишини бузилиши-хромосомаларнинг бир қисмининг йўқолиши делеция), бир хромосоманинг қисмини бошқасига қўшилиши (транслокация), хромосома шаклининг ўзгаришлари кузатилади. Хромосомалар бузилишининг сабаблари турлича бўлиб, улар тўлиқ аниқланмаган. Буларга хусусан ота-оналарнинг генератив хужайраларининг тўла ривожланмаганлиги (хромосомалар қаторининг нотўғри бўлиши, ёш ўтган сари уларнинг «қариши», кимёвий моддалар билан зарарланиши, сурункали касалликлар, радиация) киради. Ота-оналар жинсий хужайраларининг ривожланмай қолишда хужайралрнинг бўлиниши жараёнида хромосомаларнинг ажралиши бузилади ва турли вариантдаги хромосомаларнинг бузилиши келиб чиқади. Генетик сабабларга кўра олигофрениянинг иккинчи гуруҳи энзимолатия- турли ферментларнинг туғма ривожланмай қолганлиги туфайли моддалар алмашинувининг бузилиши натижасида келиб чиқади. Ҳозирги вақтда генетик сабабларга кўра моддалар алмашинувининг бузилиши натижасида

келиб чиқадиган ақли заифлик (фенилкетонурия, галактоземия, гистидинамия, гистинурия, тирозимения, фруктозурия ва бошқалар) кўп кузатилмоқда. Энг кўп фенилкетонурия учраяпти. Бу касалликларда маълум бир ферментнинг туғма йўқ бўлиши организмда заҳарли моддаларни йиғилишига олиб келади (фенилаланин, гистидин, аргинин, лейцин) ва болаларнинг мияси зарарланади. Бундай бузилишлар билан олигофрениянинг бир қатор оғир шаклларини келиб чиқиши боғлиқдир. Уларнинг патогенезини ёритиш даволашнинг самарали йўлларини топишга ёрдам беради. Олигофрениянинг келиб чиқишида полиген турдаги ирсиятга ҳам алоҳида аҳамият берилади. Бунда авлодда ота-оналардан ўтган патологик ирсий омилларнинг тўпланиши юз беради. Олигофрениянинг экзоген шаклига шундай ҳолатлар киритиладики, бунда нерв тизимининг системасининг ривожланмай қолишга ҳомилалик даврида боланинг миясига ташқи таъсирлар сабаб бўлади. Буларга эмбрионлик, ҳомилалик даврида турли сурункали (токсоплазмоз, сифилис ва бошқалар) ва ўткир (онанинг ҳомиладорлик вақтида қизилча, грипп, эпидемик паротит, инфекцияли гепатит, тошма чечак ва бошқалар) юқумли касалликларнинг таъсири натижасида келиб чиқадиган олигофрениянинг шакллари киритилади. Она организмининг алкогол, кимёвий моддалар, шунингдек баъзи дори дармонлар (антибиотиклар, сульфаниламидлар, барбитуратлар, хинин, гормонлар ва ҳокозо) билан заҳарланиши ҳам олигофрениянинг келиб чиқишига сабаб бўлади. Радиактив ва рентгендан нурланиш ҳам ҳомилага ва ота-оналарнинг хужайраларига патоген тарзда таъсир кўрсатади. Онадаги турли эндокрин касалликлар ҳам (диабет, қалқон, безларининг, гипофизнинг жароҳатлари) патоген роль ўйнайди. Ҳомиладорликдаги токсикозлар, вмтаминлар мувозанатининг бузилиши ҳам салбий таъсир кўрсатади. Онадаги юрак-томир тизимидаги системасидаги, ўпкадаги, жигар ва буйраклардаги сурункали

етишмовчиликлар ҳомиланинг патологиясига олиб келади. Она ва ҳомила қонларининг резус-омил бўйича бир-бирига тўғри келмаслиги ҳам салбий оқибатларга олиб келади. Туғилишдан олдин ҳомилада кислороднинг узоқ вақт етишмаслиги (гипоксия) миянинг шаклланишга таъсир кўрсатади. Ҳомиланинг зарарланишида таъсирнинг вақти ҳам муҳим аҳамият касб этади. Ҳомиладорликнинг дастлабки уч ойи жуда хавфли бўлиб, бу вақтда организмнинг муҳим томонлари миянинг шаклланиши юз беради. Олигофрениянинг экзоген шаклларига марказий нерв системасининг илк ривожланиш даврида (1,5-2 ёшгача) инфнкциялар, интоксикациялар ва травмалар натижасидаги зарарланишлар билан боғланган психик етишмовчиликларнинг вариантлари ҳам киритилади. Бу ҳолларда нейроинфекциялар орқали юқтирилган турли этиологиядаги менингит, энцефалит, менингоэнцефалитлар, оғир кечадиган соматик касалликлар (қизамиқ, скарлатина, паротит, дизентерия ва ҳ-зо), нерв системасининг интоксикацияси (поствакцинал энцефалит) олигофрениянинг юзага келишига сабаб бўлади. Постнатал мия травмаларига ҳам алоҳида эътибор бериш лозим. Бундай жароҳатларининг патогенезида гидроцефалия катта ўрин эгаллайди. Этиологияси бўйича аралаш (эндоген-экзоген) бўлган олигофренияларнинг келиб чиқиши кўпинча аниқ бўлмайди. Бунда кўпинча ирсий омилларнинг таъсири катта деб кўрсатилса ҳам, олигофрениянинг бу шакли экзоген таъсирлар натижасида ҳам келиб чиқиши мумкин. Кранностеноз, микроцефалия, гидроцефалиянинг баъзи шакллари, кретинизм киради. Олигофрения интеллектуал етишмовчиликнинг намоён бўлиш даражасига кўра уч даражаға ажратилади: дебиллик, имбециллик ва идиотия. Дебиллик- олигофрениянинг энг енгил даражаси бўлиб, ёрдамчи мактабга болаларни саралаш вақтларида асосан шу болалар билан иш олиб борилади. Ёрдамчи мактаб ўқувчиларининг асосий континентини ҳам дебил болалар ташкил этади. Имбециллик-дебил даражадан бирмунча оғирроқ

даражадир. Ақлий нуқсоннинг имбециллик даражасида олигофрениянинг ўзига хос хусусиятлари намоён бўлиши бирмунча яққол кўринади. Биринчи навбатда, бу яққол ҳолатларда умумлаштира олмаслик, хатто оддий тушунчаларни ҳосил қила олмаслиги билан ажралиб туради. Имбецил болаларнинг мантиқий фикрлаш жараёнлари жуда паст даражада бўлади. Ўқиган материалнинг мазмунини илғаб ололмайдилар, ёрдамчи саволлар орқалигина қисман мазмунини тушунишлари мумкин. Идиотлик-олигофрениянинг энг оғир даражаси бўлиб, улар идрокларида қўпол риводланмаганлик кўринади. Атроф-муҳит билан муносабати мос бўлмайди. Ўз шахсини аниқ билмайди. Уларнинг тафаккури деярли йўқ.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.П.М. Пўлатова “Олигофренопедагогика” Тошкент 2005 йил. 2. В.С. Рахманова “Махсус педагогика” Тошкент 2004 йил. 3.Вы г отский. Л. С. «Проблема у отсталости» Москва 1956 йил. 4.Под ред. Дульнева. Г.М. “ Коррекционная роль обучения в школе ” М . 1971 й. 5. М. Аюпова “Логопедия” Тошкент, 2007 йил. 6. М. А. Павалёва “Справочник логопеда” Ростов-на-Дону, 2007 год. www.tdpu.uz www.kasu.uz

Похожие

Ривожланишда оркада колишнинг турли шакл диагностикаси ва уларнинг коррекцияси

Болалар психологиясининг тарихи ва психик тараққиёт муаммолари

Психология укитиш методикаси курсининг максад ва вазифалари

Мулоқот психологиясининг предмети, мақсади ва вазифалари

Психология мутахассислигига кириш фанининг мақсади ва вазифалари