Ҳозирги замон психологияси ва унинг амалийвазифалари. Мактабда психологик хизмат - Психология - Рефераты

Ҳозирги замон психологияси ва унинг амалийвазифалари. Мактабда психологик хизмат

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Психология фан сифатида. 2. Психологиянинг предмети. 3. Тафаккур хакида тушунча. 4. Хотира хакида тушунча. 5. Ирода хакида тушунча. 6. Психологиянинг методлари. 7. Мактабда психологик хизмат.

www.arxiv.uz Ҳозирги даврда иқтисодиёт ҳамда маданиятни тез ва уйғун ривожлантириш, социал муносабатларни ва сиёсий устқурмани такомиллаштириш, жамиятнинг асосий ишлаб чиқарувчи кучи ва олий бойлиги бўлмиш инсоннинг ўзини янада комил топтириш манфаатлари ёш авлодларга таълим ва тарбия беришга янгича, яна ҳам кенг кўламда ёндошишни талаб қилади. Ҳозирги тез ўзгарувчан даврда барча фанлар қатори психология фани ва унинг бошланиш асоси бўлган умумий психологияга ҳам бир мунча эътибор кучайди. Психология ва педагогикага оид барча фанлар бўйича янги дастур ва режалар ишлаб чиқилди. Мактаб педагоги замон билан ҳамнафас бўлиши учун, ўзининг билимлари кўламини доимо ошириб, бойитиб бориши шарт. Давлат талабларидан келиб чиқиб, ўқитувчи психология бўйича қандай билимларга эга бўлиши кераклигини тушуниб етиши зарурдир. Психология фани инсонларни ўрганувчи фанлар қаторида туради. Психология инсонни онтогенезда ўрганади. Унга оддий тариф бериб тушунишга харакат қиламиз. Психология инсон психикасининг тараққий этиш ва ривожланиш қонуниятларини ўрганувчи фандир.

www.arxiv.uz Психология нимани ўрганади. Ҳар қайсимиз кундалик ҳаётда одамлар билан учрашиб, улар билан гаплашамиз, гапга ҳаяжон билан ёки хотиржамлик билан жавоб берамиз, бир хил одамлар бизга ёқимли бўлади, бошқалари – унча ёқимли бўлмайди. Биз бирор фактни, бирор воқеа ёки ходисани билиб олар эканмиз: ўйлаб кўрамиз, кўнгилдан кечирамиз ёки унга бепарво қараймиз, яъни бир хил нарса бизни қизиқтиради, бошқасига эса эътибор бермаймиз. Одамнинг номуносиб хулқ-атворини кўрар эканмиз, аччиқланамиз ва ғазабланамиз, уни танқид қиламиз, фидокорона ишга кўрсатилган меҳрибонлик бизни қувонтиради. Меҳнат қилар эканмиз, сабот билан руҳланиб, белгилаб қўйилган планларнинг амалга оширилишига эришамиз, лекин баъзан ғайрат кўрсатмай сустлик билан ишлаймиз. Хилма-хил нарсаларни кўрар эканмиз, уларни кўздан кечирамиз, уларга бизга ёқади ёки ёқмайди, бир хил нарсани эсда тутамиз, бошқасини эса унутиб юборамиз, бир хил нарсага диққат қиламиз, бошқа бир нарсани пайқамай қоламиз. Яхши китоб, ёқимли куй, рассомлик санъатининг гўзал асари ҳар қайсимизга роҳат боғишлайди. Буларнинг ҳаммасига ва кўпдан-кўп бошқа нарсалар – психик хаётимизнинг, яъни руҳий дунёмиз (руҳиятимиз)нинг хилма-хил намоён бўлишидир. Шунинг учун ҳам, психология бизнинг ўзимиз ҳақидаги, бизнинг ички руҳий дунёмиз хақидаги фандир.

www.arxiv.uz Психология психик процессларни: - сезгилар, идрок, диққат, хотира, тафаккур, ирода, хаёл, хисларни ва шахснинг темперамент, характер, қобилият, эҳтиёжлар каби хоссаларини ўрганади, шунингдек психология фани одам фаолиятининг хусусиятларини (малакалари, одатлари, меҳнати ва ижодий фаолияти ва шунга ўхшашларни) ўрганади. Бошқача қилиб айтганда психология шахсга хос бўлган барча хилма-хил индивидуал хусусиятларни ҳамда барча одамларга хос бўлган умумий психик сифатларни ўрганади. Одамнинг психик ҳаёти мураккаб ва кўп қирралидир: у фақат ташқи муҳитнинг таъсирларигагина боғлиқ бўлиб қолмай, балки юксак нерв фаолиятининг, мия ишининг мураккаб нерв- физиологик қонуниятларига ҳам бўйсунади. Ирода. Ирода тўғрисида умумий тушунча. Ирода – кишининг онгли равишда қўйилган мақсадларга эришишга қаратилган актив ихтиёрий харакатларида намоён бўладиган психик фаолиятдир. Харакатлар кишининг хар қандай фаолиятининг таркибий қисмидир. Иродавий фаолият эса ҳамиша муайян мақсадга қаратилган ва ички томондан ўзаро боғланган харакатлар системаси тарзида амалга оширилади.

www.arxiv.uz Ўйлаб қилинадиган, яъни ихтиёрий харакатлар иродавий харакатларнинг таркиб топиш асоси ҳисобланади. Ихтиёрий харакатлар қуйидаги белгилар билан характерланади: биринчидан – бу харакатлар доимо англаб олинган ва мақсадга эришишга қаратилган харакатлардир иккинчидан – бу харакатлар кишининг машқ қилиш ва ўқиш ўрганиш процессида хосил қилинган кўникмалардир. Масалан: жисмоний тарбия дарсида 1-синф ўқувчиларига назар солинг. Ўқитувчи уларга: ўнг қўлни кўтариш ва айни бир вақтда чап оёқ тиззасини эгиш керак – деб машқни кўрсатиб беради. Мактаб боласи шу харакатларни бажаришни ўз олдига мақсад қилиб қўяди. Ўқитувчи: “Бошлаймиз. Бир ...” – деб команда беради. Аммо ўқитувчи бу машқни уддалай олмайди. Ўқувчи фақат бир неча марта машқ қилиш натьижасидагина бу харакатларни тўғри бажаришга ўрганади. Ихтиёрий харакатлар сўз (ички ёки ташқи нутқ билан талаффуз этиладиган сўз) билан боғлиқдир. Сўзда ҳамма вақт харакатнинг мақсади ифодаланган бўлади, сўз шундай бир сигналдирки, шунга қараб харакат содир бўла бошлайди. И.П. Павлов сўзни “харакатни ишга соладиган сигнал” деб атаган эди, яъни ирода кишининг ўз фаолияти ва хулқини онгли равишда тартибга сола билишида ифодаланади. Психиатрия (рухий касаллар) клиникаларида олиб бориладиган кузатишлар шуни кўрсатадики, мавхум (абстракт) сўз

www.arxiv.uz тафаккури бузилганида ихтиёрий харакатларнинг бузилиши хам кўрилади: беморлар муайян мақсадга қаратилган ҳаракатларни планлаштира ва бажара олмайдилар. Мавҳум сўз тафаккури бузилган кишиларда фақат вазият белгилайдиган ихтиёрсиз ҳаракатлар содир бўлади ёки автоматик (онгсиз) равишда содир бўлади. Тафаккур. Тафаккур ҳақида умумий тушунча. Тафаккур – фақат инсонга хос бўлган билишнинг олий процессидир. Тафаккур процессида бизнинг миямиз буюмларининг хусусияти ва объектив воқейлик ходисаларини акс эттиради. Тафаккур бизга атрофимизни ўраб олган олам қонуниятларини ва бизнинг шахсий психик хаётимизнинг қонуниятларини билишга имконият беради. Тафаккур сезиш ва идрок қилишдан фарқланиб, умумлаштирилган характерга эга ва у тушунчаларимизда содир бўлади. Тафаккур бизга бевосита кузатилмаётган ва кўрмаётган нарсаларимиз ҳақида билиш ва хукм қилиш имкониятини беради. Тафаккур яна бизга воқеаларнинг боришини ва келгусида бизнинг харакатларимизнинг натижаларини олдиндан кўра билишга

www.arxiv.uz имконият беради. Шундай қилиб, тафаккур буюм ва ҳодисаларнинг умумий хусусиятларини билиш процессидир. Тафаккур процесси кишиларда вужудга келадиган у ёки бу саволга жавоб бериш, у ёки бу саволни ечиш, у ёки бу қийинчиликдан чиқиш заруратидан (хиҳиш, интилиш) бошланади. Мақсадсиз, “умуман” фикр юритиш мумкин эмас: бизнинг тафаккуримиз ҳамма вақт ҳақиқатнинг у ёки бу объектига йўналтирилган бўлади. Биз ўқувчиларга ўйлашни маслаҳат берганимизда нима ҳақида ўйлаш яъни қайси саволга жавоб бериш, қайси масалани ечиш кераклигини ҳамма вақт кўрсатамиз. Киши қанча кўп нарса билса. Унинг маълумоти шунчалик кенг, унда шунчалик кўп янги савол ва проблемалар туғилади, шу қадар унинг фикрлари фаол ва мустақилроқ бўлади. Киши билимлари кенгаяди – янги масалалар туғилади фикр активлашади. Фикр юритишни талаб қиладиган ҳар қандай масалани ечиш процесси ўйлаб ҳал қилиш керак бўлган масалани фақат англагандан сўнг бошланади. Хотира. Хотиранинг умумий характеристикаси. Хар куни биз кўп янги нарсаларни биламиз, кун сайин бизнинг билимимиз бойиб боради. Инсон ниманики билмасин, у унинг мия “хазиналарида” сақланиши мумкин. Мия фақатгина атрофимиздаги дунё ҳақидаги билимларимизни сақлаб қолмай,

www.arxiv.uz балки у бизнинг хохшимизга кўра бу билимларни тиклаш қобилиятига хам эгадир. Хотира деб, биз илгари ўқиб олган бошдан кечирган ва бажарган ишларимизни ёдда сақлаш ва кейинчалик уларни эслаш ёки хотирлаш процессига айтамиз. Хотира бизга билим сақлайди: унумли иш фаолиятини ва муваффақиятли ўрганишни билимсиз тасаввур қилиб бўлмайди.Киши қанча билса ва маҳоратли бўлса, у ўз халқи ва Ватанига шунча кўп фойда келтиради. Хотира фаолиятида шахснинг ғоявий йўналиши етакчи ролга эгадир. Кишининг ғоявий мақсадга мувофиқ йўналиши унинг фаолияти, ҳаёт шароити ва ижтимоий-тарихий шароитлар таъсири остида шакилланади. Киши ўзининг иш фаолияти учун жуда ҳам муҳим бўлган факт, воқеа ва ходисаларни жуда хам мустахкам эслаб қолади ва аксинча, киши учун кам аҳамиятга эга бўлган барча нарсалар ёмонроқ эсдан чиқарилади. Шундай қилиб, хотиранинг маҳсулдорлиги ва танлаб эсда қолдириши шахснинг йўналиши билан боғлиқ. Сизга маълумки, шахснинг йўналиши унинг қизиқиш ва иштиёқида ифодаланади. Кишининг қизиқиши хотирага аниқ ва кучли таъсир этади ва муваффақиятли эсда олиб қолишни таъминлайди. Айниқса, эсда олиб қолишда шахсни характерловчи барқарор қизиқишлари катта аҳамиятга эгадир. Атрофдаги барча ҳаёт билан боғлиқ бўлган бу барқарор қизиқиш у билан боғлиқ бўлмаганга нисбатан яхши эсда сақланади.

www.arxiv.uz Биз кўпинча у ёки бу факт ва борлиқ ходисаларини ёмон эсда сақлаймиз, бу бизда хотира ёмонлигини эмас балки уларга қизиқиш йўқлигини кўрсатади. Агар бирор нарсани ёмон хотирласак биз ўзимизни унга қизиқишимиз йўқлиги билан оқлаймизку. Психология методлари. Психология психик процессларни, шахснинг индивидуал хусусиятларини ўрганар экан, текширишнинг муайян муайян методларини қўллайди. Текшириш методлари (йўллари ва усуллари) объектив бўлмоғи керак. Психик ҳаётни одамнинг фаолияти процессида текширганимиздагина объектив текшириш қулайроқ бўлади. Одамнинг иш харакатлари ва хатти-харакатлари асосидагина унинг ниятлари, фикрлари ва ҳиссиёти ҳақида тўғри фикр юргазиш мумкин, деб кўрсатиб ўтган эди. Психикани объектив текшириш учун юксак нерв фаолиятининг физиологик қонунларини хам билиши шарт. Психологиянинг методлари психик ходисаларни урганишга объектив карашни таъминлабгина колмай, балки шахснинг психик процесслари ва хусусиятлари нима учун ва кандай юзага келади, кандай ривожланади ва кандай ўзгариб боради? Деган саврлларга хам жавоб бермоги керак.

www.arxiv.uz Психология методлари амалиёт билан богланмоги , яъни амалий жихатдан жуда мухим масалаларни хал этиш учун ярокли булмоги лозим. Масадан, боланинг психик тараккиёти урганилар экан, унинг психик тараккиётининг асосий конуниятларини, асосий хусусиятларини аниклаш, боланинг худди шу тарзда психик тараккий этиш сабабларини билиб олиш хамда синчиклаб урганиш асосида мактаб ва оилада бола тарбияси ва таълими процессларини тоборо такомиллаштириш учун муайян усулларини белгилаш керак. Психология асосий методлари кузатиш ва эксперимент дир. Хсусий методлар : сухбат методи, фаолият махсули ва процессни анализ килиш, биография методи ва бошка баъзи методлар хам кунланилади.

www.arxiv.uz Адабиётлар рўйҳати : 1. Ғози ев Э. “Умумий п сихология ”. Тошкент – 1994 й 2. Мухина В.С. “ Психология ”. Москва – 1998 й 3. Котова И.Б. Пе т р овский В.Н. “ Психология ”. Россия – 2003 г 4. Давлетшин М.Г. “Ёш психологияси ва педагогик психология”. Тошкент. 5. Рахматуллаева М.А.. “Мактабда психологик хизматни ташкид этиш бўйича методик кўлланма” Тошкент-2001,2006й 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Ҳозирги замон психологияси тузилиши ва унинг принциплари

Хозирги замон психологияси предмети максади ва унинг вазифаси

Ҳозирги замон психологиясининг тузилиши ва тадқиқот методлари

Психологик хизмат тузилиши ва уни бошкариш

Илмий билиш ҳақидаги ҳозирги замон тасаввурлари