Интеграциялашган таълимнинг психологик механизмлари - Психология - Рефераты

Интеграциялашган таълимнинг психологик механизмлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

Интеграциялашган таълимнинг психологик механизмлари Истиқболли келажак ва юксак тараққиёт сари интилиб бораётган жамиятимизда бугунги кунда ахборотлар шиддати ва янгиликлар оқими тобора ўз таъсирини кўрсатиб бормоқда. Айниқса бу жараён жамиятнинг сезиларли қисмини ташкил этувчи ёшлар онги ва шуурида кескин бурилишлар, янгича қарашларни вужудга келишига таъсир кўрсатади. Ёшлар тарбиясида, таълимида қўлланилаётган янгича таъсирчан ёндошиш уларнинг эртанги кунида маънавий-интеллектуал қиёфасини шакллантирувчи пойдевор бўлиб хизмат қилади. Таълим мазмунини такомиллаштириш, интеграциялаш, ўзига хос ёндошишни ташкил этиш эса ана шундай тезкор давр тақозосидир. Бугун жаҳон андозаларига бўйлашиб бораётган таълим соҳасида фанлараро узвийликни таъминлаш, таълим тизимига илғор усуллар билан янги мазмун ва шакл бериш янги аср авлодини тарбиялашнинг муҳим жиҳатидир. Фан ва таълим оламида интеграциялашган таълим хусусида, унинг мазмун- моҳияти ҳақида янги фикрлар, қарашлар юзага кела бошлади. Таълимнинг бундай шаклда ташкил этилиши таълим олувчиларнинг кенг қамровли тарзда ўзлаштиришларини, мавжуд тасаввур ва дунёқарашлари доирасини янада мукаммал мазмун билан бойишини таъминлайди. Ақлан етук, фикран теран, соғлом фикр юритувчи ва маънавий жиҳатдан мукаммал ривожланган шахсни тарбиялаш таълимда ёш хусусиятларига эътиборли бўлиш, ўқитишда таълимнинг барча бўғинлараро алоқадорлигини таъмин этиш ва шахс онги ва тафаккурида янгича ғоя, тасаввурларни шаклланишига имкон берувчи замонавий фаол усуллардан фойдаланишни талаб этади. Умумтаълим мактабларидаги ижтимоий, гуманитар фанлар доирасида таълимни ноанъанавий усулларини қўлланилиши ўқувчи ёшларнинг ижодий тафаккурини шаклланишида, мулоқот имконини кенгайишида, воқеа- ҳодисаларга нисбатан баҳолашлари ва қарашларини шаклланишида ва яна шунингдек, дарс жараёнида вужудга келган қизғин мунозара ва мантиқий

ечимларни бевосита иштирокчиси сифатида ўз фаолиятидан психологик қониқиш ҳиссини вужудга келишида муҳим аҳамиятга эга. 5-9 синф ўқувчиларида абстракт тафаккур, мантиқий фикрлаш, танқидий баҳолаш, қиёслаб таҳлил қилиш имконини янада такомиллашишида «Муаммоли ўқитиш», «Ақлий хужум», «Индивидуал ўқитиш» каби турли субъектив фаолликни талаб этувчи усуллар орқали таълимни ташкил этилиши юқори самарали аҳамиятга эга. Шунингдек, таълимни дидактик ўйинлар кўринишида ташкил этилиши ўқувчиларда ижодий тафаккурни, ички фаолликни, эркин мулоқотга киришиш, ўз ҳулқини бошқариш, мулоқот маданияти ва савиясини ўзлаштиришига кучли таъсир кўрсатади. Шахс маънавияти, руҳий олам кўринишлари унинг мулоқоти орқали намоён бўлади. Сир эмаски, бугунги кунда ёшларни мулоқот савияси, маданияти, мулоқот орқали ҳиссий ҳолатларини баён эта олиш имкониятида қўпол нуқсонлар кўзга ташланади. Бу муаммо ечими эса уларни таълим жараёнида ўз устида ишлашларини ташкил этиш, ўзга шахсларни ва ўзини ўзгалар қарашлари (рефлексия) билан баҳолай олишларини юзага келтириш орқали ҳал этиш мумкин. Бундан ташқари таълимда индивидуал хусусиятларни эътиборга олган ҳолда ва ички имкониятларга кўра турли усулларни қўлланилиши, ўқувчиларни турли вазиятларда фаоллик кўрсатишларини талаб этилиши улардаги очилмай қолган имкониятларни, забт этилмаган янги қирраларни кашф этилишига туртки бўлади. Масалан, «Ақлий хужум» усули мантиқий фикрлашни, хотира, диққат, идрок, ҳаёл, нутқ жараёнлари узвийлигини, тафаккур тезлиги ва нутқий маҳоратни мукаммал даражасини намоён этишни талаб қилади. Бундан ташқари ҳал этилаётган муаммо ечимига қадар турли ёндошишлар, таърифлар кенг қамровли фикр юритишга, ўз ақлий салоҳиятини қай даражада эканлигини баҳолай олишга шароит яратади. Психологик нуқтаи назардан, шахс ўз қобилиятлари ва имкониятларини қай даражада адекват баҳолай олиши уни жамиятда фаоллик кўрсатишига, шахслараро муносабатлар тизимига осон кириша олишига, ички салоҳиятидан оқилона, самарали фойдалана олишига

замин яратади. Бундан ташқари бир хилликка йўғрилган таълим мазмуни шахс хотирасида кам қўзғолишлар ҳосил қилади ва шу билан бирга тасаввурлар тизимида ассоциатив боғланишлар узвийлиги ҳам фаол бўлмайди. Таълимдаги маълумотлар тизими қанчалик янги бўлиб, инновацион технологиялар асосида ёритилган тарзда узатилса ўзлаштириш жараёнида сифат даражасини ошишига олиб келади. Таълимда иложи борича визуал воситалар, слайдлар асосида ўқитишни ташкил этилиши аниқ, мавҳумликларсиз, мавжуд билимлар билан боғланган мустаҳкам тасаввурлар тизимида ўрин олган тушунчаларни хосил бўлишига олиб келади. Таълим жараёнида бир мунча ўзаро алоқадор фанлараро интеграцияни хосил қилиниши ўқувчи онгида ва тасаввурлари тизимида хосил бўладиган маълумотларни генерализация (сараланиши) қилинишини мумкин қадар тезлаштиради. Натижада янги маълумотларни ўзлаштириш, мантиқан тушуниб етиш ва фикран муҳокама қила олиш имконияти кенгаяди. Асосан янги мавзуни маърузалар тарзидаги оғзаки баён қилинишида айнан юқоридаги каби усулга асосланилса таълим олувчиларда нафақат ўзлаштириш фаоллигига, балки қизиқиш ҳиссини ҳосил бўлишига ҳам эришилади. Таълимда интерфаол усуллардан самарали фойдаланиш ҳам шахс фаоллигини таъминловчи, ўзига нисбатан талабчанликни оширувчи, бевосита ўзини вазиятни фаол иштирокчиси сифатида эркин ҳис қилишига, мавжуд нуқсон ва камчиликларини тўғриланишига таъсир этувчи омил бўлиб хизмат қилади. Таълим жараёни бир тарафлама фаолликдан иборат бўлса, ёки ўқитувчи баёнидангина иборат бўлса, ўқитиш самараси у қадар юқори бўлмайди. Бевосита таълим жараёнида ўқувчи ўзи ҳам таълим мазмунини ёритувчи сифатида фаоллик кўрсатиши, муаммони ифодалашда изланиши ўзлаштириш даражасини юқори савияга кўтарилишига олиб келади. Таълим олувчи шахс фаоллигини оширишда дарс жараёнида психологик таъсир механизмларидан ҳам оқилона фойдалана билиш зарурати мавжуд. Масалан ўқитувчи томонидан дарс давомида ўқувчиларда идентификация (ўзгалар ҳолатини ҳис қилиш) ҳолатини вужудга келтирилиши таълим мазмунига нисбатан, ўқитувчи фаолиятига нисбатан тўғри онгли муносабатни

шакллантиради. Ва шу билан бирга ўқувчининг ўзи вазиятни фаол иштирокчисига айланади. Бу эса бир турдаги фан доирасида бошқа қатор фан ютуқларидан муваффақиятли ва самарали фойдаланишни тақозо этади. Шахсни етук камолот эгаси бўлишини таъминлаш, баркамол маънавий- руҳий олами мукаммаллилигини, теран интеллектуал салоҳиятини шакллантириш аввало таълим жараёнида белгиланадиган аниқ мақсадлар билан белгиланади. Ташкил этилаётган таълим мазмунига қанчалик ижодий ва талабчанлик билан ёндошиш ўсиб келаётган ёшлардаги қатор психологик имкониятлар эшигини очилишига, ўз интеллектуал салоҳиятларидан самарали фойдалана олишларига, ўзини тўла намоён эта олишига нисбатан ишонч ҳиссини шаклланишида таъсир этувчи куч бўлиб хизмат қилади. Таълим тизимида ахборот технологияларини узвийлигини таъминланиши ҳам таълим интеграциясини самарали ташкил этишга хизмат қилувчи омиллардан бири бўлиб хизмат қилади. Тараққиёт сари юз тутиб бораётган бугунги ахборотлар асри эртанги кун ёшларидан турли муаммоли вазиятларда ўзини-ўзи тўғри баҳолай оладиган, мустақил фикрига эга бўлган, ақлий ва руҳий имкониятларидан юксак саъйи-ҳаракатлар йўлида фойдалана оладиган ижобий хусусиятлар соҳиби бўлишни тақозо этмоқда. Бу эса тўғри ташкил этилган таъсирчан таълим ҳамда ўқитиш жараёнида таркиб топиб борадиган инсоний сифатлар, аҳлоқий хусусиятлар, кўникмага айланиб борадиган ижодий фаоллик даражаси билан белгиланади.

Похожие

Таълимнинг ва жисмоний юксалишнинг психологик хусусияти

Психологик маърифий ва психологик профилактика

Психологик профессиография

Психологик профессиография

Психологик мактаблар