Девиант хулқ ижтимоий педагогик муаммо сифатида - Психология - Рефераты

Девиант хулқ ижтимоий педагогик муаммо сифатида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Девиант хулқ ижтимоий педагогик муаммо сифатида Режа : 1. Девиация ва унинг турлари. 2. Девиант хулқ-атвор профилактикаси. 3. “Реабилитация”, “Ижтимоий-педагогик реабилитация” тушунчалари. 4. Девиант хулқ-атворли ўсмирлар учун реабилитацион дастурлар.

Девиация ва унинг турлари . Одатда девиациялар ўспиринлик даврида юзага келади. Ўспиринлик даври ёшлик даврлари ичида энг мураккабидир. Уни ўтиш даври ҳам деб аташади, чунки бу давр мобайнида болаликдан йигитликка ўтиш рўй беради ва бу жараён ўсмир ривожланишининг барча жиҳатлари-анотомик-физиологик тузилиши, ақлий, ахлоқий ривожланишида ўз таъсирини кўрсатади. Ўсмирлик даврида ўсмир ҳаёти ва фаолиятида жиддий ўзгаришлар рўй беради, бу эса ўз навбатида руҳиятнинг қайта шаклланишига, тенгдошлари билан муносабатларнинг янги шакллари пайдо бўлишига олиб келади. Ўсмирнинг ижтимоий мақоми ўзгаради. Унга нисбатан катталар томонидан янада жиддийроқ талаблар қўйила бошлайди. Жамиятда қабул қилинган қоидалар, хулқ-атвор нормаларидан четга чиққан ўсмирларни қийин ўсмир ёки қийин тарбияланадиган ўсмир дейишади. Қийин тарбияланиш деганда педагогик таъсирга қаршилик кўрсатиш тушунилади. Ўсмирнинг қийин тарбияланиши, у томонидан қабул қилинган норма ва қоидаларга амал қилинмаслигини фанда девиация ҳодисаси орқали ўрганилади. Девиация (оғиш) ҳам инсонга, ҳам уни ўраб турган оламга хос бўлган ўзгарувчанлик ҳодисасининг жиҳатларидан бири ҳисобланади. Ижтимоий соҳада ўзгарувчанлик ҳодисасининг жиҳатларидан бири ҳисобланади. Ижтимоий соҳада ўзгарувчанлик фаолиятга боғлиқ ва инсоннинг атрофдагилар билан ўзаро муносабатини акс эттирадиган хулқ-атворида ўз ифодасини топади. Аввал айтиб ўтганимиздек, хулқ-атвор норма ва четга чиққан бўлади. Ўсмирнинг нормал хулқ-атвори унинг билан ижтимоийлашуви ривожланиши эҳтиёжларига мос тушувчи микросотсиум ўзаро муносабати. Агар болани атрофдагилари ўсмирнинг у ёки бу хусусиятларига ўз вақтида эътибор қаратишса, унинг хулқ-атвори доимо нормал бўлади. Бундан келиб чиқадики, меъёрдан четга чиққан хулқ-атворни жамият ривожи ва цивилизациясини бола шахсиятининг хусусиятларини инобатга

олмаслик оқибатида бузилишига олиб келувчи боланинг жамият билан муносабати сифатида тушунсак бўлади. Афтидан четга чиқувчи хулқ-атвор ижтимоий дезадаптация кўринишларидан бири ҳисобланади. Болалар ва ўсмирлар дезадаптацияси ҳақида гапирганда бу жараёнга гирифтор бўлган болалар тоифаларини аниқлаб олиш лозим: - мактабга қатнамайдиган мактаб ёшидаги болалар; - етим болалар; ижтимоий етимлар, болалар уйларида жойлар етишмаслиги сабабли улар ойлаб ўз навбатларини ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум этилган ота-оналари билан яшаган ҳолда кутишади. Шу билан бирга улар тузук овқатланишмайди, жисмоний, руҳий, жинсий қийноқларга дучор бўлишади; - гиёҳванд ва токсин моддалар истеъмол қилувчи болалар; - жинсий интизомсиз болалар; ғайриқонуний ҳатти-ҳаракатлар содир этган болалар. Расмий маълумотларга кўра уларнинг сони катталарга қараганда икки ҳисса тез ошмоқда. Девиация девиант, деликвент ва жиноий хулқ-атвордан иборат. Девиант хулқ-атвор – микро ижтимоий муносабатлар (оилавий, мактабдаги муносабатлар) ва кичик ижтимоий гуруҳларга хос бўлган ижтимоий нормалар ва хулқ-атвор қоидаларини бузиш билан боғлиқ меъёрдан оғувчи хулқ-атвор турларидан биридир. Бу хулқ-атворни ғайриинтизомий деб атасак ҳам бўлади. Девиант хулқ-атворнинг ёрқин намоён бўлишига намойиш, агрессия, чақирув, ўқишдан қочиш ва дайдилик, боалар ва ўсмирларнинг ароқхўрлик, гиёҳвандлик ва у билан боғлиқ асоциал ҳаракатлар, жинсий характердаги асоциал ҳатти-ҳаракатлар, ўзига суиқасд қилишга уринишларни мисол қилиб келтирсак бўлади. Деликвент хулқ-атвор девиантдан фарқли равишда болалар ва ўсмирларнинг такрорланиб турувчи асоциал ҳатти-ҳаракатлар сифатида характерланади. Бу ҳаракатлар ҳуқуқий нормаларни бузувчи, бироқ

ижтимоий хавф даражасига кўра жиноий жавобгарликни келтириб чиқармайдиган муайян ҳаракатлар мажмуасига айланади. Деликвент хулқ-атворнинг қуйидаги турлари мавжуд: агрессив хулқ-атвор, бунга ҳақоратлаш, садистик ҳаракатлар, ўт қўйиш кабилар киради; ғаразли хулқ-атвор: кичик ўғриликлар, таъмагирлик, автоуловларни олиб қочиш ва моддий даромад олиш мақсадидаги бошқа мулкий тажовузлар; гиёҳванд моддаларни етиштириш ва тарқатиш. Деликвент хулқ-атвор нафақат ташқи жиҳатдан, балки ички-шахсий хулқ-атворда ҳам намоён бўлади. Яъни бунда ўсмирда ички тартибга солиш тизимини назорат қилишни сусайишига олиб келувчи қадриятларнинг ўзгариши рўй беради. Жиноий ҳатти-ҳаракат жиноий жавобгарликка тортишга, маълум ёшга етганда жиноий иш қўзғашга сабаб бўлувчи ва жиноят кодексининг муайян моддаларида назарда тутилган ғайриҳуқуқий ҳатти-ҳаракатлар ҳисобланади. Девиациянинг салбий турлари ижтимоий потология ҳисобланади. Буларга ароқхўрлик, токсикомания, гиёҳвандлик, фоҳишабозлик, ўз жонига қасд қилиш, ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликни киритсак бўлади. Улар тизимни барбод этишади, унинг асосларига путур етказишади ва анчагина зарар келтиришади. Ўсмирларнинг девиант хулқ-атвори сабаблари. Меъёрдан четга чиқувчи хулқ-атвор мураккаб табиатга эга бўлиб, турли хил омиллар билан изоҳланади. Вояга етмаганларнинг девиант хулқ-атворини келтириб чиқарувчи омиллар қуйидагилардир: Биологик омиллар бола организмида унинг ижтимоий адаптациясини қийинлаштирувчи физиологик ёки анатомик хусусиятларнинг борлигида ўз ифодасини топади. Уларга қуйидагилар киради: - ирсий хусусиятлар; - ақлий ривожланишнинг бузилиши, эшитиш ва кўришнинг сусайиши, асаб тизимининг зарарланиши ва бошқалар;

- организмга психофизиологик зўр бериш, низоли ҳолатлар, атроф- муҳитнинг кимёвий таркиби, турли соматик, аллергик, токсик касалланишларга олиб келувчи, яъни қувват манбалари билан боғлиқ бўлган психофизиологик хусусиятлар. Психологик омиллар. Буларга болада психопаталогия ёки характерининг актсеткациясининг борлиги киради. Бу меъёрдан четга чиқишлар асаб касалликлари, психопатия, невростения ва болада ғайриадеквант реакцияларни пайдо қилувчи бошқа омилларда намоён бўлади. Ёрқин намоён бўлган психопатияга (тентаклик) эга болалар психиатрлар ёрдамига муҳтожлар. Руҳий меъёрнинг энг кескин варианти ҳисобланмиш акцентуацияга эга болалар психологик таъсирлар учун ниҳоятда қалтис ҳисобланадилар ва ижтимоий-тиббий реабилитацияга эҳтиёж сезадилар. Бола ривожланишининг ҳар бир даврида шахсият ва характернинг баъзи руҳий ҳислатлари шаклланади. Ўсмирда руҳият ривожланишининг икки босқичи кузатилади: ёки у яшайдиган ижтимоий муҳитдан безиб қолади, ёки кўникиб кетади. Агар оилада бола ота-онаси томонидан етарли меҳр ҳис қилмаса унда бу ҳолатда унинг ҳимоя воситаси вазифасини бегоналашув бажаради. Бу бегоналашув асабий реакциялар, атрофдагилар билна муносабатларнинг бузилиши, эмоционал совуқлик, психик ривожланишнинг тўхтаб қолиши, турли руҳий паталогиларда намоён бўлади. Ўсмирларга хос бўлга рад этиш, қарши чиқиш каби ҳислатлар одатда бир-бирига эмоционал боғлиқ бўлган оилавий муносабатларнинг оқибати ҳисобланади. Ўсмир ахлоқий қадриятлари тизимининг шаклланмаганлиги ҳолатида унинг қизиқишлари ғаразли характер касб эта бошлайди. Бунақа ўсмирларга инфантилизм, кўнгилочар ҳикоялар хосдир. Ижтимоий-педагогик омиллар мактаб, оила ва ижтимоий тарбия нуқсонларида намоён бўлиб, унинг асосида ёшлик чоғида салбий тажриба тўпланишлиги билан боланинг эрта ижтимоийлашувидаги оғишларга олиб

келувчи ёш, жинсий ва индивидуал хусусиятлар ётади. Бунақа болалар авваламбор мактабда ёмон тайёрланишган бўлишади, уй вазифаларига масъулиятсизлик билан қарашади, мактаб баҳоларига бефарқликларини билдиришади. Бу эса уларнинг ўқув дезадаптациясидан далолат беради. Мактаб ўқувчисининг дезадаптацияси ўз ривожланишида қуйидаги босқичлардан ўтади: ўқув декомпенсацияси – бола бир ёки бир нечта фанларни ўзлаштиришида қайинчиликлра пайдо бўлиши билан характерланадиган ҳолат; мактаб дезадаптацияси – ўқиш жараёнидаги қийинчиликлар билан бир қаторда ўқитувчилар, синфдошлар билан низолашишда намоён бўладиган, хулқ-атвор бузилиши билан характерланадиган бола ҳолати; ижтимоий дезадаптация – бу ҳолатда ўқишга, мактаб жамоасига қизиқиш батамом сўнади, гиёҳвандлик, спиртли ичимликларга қизиқиш кучаяди; бўш вақтни ўтказиш муҳитининг криминаллашуви. Боланинг психоижтимоий ривожидаги меъёрдан чиқишнинг яна бир муҳим омили нохуш оила ҳисобланади. Вояга етмаган болаларда асоциал хулқ-атворни шаклланишига олиб келадиган оилавий муносабатлар турларини ажратиб кўрсатиш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Улар: ўзида бир томондан бола хоҳишларига эрк бериш, бошқа томондан эса болани низоли вазиятларга ундашни ёки оилада икки ахлоқ-оила учун юриш- туриш қоидалари, жамият учун умуман бошқа қоидаларни мужассам этган тариявий муносабатлар тури; тўлиқсиз оилада, болалар ва ота-оналарнинг узоқ муддат айри яшашлари шароитида тарбиявий таъсирларнинг беқарор тури; спиртли ичимликлар, гиёҳванд моддалар истеъмоли, ғайриахлоқий ҳаёт тарзи, ота-оналарнинг жиноий хулқ-атвори билан боғлиқ а ижтимоий муносабатлар тури. Шафқатсиз муомала (ҳақорат) деб болага ғамхўрлик қилувчи ёки унга васийлик қилувчилар томонидан унга зарар келтирувчи ҳаракатларга айтилади.

Боланинг руҳий-ижтимоий ривожланишига оила ва унинг таъсирини таҳлил қилиш шуни кўрсатадики, аксарият болаларда ижтимоийлашув шартлари бузилади. Уларнинг бир қисми девиация ҳолатига олиб борувчи турли жисмоний ва руҳий хавфлар остида яшашади, бошқалари эса жиноий фаолиятларга аралашиб қолишган. Ижтимоий-иқтисодий омиллар ижтимоий тенгсизлик, жамиятнинг бойлар ва камбағалларга синфлашиши, аҳоли кўп қисмининг камбағаллашиб кетиши, ишсизлик, инфляция, даромад олиш усулларининг чеклаб қўйилишидан иборат. Ахлоқий омиллар бир томондан замонавий жамиятнинг паст ахлоқий даражасида, қадриятларнинг йўқолиб кетишида намоён бўлса, бошқа томондан эса жамиятнинг девиант хулқ-атворнинг намоён бўлишига бефарқ қарашида ўз аксини топади. Девиант хулқ-атворли болалар билан ижтимоий-педагогик амалиёт юритиш. Ўсмирлар девиант хулқ-атворининг профилактикаси. Ўсмирлик ёшида девиация намоён бўлишининг тинимисиз ошиб бориши ижтимоий педагог олдида бу ўсмирлар билан ишлашнинг янги усуллари, технологияларини излаш ва уларга тадбиқ этиш вазифасини қўяди. Илмий назарий ва амалиётда икки асосий технология-профилактика ва реабилитация кенг тарқалган. Профилактика – ўсмирлар хулқ-атворида ижтимоий нормалардан оғишнинг турли шаклларини келтириб чиқарувчи асосий сабаб ва шароитларни бартараф этишга қаратилга ижтимоий, тиббий, ташкилий, тарбиявий ва давлат тадбирларининг мажмуасидир. У асосан болани ўраб турувчи муҳитга боғлиқ бўлади. Профилактика чора-тадбирларини амалга ошираётганда ижтимоий педагог қуйидаги қоидаларга суянади: Ижтимоий-маданий нормани ўзлаштириш шахс ижтимоийлашуви жараёнида амалга ошади. Қадриятлар, ғоялар ва бошқа рамқий тизимлар

мажмуасини ўзлаштирмай инсон жамиятнинг тўла қонли аъзоси сифатида фаолият юрита олмайди. Ижтимоий маданий норманинг мухолифи болаларнинг ижтимоий маданий ва педагогик қаровсизлиги бўлиб, у нафақат бола ривожининг ғайринормал аломати, балки унинг зиммасига аномал ижтимоий ҳолатларни юклатишнинг натижаси сифатида қаралади. Болалар қаровсизлигининг профилактикаси нафақат мавҳум ижтимоий маданий нормадан, балки муайян шароитда яшашга мажбур бўлган боладан келиб чиқиши лозим. Бола реабилитацияси фаолият субъекти, ижтимоий субъект ва шахс даражасида амалга оширилиши керак. “Профилактика” атамаси ўзи нохуш оқибатларни келтириб чиқарувчи сабабларни бартараф этиш маъносини билдиради. Ижтимоий оғишлар турли сабаб ва ҳолатлардан келиб чиқишини инобатга олсак, профилактик чора-тадбирларнинг бир нечта турларини ажратса бўлади: - нейтраллаштирувчи; - ўрнини тўлдирувчи; - ижтимоий оғишларга сабаб бўлувчи ҳолатларни юзага келишидан огоҳлантирувчи; - бу ҳолатларни бартараф этувчи; - ўтказиладиган профилактика ишларини назорат қилувчи. Ижтимоий педагогнинг ўсмирлар билан профилактика ишлари олиб боришига бир нечта ёндашувлар мавжуд: Информацион ёндашув-вояга етмаган шахслар уларга давлат ва жамият томонидан ахлоқий нормаларни бажаришга тақдим этилган ҳуқуқ ва мажбуриятлардан хабардор қилинадилар. Ижтимоий профилактик ёндашув. Бунда асосий мақсад негатив ҳодисаларни аниқлаш, бартараф этиш ва нейтраллаштиришдир. Бу ёндашувнинг моҳияти давлат, жамият, муайян ижтимоий педагогик муассаса,

ижтимоий педагог томонидан девиант хулқ-атворни келтириб чиқарувчи сабабларни бартараф этишга қаратилган ижтимоий-иқтисодий, ижтимоий- сиёсий, ташкилий, ҳуқуқий ва тарбиявий чора тадбирларни ўтказишдан иборат. Тиббий-биологик ёндашувнинг моҳияти эса ижтимоий нормалардан эҳтимолий оғишларни турли руҳий аномалиялар билан азият чекувчи шахсларга нисбатан давлат профилактик характердаги чоралар воситасида олдини олиш ҳисобланади. Ижтимоий педагогик ёндашув девиант хулқ-атворга эга ўсмирнинг ижобий хислатларини тиклашда намоён бўлади. Девиант хулқ-атворга эга болаларнинг ижтимоий-педагогик реабилитацияси. Ижтимоий педагогнинг дезадаптация бўлган ўсмирлар билан ишлашининг бошқа бир технологияси уларнинг реабилитацияси ҳисобланади. Реабилитация кенг турдаги вазифалар, элементар кўникмалардан тортиб инсоннинг жамиятда тўлиқ интеграциялашувигача бўлган масалаларни ҳал қилишга қаратилган чора-тадбирлар тизими сифатида қаралиши мумкин. Реабилитация объектлари қуйидагилар: Ижтимоий ва педагогик қаровсиз болалар. Таваккал гуруҳидаги болаларнинг энг тарқалган тоифаси бўлиб, уларнинг қийин тарбияланиши руҳий педагогик сабаблар билан изоҳланади. Қаровсизликнинг асосий белгилари деб етакчилик фаолиятидаги камчиликлар, хулқ-атворда четга оғиш, ижтимоий адаптация қийинчиликларини айтсак бўлади. Бу болалар ва ўсмирлар фаолиятнинг тўла қонли субъекти бўлмаганликлар учун уларга асосий ёрдамни педагог, психолог ва ота-оналар кўрсатишлари мумкин. Вояга етмаган ҳуқуқбузарлар, етим болалар, хулқ-атворида четга оғиш бўлган ўсмирлар. Бу тоифага аввламбор ижтимоий адаптацияда, ижтимоий ролларни эгаллашда ёрдам кўрсатиш лозим.

Реабилитациянинг асосий субъекти ижтимоий педагог бўлиб, у юқорида санаб ўтилга функцияларни бажара олиши, ўсмирлар ва болаларга психологик ёрдам кўрсата олиши лозим. Психосоматик ва нерв-психологик соғлиги бузилган ва функционал оғишларга эга болалар: - сурункали соматик касалликлар, - функционал бузилишлар, - асаб-руҳий ҳасталиклар, - ақлий қолоқлик, - ногиронлик. Бу тоифа болалар авваламбор тиббий ва руҳий реабилитацияга эҳтиёж сезадилар. Унинг субъектлари шифокорлар ва психологлар бўлиб, улар шунингдек педагог ва ижтимоий ишчилар билан ҳамкорликда комплекс реабилитацияни ҳам ўтказишлари мумкин. Реабилитацион ёрдам характери: кечиккан ёрдамдан профилактик ёрдамга ўтиш, жазоловчи ёрдамдан аёвчи ёрдамга ўтиш, тасодифий ёрдамдан кафолатланган ва комплекс ёрдамга ўтиш, аноним ёрдамдан шахсий ёрдамга ўтиш. Адаптациядан фарқли ўлароқ реабилитация тикланиш, фаоллаштириш сифатида тушунилади. Реабилитация жараёнида ўрнини тўлдирувчи механизм мавжуд нуқсонни енгиб ўтиш учун қўлланади, адаптация жараёнида эса у мавжуд нуқсонга кўникиш мақсадида қўлланади. Демак, реабилитация бу болани жамиятдаги фаол ҳаётга ва ижтимоий фойдали меҳнатга қайтариш мақсадидаги чора-тадбирлар тизимидир. Реабилитациянинг бир қанча турлари мавжуд: тиббий, психологик, педагогик, ижтимоий-иқтисодий, касбий, маиший. Тиббий реабилитация бола организмининг у ёки бу йўқотилган функциясини ўрнини тўлдириш ёки тўлиқ ва қисман тиклашга қаратилган бўлади.

Руҳий реабилитация ўсмирнинг руҳий соҳасига қаратилган бўлиб, унинг мақсади девиант хулқ-атворли бола онгида унинг ҳеч кимга керакмаслиги ҳақидаги тасаввурни енгиб ўтишдир. Касбий реабилитация ўсмирни бирор-бир касбга ўргатиш, у учун енгиллаштирилган шароитли ва қисқартирилган иш кунига эга иш жойларини қидиришдан иборат. Маиший реабилитация ўсмир учун нормал яшаш шароитларини яратишга қаратилади. Ижтимоий-иқтисодий реабилитация деганда эса ўсмир ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, унга тегишли бўлган моддий мулклар, тўловлар билан таъминлашга қаратилган чора-тадбирлар тушунилади. Ижтимоий-педагогик реабилитация – бола ҳаётий фаолиятида муҳим аҳамиятга эга шахсий хислатларни, унинг жамият интеграциясига ёрдам берувчи фаол ҳаётий позициясини шакллантириш, ижобий ролларни, жамиятда юриш-туриш қоидаларини ўзлаштириши, керакли маълумот олишга қаратилган тарбиявий характердаги чора-тадбирлардир. Ижтимоий-педагогик реабилитация муассасаларининг асосий вазифаларига қуйидагилар киради: - болалар ва ўсмирларни назоратсизликларини олдини олиш; - вояга етмаганларнинг ижтимоий дезадаптациясиларининг сабаблари ва манбаларини аниқлаш; - касбий, ўқув, ижтимоий-маданий, соғломлаштириш ва бошқа компонентлардан ташкил топган болалар ва реабилитациясининг индивидуал дастурларини амалга ошишини таъминлаш; - уй шароитларида реабилитацион чора-тадбирларнинг узлуксизлигини таъминлаш учун дезадаптация бўлган болалар оилалари билан ҳамкорлик қилиш ва тавсиялар тайёрлаш; - назоратсиз болалар ва ўсмирларнинг (18 ёшгача) нормал маиший шароитларда вақтинчалик яшашини таъминлаш (шу жумладан, уларга бепул овқат тарқатиш, тиббий хизматлар, ижтимоий ёрдам кўрсатиш ва б.);

- оилада инқирозли вазиятни бартараф этиш ва боланинг ўз оиласига қайтиб келиши учун руҳий, психокоррекцион ва бошқа ёрдам кўрсатиш; - вояга етмаганларнинг кейинги тақдирини ҳал қилишда иштирок этиш; - бошқа муассасалар билан ҳамкорликда болаларнинг кейинги тарбиясининг янада оптимал шаклларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш. Бу вазифалар кўлами муассасалар фаолиятини кадрлар билан таъминланиши ва муайян шароитларга боғлиқ равишда ўзгариб туриши мумкин. Муассасалар қуйидаги вояга етмаган шахсларга хизмат кўрсатилади: - ижтимоий реабилитация, шошилинч ижтимоий психокоррекцион ва тиббий-психологик ёрдамга муҳтожларга; - ота-оналари, тенгдошлари, педагоглар ва бошқалар билан мулоқотда қийинчиликларга дучор бўлаётганларга - турли сабабларга кўра депривацияга майли борларга; - нохуш оилаларда истиқомат қилувчиларга; -етим болалар ва ота-онаси қарамоғисиз қолган болалар учун (муассасада яшашга рози бўлмаганларга). Девиант хулқ-атворли ўсмирларнинг ижтимоий педагогик реабилитацияси реабилитацион марказ деб номланувчи ихтисослашган муассасаларда амалга оширилади. Бу муассасаларнинг вазифалари: - назоратсизлик, дайдилик профилактикаси; - ота-онаси айби билан ёки экстримал вазият туфайли қийин ҳаётий ҳолатга тушиб қолган болаларга тиббий-психологик ёрдам; - ижобий ижтимоий хулқ-атвор, атрофдагилар билан муомула қилиш кўникмаларини шакллантириш; - ота-онаси қарамоғисиз қолган болаларга нисбатан васийлик функцияларини бажариш; - шахснинг инқирозли руҳий ҳолатларини бартараф этишга ёрдам берувчи руҳий ва педагогик қўллаб-қувватланиш; - оилага қайтиб келишга рухсат;

- нормал ривожланиш, таълим олиш имконияти билан таъминлаш; - ишга жолаштирилишига ғамхўрлик қилишдан иборат. Бу муассасаларда ижтимоий педагогик реабилитация уч асосий босқичдан иборат: ташхис қилиш реабилитацион дастурни яратиш ва амалга ошириш, боланинг реабилитациядан кейинги ҳимояси. Ташхис қилиш вояга етмаган шахсга эмоционал соҳаси ривожланиши, шахсий хислатлар, ижтимоий роллар, касбий қизиқишларнинг шаклланганлик даражасини аниқлашга қаратилган ижтимоий педагогик тадқиқотлар ўтказишни кўзда тутади. Реабилитацион дастур ҳар бир бола учун индивидуал тузилиб, фаолиятнинг асосий элементлари-мақсади, вазифаси, шакллари, воситалари, босқичларини ўзида мужассам этади. Реабилитация дастурининг асосий мақсади шахснинг ахлоқий қадриятларини шакллантириш ва тўғрилаш, болаларга муомала кўникмаларини шакллантиришга ёрдам кўрсатиш. Реабилитациядан кейинги ҳимоя болаларга реабилитация марказидан чиққанидан сўнг оила, дўстлар, мактаб жамоаси билан уйғун муносабатларни тиклашга ёрдам беради. Қийин тарбияланадиган болаларнинг реабилитация жараёнида тарбия муассасалари катта аҳамиятга эга. Таълим муассасининг реабилитацион хизмати умумий ёндашув асосида функционал мажбуриятлар ва касбий ваколатлар доирасида ўзаро муносабатга киришувчи ва бола ҳамда унинг муносабатларини уйғунлаштиришга қаратилган ўзаро боғлиқ чора-тадбирлар тизимини амалга оширувчи мутахассислар гуруҳи ва педагогик жамоадир. Мактаб реабилитацияси (тиббий-психологик-педагогик) реабилитация хизмати модели муассаса спецификасини ҳам инобатга олади. Бу реабилитация хизматининг асосий вазифалари қуйидагилар: - болалар ва ўсмирлар ривожланишидаги ўзгаришлар сабабларини аниқлаш; - уларни бартараф этиш воситаларини қидириш;

- таълим-тарбия, яшаш шароитларини оптималлаштириш; - нормал шахс ривожланишига ёрдам берувчи педагогик жараённи ташкил қилиш; - таваккал гуруҳи болалари ва ўсмирларини ўз вақтида аниқлаш; - ўсмирларнинг руҳий инқирозини енгиб ўтиш; - махсус реабилитацион дастурларни амалга ошириш орқали муҳтожларга ҳар томонлама ёрдам кўрсатиш. Реабилитациянинг асосий тамойиллари: -минтақавий хусусиятларни, минтақадаги ижтимоий-маданий ва иқтисодий ҳолатни инобатга олиш; -шериклик; -реабилитацион чора-тадбирларнинг кенг қамровлилиги; -кетма-кетлик; -индивидуал, инсоний ёндашув. Минтақавий ижтимоий-маданий ва иқтисодий вазиятни билиш тамойили болалар контингентлари, муассасалар структурасини билишни тақозо этади. Шериклик тамойили ( ижтимоий педагог, шифокор, психолог-бола) барча психологик-педагогик ва реабилитацион чора-тадбирларни бола шахси орқали амалга оширилишидан иборат. Кенг қамровлилик тамойили реабилитацион дастурни амалга оширишдаги турли чора-тадбирлар комелксини кўзда тутади. Реабилитациянинг қуйидаги босқичлари мавжуд: оилавий, ижтимоий ва таълим ва б. Кетма-кетлик тамойили бир реабилитацион чора-тадбирдан бошқасига аста-секин ўтишни кўзда тутади. Индивидуал-инсоний ёндашув бола ривожланишининг нафақат актуал балкишунга яқин ҳудудларини ҳам инобатга олиш лозимлигини кўзда тутади.

Таълим муассасасининг реабилитацион тизими асосан психологик- педагогик характерга эга, яъни унинг мазмуни ва шакллари асосий мактаб ходимларининг зиммасида бўлади. Авваламбор у болаларни ўз мақомларида (муомаланинг тўлақонли аъзоси сифатида) ва муомала лаёқатига эга (етакчи ўқув фаолиятиниг субъекти) сифатида тикланишларига қаратилган. У болалар, ўсмирлар ва уларнинг ижтимоий атроф-муҳити билан иш олиб боришига боғлиқ. Педагоглар шуғулланувчи нуқсонлар ва меъёрдан четга оғишлар сабаблари асосон психологик-педагогик характерга эга бўлиб, керакли воситалар ёрдамида тўғри йўлга солинадилар. Таълим муассасаларида ижтимоий педагогик реабилитация қаровсиз болалар ва ўсмирларга нисбатан оилавий ва мактаб репрессияларини олдини олишга, низоли вазиятларни ҳал қилишга, шунингдек, уларни ўқув фаолиятининг субъекти сифатида тиклашга қаратилади. Реабилитацион ижтимоий педагогик технологиялар. Девиант хулқ- атворга эга ўсмирлар билан ишлашнинг реабилитация дастурларини тузишда қуйидагилар инобатга олинади: 1. Вояга етмаган боланинг ижобий хислатларига суяниш. Ижтимоий педагог девиант хулқ-атворга эга болани қоралай олмайди. У учун муваффақият вазиятини яратиш орқали унинг хулқ-атворида ижобий хислатларни топиш керак ва ижтимоий педагог фаолиятини шунга мувофиқ ташкил қилиш лозим. 2. Ҳаётий интилишларни шакллантириш. Одатда мактабдаги сурункали муваффақиятсизликлардан сўнг ўсмирлар умидсизликка тушишади, ўз кучларига ишонч йўқолади. Бундай ўсмир учун кейинги касбий ўз-ўзини англаб олиш муҳим бўлиб, бу ҳолатда ижтимоий педагогнинг психолог билан ҳамкорликдаги фаолияти унинг келажакдаги касбий ўз-ўзини англаб олиш муҳими бўлиб бу ҳолатда ижтимоий педагогнинг психолог билан ҳамкорликдаги фаолияти унинг келажакдаги касбини аниқлашга қаратилади. 3. Унинг кейинги касбий тақдири билан боғлиқ фаолиятдан ташқари девиант хулқ-атворли болани у учун аҳамиятли бўлган ижтимоий фаолиятга

жалб қилиш ҳам лозимдир. Бу мураккаб вазифа ҳисобланади, чунки одатда бу ҳолатда нафақат у ёки бу фаолият турига нисбатан ўзгаришни, балки болалар жамоаси билан ҳам муносабатларнинг нормаллашувини талаб қилади. Амалиётнинг гувоҳлик беришича, қийин тарбияланадиган болаларда бошқа ўқувчиларга қараганда бўш вақти тўрт марта зиёддир. 4. Ўсмир билан ўзаро муносабатларга ҳурмат билан қараш. Дезадаптация бўлган болаларда яхши муомаланинг йўқлиги сабабли ҳар қандай тарбиявий таъсир вояга етмаган бола томонидан қаттиқ қаршиликка дуч келади. Бундай болалар билан иш олиб боришда ижтимоий педагогдан сабр-матонат талаб қилинади. Реабилитацион ижтимоий педагогик фаолият жараёнида мутахассис қуйидаги вазифаларни бажаради: -дезадаптация бошлангунга қадар ўсмирда бўлган ижобий ҳислатларни тиклаш; -ўсмирда у ёки ижтимоий фойдали фаолиятга киришиш орқали салбий ҳислатларини тўғрилаш, интилишни шакллантириш, ўсмирнинг ўз-ўзини белгилаб олишдаги эҳтиёжини фаоллаштириш; -ўсмир фаолиятининг ижобий мотивациясини фаоллаштириш.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. И. А. Каримов. « Ўзбекистон ХХИ аср бўсаҚасида» хавфсизликка тақдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолотлари. Т. , 1997 й. 2. А. Бегматов, М. Қурбонов. «Ижтимоий педагогика нинг долзарб масалалари» Т. , ОПИ нашри. 1998 й. 3. М. Гологузо ва . «Социалная педагогика », М. , 2004 й. 4. Р. Мавлоно ва , О. Тўраэ ва , К. Холиқбердиэв. «Педагогика » Т. , 2002 й. 5. А. В. Мудрик. В Ведениэ в социалную педагогику. М. , 1997 й. 6. Р. А. Убайдуллаэ ва , М. Б. Бекмуродов, О. Б. Отамирзаэв. Социо логия, Т. , 2002 й. 7. А. В. Мудрик. Социалная педагогика . М. , 1997 й. 8. Ш. Қурбонов. Е. Сейтхалилов. «Миллий истиқлол Ғоясини шакллантиришда ташкилий услубий ёндошишлар». Т. , 2002 й.

Похожие

Гиёҳвандлик девиант хулқ шакли сифатида

Муомала психологик муаммо сифатида

Бегоналашиш психологик муаммо сифатида

Муомала -бошкарувнинг ижтимоий-психологик механизми сифатида

Бахт психологик муаммо