Shaxsni rivojlantirish treninglari - Психология - Рефераты

Shaxsni rivojlantirish treninglari

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

83 KB

Shaxsni rivojlantirish treninglari Reja: 1. Shaxs va shaxs barkamoligi tushunchalari. 2. Shaxsni rivojlantirish treninglarining maqsadi. Shaxsni rivojlantirish treninglarining mijozlari. 3. ’’Men” konsepsiyasini rivojlantirish shaxsni rivojlantirish treninglarning asosiy vazifasi.

Shaxsni rivojlantiruvchi treninglarning tarixi Shaxsni rivojlantiruvchi (barkamollashtiruvchi) treninglarning tarixi XX asming 60-yillari oxiriga borib taqaladi. Aql dinamikasi ("Mind Dynamics") treningi ayni shu nomdagi konaniya tarkibida 1968 yilda AQShning Texas shtatida yuzaga kelgan bo’lib, uning asoschisi Aleksandr Everettdir. Aleksandr Everettning treningi “Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglaridagi turmush tarzidagi haqiqatlami anglash, liderlik tajribalari, guruhiy effektivlik” treninglarining prototipi (timsoli) va darakchisi hisoblanadi. Biz yuqorida - trening gumhlarining rivojlanish tarixi haqidagi ma’lumotlarda trening guruhlari dastawal AQSh va G'arbiy Yevropada rivojlanganligini va “Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar dastlab A. Everett tomonidan o'tkazilganligi haqidagi maTumotlami tahlil qilgan edik. A. Everett asli Angliyalik bo'lib, 1962 yilda AQShga keladi va shu yerda o’z ishlarini davom ettiradi. Everett o'zining yetti yillik ish faoliyati davomida “Aql dinamikasi” shiTkatini Fort Uayt maktabiga aylantirdi. A. Everett o’zining “His qilish”, “Shaxs imkoniyatlarmi ochish” mavzulariga yo'naltirilgan eng samarali treninglami vujudga keltirish bilan o’z ishini davom ettirdi. Aynan mana shu treninglar keyinchalik “Est”, “Layfspring”, “Aktualizasiya” kabi treninglarning yuzaga kelishiga sabab bo’ldi. “Aql dinamikasi” Everettga katta shuhrat olib kelishi bilan bir qatorda, unga omad ham kulib boqqandi. Chunki “Xoliday Medjik” nomli atir-upalar bilan savdo qiluvchi bir qancha do'konlar egasi boTgan Uilyam Penn Patrik A. Everett va uning ishlari bilan qiziqib qolgan edi. Penn Patrik bir qancha do'konlar egasi bo’ishi bilan bir qatorda “Sardorlik dinamikasi” trening shirkatining boshlig’i ham edi. 1970 yilda Uilyam Penn Patrik A. Everettning “Aql dinamikasi” shirkatini sotib oladi va o'zining trening shirkatiga qo'shadi. Buning natijasida ‘Tansformasion trening” shirkati rivojlanadi. Biroq Uilyam Penn Patrikning atir- upalar bilan savdo qiluvchi do'konlarining marketing ishlari noqonuniy hisoblanib yopiladi. Bu esa Aql dinamikasi” trening shirkatining ham ish faoliyati to'xtatilishiga olib keladi.

Bu yo'nalishdagi treninglar Rossiyaga XX asming 90-yillarida O ‘arbdan kirib kelgan. Bizda esa bu yo'nalishdagi treninglar hali yetarli darajada rivojlangani yo’q va deyarli o'tkazilmaydi, deyish mumkin. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglarning maqsadi Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar — bu asosiy maqsadi shaxs, inson potensialini har tomonlama rivojlantirish, qirralarini ochishga qaratilgan psixologik treninglardir. “Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar o ‘z ishtirokchilariga nima beradi, degan savolga quyidagicha javob berish mumkin: 1. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar shaxsning o’ziga nisbatan ishonchini oshirish imkonini beradi. 2. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar stressli vaziyatlar va krizislardan iloji boricha kamroq yo'qotishlar bilan chiqib ketishga o'rgatadi. 3. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar kommunikativ ko'nikmalami yaxshilaydi, muloqot va xulq-atvorda effektiv strategiyasini o'rgatadi. 4. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar o’z muammolarini, u qaysi doiraga tegishli bo’lmasin — mablag’, mansab, ish, o'zaro munosabatlar, shaxsiy va boshqa masaladagi muammolami yechishga o'rgatadi. Ko’pchilik kishilar murakkab vaziyatlarga duch kelganida o'rganib qolingan ma’lum bir qolip asosida muammolani hal etishga kirishadilar. Yaxshi trening - o’z muammolariga, o’zining vaziyatiga chetdan va biroz “yuqoriroqdan” qarashni, «eskicha» shablondagi qarashlardan sirg'alib chiqib, yechim topishni eng tez o'rgatadigan usuldir. 5. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar — shunchaki quruq informasiyalami qabul qilish bilangina emas, zarur hayotiy vaziyatlar “ichida” yashash orqali yangi bilimlar olishdir. O’qisho’rganishning bunday usuli kitob o ‘qish yoki m a’ruza imglashga nisbatan bir necha barobarga ta’sirchanroqdir. 6. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar o’zi va dunyo haqidagi tasawurlari vhegarasini kengaytiradi, o’z maqsad va qadriyatlarini, o'zining hayotdagi o’mini unglashga yordam beradi.

7. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar shaxsdagi tafakkur egiluvchanligini va i jodiy potensialini o’stiradi. 8. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar — turli toifadagi, turli qiziqishdagi kishilar bilan tanishish, ulaming tajribalari bilan tanishish, hayotda, ishda, ijodda nsqotadigan yangi g’oyalar olish imkonini beradi. 9. Ishtirokchilar va treningni o'tkazuvchi trener bilan muloqotda bo’lish — bu boshqalar shaxsni qanday qabul qilishi, shaxs haqida boshqalaming iikrlari va samimiy munosabatlari asosida shaxsiy istaklami o'zgartirishga imkon beruvchi kamdan-kam uchraydigan va eng qulay usulidir 10. Trening jarayonidagi muloqot — bu yangi do'stlar orttirish, o'zining ikkinchi lio'lagini topish uchun haiqiqiy real imkondir. 11. Trening jarayonidagi muloqot — bu yolg'izlikdan qutulish, o'zining ruhiy olamiga yaqin bo'Iganlar orasiga kirish, hayotiy muhim va foydali bo'lgan kontaktlami kengaytirish imkonini beradi. 12. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar — bu yaxshi dam olish, kuchli energiya quvvatini olish, yorqin hissiyotlarga ega boTish, emotsional holatini yaxshilash imkonini beradi. 13. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar — bu o'ziga xos hayotiy lasavvurlami tozalashga yordam beruvchi, kundalik ikir-chikirlar va hovliqishlardan hosil bo'Igan ko'ngildagi zararli “qatlam’Tami tozalovchi o’zi xos dush hisoblanib, hayotni go'zallashtirish, qiziqarliroq qilishga imkon beradi. 14 Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar dunyoga nisbatan anchagina ruhiy yaqinlikni, do'stona munosabatni hosil qilishga yordam beradi. Umumiy qilib aytganda, ishtirokchilar bunday treninglar yordamida o'z hayoti va kasbida yuzaga kelayotgan muammolarni turli xil mashg'ulotlar orqali aniqlab, yechim yo’llarini izlaydi. Har bir ishtirokchi guruhning boshqa a’zosi va trener ko’magida o’zining anglamagan qo’rquvlarini aniqlaydi, ichki to’siqlami yengadi, boshqalar tomonidan qanday qabul qilinayotganini bilib oladi.

Shaxsni rivojlantiruvchi treninglarning mijozlari A. Yassaviyning nuqtai nazari bo’yicha, inson hayoti nechog'lik o’tkinchi, kulfat va mashaqqatlarga to’la bo’lmasin, u komillikga intilishi shart. Kamolot yo’liga tushgan insonni vijdon ruhiy og’riqlarga giriftor etib, amalga yuzma-yuz qilib qo’yadi, yurakni qo'rquv va gunoh, shubha va ishonch oralab o’tadi. Uygoq vijdon eng oxirgi cliegaragacha odamni yolg’izlantiradi. Shundan boshlab, o’lim cheklanadi. Naqshbandiya tariqati asosida esa har bir insonning halol, pok bo’Iishi, o'z mehnati bilan hayot kechirishi kerakligi, shuningdek, sabr-qanoatli, kamtar bo’lishi, iymon va e’tiqodini mustahkam tutishi, dilida xudoni jo etib, amalda xalq bilan birga ' bo’lish kabi olijanob xislatlami tarkib toptirish yotadi. Shaxsni barkamollashiruvchi treninglarning ishtirokchilari kimlar bo’ladi? Bu savolga quyidagicha javob berish mumkin. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglarga turli xil toifadagi kishilar buyurtmachi bolishadi yoki tashrif’l buyurishadi. Aleksandr Everettning ta’kidlashicha, “Aql dinamikasi” treninglari o’z ildizlariga ko’ra ruhiy va shaxsiy barkamollik yo’nalishidagi g’oyalarni o’rganish asosida rivojlangan. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar shaxsdagi faoliyat mahsuli bo’lgan va hayotiy tajribalardan kelib chiquvchi ichki chuqur ustanovkalami, dunyoqarashlami va munosabatlami o’zgartirishga yordam beruvchi mashg'ulot hisoblanadi. Bunday trening ishtirokchisi bo’lgan shaxsda kuchli ilhomlantiruvchi va shijoatli ustanovkalar paydo boiadiki, u bular yordamida ekstraordinar (o’zi ham kutmagan, g'ayrioddiy) natijalarga erishadi. Hayotiy tajribalardan ma’lumki, yashash davomida ko’p narsaga erishishni istaydigan kishilar o'zini shaxs sifatida rivojlantirish uchun vaqt, pul va ma’lum bir kuchlami sarflashga qizg’onishmaydi, chunki ular o'zlari sarflagan investitsiyasi (mablag'i) bir necha barobarga ko'paygan holda o’ziga qaytishini tushunadilar. Aynan shu tipdagi kishilar shaxsni barkamollashtiruvchi treninglarning ishtirokchilari bo'lishadi. Bu trening ishtirokchilari bo'lgan kishilar — turli xil

mutaxassislar, turli yoshdagilar, iqtisodiy jihatdan turli xil darajadagilar bo’lib, ular о zining turli qirralarini kengaytirishni, hayotiy energiya va zaxiralarini oshirishni, liayotini yorqin voqealar bilan bezashni istaganlardir. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglarning maqsadi — shaxsni psixologik jihatdan barkamollikka erishtirishdir. Boshqacha aytganda, har qanday muammoli vaziyatda shaxsni faqat o’zidan yordam olishga o'rgatishdir. Masalan, talabalar orasidan kimdir o'zini “Talabalikda berilayotgan barcha” bilimlarni yaxshi egallayapman, men kelajakda yaxshi mutaxassislardan biri bo'ia olaman" deb hisoblaydi va bunga ishonadi. Kimdir esa butunlay buning aksi, ya’ni bunday gapni aytish uchun o’ziga ishonmaydi. Hayotda o’ziga ishongan odamlar bilan bir qatorda o’ziga unchalik ishonmaydigan, ba’zan o’ziga umuman ishonmaydigan kishilar har doim uchrab turadi. Ular kutilmagan noqulay va noxush vaziyatlarga tez-tez tushib turadilar, shuningdek, bu vaziyatlarda himoyasizlik hamda yordamga muhtojlik holatida bo lishadi. Bunday holatlarda aytish mumkinki, bundaylami, ya’ni bu xil "omadsiz" odamlami (buni ularning o’zlari ko’p ta’kidlashadi va atrofdagilami ham, o’zini ham shunga ishontirishadi) har doim ham atrofidagilar qo’llayvermaydi. Shuning uchun shaxs eng awalo o’zidan yordam olishga o’rganishi — har qanday vaziyatda ham muammoni yechishning biror-bir yoiini izlashi, topishi va uni amalda qo’llay olishi lozimbo’ladi. Shaxsni barkamollashtirishga qaralilgan treninglarning maqsadi hayotda shunaqa holatlarga tushib qolgan odamlami o’ziga ishonmaslik holatidan chiqarish va о zidan yordam olishga o’rgatish uchun maxsus bilim, ko’nikma va malakalar hosil qilishdan iborat. Stenford va Garvard universiteti olimlarining o’tkazgan tadqiqotlar natijalariga ko’ra, shaxsni barkamollashtiruvchi trening ishtirokchilarining 94%i o’z qarindoshlari va do'stlariga bunday treninglarga qatnashishini maslahat beradi, 73% ishtirokchilar treningdan so`ng muammoli vaziyatlami hal qilishda qiynalmayotganligini, 78% ishtirokchilar esa o’ziga baho berish darajasining

oshganligini, 53% ishtirokchilai treningga qatnashgan kunlarini hayotidagi eng esda qolarli kunlar sifatida qayd etadi. Shaxsni rivojlantiruvchi treninglarning turlari Shaxsga yo'naltirilgan treninglami shartli ravishda uch guruhga ajratish raumkin: 1. Psixologik kompetentlikni oshiruvchi treninglar 2. Ko’nikmalar hosil qiluvchi treninglar 3. Shaxsni rivojlantiruvchi (lichnostniy rost) treninglar. Psixologik kompetentlikni oshiruvchi treninglarda guruh ishtirokchilari psixologiya va falsafaning keng olami bilan, odob va axloq borasidagi bilimlar bilan tanishadilar. Bunday treninglar, mohiyatan “nihoyatda yengil” bo'lib, ishtirokchilaming ichki ruhiy olamini kuchli darajada o’zgartirmaydi. Bunday treninglar o ‘z ishtirokchilariga mashg'ulotlar jarayonida iliq va samimiy muhitni. hamda ochiq va dildan gaplashish imkonini beradi, shuningdek trening mavzulari yuzasidan guruhiy munozaralaming muvaffaqiyatli kechishini ta’minlaydi. Bulaming natijasida esa shaxs dunyoqarashning rivojlanishi va unda psixologik^ kompetentlikning oshishi kuzatiladi. Ko'nikmalar hosil qiluvchi treninglar - o'zining hayotini o'zgartirmoqchi boiganlar va hayotda nima qilishini aniq biladiganlar uchun tashkil etiladigan juda, keng qamrovli treninglardir. Bunday treninglar o’z ishtirokchilarida turli xil ko'nikmalami (kommunikativ, o’ziga ishonch, liderlik, o’zgalar bilan o'zaro munosabatlarga kirishish ko’nikmalarini) hosil qilishga qaratilgandir. Shaxsni rivojlantiruvchi treninglar guruhini o’ziga xos holda quyidagi guruhchalarga bo'lish mumkin: 1. MEN va ULAR - jamiyat, jamoa, notanish kishilar bilan o’zaro munosabatga kirisliish. Bunday guruhchaga “Muloqot mahorati” treninglari kiradi. 2. U (ON) va (J (ONA) - qarama-qarshi jins vakili bilan o'zaro munosabatga kirishish. Bunga: Oilani yuritish, Sevgi va Do’stlik, Keling do’stlashamiz, Seksologiya va shu kabi muammolarga oid treninglar kiradi.

3. MEN va BIZNES - o’z ishini, mavqeini, mansabini rivojlantirish va foyda ko'rish maqsadida boshqalar bilan ishga oid (delovoe) o'zaro munosabatlarni yo'lga qo'yishga o'rgatish. Bunday guruhchaga: Pullar bilan munosabat, Omad va muvaftaqiyat texnologiyasi, Ishbilarmonlikka oid (Delovoe) hamkoriiklar, Sotish texnikasi, Ishga qanday joylashish mumkin va shu kabi treninglar kiradi. Shaxsni rivojlantiruvchi treninglar shaxsning ichki rivojlanishiga yo'naltirilgan bo'lib, ulaming ko'nikmalar hosil qiluvchi trcninglardan farqi shundaki, bu treninglarda insomting ichki mohiyatida o'zgarishlar sodir bo'ladi, uning dunyoqarashi kengayadi. Shaxsni barkamollashtirishda uning “Men” bilan ishlash Shaxs tushunchasi insonni xarakterlovchi tushunchalardan biri bo'lib, uning xulq-atvori, dunyoqarashi va psixologik jihatlaming yaxlit tizimi sifatida tushuniladi. Shundan kelib chiqib aytilsa, shaxs - alohida inson sifatida ongli faoliyat hamda munosabatlarning ham sub’ekti, ham ob’ektidir. Ushbu ongli faoliyat jarayonida shaxs ijtimoiy borliqni vujudga keltiradi, qayta namoyon qiladi hamda o'zgartiradi. Psixologiyada “Shaxs” tushunchasi ostida insonning ichki dunyosi (emotsiyalari, chtiyojlari, intilishlari, motivlari) ning tashqi muhit bilan o'zaro munosabatlari yaxlit tizim sifatida o'rganiladi. Shaxsning yetukligiga xos bo'lgan xususiyatlar quyidagilardan iborat: • O'zini hayot va faoliyatning faol sub’ekti, ma’lum bir tanlovlami amalga oshiruvchi va ular uchun ma’suliyatni his qiluvchi sub’ekt sifatida qabul qiladi; • Hayot faoliyatining har bir a’zosini o'ziga xos individullik sohibi sifatida qabul qiladi; • Olamni doimiy o'zgaruvchi, uning qobiliyatlarini namoyon qilish uchun qulay bo'lgan muhit sifatida qabul qiladi. Shaxs trening jarayonida muloqot jarayonining va guruhiy jarayonlaming asosiy sub’ekti va ob’ekti sifatida yuzaga chiqadi. Shutting uchun trening jarayonida shaxs muammosini barcha jarayonlaming ishtirokchisi va faol amalga oshiruvchisi sifatida o'rganish tabiiydir. Shaxs muammosi shuning uchun muhintki,

u turli guruhlar bilan bo'ladigan turli shakldagi o'zaro munosabatlarning oqibati sifatida ham qaraladi, ya’ni trening guruhining a’zosi hisoblangan shaxsning xulq- atvori qanday qonuniyatlarga bo’ysunishi, boshqalar bilan muloqot jarayonida buni qanday namoyon qilishini o'rganish lozim bo’ladi. O‘z -o‘zini shaxs sifatida anglash, o ‘z xususiyatlarini bilish umuman olganda shaxsning o’z-o’zini anglashga erishishi shaxsni barkamollashtiruvchi treninglaming asosiy maqsadidir. Inson toraonidan uning motivlari, qiziqishlari hamda qadriyatlarining anglanishi o’z-o’zini anglashning mohiyatini tashkil etadi. O‘z-o‘zini anglash negizida «Men obrazi» va «Men konsepsiya»ning shakllanishi yotadi. Ya’ni individ o’zini qanday ko'radi va qanday ko’rishni istaydi. «Men» obrazi tarkibida shaxsning o’zi haqidagi hamda o’zining jismoniy va psixologik xususiyatlari: tashqi ko’rinishi, qobiliyatlari, qiziqishlari, intilishlari, o’ziga bo’lgan hurmat va o'ziga ishonch xususiyatlari to’g’risidagi tasavvurlari mavjnd boTadi. «Men obrazi» vositasida inson o'zini boshqa odamlardan, tashqi dunyodan farqlaydi. Bundan tashqari, «Men obrazi»ning asosini о z imkoniyatlariga baho berish va o’z-o’ziga baho berish tashkil etadi. Negaki, inson о zining «Men obrazi»ga muvofiq tashqi dunyoga munosabat bildiradi va o’zining xulq-atvorini rejalashtiradi. Shunga ko’ra, shaxsni barkamollashtiruvchi treninglaming asosini shaxsning o’zo’ziga adekvat baho berishi va uning «Men obrazbni shakllantirish tashkil etadi. Inson bildirayotgan hech bir fikmi ob’ektiv deb atash mumkin emas. Negakt, har qanday bildirilgan fikr «Men konsepsiya» tizimidan o'tadi. «Men konsepsiya». Real men, Ideal men, Ijtimoiy men kabi tarkibiy qismlardan iborat bo ladi. Ushbu uchta tarkibiy qism hech qachon bir xil darajada kuzatilmaydi. Ular doimo о zaro tafovutda, ziddiyatda bo'ladi. Bu ziddiyat shaxs taraqqiyotining sababi bo lishi mumkin. Ammo uning og’ir shakllari shaxs deformasiyasiga olib kelishi mumkin. Inson intuitiv ravishda «Men konsepsiya»ning uch tarkibiy qismini yaqinlashtirish imkoniyatini beruvchi rollarni izlaydi. «Men obrazi» nisbatan turg'un psixologik hodisahxisoblansada, uning shakllanishi asosan, insonning ichki o’z-o’zini

rivojlantirish xususiyatiga bog’liq bo ladi. O ‘z-o’zini rivojlantirish - insonning o ‘zini shaxs sifatida iloji boricha to’hqroq namoyon qilishga qaratilgan ongli faoliyatdir. U aniq hayotiy maqsad, ideallar, shaxs ustanovkalari mavjudligini taqozo etadi. Shaxsning «Men obrazi»ning shakllanishiga ta’sir etuvchi omillardan eng muhimi - «ahamiyatli birov»ning ta’siridir. «Ahamiyatli birov» bu inson uchun muhim bo’lgan shaxsning e’tibori. maqtovi yoki salbiy munosabati hisoblanadi. Bu «ahamiyatli birov» shaxsning ota-onasi, do’sti, u faoliyat yuritadigan guruhdagi biror a’zo, taniqli inson, kino qahramoni bo’lishi mumkin. Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar aynan shu «Men obrazi» ni muvofiqlashtirishni nazarda tutadi. Bugungi lcunda Ьаткато 1 avlodni tarbiyalash masalasi davlat siyosati darajasiga ко tarilgan ekan, shaxsri rivojlantiruvchi treninglaming ahamiyati ham beqiyos ekanligini tushunish qiyin emas, shunday ekan trening bo'yicha har bir mutaxassis bu yo’nalishdagi treninglami puxta bilishi zarur.

Adabiyotlar: 1. Baratov Sh., Olimov L. Sotsial trening va amaliyot . Toshkent, 20 07 2. Ismoilova N., Abdullaeva D. Trening o’tkazish metodikasi . Toshkent, 2009 3. Ismoilova N . Sotsial psixologik trening Toshkent, 2019 4. Цзен Н., Пахомов Н. Психотренинг: игры и упражнения . Москва, 1999 5. Рудестам К. Групповая психотерапия . Москва, 2013 6. Вебер В. Важные шаги к помогающему диалогу. Введение. Спб .: РАТЭПП, 1998 7. Гиппиус С.В. Тренинг развития креативности . Спб., 2001 8. Анн Л.Ф. Психологический тренинг с подростками. - СПб.: Питер, 2007 9. Марковская И. М. Тренинг взаимодействия родителей с детми. — СПб.: Речь, 2005 10. Стишенок И.В. Сказка в тренинге: коррекция, развитие, личностный рост. СПб.: Речь, 2006 11. Умумий ўрта ва ўрта махсус давлат таълим муассасаларида психологик хизмат фаолиятини ташкил этиш тўғрисида НИЗОМ . Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 12 июлдаги 577-сон қарорининг 1- иловаси. https://lex.uz/docs/4417140

Похожие

Stressni bartaraf etish treninglari

Stressni bartaraf etish treninglari

Sportda shaxsni tarbiyalash

Emotsional sohani korreksiyalash va rivojlantirish

Amaliyotchi psixologning faoliyat sohalar