Ўқувчилар билими, кўникма ва малакаларини назорат қилиш хамда бахолаш - Педагогиka - Рефераты

Ўқувчилар билими, кўникма ва малакаларини назорат қилиш хамда бахолаш

Загружено в:

23.09.2022

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Ўқувчилар билими , кўникмавамалакаларини назорат қилиш хамда бахолаш Режа : 1. Назорат ва унинг мохияти 2. Назорат функциялари. 3. Назорат объекти 4. Назорат турлари 5. Назорат усуллари 6. Бахолаш.

МАВЗУГА ОИД ТАЯНЧ ТУШУНЧА ВА ИБОРАЛАР ИЗОХИ: Назорат қилиш – ўқувчилар фаолиятини, хулқини, ўзлаштиришини кузатиш, текшириш, хисобга олиш. Таълим жараёнини педагогик ва методик жихатдан тўгри ташкил қилишнинг мухим шартларидан бири. Назорат – ишнинг, нарсанинг ахволи, бориши кишининг юриш туришини кузатиш, текшириш, тафтиш қилиш. Назорат функциялари – аниқлаш, тўгрилаш, огохлантириш, интилтириш, умумлаштириш. Назорат турлари – жорий, оралиқ, якуний, мавсумий назорат. Назорат шакллари – индивидуал, фронтал, огзаки, ёзма, бир тилли ва икки тилли назорат. Бахолаш – билим, кўникма ва малака даражасини балл билан ўлчаш. Билим – шахснинг билиш фаолияти махсули. Тасаввур ва тушунчалардан иборат онг мазмуни. Шахснинг маълум сохада тўплаган илмий тажрибаси. Кўникма – онгли равишда бажариладиган харакат. Онгли бажариладиган чет тилидаги нутқ малакасининг автоматлашган таркибий қисми. Малака - қисман автоматизм даражасига кўтарилган фаолият. Назорат объекти – чет тил нутқий кўникма ва малакалари. Назорат вазифалари – таълимий, олдини олиш, тузатиш, бошқарув, бахолаш. Мавзувий назорат – мавзу якунида ўтказиладиган текширув. Жорий назорат – хар куни ўтказиладиган текширув. Оралиқ назорат – маълум мавзулардан бир нечтаси ёки ярим йиллик якунида ўтказиладиган текширув.

Якуний назорат ўқув йили якунида ўтказиладиган ва ўқувчиларни йил мобайнида олган билим, кўникма ва малакаларининг ривожлантириш даражасини белгилайдиган текширув. Таълим жараёнини педагогика ва методика жихатидан тўгри ташкил қилишнинг мухим шартларидан бири, ўқувчилар фаолиятини назорат қилиш ва бу фаолият натижаларини бахолашдан иборат. Назорат деганда ишнинг, нарсанинг ахволи, бориши, кишининг юриш- туришини кузатиш, текшириш, тафтиш қилишни тушунилади. Назорат замирида камчиликларни бартараф қилиш, хатони тузатиш, ишни йўлга қўйиш сингари эзгу ниятлар ётади. Текширув, назорат, контрол атамалари синоним сифатида фойдаланилади. Назорат муаммоларининг мохияти, хал қилиниши ва амалда тадбиқ этилишини биринчи навбатда нима учун назорат қилиш – назорат мақсади, нимани назорат қилиш – назорат мазмуни, объекти, қандай назорат қилиш – назорат усулига оид масалаларни қандай тушунишига ва хал қилишига боглиқ. Ўқувчилар фаолиятини назорат қилишдан кўзланган мақсад таълим мақсадларидан келиб чиқиши ва таълим тарбияни самарадорлигини ошириш учун хизмат қилган холда билим, кўникма ва малакаларнинг эгалланиш даражасини аниқлаш, ўзлаштиришдаги қийинчиликлардан огох қилиш, ўқувчиларни билим олишга интилтириш ва олган билимларини умумлаштириш учун хизмат қилиши керак. Ўқувчилар фаолиятини назорат қилишдан кўзланган мақсад таълим мақсадларидан келиб чиқиши ва улар билан узвий боглиқ бўлиши лозим. Чет тили таълимидан кўзланган амалий, таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи мақсадларнинг қўлга киритилиш даражасини ўрганиш назоратдан кўзланган асосий мақсад хисобланади. Хар қандай назоратнинг таълимий характерга эга бўлиши ўқиш, ўрганиш жараёнининг муваффақиятини таъминловчи асосий омиллардан биридир.

Шу билан бирга назорат диагностик характерга эга бўлиш керак. Бу ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятини маълум маромда тутиш, айрим ўзгартиришлар киритиш, таълим шарт-шароитларини хисобга олиш, ўқитишнинг компонентларига ва усулларига тузатишлар киритиш имконини беради. Таълим натижасининг ютуқ ва камчиликларини аниқлашда асос бўлади. Хатонинг келиб чиқиш сабабларини аниқлаш мақсадида ўтказилган назоратдан тузатиш мақсади кўзда тутилади. Ўқув фаолияти ўқувчи учун мураккаб, тушунарсиз, унинг кучига мос бўлмаган холда хато келиб чиқади. Демак, хатони қийинчилик аломати, белигиси хисобланади. Хатоларни тузатиш таълим жараёнининг долзарб масаларидан хисобланади. Ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларини назорат қилиш уларнинг шаклланганлик ва ўсиш даражасини аниқлаштириш жараёнининг содир бўлиш хусусиятларининг, ўқувчиларни билимларини ўзлаштиришларида учрайдиган қийинчиликларни аниқлаш, таълим усулларининг самарадолигини аниқлаш имконини беради. Таълим жараёнида назорат ўтказиш таълимнинг мақсади бўлиб қолмасдан, восита бўлиши лозим. Назорат таълим жараёнини ривожлантириш, кам самара берадиган усулларини самарадорлари билан алмаштириш, хатоларни тузатиш ва бартараф қилиш, тилни амалий билишни тезлаштириш, чет тили воситасида талабларни тарбиялаш имконини беради. Назорат қуйидаги функцияларни бажаради: - назорат – аниқлаш - назорат - тўгрилаш - назорат – огохлантириш - назорат – интилтириш - назорат – умумлаштириш. Назоратнинг аниқлаш функциясига синф ўқувчиларининг янги материал, билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштиришга кўра кучли, ўртача

ва кучсиз ўқувчиларга ажратиш шу асосида ишлаш услубларини гурухга мослаш вазифаси киради. Бу ўринда ушбу синф ўқувчилари фаолиятини доимий, ва узоқ муддатли назорат қилиш натижаларнинг ишончи бўлишини таъминлайди. Бундай кузатувчилар ўргатувчига аниқ материални ўзлаштириш даражасининг умумий манзарасини аниқлаш имконини беради. Огохлантирувчи назорат ўқитувчига қандай материалга, уни ўзлаштиришда алохида эътибор бериш кераклигини, ўқувчиларни назорат учун тайёрлик даражаларини, материалларни билиш даражасини аниқлаш имкониин беради. Интилтирувчи – назорат ишларини ўтказиш тайёргарлик кўриш билан боглиқ ва ўтилган аниқ материални ўзлаштириб олганликни аниқлаш мақсадида ўтказилади. Бундай назорат хусусий характерга эга. Умумлаштирувчи назорат маълум мавзу чорак ярим йиллик материалларни қамраб олади ва комплекс характерга эга бўлади. Назорат қуйидаги умумпедагогик талабларга жавоб бериши лозим. - хар бир ўқувчининг фаолиятини бутун ўқув йил давомида доимий назорат қилиб бориш; - назоратнинг кўп қиррали бўлиши; - назорат ўтказишга дифференциал ёндашув яъни тил материали ўқувчиларни кучи, дарс босқичи ва бошқаларни хисобга олиши; - назоратни объективлиги, назорат мезонларнинг мавжудлиги ва унга ўқитувчининг амал қилиши, ўқитувчининг барча ўқувчиларга бир хилда муносабатда бўлиши, ўқитувчининг тақдирлаши, ўқувчининг ўзига ишончини кўчайтириши, қийинчиликларни олдини олишни ўргатиш. - Назоратнинг тарбиявийлиги. - Хар қандай назорат тарбиявий бўлиб, талабаларни билим олишга интилтириш, ахлоқий-хулқ ва юриш туришига ижобий таъсир кўрсатиши лозим. Чет тили дарсда назорат объекти бўлиб, кўникма

ва малакалар хизмат қилиши лозим. Замонавий методика талабига мувофиқ назарий билимлар текширилмайди балки гапириш, тинглаб тушунтириш ва ёзув кўникма ва малакаларини текшириб борилади. Кўникмаларни текшириш пайтида лексик, грамматик ва фонетик материални нутқ фаолияти турларида қўлланиш даражасида назорат қилинади. Малакалар текширилганда эса нутқ фаолияти турларидан мулоқот воситаси сифатида фойдалана олиш меъёрий ўлчанади. Нутқий малакаларни назорат қилиш шу турдаги фаолияти билан назорат қилиш билан белгиланади. Масалан, фикрни огзаки баён қилиш, гапириш ва гаплашиш малакаларининг ривожланиш даражаси билан, тинглаб тушуниш малакаларини назорати нутқнинг мазмунини тушуниш тўлиқлиги ва аниқлилиги билан, ўқиб тушунишни назорат қилиш, матндан ахборотни ўқиб тушуниш даражаси билан белгиланади. Фикр баёнининг миқдорий кўрсаткичи айтилган фикрлар сонига боглиқ. Тинглаб тушунтиришда сифат кўрсаткичлари: Аудиоматнини умумий, тўлиқ, барча маълумотларни аниқ тушуниш билан белгиланади. Тинглаб тушуниш миқдори матн давомийлиги ва тезлиги билан ўлчанади. Ўқишда сифат кўрсаткичлар: 1.Ўқиб тушуниш кўрсаткичлари. 2. Матндаги тил материал хусусиятлари билан боглиқ. Ўқишда миқдор кўрсаткичлари ўқиш тезлиги ва матн хажми билан белгиланади. Юқоридаги талаблар таълимни турли босқичларида бир- биридан фарқ қилади. Методикада назорат турлари масаласини хал қилиш хам мухимдир. Қуйидаги назорат турлари фарқланади. 1.Жорий назорат 2.Мавзувий назорат 3.Оралиқ назорат 4.Якуний назорат. Жорий назоратга кўра ўқувчи хар дарсда сўраб борилади.

Мавзувий назорат хар бир мавзу якунида ўтказилади. Ўқувчи томонидан аниқ мавзунинг ўзлаштириб олиниш даражасини аниқлаш имконини беради. Оралиқ назорат маълум мавзулардан бир нечтаси ёки ярим йиллик якунида ўтказилади. Натижада ўқувчиларнинг мавзу ёки мавзу тўпламларини ўзлаштириб олиш даражалари аниқланади. Якуний назорат ўқувчининг йил бўйича олган билим, кўникма ва малакаларини ривожланиш даражаларини билдиради. Якуний назорат мазмунига нутқ фаолияти турларига оид малакаларнинг шаклланганлик даражаси назорат қилинади ва бахоланади. Ўқувчиларнинг фаолиятини шакллантиришнинг қуйидаги шакллари мавжуд: - индивидуал, ёлгиз, якка назорат; - фронтал, ёппасига назорат; - огзаки назорат; - ёзма назорат; - бир тилли назорат; - икки тилли назорат. Фикрни огзаки баён қилишни назорат қилиш кўпинча огзаки шаклда ўтказилади, чунки бундай назорат шакли нутқ фаолиятининг ушбу турини энг мухим хусусиятларини яққоллаштириш имконини беради. Масалан: нутқий жавоб (Реакция), нутқий автоматизмлар тўхталиш нутқининг вазиятга мослигини ифодаловчи белгилардан хисобланади. Тинглаб тушунишни назорат қилиш она тилида ёки ўрганилаётган чет тилида огзаки ёки ёзма шаклда ўтказилиши мумкин. Бундай назорат тасдиқловчи (аниқловчи, белгиловчи), таълимий, интилтириувчи (Стемул) техника воситасида ёки техника воситасисиз ўтказилиши мумкин. Назорат усули сифатида турли машқлардан фойдаланилади. Бундай машқларни танлаб олиш ва тавсифлаш таълимнинг мақсадига боглиқ.

Назорат усуллари назорат объектларига мос тушиши тил материалларини ва нутқий малакаларининг ривожланиш хусусиятларини хисобга олиш лозим. Назорат дарс жараёнида ўтказиладиган, аввал ўзлаштирганини назорат қилинади, сўнг янги дарс ўтилади. Бу назоратнинг таълимийлигини таъминлайди. Назорат дарсининг барча босқичларидан иштирок этиши лозим. Назорат қилишнинг ўрни ва ажратиладиган вақт текшириш турига хам унга мос келадиган текшириш усулининг хусусиятларига боглиқ. Дарс жараёнидаги хар кунги назорат энг аввало янги ўрганилаётган сўз ва сўз бирикмаларининг, грамматик ходисалар ва нутқ бирликларининг дастлабки ўзлаштирилишини текшириш учун зарур. Кундалик назорат нутқ кўникмаларини текширишни ўз ичига олади. Дарсда огзаки нутқни ўстириш ва ёзиш жараёнида кўникмаларнинг шаклланганлик даражаси хам текширилади. Махсус уюштирилган назорат огзаки ёки ёзма, якка ёки ёппасига бўлиши мумкин. Бундай назорат одатда, бирор ўрганиб олинган параграфнинг, параграфлар қаторини ёки бирор мавзуни якунлаш сифатида амалага оширилади. Мактабда огзаки назоратга алохида ўрин бериш лозим, лекин ёзма назоратнинг хам бир мунча афзалликлари мавжуд: 1. Ёзма шаклда назорат қилинганда бир вақтнинг ўзида барча ўқувчиларни текшириш мумкин. 2. Ёзма ишларни огзаки жавобларга нисбатан кўриб чиқиш анча қулай. 3. Ёзма ишлардаги хатоларни тавсифлаш ва тахлил қилиш қулайдир, чунки ёзма ишда ўқувчилар харакати ўзининг аниқ ифодасини топган бўлади. Лекин ёзма назоратдан барча кўникмаларни текшириш учун фойдаланиб бўлмайди. Ўқувчиларнинг сухбат олиб бориш ёки мавзу юзасидан фикр айтиш кўникмаларини ёзма равишда текшириш мумкин эмас. Шунинг учун

ёзма текширувдан ёзув кўникма ва малакаларини назорат қилиш мақсадида, илмий – оммабоп адабиётни лугат ёрдамида таржима қилиш кўникмасини назорат қилишда фойдаланиш тавсия этилади. Назоратнинг фронтал шакли индивидул шаклга нисбатан қулайдир. Биринчи холатда кўпроқ ўқувчиларни сўрашга улгурилади. Бир ўқувчини доскага чиқариб, узоқ сўрашга хеч йўл қўймаслик керак. Назорат қилишнинг энг мухими уй вазифасини текширишдир. Одат бўйича, уй вазифасининг ёзма бажарилиши мақсадга мувофиқдир. Назорат бахолаш учун шарт шароит яратади, замин тайёрлайди. Назорат бирламчи, бахолаш эса иккиламчи жараён билан биргаликда амалга оширилади, уни жорий бахолаш дейиш мумкин. Чет тили таълимида ўқувчилар фаолиятини бахолаш уларнинг тил материалларини ўзлаштириб олишлари ва нутқ фаолиятининг асосий турларида (тинглаб тушуниш, гапириш, ўқиш ва ёзиш) малакаларнинг ривожланиш даражасини аниқлаш билан боглиқ. Бахолашнинг умумпедагогик талабларга жавоб бериши унинг самарадорлигини оширади. Хар бир ўқувчи фаолиятининг доимий кузатувда бўлиши бахолашга дифференциал ёндашув, унинг объективлиги, комплекслиги, таълимийлиги ва тарбиявийлиги чет тили предмети учун хам долзарб мезонлар хисобланади. Чет тили таълимида кенг тарқалган ва таълимнинг муваффақиятини белгиловчи энг мухим бахолаш тури бўлмиш жорий (кундалик) бахолаш билан бир қаторда, мавзулар якунида ташкил қилинадиган мавзувий бахолаш, мавзулар тўпламидан сўнг ўтказиладиган оралиқ бахолаш хамда ўқувчиларнинг синф бўйича билим, кўникма ва малакаларининг ривожланиш даражасини аниқлаш учун хизмат қиладиган бахолаш турлари амалда яхши самара бериши кузатилмоқда. Бахолашни самарали ташкил қилинишини таъминловчи омилларнинг энг мухимларидан бахолаш талаб ва мезонларнинг ўқувчиларга таниш бўлишидир. Ўқувчилар хар бир чорак, ўқув йили учун ўтказиладиган ўқув

ишлари режасидан воқиф бўлишлари, ўтиладиган мавзулар, грамматик материаллар рўйхатини олдиндан олишлари лозим. Бундан ташқари улар нутқ фаолиятининг хар бир тури учун қўйиладиган талабларни хамда ушбу талабларни бажарилиши даражасига кўра бахолашниш мезонларини яхши билган холда мустақил ишлаш имкониятларидан самарали фойдаланадилар, мухим ўқувчиларга тилни ўргатиб қўйиш мумкин эмаслигини, балки уни фақат ўрганиш лозимлиги хақидаги фикрни сингдиришдир. Бахолаш усули биринчи навбатда назорат мақсади ва объекти билан чамбарчас боглиқдир. Чет тили таълимида ўқувчиларнинг тил ходисаларини ўзлаштириб олганлиги даражасини бахолаш борасида бир қатор илгор усуллар амалда муваффақият билан синовдан ўтган. Бироқ нутқ фаолиятининг турларига оид малакаларининг ривожланиш даражасини аниқлаш борасидаги усулларини назарий асослаш ва амалий ишлаб чиқиш сохасидаги муаммолар ўз ечимини кутмоқда. Бахолаш усули сифатида турли машқлардан фойдаланилади ва уларни дарсни барча босқичлари мақсадга мувофиқдир. Энг асосийси ўқувчиларни мустақил фикрлашга, яъни ўз фаолиятларини ўзлари бахолай олиш, бахолаганда хам холисона бахолай олишга ўргатишдан иборат. Чунки, ўқувчининг мустақил фикрлаш малакаси унинг у ёки бу воқеликка тўгри бахо беришликдан бошланади.

Адабиётлар: 1. Тили ўрганилаётган мамлакатлар щақидаги географик, сиёсий-маданий расмлар ва плакатлар. 2. Ўрта мактабда чет тили ўқитишнинг умумий методикаси А.А.Миролюбов, И.В.Ращмонов, В.С.Цутлин тахрири остида М.Просвешение 1967. 199-248 б. 3. Н.И.Гез, М.В.Ляковицская, А.А.Миролюбов. Методика обучения иностраннўм язўкам в средней школе. 4. www . ziyonet . uz

Похожие

Текшириш хамда бахолаш

Ўқувчиларни билим кўникма ва малакаларини ҳисобга олиш ва баҳолаш

Бакалаврларга куйиладиган талаблар, мутахассислик фанларини укитишни режалаштириш

Укитувчи билими

Илғор методлар тажрибалар шакл ва методлардан фойдаланиб талабаларда касбий билим кўникма ва малакаларини шакллантириш