Укитувчи фаолиятида мулокот маданияти ва психологияси. Мулокотни ташкил этишда умуминсоний кадриятлар устиворлиги ( Педагогик муомала, шаркона тарбия узбек урф одатлар) - Педагогиka - Рефераты

Укитувчи фаолиятида мулокот маданияти ва психологияси. Мулокотни ташкил этишда умуминсоний кадриятлар устиворлиги ( Педагогик муомала, шаркона тарбия узбек урф одатлар)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

ЎҚИТУВЧИ ФАОЛИЯТИДА МУЛОҚОТ МАДАНИЯТИ ВА ПСИХОЛОГИЯСИ. МУЛОҚОТНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА УМУМИНСОНИЙ ҚАДРИЯТЛАР УСТИВОРЛИГИ Режа: 1. Педагогик муомала ва педагогик муло қ отнинг моҳияти , унинг ў зига хос хусусиятлари . 2. Шарқона тарбия ва унинг мулоқотга таъсири. Ўзбек урф одатлари, шарқона муомала маданияти. 3. Миллий маданиятнинг мулоқотга таъсири. Муошарат одоби. Соф адабий тилда сўзлашишга одатланиш. 4. Мулоқот маданиятига эришиш йўллари.

1. ЎҚ ИТУВЧИ МАКТАБДА Ў З КАСБДОШЛАРИ БИЛАН ҲАР ДОИМ ВА ҲАММА ВА Қ Т БИРГА Б Ў ЛАДИ . УЛАР БИЛАН СУҲБАТЛАШАДИ . ЎҚ ИТУВЧИ Ў З КАСБДОШЛАРИГА МЕҲРЛИ , МУРУВВАТЛИ , УЛАР БИЛАН ҲАМНАФАС Б Ў ЛАДИ . ЎҚ ИТУВЧИ ИШ ЖАРАЁНИДА БОЛАЛАР БИЛАН ИШЛАЙДИ . УЛАРГА МЕҲРИБОН , ОДОБЛИ ВА АХЛО Қ ЛИ ЎҚ ИТУВЧИЛАР ЗАРУРДИР . ЎҚ ИТУВЧИ ҲАР САФАР БОЛАЛАР БИЛАН СУХБАТЛАШИБ БОРАР ЭКАН , У ҲАР ДОИМ БОЛАЛАРГА ШИРИШСУХАН Б Ў ЛИШИ ДАРКОР .. АГАР ЎҚ ИТУВЧИ БОЛАЛАРГА ҚЎ ПОЛ МУОМАЛАДА Б Ў ЛАР ЭКАН , ЎҚ УВЧИЛАРНИНГ ДАРСГА Б Ў ЛГАН ЛАЁ Қ АТИ , Қ ЗИ Қ ИШИ С Ў НАДИ . НАТИЖАДА УЛАР ДАРС Қ ИЛМАСЛИККА , УЙ ВАЗИФАЛАРИНИ БАЖАРМАСЛИККА , МАКТАБГА БОРМАСЛИККА ОДАТЛАНАДИЛАР . ЎҚ ИТУВЧИ АКТЁР Б Ў ЛМОҒИ ЛОЗИМДИР . МУОМАЛА – АХБОРОТ ЖАРАЁНИДИР . ПЕДАГОГ БЕВОСИТА ШАХСЛАРГА МУОМАЛАДА Ў З ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИ , УМУМАН , ЖАМОА ҲА Қ ИДА , УНДАГИ ИЧКИ ЖАРАЁНЛАР ҲА Қ ИДА ҒОЯТ ХИЛМА - ХИЛ АХБОРОТГА ЭГА Б Ў ЛАДИ ВА ҲОКАЗО . ПЕДАГОГ ҲАМ Ў З НАВБАТИДА МУОМАЛА ЖАРАЁНИДА Ў З ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИГА МА Қ САДГА Қ АРАТИЛГАН АХБОРОТНИ МАЪЛУМ Қ ИЛАДИ . ПЕДАГОГ МУОМАЛА ВОСИТАСИ ОР Қ АЛИ Қ АНДАЙ АХБОРОТ ОЛИШНИ Қ АРАБ ЧИ Қ АР ЭКАНМИЗ , ЎҚ УВЧИНИНГ ШАХСИ ҲА Қ ИДАГИ АХБОРОТНИНГ МУҲИМЛИГИНИ АЛОХИДА ТАЪКИДЛАБ Ў ТИШ КЕРАК . МУОМАЛА ШАХСНИ ҒОЯТ ХИЛМА - ХИЛ ШАРОИТ ВА К Ў РИНИШЛАРДА Ў РГАТИШГА ИМКОНИЯТ БЕРАДИ . ПЕДАГОГ ЎҚ УВЧИЛАР БИЛАН МУОМАЛА Қ ИЛАР ЭКАН , ЖУДА МАЙДА Қ ИСМЛАРНИ АНГЛАБ ОЛИШГА Қ ОДИР Б Ў ЛАДИ . БУЛАР СИРТДАН Қ АРАГАНДА УНЧАЛИК АХАМИЯТЛИ Б Ў ЛМАСАДА , ШАХСДА СОДИР Б Ў ЛАЁТГАН , УНИ ТУШУНИШ УЧУН ЖУДА МУҲИМ Б Ў ЛГАН АЛОМАТЛАРИ ҲАМ Б Ў ЛИШИ МУМКИН , БУНДА ПЕДАГОГ ШАХСИ

КАТТА РОЛЬ Ў ЙНАЙДИ . АЙНИ БИР ХИЛ ҲОДИСАНИНГ ТУРЛИ КИШИЛАР ТОМОНИДАН ТАЛ Қ ИНИ - УНИНГ ШАХСНИНГ Ў ТМИШИДАГИ ТАЖРИБАСИГА БОҒЛИ Қ ЛИГИ БИЛАН ИЗОҲЛАНАДИ , БУ ТАЖРИБАНИНГ УЧ ЖИҲАТИ БОР : УМУМАН , ҲАЁТИЙ ТАЖРИБА , ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТ ТАЖРИБАСИ ВА МУАЙЯН ЖАМОА БИЛАН , ЎҚ УВЧИЛАР БИЛАН МУОМАЛАДА Б Ў ЛИШ ТАЖРИБАСИ . Ниҳоят , педагогнинг ў қувчилар билан кундалик муомаласи шунга олиб келадики , у ў қувчиларнинг хатти - ҳаракатларидаги чуқур маъно ва ҳақиқий сабаб турли вазиятларда пайқаб олади , бунинг учун намуна сифатида , ў зи тез - тез қайд қилган далиллардан ва ў қувчиларнинг хулқ - атвор усулларидан фойдаланади . Ўқитувчининг ў қувчилар билан муомаласи тарбияни бошқариш воситаси сифатида қаралиб , бирлаштирувчи ў рнини т ў лдирувчи вазифасини ҳам бажаради . Муомало ўзаро муносабатлар доирасида содир бўлади . Бошқариш воситаси бўлган муомала фаолиятдан олдин содир бўлади . Бошқариш бўлган воситаси муомала ўқувчиларнинг фаолиятига ҳамроҳлик қилади , ниҳоят , бошқариш воситаси бўлган муомала фаолиятидан кейин боради . 2. Шарқона муомала маданияти асосан ўзбекларда кенг ривожланган. Биз ўзбекларда муомала маданияти жуда кучли. Айниқса, ўзбек аёлларида уларнинг юриш- туришида, маданиятида, чиройида, гўзалликда, хулқ- одобда, фазилатда ва муомала маданиятида биринчи ўринда туради. Мисол қилиб айтадиган бўлсак, эркакларимиз ишдан келишганларида, бизнинг ўзбек аёллари чиройли муомала билан кутиб оладилар. Уларнинг қўлларига сув қуйиб, тоза сочиқ тутадилар. Буларнинг ҳаммаси муомала орқали содир бўлади. «Мулойим сўзга бахил бўлмагил, халқ мулойим сўз эшитмаса, сўз шайдоси эмас, балки мол-дунёси шайдоси бўлиб қолади. Қаттиқ сўз демагил, яхши сўз дегил, токи сен ҳам яхши сўз эшитасан». Улар сенинг шарқона муомала маданиятингни мақтаб кўкларга кўтаради. Сенинг муомала маданиятингни ўрганади. Муомалали бўлиш бу ўша инсоннинг кўрки, унинг обрўси ва хулқ атвори.

Дархақиқат, халқимиз азал-азалдан ахлоқий фазилатларга бой бўлган. Ота-боболаримиз фарзанд ўстирар эканлар, уларнинг хулқ атворларига, гап- сўзларига, кишилар олдида ўзларини қандай тутиб, нималар ҳақида фикрлашиб ўз мақсадларини қандай сўзлар билан тушунтиришларига катта аҳамият берилган. Улар фарзандларининг қўрсилик қилиши, катталар суҳбатига аралашиши, ножўя ишларига зинҳор йўл қўймаганлар. Бу нарсаларга фарзанд тарбиясининг энг муҳим томони деб қараганлар. Шарқона одоб минг йиллар мобойнида Исломий тарбия қоидалари асосида таркиб топиб, такомиллашиб борганлиги тарихдан маълум. Чунки, Қурони Карим оятлари мазмуни, Пайђамбар алайҳиссалом ҳадирслари, шарқ алломалари ва файласуфларининг китоблари тарбиямизнинг манбаи бўиб хизмат қилган. Исломий тарбия мусулмонлар ҳаётининг барча қирраларини, ҳатто майда жиҳатларигача қамраб олган. У гўдакларни эмизишдан тортиб, қандай кийинишларигача, овқатланиш одобидан тортиб, кўча-куйда, катталар қошида ўзини қандай тутиши лозимлигигача барча жиҳатларни ўз ичига олган. Энг асосийси, исломий одоб фарзандларнинг ҳалол, пок, меҳнаткаш, илмга интилувчи, катталарни, айниқса, ота-онани ҳурматлаш руҳида тарбиялашнин шарт қилиб қўйган. Муомала – ахлоқ кўрки саналади. Ҳар бир кишининг қандай дунёқарашга эгалиги, билимлилиги унинг муомаласидан маълум бўлади. Муомала – инсонлар ўртасидаги ўзаро алоқа воситаларидир. Муомалада асосий восита тил хисобланади. Шунинг учун ҳам тил-алоқа қуроли дейилади. Инсонинг тили шириш, муомаласи маданиятли бўлса, қисқа вақт ичида халқ орасида обрў-эътибор топади. Сўзга чечанлик, ҳеч қачон кишига обрў келтирмайди. Шунинг учун ҳам ўтмишда яшаб ўтган мутафаккирларимиз тилга, сўзга ҳурмат билан ёндашишларини уқтириб ўтганлар. Улуђ бобомиз Алишер Навоий муомала маданияти, хушмуомалалик тилнинг ахамияти тўђрисида, ширинсўзлик хақида нурҳикмат фикрлар баён қилганки, бугунги кунимиз учун ҳам ўз аҳамиятини

йўқотган эмас. «Тил ширинлиги - кўнгилга ёқимлидир, мулойимлиги эса фойдали. Ширин сўз кўнгилллар учун асал каби тотлидир», - дейди А.Навоий. педагог болаларга билим бериш учун бир қатор улар нутқининг ривожланишига ҳам алоҳида ахамият беради ва бунда у турли педагогик усуллардан фойдаланади. 3. Болалар нутқини ўстиришда педагог муҳим ахамиятга эга: бир томондан. Унинг нутқи болани ўқитиш ва тафаккурини ривожлантиришнинг муҳим омили бўлиб ҳисобланади. Бундан шундай хулоса келиб чиқадики, педагогнинг нутқи образли, чиройли, жарангдор, намунали бўлмођи бола диққатини ўзига тортмођи лозим. Зотан, нутқ педагогнинг ўз мутахассислиги қай даражада лойиқ эканлигини ифодалайдиган ўлчов, кўрсаткич ҳисобланади. Шунинг учун нутқ устида ишлаш нутқ маданиятини такомиллаштириб бориш ҳар бир педагогнинг энг асосий ижтимоий бурчи ва масъулияти ҳисобланди. Таълим-тарбия ичида нутқнинг таъсир кучи ниҳоятда каттадир. Ўқитувчининг нутқида унинг ҳисси, интилишлари, ирода ва эътиқоди акс этади. У нутқ ёрдами билан ўқувчиларда хурсандчилик, руҳланиши, муҳаббат, садоқат, ђазабланиш, нафратланиш хисларини туђдиради. Халқ билан бирга туриш, бирга яшаш муошарат деб аталади. Одамларнинг бир-бирлари билан бўлган муносабатларининг гўзаллиги, мулойимлигига «Муошарат одоби» дейилади. Инсониниг энг улуђ, лекин мураккаб ва машаққатли фаолиятларидан бири одамлар орасида, яъни жамиятда ўз ўрнини топиб яшашидадир. Бу фаолиятнинг мураккаблиги шундаки, кўпчиликка қўшилиш, улар билан аҳил бўлиб яшаш учун инсонда шунга яраша муомала ва муносабат бўлиши керак. Муомала ва муносабат кўпчиликнинг дилига тўђри келмайдиган қўпол ва дилозор одамни кўпчилик ёқтирмайди. Инсонлар хушфеъл, ширинсуҳхан, мард, муомаласи ширин кишиларни дилдан ёқтиришади ва ҳурмат эътибор қилишади. Инсонлар орасида муносиб ўрин топиш, иноқ, иттифоқ яшаш шартларидан бири одамнинг камтарлигидир. Камтарин инсон ҳеч қачон ўзининг ютуђи

билан мақтанмайди, ҳамма вақт камгап, содда бўлади. Аммо инсондаги камтарлик самимий бўлмођи зарур. Сўз инсон қалбини илитади, сўз инсон қалбини жараоҳатлайди. «Тил яраси кетар, сўз яраси кетмас» деган халк мақоли бекор айтилмаган эмас. Чунки сўзнинг қудрати бениҳоя катта. Инсон ўз сўзига, тилига ниҳоят эҳтиёткор бўлмођи лозим. Айрим ёшларимизда сўзга, тилга эътибор анча суст. Энг аввало, ёшларга муомала маданиятини, катталар олдида маҳмадоналик қилмасликни, катталар гапини бўлмасликни, ёши улуђларга гап қайтармасликни ўргатишимиз зарур. Адабий тил - тафаккур қуроли. Адабий тилга палапартиш муносабат, ноаниқ, тахминий эхтимол билан фикрлаш демакдир. Тилдаги равшанлик равшан фикр натижасидир, турган гапки, равшан ифодани талаб этади. Ҳаёт, тил, урф-одатларнинг табийлиги, миллатнинг кучига куч қўшилади, ҳаётда дабдабалилик, тилнинг жимжимадорлиги тантиқ урф- одатлар эса уни ожизлик ва халолликка махкум этади. Ўзбек адабий тили: минг йиллар мобойнида халқ ўз ҳаётининг, ўз фикрлари, ўз туйђулари, ўз удумлари, ўз интиқоми, ўзининг буюк истиқболининг майин, шукуҳли, беҳад, бой, доно, шоирона ва меҳнат қуроли бўлган ушбу тилни яратади. 5. Муомала маданияти хамма жойда керак. Иш жойда, транспортда, уйда ... шунинг учун ҳам биз ким билан қандай муомала қилишни билишимиз керак. Инсоннинг қанчалик билимли, ақл-заковатли эканлиги муомала орқали намоён бўлади. Одамлар бутун ички дунёни, мақсадини, муомала ва муносабатларини бир-бирларига сўз ёрдамида етказади, амалга оширади. Шу туфайли сўзлашув муносабатлари кишиларнинг муомулалари ёқимли, иши ҳам юришгай бўлади. Бундайларни одамлар ёқтиради, ҳармат қилади. Сўзлашув ҳам ўзига хос санъатдир. Бу санъатни мукаммал ўрганиш ҳар бир инсонга зарур. Шу билан бирга, она тилини мукаммал ўрганмоқ ҳар бир инсонинг муқаддас бурчидир. Тилни билгач: уни ишлата билаш санъатини эгалламоқ инсон учун зарурдир.

Ширинсўзлик ва гўзал нутқ ҳеч қачон, ҳеч қаерда сотилмайди. Бунга эришмоқлининг биргина йўли бор, бу ҳам бўлса тинимсиз ширин сўзлашаш машқ қилмоқликдир. Бу эса асосан кўп китоб ўқиш йўли билан амалга оширилади. Муомала инсоннинг кимлигини кўрсатувчи юзидир.

Адабиётлар: 1. Рашидов А. Миллий анъаналар тарбия манбаи. «Халқ таълими» журнали. Т., 1992 й. 1-сон. 2. Т.Қурбонов. Одобнома. Т., Ўқитувчи, 1995 й. 3. Одоб бўстони ва ақл гулистони. Т., Фан, 1994 й. 4. Донишмандлар тарбия хусусида. Т., 1982 й. 5. Умумий психология. Т., Ўқитувчи, 1992 й. 6. Абдулла Авлоний «Туркий гулистон ёхуд ахлоқ» т., Ўзбекистон, 1992 й. 7. www.Ziyonet.uz

Похожие

УКИТУВЧИ ФАОЛИЯТИДА МУЛОКОТ МАДАНИЯТИ ВА ПСИХОЛОГИЯСИ. МУЛОКОТНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА УМУМИНСОНИЙ КАДРИЯТЛАР УСТУВОРЛИГИ

Укувчилар фаолиятида мулокот маданияти ва психологияси. Мулокотни ташкил этишда умуминсоний кобилиятларнинг устиворлиги

Педагогик маҳорат асослари. Педагогик махоратнинг назарий асослари хамда унинг педагог фаолиятида тутган ўрни ва аҳамияти

Умуминсоний ва миллий бойликларнинг шахсни шаклланишидаги ахамияти

Укитувчи фаолиятида педагогик кобилиятлар