Таълимни ташкил этиш шакллари - Педагогиka - Рефераты

Таълимни ташкил этиш шакллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Таълимни ташкил этиш шакллари Режа: 1. Дарс –таълимни ташкил этишнинг асосий шакли эканлиги. Дарс ҳақида тушунча. 2. Дарс тузилиши ва унинг типлари. 3. Ўқитувчининг дарсга ҳозирлик кўриши ва дарс ўтказиш тартиблари. 4. Ҳозирги замон дарсига бўлган педагогик талаблар.

Дарс деб , - ўқитувчи томонидан ёши ва маълумоти жиҳатидан бир хил бўлган ўқувчилар гурухига ўқув режаси, ўқув дастури талаблари ва қатъий дарс жадвали асосида, муайян вақт ичида билим бериш, малака ҳосил қилдириш ва иқтидорли қилишдаги ўқув машғулотига айтилади. Дарс мактаб таълимий иш тажрибасида ўқув ишларининг асосий ташкилий шакли бўлиб ҳисобланади. Дарсни ташкил этиш учун қуйидаги шарт ва талабларга қатъий риоя этиш лозим. 1. Ҳар қайси синф ёши ва маълумотига кўра бир хил даражадаги болаларнинг доимий гурухига эга бўлиши керак. 2. Дарсда ўқитувчи кўзда тутган асосий ўқув мақсадининг аниқ бўлиши. 3. Дарсда таълим вазифаларининг тарбия вазифаларига боғлиқ бўлиши. 4. Дарсни ўқув режаси, ўқув дастури талабига мувофиқ, қатъий жадвал асосида ташкил этиш. 5. Дарс жараёнида дарсга ажратилган вақтдан унумли фойдаланиш. 6. Дарснинг ташкилий жи ҳ атдан пухта ва белгиланган б ў лиши. 7. Дарсни жонли, самарали ва ўқ увчиларга эмоционал таъсирли б ў лиши учун ўқ итувчининг турли хил таълим усуллари, восита лари ва к ў ргазмали қ уроллардан, техника воситаларидан мо ҳ ирлик билан фойдалана олиши ва ҳо казо. Мактаблар тарихий иш тажрибасида олиб бориладиган таълим ишини 2 та асосий турга ажратиш мумкин: 1. Синф – дарс шаклида олиб бориладиган ўқ ув маш ғ улотлари. 2. Амалий ва тажриба ишлари шаклида олиб бориладиган ўқ ув маш ғ улотлари. Ў рта аср авто ри тар педагогикаси даврида мактабларда таълимнинг синф – дарс системаси қў лланилмаган эди. Бир хонада ёши ва маълумоти ҳ ар хил б ў лган болалар ўқ итилар эди. Дарс эса, қ атъий белгиланган жадвал асосида олиб борилмас эди. Хусусан , феодализм даврида қ адимги Ў рта Осиё

Республикасида асосан ерли ма ҳ аллий миллат болалари учу н, асосан 3 типдаги мактаблар б ў лган. Булар э ски мактаблар – мачитлар ҳ ужрасида ўқ итилган қ орихона мактаблари – дах м алар қ ошида очилган мадраса мактаблари – олий типдаги дорилфунун. 1880 – 1882 йилларда Ў рта Осиёда рус – тузем мактаблари ишлай бошлади, с ў нгра 1889 – 1900 йиллардан бошлаб янги усул, яъни жадид мактаблари ишлай бошлади. Бу мактабнинг асосчиси татар зиёлиси Исмоил Гасп и ринский (1852 – 1914) б ў лган ва у дастлаб Бухоро, Тошкент, Самар қ анд, Хива, Қўқ он, Андижон, Х ў жанд ша ҳ арларида оммалашиб кетиш и га сабабчи б ў лган, жадидчилар: Ҳ амза, Фитрат, Ч ў лпон, А.Авлоний, Домла Ибодий , М у нав в ар Қ ори Абдурашидов ва бош қ алар ў злари мактаблар очиб дарс берганлар. У йғо ниш даврининг буюк вакили чех педагоги Ян Амо с К оменс кий (1592- 1670) таълимнинг синф – дарс системасига асос солди. У ў зининг «Буюк дидактика» асарида ўқ итишни назарий ва амалий жи ҳ атдан ишлаб чи қ ди ва қ уйидагиларни тавсия этди: а) мактабга ўқ увчиларни йилнинг ани қ бир ва қ тида қ абул қ илинсин; б) ўқ увчиларни мактабга қ абул қ илишда уларнинг ёши ва маълумотларига қ араб синфларга та қ симлансин; в) дарсни қ атъий ўқ ув жадвали асосида ташкил этилсин; г) ўқ ув маш ғ улотлари ани қ режим, ўқ ув дастури талаблари асосида олиб борилсин; д) ўқ ув маш ғ улотларини жи ҳ озланган синфда, яъни синф – дарс шаклида амалга оширилсин; е) ўқ итувчи синфдаги ҳ а м ма ўқ увчиларга бир хилда дарс берсин; ё) ўқ ув жадвалига аввал қ ийин фанлар, кейин осон фанлар киритилсин; ж) ўқ итувчи ўқ ув маш ғ улотини қ ич қ ири қ сиз, қ увно қ ҳ азиллар билан, с ў з билан қў л ҳ аракатини бирга қў шиб дарс ў тсин; з) ўқ итувчи дарс беришда бирорта мавзу болаларга т ў ли қ син г магунча , бош қ а мавзуга ў тмасин ва хо казо. Буюк олим К о м е нскийнинг бундай ғ ояларини рус педагоги К.Д.Ушинский ҳ ам қў ллаб – қ увватлади, лекин бу

педагогларнинг прогрессив ғ оялари буржуа жамиятида реакцион о қ имларга ма ъқ ул келмади, шунинг учун улар ў з фойдаларини к ў злаган ҳ олда Янги таълим системасини ишлаб чи қ иб , уни ишга солдилар. Масалан, XVIII асрнинг охири XIX асрнинг бошларида Англия да Бель – Ленкастер системасидаги ўқитиш юзага келди. ХХ асрнинг бошларида эса, АҚШда бригада – лаборатория системасидаги ўқитиш системаси жорий этилди. Дарснинг тузилиши ва унинг типлари Ҳар бир дарснинг самарали ва муваффақиятли бўлиши, кўп жиҳатдан ўқув машғулотларининг тўғри ва пухта ташкил этилишига боғлиқдир. Бекорга илғор тажрибага эга бўлган педагоглар: “Юқори савияда ўтказилган бир соатлик дарс – йирик бир асарга тенгдир”, - деб айтмаганлар. Мактабларнинг таълимий иш тажрибасида дарсларнинг тузилиши ва унинг типлари қўлланилган: 1. Дарснинг кириш қисми (ташкилий қисм). 2. Уйга берилган топшириқларни текшириш. 3. Янги мавзуни баён қилиш ва ўтиш. 4. Янги мавзуни мустаҳкамлаш. 5. Янги мавзу юзасидан уй топшириқлари бериш. Бу кўрсатилган дарснинг тузилиши қатъий эмас ва ҳамма вақт қўлланилавермайди. Ҳар бир дарсга ҳар томонлама, жиддий, пухта тайёргарлик таълимнинг самарали бўлиш гаровидир. Илғор ўқитувчиларда шундай мақол бор: “45 йил дарс берган бўлсанг ҳам, 45 минутлик (1-соатлик) дарсга тайёргарликсиз кирма!”. Рус педагоги К.Д.Ушинский бу ҳақда шундай деган эди: “...Ҳар қайси мактабда дарснинг юқори савияда, самарали бўлиши асосий масаладир, буни нима ва ким белгилайди, албатта ва тамоман ўқитувчи шахси белгилайди... ҳар қандай контрол савол, ҳар қандай раҳбарлик, ҳар қандай устав ва программалар буларнинг ҳаммаси ўқитувчи шахсига нисбатан қуруқ бир сўздир...”.

(К.Д.Ушинский Танланган педагогик асар, 1-том, 1959, 155-бет). Ўқитувчининг дарсга тайёргарлиги асосан икки йўл билан олиб борилади: 1. Фан ўқитувчисининг ўз мутахассислиги бўйича умумий тайёргарлиги. 2. Ўқитувчининг кундалик дарсга тайёргарлиги. Ўқув йили бошлангунга қадар, ўқитувчи ўзи дарс олиб бораётган синфлар дастурини таҳлил қилиб чиқиши, ўтиладиган фан юзасидан ҳар бир мавзуга оид дарсликларни, қўшимча адабиётларни ўрганиб чиқиши, кўргазмали қуроллар ва тажриба асбоб – ускуналарни ўрганиб чиқиши лозим. Дарснинг типлари қуйидагича: 1. Ўқувчиларга янги билимлар бериш дарси. 2. Ўтилганларни мустаҳкамлаш дарси. 3. Ўқ увчилар билим, малака ва к ў никмаларини текшириш дарслари. 4. Т акрорлаш, ў тилганларни системалаштириш, умумлаштириш дарслари. 5. Аралаш дарслар. 6. Экскурсия шаклида олиб бориладиган дарслар. 7. Семинар шаклида амалга ошириладиган дарслар. 8. Топишмо қ ли – эвристик шаклда амалга ошириладиган дарслар. 9. Амалий ва тажриба ишлари шаклида олиб бориладиган дарслар қуйидагилардир : а) мактаб – ўқ ув уст а хоналарида олиб бориладиган дарслар ; б) мактаб тажриба ер участкаларида ва лабораторияда амалга ош и риладиган дарслар. 10. Таълимнинг қўшимча, ёрдамчи, ноанъанавий шакллари: мунозара, прессконференция, эвристик, патехизм, диалогик суҳбат шаклидаги дарслар, ақлий ҳужум, Интернет – масофадан туриб дарс ўтиш, топишмоқли ва хоказо.

Ўқитувчининг дарсга ҳозирлик кўриши ва дарсни ўтказиш тартиблари. Маълумки, дарс машғулотининг муваффақиятли бўлиши кўп жиҳатдан ўқитувчининг бир соатлик дарсга қанчалик тайёргарлик кўришига боғлиқдир. Бошқача қилиб айтганда, ҳар бир дарсга ҳар томонлама,жиддий ва пухта тайёргарлик кўриш – таълимнинг самарали бўлиш гаровидир. Илғор ўқитувчиларда шундай мақол бор : “ 45 йил дарс берган бўлсанг ҳам, 45 минутлик дарсга тайёргарликсиз кирма !” Рус педагоги К.Д.Ушинский таъкидлаганидек : “ ... Ҳар қайси мактабда дарснинг юқори савияда ўтказилиши ва унинг самарали бўлиши асосий масаладир, буни нима ва ким белгилайди ? Албатта ва тамоман ўқитувчи шахси белгилайди...ҳар қандай контрол савол, ҳар қандай раҳбарлик , ҳар қандай устав ва программалар – буларнинг ҳаммаси ўқитувчи шахсига нисбатан қуруқ бир сўздир..”( К.Д.Ушинский. Танланган педагогик асарлар. 1-том,1959,155-бет). Ўқитувчининг дарсга тайёргарлиги асосан икки йўл билан олиб борилади : 1.Фан ўқитувчисининг ўз мутахассислиги бўйича умумий тайёргарлиги. 2.Ўқитувчининг кундалик дарсга тайёргарлиги. 1.Ўқув йили бошлангунга қадар ўқитувчи ўзи дарс олиб борадиган синфлар дастурини тахлил қилиб чиқиши,ўтиладиган фан юзасидан ҳар бир мавзуга оид дарсликларни ва қўшимча адабиётларни ўрганиб чиқиши, мавзуга оид кўргазмали қуроллар ва тажриба асбоб – ускуналарини ўрганиб чиқиши лозим. 2.Кундалик дарсга тайёргарлик кўриш , ўтиладиган мавзуга оид материалларни ўрганиб чиқиш,т режа тузиш, бир соатлик дарс матнини тузиш, дарснинг мақсади ва унинг характерини аниқлаш,дарс ўтиш усуллари ва воситаларини танлаш, дарснинг асосий ўринларини аниқлаш, дарс

юзасидан саволлар тузиш, тестлар ишлаб чиқиш, мавзу юзасидан уй топшириқларини аниқлаш ва х.о. Мактабларда ўқув ишини режалаштириш икки турда амалга оширилади: а) ўқиш ишларининг календарь режаси. б) кундалик дарс режаси. Ўқувчилар уйда бажариб келишлари учун топшириқлар бериш Ўқувчиларнинг уйда мустақил бажариб келадиган ўқув машғулотлари синф шароитида ўзлаштирилган илмий билим, кўникма ва малакаларини мустаҳкамлаш, мустақил ишлашга ўргатиш мақсадида олиб борилади. Мактабларда ўқувчиларга бериладиган уй топшириқларининг турлари жуда кўп ва хилма – хилдир. Айниқса, дарслик ва китоб билан ишлаш, ўтилган мавзулардан келиб чиққан ҳолда қонун қоида ҳамда таърифларни ёдлатиш; ўтилган мавзу юзасидан маъруза, иншо ва баён ёздириш ва шунинг кабилар юзасидан уй топшириқлари бериш мумкин. Баъзан уй топшириқлари беришда қўпол хатоликларга йўл қўйилади. Чунончи, VII – VIII – IX синф ўқувчиларига шунчалик кўп уй вазифалари топшириладики, натижада иккинчи кунги дарс соатининг қарийиб 50 фоизини уй топшириқларини бажариш учун сарфлашга тўғри келади. Ҳозирги мактабларда уйга бериладиган топшириқларнинг аниқ бир мезони йўқ ва улар маълум тартибга солинмаган. Илғор мактаблардаги тажрибали ўқитувчиларнинг тахминий тавсияларини назарда тутиб, ўқувчиларга уйда бажариш учун бериладиган уй топшириқлари куйидагича вақт бюджетини ташкил этиши керак: I-II синф ўқувчилари учун 1 кунлик ҳамма вазифалар 1 соатни ташкил этиши; III-IV синфда 1 соату 30 минут, V-VII-IX синфларда 2,5 соат; X-XI синфларда 2,5-3 соатдан ошмаслиги лозим.

Ҳозирги замон дарси ва унга бўлган педагогик талаблар. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, XXI аср фан ва техника революцияси асридир, бинобарин халқ таълими тизимида ёшларга дарс бераётган ўқитувчилар замон ва макон талаблари асосида ёш авлодга юқори савияда дарс беришлари шартдир. Буни амалга ошириш учун эса, ҳар бир фан ўқитувчиси қуйидагиларга эътибор бериши талаб этилади: - ҳар бир дарс, албатта аниқ бир мақсадни амалга оширишга қаратилган ва пухта режалаштирилган бўлиши лозим; - ҳар бир дарс ўқув режаси ва ўқув дастурининг талабига мувофиқ мустаҳкам, сиёсий – ғоявий йўналишга қаратилган бўлиши керак; - ҳар бир дарс, ҳаёт билан, мустақиллик амалиёти билан боғлиқ ҳолда ташкил этилиши лозим; - ҳар бир дарс, хилма – хил метод, услубий воситалар ёрдамида юқори савияда жонли, эмоционал, таъсирли ҳолда ўтказилиши керак; - ҳар бир дарс, ўқувчи ва ўқитувчининг фаоллигини оширишга, ўқувчиларнинг амалий фаолиятини ривожлантиришга, уларда мустақил, эркин фикрлаш малакаларини шакллантиришни кўзда тутиши керак; - дарс жараёнида ўқитувчи 45 минутлик дарс вақтидан самарали фойдаланиши ва вақтни беҳуда ўтказмаслиги лозим; - дарсда ўқитувчи таълимнинг тарбияловчи характерини амалга ошириш, яъни таълим билан тарбиянинг боғлиқлигини таъминлаши керак; - дарс машғулоти бутун бир синф жамоаси билан ўтказилиб, ҳар бир ўқувчининг ёш ва индивидуал хусусиятлари эътибордан четда қолмаслиги лозим; - ҳар бир дарс ўқувчиларнинг техник тафаккурини ривожлантириш мақсадида, дарс жараёнида турли хил замонавий техника воситалари: компьютер, тренажёр, репититор ва ЭҲМ ёрдамида Интернет, ахборот коммуникацион технологик воситалардан фойдаланган ҳолда ўтказиш ва х.о.

Похожие

Таълимни ташкил этиш шакллари ва турлари

Таълимни ташкил этиш турлари ва шакллари

Таълимни ташхис этиш

Дарсдан ташқари вақтдаги тарбиявий ишларни ташкил этиш шакллари

Ўзбекистонда таълимни бошқаришнинг мақсади, вазифалари ва ошқариш фаолиятини ташкил этиш