Таълим жараёни ягона тизим сифатида - Педагогиka - Рефераты

Таълим жараёни ягона тизим сифатида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Таълим жараёни ягона тизим сифатида Режа: 1. Таълим жараёни моҳияти ва унинг вазифалари. Тушунчалар: билим, кўникма, малака. 2. Таълим жараёнининг структураси. 3. Ўқитиш ва ўқиш жараёнлари тависифи, ўқув жараёнида уларнинг ўзаро боғлиқлиги. 4. Ўқувчиларнинг билиш фаолияти ва унинг тузилиши.

1. Таълим жараёни моҳияти ва унинг вазифалари. Тушунчалар: билим, кўникма, малака. Таълим – ўқитувчи ва ўқувчиларнинг мақсадга қаратилган биргаликдаги фаолияти жараёни бўлиб, бу жараёнда ўқувчиларни тарбиялаш ва ривожлантиришни амалга оширадиган билим, кўникма ва малакалар юзага чиқади. Таълим жараёни ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларни эгаллашга, бундан ташқари уларнинг фикрлаш ва ижодий фаолиятларини шакллантиришга йўналтирилган экан, бу тушунчаларнинг моҳиятини очишга эътибор қаратиш лозим. Билим шакллари хилма-хил “Дастлабки олимпиада ўйинлари милоддан аввалги 776 йилда Юнонистон ўтказилганлигини мен биламан” бу ўринда фактни билиш қайд этилади. Гимнастика машқларининг организмига таъсири билан боғлиқ бўлган қатор илмий фактлар асосида биз тушунча шаклида ифодаланган фикрга дуч келамиз. Масалан, “Гимнастика – организмга ва кишининг функцияларига таъсир кўрсатувчи махсус танланган машқлар тизими”. Билимларнинг амалда бир неча бор қўлланиши кўникмаларнинг ҳосил бўлишига олиб келади. Кўника – бу ўзлаштириб олинган билимлар асосида амалга ошириладиган ва амалий жиҳатдан мақсадга мувофиқ ҳаракатларга тайёрликда ифодаланадиган онгли фаолиятдир. Кўникма – эгалланган билимларни амалиётда қўллай олиш усуллари. Малака автоматлашган, ўрганиб қолинган, муайян усул билан бехато бажариладиган ҳаракатдир. Малакалар ҳар хил бўлади: ўқув малакалари – ўқиш, ёзиш, оғзаки ҳисоблаш ва бошқа; меҳнат малакалари – арра ёки болғани ишлата олиш, материаллар ва машиналар билан муомалада бўлиш ва ҳоказо; ҳаракат малакалари – юриш, югуриш, улоқтириш ва ҳоказолар. Қобилиятлар номи остида таълим жараёнида ривожланадиган шахснинг психик хусусиятлари тушунилади. Бунда шахснинг бир томондан фаол ўқув-билиш фаолияти натижаси сифатида юзага чиқса, бошқа томондан бу фаолиятни ўмуваффақиятли бажара олишнинг юқори даражасини

ифодалайди. Қобилият – бу меҳнат ёки билиш фаолиятининг у ёки бу соҳасида шахс муваффақияти гарови. 2. Таълим жараёнининг структураси. Ўқитиш ўқитувчи раҳбарлигида ўқувчининг ўқув материалларини режали равишда билиб олиш жараёнидир. Бу жараённи билиш босқичидан иборат бўлган таркибий қисмларга (ёки звеноларга) ажратиш мумкин. Ўқувчи билмасликдан билиш, уддасидан чиқа олмасликдан уддулай олиш, малакалар ҳосил қилиш йўлидан бориб, бу босқичлардан ўтиши керак. Ўқитиш жараёни 4 та асосий звенолардан ташкил топган: 1) ўзлаштирилиши лозим бўлган материални идрок этиш; 2) уни фаҳмлаб олиш, тушунчаларнинг ҳосил бўлиши; 3) билимларни мустаҳкамлаш ва такомиллаштириш, кўникма ва малакаларнинг ҳосил бўлиши; 4) ҳосил қилинган кўникма ва малакаларни амалда қўллаш. Ҳар бир звено учун ўқувчиларнинг муайян характердаги билиш фаолияти характерлидир. Бу фаолият ўқитувчи томонидан алоҳида раҳбарликни талаб этади. Ўрганилаётган материални идрок қилиш. Ўқувчиларнинг ўрганилаётган (ёки ўрганилиши лозим бўлган) материални идрок қилишини ташкил этар экан, ўқитувчи уларнинг ҳаётий тажрибаси ва тайёргарлик даражасини ҳисобга олган ҳолда материал тўғрисида умумий тасаввур ҳосил қилиб, олдиндан уни бутунлигича тушунтиради ва кўрсатади. Ўрганилаётган материални фаҳмлаб олиш. Ўрганилаётган объект ҳақидаги умумий тасаввур асосида уни тушунишни таъминловчи, аста-секин чуқурлашиб борувчи англаш жараёни давом этади. Ўқитишнинг бу звеносининг мақсади илмий тушунчаларни таркиб топтиришдир. Ё Билимларни мустаҳкамланиши, кўникма ва малакаларнининг ҳосил бўлиши . Ўқув материалини идрок этиш ва фақмлаб олиш жараёнида ўзлаштириш кейинчалик уни мустаҳкамлаш ва такомиллаштиришни талаб этади.

Билим, кўникма ва малакаларни амалда қўллаш. Билим, кўникма ва малакаларни амалда қўллаш жараёни таълимнинг якуний мустақиллигини аста-секин ва изчиллик билан ошириб бориш. 3. Ўқитиш ва ўқиш жараёнлари тависифи, ўқув жараёнида уларнинг ўзаро боғлиқлиги . Инсон фаолиятининг ҳамма асосий турлари (меҳнат, фан, санъат, ўйин, спорт) унинг теварак-атроф оламни ва ўз-ўзини билиш билан боғланган. Ўқиш теварак-атрофдаги оламни билишнинг махсус ташкил этилган ва ўқитувчи раҳбарлик қиладиган алоҳида туридир. Бу жараённинг моҳияти – билим, кўникма ва малакалар ҳосил қилиш, ўқув фанлари мазмунини ўзлаштириб олиш ва билиш кучларини ривожлантиришдир. Ўргатувчи кишиларнинг фаолияти ўргатувчи фаолият ёки ўқитиш деб ўқийдиганларнинг фаолияти эса ўқув фаолияти ёки ўқиш деб аталади. Ўргатувчилик фаолияти ёки ўқитиш, ўқувчиларнинг ўқув фаолиятини бошқаришдан иборат бўлади ва уларни машғулотлар учун уюштиришда, уларнинг диққати, тафаккури, ҳатти-ҳаракати ва ҳоказоларига раҳбарлик қилишда, улар олдига уларнинг фаолиятини тобора мураккаблаштирилган вазифаларни изчиллик билан қўйиб боришда, уларни текшириб бориш ва ҳоказоларда ўз ифодасини топади. Ўқув фаолияти ёки ўқиш билим, кўникма ва малакаларни эгаллаб олишнинг мураккаб жарёни бўлиб, ўқувчиларнинг интеллектуал, иродавий ва жисмоний куч-ғайратини талаб этади. Ҳамда уларнинг ривожланишини рағбатлантиради. Ўқитувчининг оқилона бирор мақсадга қаратилган раҳбарлиги ва ўқувчиларнинг эса фаол онгли иштирокисиз, таълим жараёнида ижобий натижалар бўлиши мумкин эмас. Таълим жараёнининг бу икки томони (ўқитиш ва ўқиҳ) бир мақсад: таълимнинг хилма-хил воситалари ва методларидан фойдаланган ҳолда ўқув-тарбиявий материални эгаллаб олиш мақсади билан бирлашгандир. 4. Ўқувчиларнинг билиш фаолияти ва унинг тузилиши. Маълумки, билиш фаолиятининг субъекти ўқувчи саналади. Шу боис ижтимоий-

педагогик асосларга эга таълим марказида унинг шахси, онги, ҳам ўрганилаётган оламга, ҳам билиш фаолиятидаги ҳамкорларига: ўқувчилар ва унинг таълим олишини ташкил этувчи ва йўналтирувчи ўқитувчилар муносабати ётади. Бу масала барча даврларда бирдек аҳамият касб этиб келган. Таълимда ўқувчиларнинг фаолияти ҳақида гап борганда ўқувчининг билиш фаоллиги тушунчаси алоҳида аҳамият касб этади. Ўкувчининг билиш фаоллиги унинг билиш жараёнидаги интеллектуал мулоҳазасида, умумий ва алоҳида топшириқларни бажаришида намоён бўлади. Бу хусусиятлар ўқувчиларнинг фақатгина юқори даражадаги билим олишини кафолатлаб қолмай, балки унинг ҳаётий фаолияти, яъни ўқувчи шахсининг шаклланиши, унинг амалиётга, ҳаётга бўлган фаол муносабати учун ҳарактерлидир. Шу сабабли билиш фаоллигини ошириш инсоннинг фаол ҳаётий қарашларини шакллантириш деб бемалол айтиш мумкин. Ўқувчининг билиш фаолиятининг яна бир фарқли хусусияти унинг кечиш характеридир. Ўқувчининг билиш фаолияти мақсади ҳам, мазмуни ҳам, усуллари ҳам дастурга киритилганлиги боис, ўқувчи жалб этилаётган таълим жараёни турлича кечиши; субъект (ўқувчи) кучи фаоллиги, мустақиллиги, турлича сарф этилиши билан бориши мумкин. Айрим ҳолларда унинг жараёни тақлидий репродуктув, бошқаларда изланишли, учинчиларида ижодий характерга эга бўлиши мумкин. Айнан фаолият жараёнининг кечиш характери – унинг охирги натижаси эгалланган билим, малака ва кўникмалари характерига таъсир этади. Ўқувчининг билиши худди етук илмий билиш йўли каби ҳақиқат ўқитувчи томонидан фандаги фактлар, илмий кашфиётларни ўрганиш уларнинг тарихий йўлини ўзлаштириш ёрдамида кечади. Инсониятнинг умумлаштирилган билимлари тизими таълим давомида ўқувчилар томонидан ўзлаштирилади ва улар илмий ҳақиқат ташувчиларига айланадилар.

Инсоннинг асл ижтимоий мулки сифатида фаолиятининг муҳим белгиси фаолият субъектининг атроф-муҳит билан ўзаро таъсири ва муҳим бойликлар яратувчи фаолиятининг қайта яратувчи характеридир. Ўқувчиларнинг таълим муассасасидаги билиш фаолиятининг характери шундаки, унинг натижаси ҳамма вақт ҳам моддийлашган маҳсулга эга эмас ва ўқувчининг ўзи ҳамма вақт ҳам ҳис этмайди – жавоби учун ёмон баҳо олган ўқувчининг хафа бўлиб, “мен ўқидим, ўргандим! Адолатдан эмас” деган фикрни қатъий такрорлаши бежиз эмас. Билишга қизиқиш ўқишнинг энг муҳим ва энг қимматли мотиви сифатида болани мактабга, дарсларга, ўз билиш фаолиятига нисбатан ижодий муносабатига кўмаклашади. Ўқувчиларнинг билишга қизиқиши мотив сифатида ривожланиши ўзига хос узоқ йўлига эга бўлиши мумкин. Айрим ўқув-ҳаракатлари таъсирчисидан то бутун фаолиятнинг устувор мотивигача. Ҳатто ўқишнинг етакчи мотивларидан бирига айланиб, қизиқиш шахснинг маънавий бойишига кўмаклашувчи умумий йўналганлигининг аҳамиятли қисмига айланиши мумкин. Ҳар қандай мотив сингари билишга қизиқиш ажралган ҳолда ривожланмайди, унинг тикланиши бошқа мотивлар билан бирга кечадики, қизиқиш улар билан бойийди ва уларга ижобий таъсир этади. Билишга қзиқишнинг ижтимоий мотивлар билан ўзаро алоқаси жиддий ьбўлиб, улар орасида ўқитувчи ва ўқувчилар билан мулоқот алоҳида роль ўйнайди. Ижтимоий мотивлар кенг, узоқлашган, истиқболли, уларнинг лисоний ифодаси бошланғич синфлардаёқ пайдо бўлади (“Маълумотли бўлишни истайман ”) . Ахлоқий мотивлар – жуда муҳим гуруҳ, уларда шахс шаклланишининг жиддий жиҳатлари – аввало одамларга, фаолиятга, ўзининг жамиятдаги ва жамоадаги ўрнига нисбатан ахлоқий муносабатлари ифодасини топади. Мулоқот мотивлари – яна бир гуруҳ. Ўқувчиларни ўқишга реал ундайди. Умуман мактабга ижобий муносабат замирида ётади.

Ўқув мотивлари – соф шахсий тузилма, бироқ улар предметлар дунёсидан бошланади (А.Н.Льеонтоев), шунчаки ҳосил бўлмайди. Билиш мотивлари – тобора характерли гуруҳ, зеро у билиш – ўқув предметига нисбатан муносабатни ифодалайди. Бунда тобора аҳамиятлиси билишга қизиқиш ва эҳтиёжлар саналади. Ўқувчига “янги нарсани билиш”, “ўзини билимга илгарилашни кўриш”, “илмга шўнғиш” ўзи қизиққан фаннинг назарий асосларини тушуниш жуда қизиқ. Таълимнинг бу мотивларининг реал аҳамияти ортиқча баҳолаш, қийин айнан улар ўқувчилар ўзини ўқиш учун “кашф этади”. Билишга қизиқиш ўқувчининг фаоллиги, таълимда мустақиллиги асосида ётади. Мактабга умуман муҳаббатни шакллантиради. Билишга қизиқиш ривожланишнинг янада юқори босқичида шахсининг барқарор қирраси, сифати бўлиб, кўпинча билиш фаолиятига изчил интилиш билан характерланади. Бундай айниқса, ўқув материали мазмунидан келиб чиқадиган рағбатлаш ва барқарорлик алоҳида аҳамият касб этади. Таълим мазмунининг билишга қизиқишни уйғотувчи, рағбатлашларига қуйидагилар киради: ўқув материалининг янгилиги, билимлар мазмунига тарихий ёндошув, четлаб ўтиш, замонавий фан ютуқларини кўрсатиш, билимларнинг амалий роли, ўқувчиларнинг билиш фаолиятини ташкил этиш ва ўқитувчи, ўқувчилар муносабатлари ва бошқалар.

АДАБИЁТЛАР: 1. Калдибекова А,С., Ходжаев Б.Х. Ўқувчиларнинг билиш фаоллигини ошириш йўллари. Т., “ТДПУ”, 2006, 12-27 бетлар. 2. Педагогика. И.Н.Решетен ва В.В.Белорусова умумий таҳрири остида. Т., “Ўқитувчи”, 1990 йил, 74-83-бетлар 3. Педагогика. А.Қ.Мунавваров таҳрири остида. Т., “Ўқитувчи”, 1994 йил, 64-68 бетлар. 4. Харламов И.Ф. Педагогика. Москва., “Высшая школа”, 1990. ст 148-192. 5. Педагогика. Под ред. Ю.К.Бабанского. М. “Просвещение”, 1988 г. ст. 342- 365. 6. Общая педагогика. Под. ред. В.А.Сластенин: В 2 ч –М. : “Владос”, 2003 г. ч.1, ст. 125-144. www.pedagog.uz www.ziyonet.uz

Похожие

Таълим жараёни мохияти, таълим жараёни ягона тизим сифатида

Таълим жараёни яхлит тизим сифатида. Таълим тамойиллари

Педагогик фаолият тизим сифатида

Узлуксиз таълим тизими таълимнинг ягона тизими

Узлуксиз таълим тизими таълимнинг ягона тизими