Ta’lim jarayonida ko’rgazmali vositalaridan foydalanish metodikasi - Педагогиka - Рефераты

Ta’lim jarayonida ko’rgazmali vositalaridan foydalanish metodikasi

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

123.5 KB

Ta’lim jarayonida ko’rgazmali vositalaridan foydalanish metodikasi Reja: 1. Ko’rgazmalilik-didaktik tamoyillari asosida 2. Zamonaviy ta`lim vositalarining turlari va tavsifi. 3. O’quv xona doskasiga chiziladigan rasm. 4. O’qitishning axborot-texnika vositalari. 5. O’quv videofilmi va undan foydalanish metodikasi

Tayanch so’z va iboralar: Ko’rgazmalilik tamoyili, ta’lim vositalari turlari, yassi tasviriy ko’rsatma, hajmiy tasviriy ko’rsatma, maket, model, grafik organayzerlar, haqiqiy namunalar, o’quv xona doskasiga chiziladigan rasm, o’qitishning axborot texnik vositalari, o’quv videofilmi, o’quv videofilmini namoyish qilish metodikasi. Ko’rgazmalilik-didaktik tamoyillari asosida Ta’lim sifati va samaradorligini ta’minlashda ko`rgazmali metodlar ham alohida ahamiyatga ega. Ko`rgazmali metodlardan foydalanish zaruriyati ko`rsatmalilik tamoyiliga amal qilish maqsadga muvofiq ekanligida ko`rinadi. Inson miyasining 30 foiz hajmini ko`rishni, faqat 3 foizigina eshitishni ta’minlovchi neyronlar tashkil etadi. Pedagogik-psixologik yo`nalishda olib borilgan tadqiqotlar natijalaridan ma’lum bo`ladiki, shaxs tomonidan o`zlashtirilayotgan bilimlarning 85 foizi ko`rish retseptorlari yordamida o`zlashtiriladi. Demak, o`zbek xalqi tomonidan ko`p bora qo`llaniladigan “YUz marta eshitgandan bir marta ko`rgan yaxshi” maqoli ilmiy asosga ega ekan. Namoyish metodi o`rganilayotgan ob’ekt harakat dinamikasini ochib berishda qo`l keladi va ayni chog`da predmetning tashqi ko`rinishi va ichki tuzilishi haqida to`laqonli ma’lumot berishda keng qo`llaniladi. Tabiiy ob’ektlarni namoyish qilishda odatda uning tashqi ko`rinishi (shakli, hajmi, miqdori, rangi, qismlari, ularning o`zaro munosabatlari) ga e’tibor qaratiladi, so`ngra ichki tuzilishi yoki alohida xususiyatlarini o`rganishga o`tiladi. Ko`rsatish ko`p holatlarda o`rganilayotgan ob’ektlarning sub’ekti yoki chizmasi yordamida kuzatiladi. Tajribalar namoyishi esa o`quv xonasi doskasiga chizish yoki o`qituvchining maxsus jihozlar yordamida ko`rsatib berishi hisobiga amalga oshadi, bunda ushbu tajriba asosida yotuvchi tamoyillarni tushunish osonlashadi. Predmetlar, hodisa yoki jarayonlarni tabiiy holatda namoyish qilish yanada ko`proq didaktik samara beradi, biroq, bunday namoyishni amalga oshirish har

doim ham mumkin bo`lavermaydi. SHu bois o`qituvchilar tabiiy predmetlarni namoyish qilishda sun’iy muhitga murojaat qilishadi (masalan, dastgohlar bilan ishlab chiqarish korxonalarida tanishish) yoki sun’iy ravishda yaratilgan ob’ektlar (maket, model, mulyaj, skelet va boshqalar) dan foydalaniladi. Bu metod yordamida o`qituvchi ta’lim oluvchilarni mustaqil ravishda ob’ektlarni o`rganish, zaruriy o`lchov ishlarini olib borish, aloqadorlikni o`rnatish, shuningdek, hodisalarning mohiyatini anglab etishga bir so`z bilan aytganda faol bilish jarayoniga yo`naltirishi lozim. Namoyish samarasi ko`p jihatdan o`qituvchini ko`rgazmali materialni ta’lim oluvchining tayyorgarlik darajasiga mos holda to`g`ri tanlanishi hamda mumkin qadar ularning diqqatini namoyish etilayotgan predmetning muhim jihatlariga yo`naltirishiga bog`liqdir. Tasvir (illyustratsiya) metodi namoyish metodiga chambarchas bog`liq bo`lsada, didaktikada alohida o`rganiladi. Illyustratsiya narsa, hodisalar va jarayonlarni ularning ramziy ko`rinishlari – chizma, port, rasm, fotosurat, yassi modellar va boshqalar yordamida ko`rsatishni taqozo etadi. Namoyish va tasvir metodlari o`zaro bog`liqlikda bir-birini to`ldirgan holda qo`llaniladi. Agar hodisa va jarayonni ta’lim oluvchi yaxlit holda qabul qilishi zarur bo`lsa namoyishdan foydalanish, agar hodisa mohiyati hamda uning unsurlari o`rtasidagi bog`lanishlarni anglash talab etilsa illyustratsiyaga murojaat qilinadi. Tasvirning samarasi ko`pincha o`qituvchi tomonidan ko`rsatuv texnologiyasi qay darajada o`zlashtirilganligiga bog`liq bo`ladi. Ko`rsatmalardan foydalanishning bilish jarayonidagi didaktik ahamiyati o`rganilayotgan ob’ekt mohiyatini to`laqonli yorita olishi bilan belgilanadi. Aslida illyustratsiyalar oldindan tayyorlanib, dars jarayonida zarur o`rinlarda kerakli hajmda ko`rsatiladi, aks holda ular sonining oshib ketishi ta’lim oluvchilarni hodisa mohiyatini anglashda chalg`itadi. Ayrim hollarda tarqatma materiallar (fotosurat, jadval, tabiiy ob’ektlar va boshqalar) yoki texnik vositalar xizmatidan foydalanishga to`g`ri keladi. Ko`rgazmali metodlardan foydalanishda samaradorlikka erishish uchun quyidagi shartlarga amal qilish maqsadga muvofiqdir:

- ko`rgazmalilikning ta’lim oluvchilar yoshi va rivojlanish darajasiga mos kelishi; - namoyish etilayotgan ob’ektlar barcha ta’lim oluvchilarga yaxshi ko`rinib turishi; - namoyishda uning boshlang`ich bosqichi va asosiy jarayon (holat)larning ajralib turishi; - tajribalar namoyishi maket, jihoz, qurollar yoki tajriba sxemasini chizib ko`rsatish asosida tashkil etilishi; - namoyish va illyustratsiya o`quv materialining mazmuni bilan uyg`un bo`la olishi lozim. Didaktikada ko’rsatmalilik tamoyili konkret bilan abstraktning birligi to’g’risidagi qoidasi asosida ko’rib chiqiladi. Narsa yoki hodisaning aslini yoki tasvirini idrok etish inson uchun atrofdagi borliqni, biror haqiqatni bilishning dastlabki va eng oddiy akti hisoblanadi hamda o’rganilayotgan narsalar, jarayonlar, hodisalar to’g’risida aniq tasavvurlar va abstrakt tushunchalar hosil qilish uchun asos vazifasini o’taydi. O’qitishning ko’rsatmaliligiga sabab bu insonning fikrlash xususiyatidir. Bu xususiyat asosan konkretdan abstraktga tomon rivojlanadi. Tushunchalar va abstrakt qonun-qoidalar konkret kuzatishlar natijalariga asoslansa hamda ular bilan mustahkamlansa, ancha oson va tez shaklanadi. Kishilarda tafakkurning rivojlanishi ularning yoshiga, hayot va ish tajribasiga va boshqalarga bog’liq. Ammo bizning tafakkurimiz rivojlanishning qaysi bosqichida bo’lmasin hamda biz qanchalik murakkab masalalarni o’rganmaylik, konkret faktlar va obrazlardan ajralib qolmasligimiz kerak. Ko’rsatmalilik tamoyili o’qituvchining xilma-xil o’quv qo’llanmalari va o’qitishning audiovizual (eshitish-ko’rish) axborot-texnika vositalaridan foydalanishida, ularning pedagogika jihatidan ma’qul tarzda yasalishida aks etadi. Ko’rsatmali qo’llanmalar-talabalarni o’rganiladigan ob’ektlar, hodisalar, jarayonlar to’g’risida yaqqol (asosan ko’rish) tasavvurlar hosil qilish metodida o’qitish maqsadida ishlatiladigan vositalar, o’zlashtiriladigan bilimlar xarakteriga, talabalarda mavjud bo’lgan tasavvur, tushuncha, hayot va ish tajribasiga, darsning

konkret vazifalariga qarab ko’rsatma qo’llanmalar o’qitishda har xil rolni bajaradi. Ular bilimlar manbai sifatida, shuningdek, o’qituvchi so’zlab berish, tushuntirish, suhbat vaqtida foydalanadigan rasm sifatida xizmat qilishi mumkin. Ko’pincha, bu ikkala vazifa kompleks tarzda kelishi mumkin. Ko’rsatma qo’llanmalar va ulardan foydalanish haqidagi umumiy masalalar pedagogik adabiyotda ancha batafsil yoritilgan, shuning uchun bu vositalarning maxsus va umumkasbiy fanlarni o’rganishda foydalanilishini batafsilroq ko’rib chiqamiz. Maxsus va umumkasbiy fanlarini o’qitishda ko’rsatmalilikdan foydalanish, gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar, matematik va tabiiy-ilmiy fanlar blokidagi fanlarini o’qitishdagiga nisbatan muayyan xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlar yuqoridagi ikki o’quv bloki fanlari mazmunining o’ziga xos xususiyatlari va ularni o’rganish metodikasi bilan bog’liq. Agar gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar, matematik va tabiiy-ilmiy fanlar blokidagi fanlarini o’rganishda ko’rsatma qo’llanma tamoyilini, asosiy g’oyani yaxshiroq o’zlashtirishga yordam bersa, maxsus fanlarini o’rganishda esa ob’ektning tuzilishi, texnologik ish jarayoni, mexanizm yoki tarkibiy qismlarning o’zaro ta’siri birinchi o’rinda turadi. Maxsus fanlarni o’rganishda mashina, dastgoh, mexanizm va tarkibiy qismlarning aslini o’rganish, shuningdek, ularni qismlarga ajratish hamda yig’ish uchun talabalarga imkoniyat tug’dirish muhim o’rin tutadi. Ko’rsatmali qo’llanmalardan quyidagi hollarda foydalaniladi: o’rganiladigan ob’ektniig asli juda katta yoki juda kichik bo’lganda (domna va marten pechlari, soat mexanizmi va shu kabilar); ob’ekt yoki hodisalarning aslini ko’rish mumkin bo’lmaganda (elektr toki, molekulalarning tuzilishi, kristall panjaralar va shu kabilar); o’rganaladigan ob’ekt yoki hodisalarning aslini bevosiga kuzatish -mumkin bo’lganda (dvigatelning ichki tuzilishi, kimyoviy apparatlarda, pechlarda va shu kabilarda sodir bo’ladigan jarayonlar);

tushunchani grafik tarzda tasvirlash talab etilganda (dvigatel, tsiklogramma va shu kabilarning xarakteristikasi); murakkab ob’ektlarni oddiylashtirish yoki ishlash prinsipini ko’rsatish zarur bo’lganda (qurilma sxemalari, dastgohlarning kinematik sxemalari, prinsipial elektr sxemalar va shu kabilar); Harakatlanishning eng xarakterli momentida mexanizm yoki mashina detallarining joylashuvini qayd qilish va ko’rsatish talab etilganda (ichki yonuv dvigateli krivoship-shatunli va taqsimlash mexanizmlarining chekka nuqtalari, egovlashda harakatning o’ziga xos har xil nuqtalarida qo’llar, oyoqlar hamda gavdaning vaziyati va shu kabilar). Zamonaviy ta`lim vositalarining turlari va tavsifi. Garchi so’nggi vaqtda pedagogik tajribada yassi va hajmiy elementladan tuzilgan ko’pgina ko’rsatma qo’llanmalar (dinamik plakatlar, hajmiy sxemalar, elektrlashtirilgan sxemalar va shu kabilar) paydo bo’lgan bo’lsada, tasviriy ko’rsatma qo’llanmalrni yassi hamda hajmiy qo’llanmlarga bo’lish mumkin (6.1- rasm). 1-rasm. O’quv jarayonida foydalaniladigan ta’lim vositalarining turlari Yassi tasviriy ko’rsatma qo’llanmalar jumlasiga o’quv plakatlari (bular mashina, mexanizm, ish usullariniig rasmiy tasvirlarini, sxema, jadval, raqamli va teksli,

grafik ko’rinishidagi hamda aralash matriallarni o’z ichiga oladi); fotografiya va fotoplakatlar; kitob, jurnal hamda albomlardagi rasmlar; o’qituvchi sinf doskasiga chizadigan tasvirlar kiradi. Hajmiy tasviriy ko’ rsatma qo ’llanmalar jumlasiga model va maketlar kiradi. Model ishlaydigan ko’rsatmali qo’llanma bo’lib, tasvirlangan mashina yoki qurilma qismlari hamda mexanizmlarinint kinematikasini va o’zaro ishlashini ko’rsatadi. Model tasvirlangan originalning tashqi ko’rinishini aks ettirishi shart emas, unda o’zaro ishlaydigan asosiy detallari ajratib ko’rsatiladi. Maket, aksincha, tasvirlanadigan originalning tashqi (ichki) ko’rinishini iloji boricha aniq aks ettiradi. Maketlar, ko’pincha, ishlamaydigan ko’rsatmali qo’llanma bo’lib, ishlov berish oson bo’lgan va arzon materiallar: pape-mashe (elim, gips hamda bor aralashtirilgan qog’oz massa), gil, gips, yog’och penoplast va shu kabilardan tayyorlanadi. Maketlar originalning ichki tuzilishini ko’rsatish uchun, ko’pincha, qismlarga ajraladigan qilib tayyorlanadi. Ular, odatda, originalga nisbatan kichik yoki katta qilib yasaladi. Mulyaj (fransuzcha mouler so`zidan - qoliplamoq, quymoq) — birorbir ob’ektdan gips, mum, papemasheda olingan nusxa; odatda bo`yalgan, asosan, ko`rgazmali qurol vazifasida xizmat qiladi. Mulyaj naturadan olingan qolipda quyiladi yoki o`lchovlar asosida qo`lda tayyorlanadi. Mulyajlar maketlarning bir turi hisoblanadi. Maxsus va umumkasbiy fanlarning o’qituvchilari harakatlanuvchi ko’rsatmali qo’llanmalar (multimedia)dan keng foydalanadilar. Bu qo’llanmalarda yassi tasvirlar bilan birga harakatchan elementlar ham bo’lganligi tufayli ba’zi jarayonlar dinamikasini ko’satishga imkon beradi. Ammo o’qituvchilarga, ko’pincha, ko’rsatmali qo’llanmalar loyixalash, tayyorlash yoki bunday qo’llanmalar yaratishga rahbarlik qilishga to’g’ri keladi. Bunda quyidagn talablarga rioya qilish talab etiladi: ko’rsatma qo’llanma barcha talabalar yaxshi ko’ra oladigan darajada katta bo’lishi kerak;

• qo’llanmadagi yozuvlar o’quv xonasining istagan joyidan bemolol ko’rsa bo’ladigan darajada yirik, qora harflar bilan yozilishi lozim; • muhim detal va joylar bo’lishi zarur haddan tashqari yorqin va kontrast bo’yoq tanlash yaramaydi; fon bilan tasvirlar ranglarining eng yaxshi nisbatlari quyidagilar: oq-ko’k, qora-sariq, yashil-oq, qora-oq plakatlardagi tasvirlar imkoni boricha ob’ektning rangiga bo’yalishi kerak; tasviriy vositalar kompleksi, qo’llanmaning mazmunini ochib berish uchun tanlangan bo’yoqlar, qo’llanmaning bajarilishi ta’lim oluvchilarda estetik did hosil qilishi va bu didni rivojlantirishi lozim; ko’rsatma qo’llanmada tekst haddan tashqari ko’p bo’lmasligi kerak; ^ plakatlarda tasvirlar soni, haddan tashqari ko’p bo’lmasligi zarur; S plakatlarda tasvirlanadigan ob’ektlar tabiiy vaziyatda ko’rsatilishi lozim; ^ ko’rsatmali qo’llanma masshtabga rioya qilgan holda bajarilishi kerak; bu narsa, ayiqsa, muhim detallarning proportsiyalariga taalluqlidir; • qo’llanmaning va uni ishlatish uchun xizmat qiladigan moslamalarniig konstruktsiyasi qo’llanmaning uzoq vaqt saqlanishini ta’minlashi zarur (doka, mato yoki kartonga - elimlab yopishtirilishi, lok bilan qoplanishi, plakatlar bir-biriga lenta tarzida elimlab yopishtirilishi darkor va hokazo). Talabalarga yangi materialni bayon etishda ko’rsatma qo’llanmalardan to’gri va o’z vaqtida foydalanish katta ahamiyatga ega. Pedagogika fani va ilg’or tajriba darsda ko’rsatma qo’llanmalar namoyish qilishga oid metodik talablar ishlab chiqdi, bu talablarga rioya qilish ularning didaktik qimmatini oshiradi. Avvalo, hamma vaqt shuni esda tutish zarurki, ko’rsatma qo’llanmani namoyish qilish — maqsad bo ’lm a y, balki vositadir. Qo’llanmani ko’rsatish emas, balki u bilan ishlash kerak. O’rganilayotgan materialning mazmuni va darsga ajratilgan vaqt taqozo etgan hollardagina ko’rsatma qo’llanmani namoyish qilish tavsiya etiladi. darsda namoyish qilinadigan qo’llanmalar soni talabalar o’quv materialini sifatli o’zlashtirishi uchun optimal bo’lishi lozim; darsda qo’llanmalardan haddan tashkari ko’p foydalanish yaramaydi.

Namoyish qilinayotganlarni idrok etish jarayonida talabalar sezgi organlarining (analizatorlarining) ko’rish, eshitish, sezish, zarur hollarda esa ta’m bilish va hid bilish organlarining ko’pini jalb etish kerak. O’qituvchi so’zi bilan ko’rsatmalilikning to’g’ri qo’shib olib borilishi katta ahamiyatga ega. Ko’rsatma qo’llanmalarni idrok etishning asosi birinchi signal sistemadir, ammo ikkinchi signal sistemaning signallariga tartibga soluvchi ta’sir etadi. Har qanday ko’rsatma qo’llanmalar namoyish qilinganda hamma vaqt izoh berib turiladi. Ana shu izoh ta’lim oluvchining e’tiborini qo’llanmadagi aosiy va muhim tomonlarga qaratishga, kuzatilayotgan model, ob’ekt yoki hodisalardan ularning mohiyatini tashkil etuvchilarni ajrtib olishga yordam beradi. Qo’llanmani namoyish qilishdan oldin nimani va qanday maqsadda ko’rishlari to’g’risida ta’lim oluvchilarga aytib o’tish zarur. O’quv xona doskasiga chiziladigan rasm. Ko’rsatmalilik vositalari ichida o’quv xona doskasiga chiziladigan rasm katta o’rin tutadi. O’qituvchi chizgan rasmlar talabalarning bilimlarni o’zlashtirish jarayonini osonlashtiradi va umumkasbiy hamda maxsus fanlar darslarida keng tatbiq etiladi. Yaxshi chizilgan rasmlar va sinf doskasidan to’g’ri foydalanish ko’rsatmalilikning boshqa vositalari bilan birga talabalarning faktlarni, hodisalarni, voqealarni esda olib qolishlariga, to’g’ri tushunishlariga yordam beradi. O’qituvchi materialni bayon etish vaqtida doskaga grafik, chizma yoki sxemalar chizish yo’li bilan jarayoni dinamikada, masalan, ichki yonuv dvigatelida sikllar nabatlashib kelishini, jihozlarning ulanish tartibini, kimyoviy apparatda jarayonning borishini va shu kabilarni ko’rsata oladi. Og’zaki bayon bilan doskaga chizilgan rasmlarning mosligi materialning talabalar xotirasida puxta mustahkamlanishiga yordam beradi va mashg’ulotlarni qiziqarli hamda samarali qiladi. O’qituvchi doskadan qanday foydalanishni bilishi kerak. Yangi materialni o’rganishda mavzuni va maxsus terminlarni doskaga yozib qo’yish lozim. Ayrim terminlarni yoki rasmning ayrim qismlarini ajratib ko’rsatish uchun rangli bo’rlardan foydalavish zarur. Doskada tasvirlash uchun murakkab bo’lmagan

rasmlar tanlash kerak. Agar doskada murakkab rasmni ko’rsatish zarur bo’lsa, uni oldindan chizib qo’yish darkor. Rasmlarning yozuvlarini talabalar qiynalmay o’qishlari uchun ular yirik harflar bilan yozilishi darkor. Rasmlar doskaga tez va bexato chizilishi lozim, bunga esa jiddiy mashg’ulot va mashqlar natijasida erishish mumkin. O’qitishning axborot-texnika vositalari. O’qitishning axborot-texnika vositalari deganda, talabalarning bilim, ko’nikma hamda malakalarni o’zlashtirishini osonlashtirish va uning samaradorligini oshirish hamda o’qituvchining talabalarga bilim, ko’nikma va malakalar berish, ularni mustahkamlash hamda tekshirib ko’rish borasidagi mehnatini engillashtirish uchun foydalaniladigan axborot-texnik vositalar majmuasi tushuniladi. O’qitishnint axborot-texnika vositalari jumlasiga informatsiya berishda foydalaniladigan texnika (videoproektorlar, televizion, hamda kompyuter qurilmalari va shu kabilar) gina emas, balki tegishli texnika bilan birga foydalaniladigan o’ziga xos informasiya uzatuvchilarning o’zi (o’quv kinofilmlar, dasturlashtirilgan topshiriqlar va shu kabilar) ham kiradi. Maxsus va umumkasbiy fanlarini o’rganishda ishlatiladigan barcha texnika vositalarini uchta asosiy guruhga birlashtirish mumkin: audiovizual vositalar (kinoproektsiya, ovoz yozib olish, televidenie, kompyuter, radio); trenajerlar; dasturlangan o’qitishning texnika vositalari. Talabalarga o’quv materialini bayon etish jarayonida o’qitishning audiovizual texnika vositalari eng ko’p ishlatiladi.

O’quv videofilmi va undan foydalanish metodikasi O’quv videofilmi - o’qitishning eng ko’p tarqalgan texnika vositasi bo’lib, ob’ekt hamda hodisalarni harakatda va rivojlanishda namoyish qilishga, materialni tahlil qilib va umumlashtirishga, shuningdek, konkret idrok etishdan abstrakt idrok etishga o’tishga imkon beradi. O’quv videofilmidan o’qituvchi o’quv materialini bayon etishida illyustratsiya sifatida, shuningdek, talabalar uni mustaqil o’rganishi uchun foydalanishi mumkin. O’quv videofilmi yordamida o’quv materialining asosay joylarini ajratib ko’rsatish va talabalar e’tiborini shunga jalb etish, jarayonlarni tabiiy vaqt izchilligida emas, balki ular xarakterini tushunish uchun eng qulay tarzda ko’rib chiqish mumkin. O’quv videofilmi bevosita kuzatab bo’lmaydigan hodisalarni: ko’zga ko’rinmaydigan darajada mayda zarracha va detallarni, har xil organizmlarning ichki tuzilishini, uzoqlashgan narsalarni, juda tez va juda sekin sodir bo’ladigan hodisalarni ko’rsatishga imkon beradi. Harakatda juda ham qisqa vaqt davom etadigan voqea va hodisalarni kino vositalari yordamida sekinlashtirilgan sur’atda namoyish qilish (bu hol o’zgarishning barcha fazalarini ko’zdan kechirishga imkon beradi) va aksincha, bir necha soat, kun yoki oy mobaynida sodir bo’ladiganlarni esa ekranda bir necha sekund yoki minut ichida ko’rsatish mumkin. Ovozli filmni idrok etishda ko’z ham, quloq ham faol ishtirok etadi. Ko’rish va eshitish organlariga bir vaqtda ta’sir etishi o’quv videofilmini o’qitishning boshqa vositalaridan ajratib turadi va muhim didaktik vazifalarni hal qilishga imkon beradi. O’quv videofilmlaridan foydalanish o’qitish va tarbiyalash vazifalarini qo’shib olib borishga imkoniyat tug’diradi. Videofil’mlar yordamida ko’rsatmali o’qitishning tarbiyalovchi ahamiyati shundan iboratki, u fan va texnikaning eng yangi yutuqlarini, ishlab chiqarish-texnikaviy estetikani, ishlab chiqarish ilg’orlarining tajribalari va yuqori mehnat madaniyatini ko’rsatish, ayrim muammolarning tarixiy rivojlanishi bilan tanishtirish imkonini beradi va hokazo.

O’quv videofilmdan o’quv jarayonida maxsus va umumkasbiy fanlarini o’rganishda, asosan, uch variantda: o’quv materaalini o’rganishga muqaddima tarzida, mavzuni o’rganish jarayonida va mavzuni o’rganib bo’lingandan keyin o’rganilganlarni takrorlash va musthkamlash maqsadida foydalaniladi. Kirish darslarida, ya’ni talabalar o’rgana boshlaydigan mavzu to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lmagan vaqtda film namoyish qilish talabalarni faktik material bilan tanishtirishga, qiziqtirishga, ularda zarur emotsional tayyorgarlik yaratishga yoram beradi. O’quv videofilm bilan ishlashning eng ko’p tarqalgan shakli yangi materialni o’rganish jarayonida uni namoyish qilishdan iborat. Bu holda u o’qituvchi bayon etayotgan materialga illyustratsiya bo’lib yoki ma’lumotning mustaqil manbai bo’lib xizmat qiladi. Yangi materialni o’rganish jarayonida filmdan foydalanishda, odatda, u alohida lavhalarga bo’linadi va zarur bo’lsa, tushuntirish davomida ular namoyish qilinadi. Bu hol talabalarning o’qituvchi bayon etgan materialni obrazli qilib tasavvur etishiga, chuqurroq tushunishiga imkon beradi. Film o’quv materiali bayon etib bo’lingandan keyin, o’rganilganlarni umumlashtirish va yakuniy illyustratsiya qilish maqsadida ham namoyish qilishi mumkin. O’qituvchilar ko’pincha yo’l qo’yadigan jiddiy metodik xatolardan biri darsni odatdagi kinoseansga aylantirishdan iborat. Bu hollarda film darsning borishiga uzviy bog’lanmagan holda namoyish qilinadi, talabalar filmning o’quv materiali bilan ishlamaydilar, natijada uni yomon o’zlashtiradilar. O’quv videofilmdan foydalanish samaradorligi ko’p jihatdan talabalar bilish faoliyatining tashkil etilishiga, ularda film materialiga qiziqishni rivojlantirishga bog’liq. Bunga erishish uchun talabalarga ekranda ko’rganlarining amaliy ahamiyatini ochib berish yoki muammoli vaziyat vujudga keltirish kerak. Bu hol ish sharoiti o’rnatishga, talabalar faolligini oshirish va ularni vujudga kelgan muammoni hal qilish yo’lini izlashga shaylantirishga yordam beradi. O’qituvchi o’quv videofilmdan foydalanib, qanday didaktik maqsadni ko’zda tutmasin, qanday metodni tanlamasin, darsdagi ish, odatda, to’rt bosqichga bo’linadi:

o’rganiladigan mavzu bilan film mazmuni orasida bog’lanish o’rnatish; talabalarni filmni idrok etishga va faol ishlashga tayyorlash; o’quv videofilmni ko’rish vaqtida film materiali bilan ishlash; o’quv videofilm ko’rib bo’lingandan keyin uning materiali bilan ishlash. Kirish suhbatining qisqaligi va aniqligi talabalar e’tiborini asosiy masalaga qaratish imkonini beradi, videofilmni ko’rishdan oldin uning mazmuniga oid tushuntirish hamda savollar esa talabalarning bilish mustaqilligini oshiradi. Videofilm materiali ustida qilinadigan ish o’z ichiga faqat idrok etishni emas, balki uni rasm-obrazli tildan abstrakt tilga qayta kodlashni ham oladi. Videofilm ko’rish vaqtida materialni o’zlashtirish ham boshlanadi, ammo bu boshlang’ich bosqichdir, o’zlashtirish jarayoni, asosan, shundan keyingi ish bilan bog’liq bo’ladi. Bu bosqichda o’qituvchining bergan tushuntirishlari katta ahamiyatga ega. Material videofilm ko’rib bo’lingandan keyinoq o’zlashtirilishi zarur bo’lgan hollarda o’qituvchi ilgari belgilangan reja asosida, film namoyish qilishni tegishli joyda to’xtatadi. Videofilmning eng muhim kadrlarini boshqa ko’rsatma qo’llanmalardan ham foydalanib tushuntirib berish mumkin. Videofilm ko’rsatishni haddan tashqari maydalab yubormaslik uchun tanaffuslar soni ko’p bo’lmasligi kerak. Ba’zan o’qituvchi ta’lim oluvchilarning idrok etishini faollashtirish uchun, filmni ko’rish davomida talabalarga savollar berishi mumkin. Bunda savollar ham, javoblar ham qisqa bo’lishi lozim, aks holda talabalar e’tiborini filmdan chalg’itadi va bundan keyingi materialni o’zlashtirishga xalaqit beradi. Film ko’rish vaqtida beriladigan savollar film materiali bilan o’rganilayotgan mavzu orasida mantiqiy bog’lanish o’rnatishga yordam beradi. Videofilm bilan ishlashning so’nggi bosqichida talabalar savollar berishiga imkoniyat yaratish kerak. Javob qaytarishga film materialini yaxshi bilib olgan talabalarni jalb etish lozim. O’quv videofilmlari ovozsiz va ovozli bo’ladi. Darsda unisidan ham, bunisidan ham foydalanish mumkin. Agar suhandon so’zi savodli, dasturga

muvofiq tuzilgan, tomoshabinlarga tushunarli bo’lsa, masalani o’rganishni chuqurlatsa, undan darsda foydalanish kerak, suhandon so’zi yaxshi tuzilmagan, tasvirlarni ko’rishdan chalg’itadigan bo’lsa, o’qituvchi ovozli filmdan ovozsiz variantda foydalangani ma’qul, suhandon so’zi o’qituvchining izohlari bilan navbatlashib kelishi ham mumkin. Videofilm ko’rsatilayotganda o’qituvchi beradigan izohlarga alohida talablar qo’yiladi. Bu izohlar ekranda o’tayotgan kadrlarga mos bo’lishi kerak, aks holda talabalar e’tibori sochilib, ko’rganlarini ham, eshitganlarini ham mazmunini idrok etmaydilar. Ovozsiz filmlar yozuvlar orqali tushuntiriladi. Ba’zan o’qituvchilar ularni o’zlari o’qiydilar, ayrim o’qituvchilar bu ishni biror talabaga taklif qiladi, boshqa o’qituvchilar esa yozuvlarni talabalar ichida o’qishlariga imkon beradi. Agar o’qituvchi o’zidan so’z qo’shib ketishga mohir bo’lsa, filmdagi yozuvlarni uning o’zi o’qigani ma’qul. Agar talabalar filmdagi yozuvlarni tushunishga oldindan tayyorlangan bo’lsalar, ularni talabalar tovushsiz o’qiganlari ma’qul. Filmdaga yozuvlar murakkab va haddan tashqari uzun bo’lgan taqdirdagina o’qituvchi film teksti mazmunini o’z so’zlari bilan aytib berishi mumkin. Shunday qilib, o’qituvchi talabalar diqatini tasvirdagi hodisa yoki ob’ektni tushunish uchun muhim ahamiyatga ega bo’lgan detallarga vaqtida qaratishi lozim bo’ladi.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch. - Toshkent, 2008. 2. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha Harakatlar strategiyasi to`g`risida”gi Farmoni. - Toshkent, 2017 y, 16-fevral 3. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “Oliy ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga oid chora–tadbirlar to`g`risida”gi PQ-2909 qarori.- Toshkent, 2017 y, 20-aprel. 4. Oliy ta’lim. Me’yoriy – huquqiy va uslubiy xujjatlar to’plami. Toshkent, “Istiqlol”, 2013. 5. Mavlonova R., To’raeva O., Holiqberdiev K. Pedagogika.- Toshkent: “O’qituvchi”, 2001. 6. Azizxo ’ jaeva N . N . Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat .- Toshkent: TDPU, 2003. 7. Xodjabaev A.R., Xusanov I. Kasb ta’limi metodologiyasi. O’quv qo’llanma. – Toshkent, “Aloqachi”, 2007. 8. Tojiboeva D., Yo’ldoshev A. Mutaxassislik fanlarini o’qitish metodikasi. Darslik. – Toshkent, “Aloqachi”, 2009. 9. Sharipov SH.S., Vorobev N.A., Muslimov N.A., Ismoilova M. Kasbiy ta’lim pedagogikasi. - Toshkent, TDPU, 2005.

Похожие

Tarix darslarida texnika vositalaridan foydalanish

Tarix darslarida texnika vositalaridan foydalanish

Ta’lim jarayonida ta’lim oluvchi shaxsi

O’qitishda ko’rsatma, qo’llanmalar va texnika vositalaridan foydalanish

Ta’lim jarayonida texnologik yondashuv tamoyillari