Ta’lim jarayoni va mutaxassislik - Педагогиka - Рефераты

Ta’lim jarayoni va mutaxassislik

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Ta’lim jarayoni va mutaxassislik Reja: 1. Ta’lim jarayonining moxiyati va vazifalari. 2. O‘kitish jarayonining ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantirish funksiyalari. 3. Ta’lim jarayonining tuzilishi (boskichlari). 4. Ta’lim jarayonida o‘kituvchi faoliyatining xususiyatlari.

“O‘z mustakil fikriga ega bo‘lgan, o‘z kuchiga, o‘zi tanlagan yo‘lning to‘griligiga ishongan inson doimo kelajakka ishonch bilan karaydi. U jamiyatdagi fikrlar xilma- xilligidan cho‘chimaydi, balki zamonaviy bilim va falsafiy karashlarga, xayot haqikatiga suyangan xolda har kanday garazli niyat, taxdid va intilishlarni fosh kilishga kodir bo‘ladi”. I.A.Karimov Ta’lim jarayonining ilmiy, nazariy uslubiy va amaliy asoslarini, ya’ni ta’lim, bilim berish, o‘kitish nazariyasi bilan pedagogikaning mustakil bo‘limi didaktika shugullanadi. Didaktika – grekcha so‘z bo‘lib, ”didasko”, ya’ni o‘kitish, o‘rgatish ma’nolarini beradi. Ta’lim konuniyatlarini o‘rganish, taxlil kilish jarayonida ta’lim tushunchasi uning moxiyati mazmun va vazifalari, o‘kitish prinsiplari, shakllari haqidagi bilimlarni bayon etiladi. Ta’lim – inson bilish faoliyatining eng murakkab turlaridan biri bo‘lib, individual psixik rivojlanishni va bilimlarni o‘zlashtirishni ancha tezlashtiradi. O‘kituvchi ta’lim jarayonida fakat bilim berish bilan chegaralanmaydi, balki bu jarayonda o‘kuvchi, talabaga ta’sir ko‘rsatadi, bu esa ularning bilim olishlarini yanada faollashtiradi, natijada o‘kuvchi ta’lim jarayonining faol ishtirokchisiga aylanadi. Ta’limdagi yutuklar, avvalo o‘kituvchiga boglik. Mutaxassis sifatida o‘z fanini chukur bilishi, pedagogik mulokot ustasi bo‘lishi, psixologik-pedagogik va uslubiy bilim va malakalarni egallagan bo‘lishi, har xil pedagogik vaziyatlarni zudlik bilan o‘rganish va baxolash, pedagogik ta’sir ko‘rsatishning makbul usul va vositalarini tanlab olish kobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. Ta’limning asosiy vazifasi shaxsni ilmiy bilimlar, ko‘nikma va malakalar bilan kurollantirishdan iborat. Ta’lim inson bilish faoliyatining bir turi sifatida bir necha ma’noni bildiradi. Ya’ni: ta’lim oluvchilarda bilim ,ko‘nikma va malakalar hosil kilish, ularda dunyokarash, fikr va e’tikodlarni shakllantirish hamda ularning kobiliyatlarini o‘stirishdir. Ta’lim orkali yosh avlodga insoniyat tajribasi orkali to‘plangan bilimlar beriladi, zaruriy ko‘nikma va malakalar hamda e’tikodlar shallantiriladi.

Ta’lim o‘kituvchi va o‘kuvchilarning birgalikdagi faoliyati bo‘lib, u ikki tomonlama harakterga ega, ya’ni unda ikki tomon o‘kituvchi va o‘kuvchi faol ishtirok etadi. O‘kituvchi anik maksadni ko‘zlab, reja va dastur asosida bilim, ko‘nikma va malakalarni singdiradi, o‘kuvchi esa uni faol o‘zlashtirib oladi. Bildirish, bilish murakkab, kiyin, ziddiyatli jarayondir. Bu jarayonda inson psixikasiga tegishli sezgi, idrok, tasavvur va tafakkur kabi jarayonlar faol ishtirok etadi va muxim rol o‘ynaydi. Ta’lim berish, yoshlarga bilim berish, ularda ko‘nikma va malakalarni hosil kilish, yangi haqikatlarni ocha olishga kodir bo‘lgan ijodiy mantikiy tafakkurni tarbiyalashdir. Ta’lim o‘kuvchi-talabalarning o‘zlashtirish, o‘zida bilish kobiliyatlarini hamda fikrlash operatsiyalari va harakatlarini hosil kilish jarayonidir. Bu passiv jarayon emas, balki o‘kuvchiga noma’lum faol, ijodiy faoliyat, mexnat jarayonidir. Ta’lim jarayonida ta’lim oluvchi bilmaslikdan bilishgacha, noto‘gri va noanik bilishdan tobora to‘likrok va anikrok, chukurrok bilishgacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tadi. Bilimlarni o‘zlashtirish jarayonida sezgi, idrok, tasavvur, tafakkur kabi psixik jarayonlar faol ishtirok etadi va amaliyotda sinab ko‘riladi. O‘kituvchi, o‘kuvchi va talabalardagi fikrlash jarayonni to‘gri yo‘lga solish uchun amaliyot har kanday bilishning negizidir, degan koidani hisobga olishi zarur. O‘kuvchi va talabalarning erkin fikrlash kobiliyatini o‘kuv va amaliy mashgulotlar o‘tkazish yo‘li bilan o‘stirish lozim. O‘kuvchi, talaba tafakkur jarayonida vokelikni taxlil kilishni va takkoslashni, bilimlarning o‘zlari uchun tushunarli soxalaridagi sabab-xulosalar chikarishni o‘rganadilar, ya’ni oddiy, so‘ngra esa ancha murakkab tushuncha hamda fikr-muloxazalar hosil kilishni bilib oladilar. Ta’limda o‘kituvchi bilim berish bilan cheklanmaydi, u o‘kuvchilarning fikrlash faoliyatiga ham raxbarlik kiladi, o‘kuvchilarda ishdagi mustakillik, ijodkorlik kobiliyatlarini o‘stiradi va shu tarika o‘rganilayotgan narsaning ongli ravishda o‘zlashtirib olinishga erishiladi. Materialni idrok kilishlari va tushunib

olishlari bilan birga, uni puxta esda saklab kolishlari to‘grisida ham gamxo‘rlik kiladi. O‘kituvchi o‘kuvchi-talabaning bilish faoliyatlarini tashkil kilish maksadida o‘kuv ishlarini olib borar ekan, avvalo ta’lim jarayoni orkali uch vazifani, ya’ni bilim berish orkali uch maksadni xal kilishi lozimligini unutmasligi kerak. Bu maksadlar o‘kituvchi va o‘kuvchilar faoliyatini birlashtiradi. 1) Ta’limiy maksad – o‘kuv materiallarining mazmunini bilish, ya’ni ushbu fanga tegishli ilmiy bilimlarni o‘zlashtirish va amaliyotga tadbik kila olishdir. 2) Tarbiyaviy maksad – fan asoslarini o‘zlashtirish orkali uning mazmunida yotgan goyalar, dunyokarashlar ta’sirida o‘zining shaxsiy sifatlarini, imon- e’tikodlarini shakllantirishdir. 3) Rivojlantiruvchi maksad – ta’lim jarayoni ta’sirida shaxsning akliy kamolotini bilish kobiliyatini, o‘kishga, mexnatga bo‘lgan munosabatini rivojlantirishdan iborat. Bu maksadlarni amalga oshirish natijasida o‘kuvchi- talabada mustakil ishlash iste’dodi paydo bo‘ladi. Uni o‘ylashga o‘rgatadi, ta’lim jarayonida tafakkur xukmronlik kiladi. Ta’lim turli boskichlarda amalga oshadi. Birinchi boskich – o‘kuv materiallarini idrok kilishdan iborat. Bunda o‘kuvchi-talaba ta’limning mazmuni bilan tanishib, o‘zining bilish vazifalari nimalardan iborat ekanini tushunib oladi. Bunda sezgi, idrok, tasavvur kabi jarayonlar faol ishtirok etadi. Ikkinchi boskich – ular o‘kuv materiallarini tushunib oladilar, uning moxiyatini anglaydilar va umumlashtiradilar.Natijada ularda yangi bilimlar paydo bo‘ladi. Buning uchun ular analiz, sintez, takkoslash, xulosa chikarishdan foydalanadilar. Uchinchi boskich – yangi bilimlar, mashklar, mustakil ishlar, o‘kituvchining ko‘shimcha izoxlari orkali mustaxkamlanadi. To‘rtinchi boskichda – ular o‘zlashtirib olgan bilimlarini imkoniyatga karab amaliyotga tadbik kiladilar.

Bularni bilish orkali o‘kituvi ta’lim-tarbiya jarayonini samarali boshkarishi mumkin. Shuning uchun o‘kuv jarayonining hamma boskichlarida o‘kituvchi yetakchilik va boshkaruvchilik rolini o‘ynaydi. Yukoridagi fikrlardan xulosa chikaradigan bo‘lsak, o‘kitish jarayoni bilish faoliyatining muxim tarmogi sifatida kator vazifalarni bajaradi. Jumladan: 1) o‘kuvchi va talabalarda bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil kiladi; 2) ularda dunyokarashni, ishonch va e’tikodlarini o‘stiradi; 3) yoshlarni muayyan darajada o‘kimishli, madaniyatli, tarbiyali kishilar bo‘lib yetishishlariga, kobiliyat va iste’dodlarini o‘stirishga erishiladi. Bu vazifalarni muvaffakiyatli xal etish uchun o‘kituvchida o‘z kasbiga layokat bo‘lishi lozim. Layokatlilik pedagogik mexnatni muvaffakiyatli bajarishga kodir bo‘lishdir. Bu avvalo, pedagogik kasbning ijtimoiy roli va zaruriyatini yakkol tasavvur kila olishida ko‘rinadi. Bundan tashkari o‘kituvchi, o‘kuvchiga o‘z faoliyatining ob’ekti sifatida kizikib karashi, uning ehtiyoj va xususiyatlarini tushuna bilishi lozim. Bundan tashkari o‘kituvchi ta’lim jarayonida har bir o‘kuvchi-talabaning bilimi va tarbiyalanganlik darajasini aniklay olishi va hisobga olishi, o‘kuv materiallarini to‘gri tanlay bilishi, taxlil kila olishi va umumlashtira bilishi pedagogik maxorat uchun zarur bo‘lgan ta’lim usullari, vositalari va shakllarini mukammal bilish, o‘kuvchiga nisbatan talabchan bo‘lish pedagogik vaziyatga karab ulardan o‘rinli foydalana olish, ta’lim natijalarini dastlabki va keyingi ko‘rsatkichlar bilan takkoslash, taxlil kilish va xulosalash kabilar. Xullas, o‘kituvchi keng ko‘lamdagi didaktik bilimlarga, pedagogik maxoratga ega bo‘lishi lozim. Shundagina o‘kituvchi, kadrlar tayyorlash Milliy dasturi talablari darajasida ta’lim jarayonini tashkil kiladi va boshkaradi.

ADABIYOTLAR: 1. Karimov I.A. Donishmand xalkimizning mustaxkam irodasiga ishonaman. (“Fidokor” gazetasi muxbiri savollariga javoblari). T. 2000. 2. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”. T. 1997. 3. Munavvarov A.K. Pedagogika. T.”O‘kituvchi”. 1996. 4. Ilina T.A. Pedagogika. Uchebnaya posobiya. M. 1985. 5. Tursunov I., Nishonaliyev U. Pedagogika kursi. T. 1996. www.pedagog.uz www.ziyonet.uz

Похожие

Ta’lim jarayoni tizim sifatida

Ilmiy pedagogik tadkikot metodlari. Pedagogik jarayon va mutaxassislik

Mutaxassislik fanlarini o`qitish metodikasi faniga kirish

O'qituvchi va o'quvchilar orasidagi muloqot jarayoni

Ta’lim metodlari va vositalari