Синф раҳбарининг шахс ва жамоани ўрганиш методикаси - Педагогиka - Рефераты

Синф раҳбарининг шахс ва жамоани ўрганиш методикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107.5 KB

Синф раҳбарининг шахс ва жамоани ўрганиш методикаси Режа: 1.Синф жамоасини ташкил этиш ва тарбиялашга қўйилган талаблар. 2. Синф жамоасини тарбиялаш ишини режалаштириш. 3. Синф жамоаси билан ишлаш ва унга рахбарлик килиш.

Жамоа назарияси коидаларига мувофик, уни яратиш методикаси ишлаб чикилган. Унинг умумий асослари куйидагилардан иборат: талаблар куйиш, фаолларни тарбиялаш, укув, мехнат, ижтимоий-сиёсий ва оммавий-маданий фаолиятдаги истикболларни ташкил этиш, соглом жамоатчилик фикрини шакллантириш, ижобий анъаналарни яратиш ва купайтириш. Таърифланган бу коидалар ҳар кандай жамоа (таълим муассасаси, синф жамоаси, таълим муассасасидан ташкари ўқувчилар бирлашмаси ва хоказолар)ни шакллантириш ва ривожлантариш учун кулланма хисобланади. Мазкур бобда гaп синф жамоасини барпо этиш ва ривожлантириш, синф раҳбарининг шу йуналишдаги иши хакида боради. Тарбия методларини танлашда уларнинг жамоанинг ривожланиш даражасига мослиги муваффакиятнинг муҳим шарти хисобланади. Шунинг учун ҳар бир педагог тарбиявий ишни синфдаги жамоа муносабатларининг ривожланиши даражаси (боскичи, даври)ни аниклашдан бошлайди. Педагогнинг эса янги синф билан куп марта иш бошлашига туғри келади: ўз мехнат фаолиятининг дастлабки йилида, синфни навбатдаги битириб чикиш мавсумидан кейин, бахзан эса таълим муассасасида вужудга келган вазият тақозоси билан. Синф раҳбари узининг методлари жамоанинг ривожланишига тускинлик килмаслиги учун шундай кейинги ишлари давомида вакти вакти билан жамоанинг ривожланиш даражасини англаб туради. Назарияда жамоа ривожланишининг уч ёки туртта даражаси ажратиб курсатилади («Педагогика» дарслиги нинг тегишли бобига к аранг). Бошлангич даража педагогнинг куч-гайрати натижасида синфда ўрнатилган муайян даражадаги тартиб, интизом билан, тарбияланувчиларнинг унча катта бўлмаган қисми синф раҳбарининг ҳаракатларини қўллаб-қувватлаши билан изохланади. Тарбия жараёни ўз – ўзини тарбиялаш жараёнига ўтганда юксак даражага эришилади. Айрим ўқувчилар ва умуман жамоа уз фаолиятини мустакил режалаштиради ва ташкил этади, ўзига ва бир-бирига талаблар

куяди ва ўз-ўзини назорат килади. Синф раҳбари ва ўқувчилар жамоаси ўй- ниятлари ва ишларида биргадирлар. Паст даражадан юқори даражагача борадиган йул узоқ бўлиб, муайян қийиичиликларни бартараф этиш билан кечади. Айни пайтда жамоани шакллантириш юзасидан олиб бориладиган ишлар жуда қизиқарлидир. Бу синф раҳбарининг асосий ишидир. Умуман таълим муассасаси тарбиячисининг асосий натижалари бу иш қ ан чалик муваффақиятли ўтишига борлик бўлади. Агар ўқувчилар жамоаси барпо этилмаган бўлса, ўқувчи таълим муассасасини ҳеч афсусланмай тарк этади, ҳ атто кейинчалик ўқиган йилларини эсламайди хам. Ўқувчилар жамоасини иноқ жамоага бирлаштнрган мохир синф раҳбари қўлида тарбияланган одам бахтлидир. Улғаяётган киши, фукаронинг хаётдаги мавқеини шакллантиришда, унинг хаёт йулини белгилашда ўз вазифасини англаш синф раҳбарининг тарбияланувчилар жамоасини барпо этиш юзасидан олиб борадиган фаол ва қатъий фаолиятининг зарур шарти хисобланади. Жамоа шаклланиш босқичлари. Жамоанинг ривожланиш даражасини белгилаш методикаси кўп. Унинг мохияти у ёки бу ривожланиш даражасидаги жамоа норматив таърифини аниқ жамоа таърифи билан таққослашдан иборатдир ижтимоий аҳамиятга эга бўлган мақсаднинг, педагоглар билан ўқувчиларнинг биргаликдаги ҳар томонлама собитқадам фаолиятининг, ўзаро масъулиятли муносабатларнинг мавжудлиги; ўз-ўзини бошқариш органларининг фаолияти ва хоказо. Ўқувчиларнинг жамоа турмуш нормалари ва қоидаларининг, интизомнинг бузилишига муносабатларини кузатиб, жамоанинг ташкилий тузилиши таъсирчанлигига ишонч ҳосил қилиш мумкин. Жамоа ривожланишининг дастлабки босқичида ўқувчилар тарқоқ бўлиб, уларда якдил фикр ва синф раҳбари таяниши мумкин бўлган таъсирчан фаоллар бўлмайди. Шунинг учун бундай жамоада салбий ходисалар очик муҳокама қилинмайди, мустақил жамоа қарори қабул қилинмайди ва ҳоказо. Агар жамоа ривожлашишнинг иккинчи босқичида бўлса, номигагина эмас, балки

педагогнинг ҳаракатларни қўллаб-қувватлайдиган ҳққиқий ҳаракат қилувчн фаоллар бўл са, унинг айрим ўқувчилар ва жамоа олдига муайян талаблар куйишини кузатиш мумкин. Жамоанинг ривожланиш даражасидан далолат берадиган муҳим белгилардан бири — ўқувчиларнинг бир галикдаги фаолиятга иштиёқи чиқинди қоғоз ёки метал лом туплаш, кечага тайёргарлик куриш каби таълим муассасалари тажрибасида мунтазам учраб турадиган ишларда кузга ташланади. Синф раҳбари жамоанинг ривожланиш даражасини белгилаш учун ўқувчиларда уларнипг ҳозирги ва бўлажак хаётларида ижтимоий ахамиятга молик мақсадлари мавжудлигиии билиши муҳим , яъни жамоа нинг хаётий фаолияти истиқболларини барча ёки айрим ўқувчилар қабул қилишини ва бу истикболларнинг хусусияти кандайлигини билиб олиш зарур. Агар булажак шанбалик ёки байрам кечаси ўқувчилар учун фаолиятга ундовчи воқеа бўлса ва бу яқин истиқбол фақат айрим ўқувчилар ва фаоллар учун аҳамиятли бўлса, жамоа ривожланишининг иккинчи боскичи хакида гапириш мумкин. 1 Жамоанинг ривожланиш даражасини аниклашда ўқувчиларнинг факат синфдан ташкари фаолиятида намоён буладиган муносабатларни таълил этиш билангина чекланиб булмайди. Синф раҳбари ишининг узига хос хусусияти шундан иборатки, у оддий ўқувчилар жамоасини эмас, балки ўқувчилар жамоасини шакллантиради. ўқувчиларнинг асосий вазифаси укишдан иборат. Шунинг учун синф раҳбари даставвал ўқувчиларнинг укишга кандай муносабатда эканликларини, узларини дарсда кандай тутишларини, уй вазифаларини сидкидилдан бажаришлари ёки бажармасликларини аниклайди. Ва, нихоят, энг муҳими — уларнинг укишдаги мулжаллари нималардан иборат, бу мулжаллар ижтимоий мохиятга молик ёки молик эмаслиги хисобланади. 5- синфда шпаргалкалар, айтиб туришлар, кучириб ёзишлар авж олган эди, ўқувчилар буни тан олишдан хам уялишмас, бундай холни узига 1 Ражабова С. «Касб - ҳунар коллежи ўқитувчисининг касбий маҳоратини оширишнинг ташкилий педагогик асослари» номзодлик диссертацияси.Т., 2004.

хос дустлик, жамоатчилик деб хисоблашарди. Анкета саволларига жавоб олишда «Сен шпаргалкага кандай муносабатдасан?» деган саволга факат бир ўқувчи — Мадина бундай деб ёзди: «Айтиб туришни ва айтиб туришдан фойдаланишни узимга эп курмайман». Анкета саволларга жавоб қайтариш натижаларини мухокама килиш чогида купчилик Мадинанинг тутган катъий йулидан газабланишди: «Каранглар, каидай магрурланиб кетиб-ди! Кадр- киммат бизда хам бор, лекии у алгебра буйича контрол ишга нисбатан анча муҳимрок, ишларда намоён булади». Синф раҳбарига бу синфда ишлаш жуда кийин эди. Бу ерда купгина кобилиятли ва яхши узлаштирадиган, айни пайтда колок укишда жуда катта кийинчиликларга дуч келаётган ўқувчилар хам бор эди. Дарсдан ташкари пайтларда турли тадбирлар — кечалар, учрашувлар, экскурсиялар утказиларди. Лекин буларнинг хаммаси энг муҳим нарсага — ўқувчиларнинг таълим жараёнига муносабатига ва бу жараёндаги узаро муносабатига таъсир курсатмасди. Купчилик ўқувчилар ўқиш — хap бир кишининг шахсий иши, деган принцнпга амал киларди. Юкорида 'баён этилган вазият синф жамоаси ривожланиш даражасининг пастлигидан далолат беради. Жамоанинг тарбиявий таъсири. Педагог синф билан ишлашнинг дастлабки боскичида турли вазиятларга дуч келиши мумкин. Синфда хакикий жамоа муносабатлари булмаслиги мумкин, бунда педагог ишни бошидан бошлашига тугри келади. Купинча бундай холат янги шаклланган, «йигма» синфларда, янги курилган таълим муассасаларида булиши мумкин. Тугри, бошка холларда хам шундай булиши, аввалги синф раҳбарининг куч- гайрати муваффакият келтирмаган були ши, таркиби узгармаган жамоа юқори курсдаги синфларда хам шаклланмаслиги мумкин. Иккинчи томондан, синф раҳбари синф билан иш бошлар экан, ҳар доим жамоа ривожланишининг бошлангич даври билан иш куради, деб мулжаллаб булмайди. Бошлангич ўқиш дарвларида купинча яхши синф жамоалари шаклланади. Педагог бундай холда жамоа фаолиятининг аввалги

тажрибасини таълил этади ва унинг анча юкори ривожланиш даражасига мос келадиган тарбия методларини куллайди. Куйидагиларни таъкидлаш зарур. Жамоанинг ривожланиш даражасини аниклашнинг энг ишончли усули — ўқувчиларни улар билан дарсда, дарсдан ташкарида, таълим муассасаларида, таълим муассасаларидан ташкарида узаро фаол хамкорлик қилиш жараёнида кузатишдан иборатдир. Махсус диагностик усуллар, масалан, анкета таркатиш, педагогии вазиятларни вужудга келтириш ва бошкалардан хам фойдаланиш мумкин. Лекин бу усуллар синфини жуда эхгиёткорлик билан, катта педагоглик одоби билан куллаш лозим. ўқувчиларни урганишнинг ҳар бир усули айни вактда тарбия усули хам эканлиги педагоглар учун конун булиб колиши керак. Эхтиётсизлик билан утказилган анкета таркатиш, айникса унинг натижаларини мухокама килиш ўқувчиларни жипслаштириш урнига уларнинг ораси бузилиб кетишига олиб келиши мумкин. Келтирилган мисолда анкеталарни мухокама килиш педагог томонидан пухта тайёрланган, укдан «портлаш» усули сифатида фойдаланилди ва бошка чоралар билан мустаъкамландики, улар тагида куйирокда суз юритилади. шахслар, айникса катта усмирлар узларини «урганишларини» хуш курмайдилар. Шунинг учун турли хил анкеталарни ошкора ва самимий жавоблар олишга умид килгандагина куллаш тавсия этилади. Педагог жамоанинг кучли ва заиф томонларини англаш учун педагогик вазиятлар вужудга келтиришни қўллайди. Лекин бунда шуни эсда тутиш керакки, ўқувчи камчиликларини хамманинг уртасида ёркин намойиш этиш уни маънавий халок этиши, калбини жарохатлаши мумкин. Шундай вазиятларни вужудга келти риш керакки, улар салбий томонларни эмас, ҳар бир шахсда одатдаги шароитда бошкалардан яширинган ижобнй томонларни хам очиб берсин. 2 Синф раҳбари жамоа ривожланишининг аникланган даражасига караб тарбия усулларини танлайди. Бунда педагогларнинг ёш хусусиятларини 2 А.Б.Исимова “Дарсдан ташқари таълим – тарбия жараёнида ўқувчиларда соғлом турмуш тарзини шакллантиришнинг педагогик шарт шароитлари” номзодлик диссертацияси. Т., 2004.

хисобга олиш кушимча шарт хисобланади. Бу хакда гапирмаса хам буларди, чунки бу шарт педагогик принциплардан биридир. Шу билан бирга, ишни энди бошлаган педагог, айникса синф раҳбари тарбия усулларини эмас, балки шаклларини танлашда уз тарбияланувчилари ёшини хисобга олиши муҳимдир. Бунда бир хил усуллар — талаблар, топшириклар ва хоказолар турлича изохланади. Куйи синфларда купгина талаблар, коидаларни тушунтириш, хатто айрим «зерикарли» вазифаларни бажаришга ургатиш купинча уйин шаклида утказилади. кичик синфларда тарбия шакллари анча жиддий, амалий тус олади, лекин имкони борича уларга усмирларда иштиёк уйготишга кодир булган романтик тус бериладн. Юкори синфларда чукур тушунтириш ишлари олиб бориш, хатто маънавий талабларни фалсафий асослаб бериш талаб этилади. Жамоани шакллантнришнинг дастлабки боскичида синф раҳбаридан айиикса куп шахсий куч-гайрат сарф этиш талаб этилади. Бунда, юкорида таъкидлаб ўтилганидек, вазият шундай бўлиши хам мумкин, яъни синф янги эмас, ўқувчилар бир неча йилдан буён бирга укишлари, жамоа эса таркиб топмаган ёки «сочилиб кетган» булиши мумкин. Педагог ҳар кандай холда хам уз утмишдошларининг хатоларини такрорламаслик учун вужудга келган вазиятни таълил этади ва бунинг педагогик сабабларини аниклайди. Куйилган вазифаларни хал этиш истикболларни олга суришдан бошланади. Жамоа кандай боскичда турмасин, унинг олдида бир вактнинг ўзида я қ ин, урта ва узо қ истикболлар булиши керак. Тажрибанинг курсатишича, ўқувчиларнинг шахслараро муносабатлари жамоа тусини олмаган бошлангнч боскичларда синф раҳбари ўқувчиларнинг шахсий манфаатларига дахл киладиган якин истикболларни уртага куйиш ва руёбга чикариш тугрисида уйлашига тугри келади. Якин истикбол сифатида одатда куп тайеркгарликни талаб килмайдиган, лекин шу билан бирга киска муддатли амалий муомала: экскурсия, маданий юриш, шаҳар ташкарисига сайрдан хурсандчилик етказадиган кизикарли ишлар танланади. Бу кичик тадбирларни тайёрлаш ўқувчиларнинг фаол педагогик ердам остида муайяи

куч-райрат сарфлашларини ва ташкилотчилик фазилатларини намоён этишларини талаб килади. Бундай жамоа тадбирларини утказиш чогида фаол ўқувчилар аникланади. Шуни ёдда тутиш муҳимки, истикболлар (якин, ур та, узок истикболлар) жамоа хает фаолиятининг барча: укув, ижтнмоий-сиёсий, мехнат ва оммавий-маданий сохаларини камраб олган булиши керак. Бундай ёндашув факат «кунгилочар» истикболларни олга суриш йулидан бориш хавфидан халос булишга ёрдам беради. 3.2. Синф жамоасини ўрганиш ва уни дастурини ишлаб чиқиш 1. Ўқувчилар тўғрисида умумий маълумот * ўқувчи қаерда яшайди; * ота-онасини касби ва иш жойи; * оила ахзолари ва уларнин моддий таъминланганлиги; * оилада ота-онасининг ўзаро муносабати; * ўқувчи режими; * оиланинг хўжалик ишларида ўқувчининг иштироки; * ўқувчининг ҳаётида энг муҳим воқеалар; * ўқувчи соғлиги тўғрисида маълумот 2. Ёшлар тараққиётининг умумий ҳолати * умумий тараққиёт ( нутқ маданияти, дунёқараш, ҳарактери, кино, театр, музей, стадионларга бориш); * ўқишга бўлган муносабати; * ўқувчининг давомати; * ўқувчининг жисмоний меҳнатга муносабати; * ўқувчининг интизоми, хулқи, тиришқоқлиги; * ўқувчининг қизиқиши (ўқишга, спортга). 3. Ўқувчининг жамоат ишларига иштироки * синфнинг жамоат ҳаётида иштирок қилиш; * жамоат ишларининг бажарилиши ҳарактери;

* ўқувчининг синфда обрўи ва мавқеи. 4. Ўқувчи шахсининг асосий хусусиятлари * жамоатчилик, дунёқараш; * ўқувчининг маданий сифатлари, Ватанни севиш, дўстлик, инсонийлик, байналминаллик; * иродалик ҳарактери ва хусусиятлари ( мақсади бўлиш, фаоллик, ботирлик, ташкилотчилик, мустақиллик, интизомлилик, мардлик, камтарлик ва ҳоказо); * ўқувчи мижозининг хусусиятлари ва унинг руҳий жараёни (нутқ, диққат,хотира, хаёл, руҳий ҳолатлар). 5. Ўқувчини ўрганиш асосида синф раҳбари қуйидаги чора- тадбирларни тузади. * ўқувчиларни қайси сифатларини тарбиялаб ривожлантириш лозим; * ўқувчи ахлоқидаги камчиликларни бартараф қилиш учун нималар қилиш керак; В. Синф жамоасини ўрганишининг намунавий дастури 1. Синф ҳаёти. * синфдаги ўқувчиларнинг ёши, руҳий, физиологик ва гигёник ҳолатлари; * ўқувчиларнинг шахсий тараққиёти, Маърифатлилик жиҳатлари; * синфдаги жамоатчилик ишлари. 2. Синфнинг ҳамжиҳатлилиги ва уюшқоқлиги. * ўқувчиларнинг ўзаро муносабати; * ўқувчиларнинг биргаликда меҳнат қилишлари ва унинг вақти; * қизлар ва уғил болаларнинг дўстлиги ҳамда ҳамфикрлиги; * жамоа ахзоларини ҳимоя қилиш; * ютуқ ва муваффақиятсизлигини англай билиш; * мактаб томонидан кўрилган чора-тадбирларда синф ўқувчиларининг иштироқи; * миллатлараро муносабат.

3. Синфнинг ташкилотчилиги. * жамоа бўлиб қиладиган ишларни ўқувчилар ўзлари мустақил равишда қила оладиларми ёки йуқми; * вазифа топшириқларни ўқувчилар ўзаро тақсимлай оладиларми, йуқми; * ўқувчиларнинг синф мажлисида қабул қилинган қарорларга итоат қиладиларми ёки йуқми. 4. Синфда ҳамкорлик. * ўқувчилар ўз ўртоқларининг қайси одатларини махқул кўрадилар ва қайси номахқул деб ҳисоблайдилар; * рағбатлантириш ва чора кўришни ўқувчилар қандай тушунадилар; * синфда қабул қилинган чора-тадбирларни амалиётда қўллаш орасида фарқ борми; * синфда танқид ва ўз-ўзини танқид қилиш мавжудми. 5. Синфда дўстлик алоқаларининг ҳарактери. * ўқувчиларнинг мактаб ва ундан ташқарида ўзаро дўстлик муносабатлари қандай; * ўқувчилар бир-бирига нисбатан сезгирлик, кузатувчанлик хусусиятларига эгами; * ўртоқларига нисбатан ўқувчичанлиги; * ўртоқларининг камчиликларини кўра биладими, йуқми; * синфнинг аълочилар, зукко, ишбилармон ўқувчиларнинг дарсдан кетиб қоладиган, ўзлаштирмоқчи ўқувчиларга муносабатлари қандай; * жисмоний жиҳатданзаиф бўлган болаларга қандай ёрдамлар берилади, 6. Синф фаоллари. * фаоллар ҳайати; * уларнинг синфдаги обрўлари; * фаолларнинг ўртоқларига нисбатан муносабатлари;

* фаоллар синфдан ажратиб турадиларми, синфдагилар уларни ҳурмат қиладиларми ёки йуқми. 7. Синфнинг мактаб билан алоқаси. * мактабда бўлган ҳодисалардан, бошқа синфлардан синфнинг хабари борми; * мактабнинг яхши йўлга қўйилиши учун синф ўқувчилари таклифлар киритиб турадиларми; * мактаб талабларини синф қандай бажаради; * синфнинг бошқа синф ўқувчилари билан кандай алоқаси бор; * мактаб тадбирий чораларини режалаштиришда синф ўқувчилари қандай иштирок этадилар. Ўқувчилар жамоасининг юқорида кўрсатилган усуллар билан ҳолатини ўрганиш ўқитувчига кўп имкониятлар беради. Тажрибали ўқитувчилар ҳамма вақт бирор синфнинг раҳбарлигини олишдан аввал, олдин синфни батафсил ўрганадилар, бу эса кейинчалик синф раҳбарига вақтни тежашга, аниқ иш режаларини тузишда ва ўз фаолиятини ўқув йили давомида белгиланган тарзда амалга оширишга ёрдам беради. Синф жамоасини ташкил этиш ва тарбиялаш ишини режалаштириш. Синф раҳбари ишини режалаштиришда мактаб умумий иш режасидан келиб чиқиб аниқ синф режасини тузишда параллел синфларда кўриладиган чора-тадбирларни ҳисобга олиш жуда муҳимдир. Мактабнинг тарбиявий иш режасининг ўқув йилининг бошида педагогик жамоа мажлисида тасдиқланиб олинади. Ҳар бир синф раҳбари ўз синфи тарбиявий иш режасини мактаб тарбиявий иш режасида кўрсатилган чора-тадбирларни ўз синфида таалуқли бўлган қисмларини киритиб режа тузади. Ўқувчиларни тарбиявий ишни мактабнинг таъминий тарбиявий ишлар мазмунига мувофиқ бир синф ёки параллел синфнинг раҳбарлари мажлисида ўқувчини ёшига, руҳий, физиологик хусусиятларига мос келадиган

тарбиявий чора-тадбирлар бажарилиши режага киритилиб, тасдиқланиб олинади. 1. Синф тавсияномаси. синф раҳбари тарбиявий иш режасининг асоси ҳисобланади. Амалда синф раҳбарининг киритиладиган тарбиявий ишлари хилма-хилдир. Мамлакатимизнинг турли туманларида, шаҳар ва қишлоқларда жойлашган ўқув юртларининг ўзига хос тарбиявий анъаналарини ҳисобга олмасак, тарбиявий иш режаларига киритиладиган масалалар бир-бирига жуда ўхшаб кетади. Синфнинг муфассал педагогик тавсияномасида аниқ кўрсатилган тадбирий чоралар қайси тартибда берилишида қарамасдан тарбиявий ишларнинг мақсад ва вазифалари доимийлигича қолади. Масалан, синф раҳбарининг иш режасига қуйидаги бобларни тавсия этиш мумкин: ғоявий- сиёсий дунёқарашни шакллантириш; ўрта махсус таълимни амалга ошириш; ахлоқий тарбия, жамоани ташкил этиш; ўқувчиларнинг таҳлилига ёрдам кўрсатиш; ижтимоий фойдали меҳнат ва касб танлаш; экологик ва тежамкорлик руҳида тарбиялаш; ижтимоий камолот, дарсдан ташқари тарбиявий ишлар; ота-оналар билан ишлаш ва ҳоказолар киради. Юқорида кўрсатилган тавсиялар қатор йиллар давомида иш жараёнида амалда синалган бўлиб, синф раҳбарининг иш доирасида муҳим ўринни эгаллайди. Режага киритилган чора-тадбирларнинг аниқлиги, ҳар бир бажарадиган тарбиявий ишнинг аниқ ва тушунарли ташкил этилиши, режадаги ҳар бир бажарадиган ишларнинг аниқ ва равшан кўрсатилиши, чора-тадбирларни тайёрллаш. Уларни ўтказиш натижаларини якунлаш ва шунга ўхшашлар тарбиявий ишлар режасининг асосий моҳиятини ташкил этади. Синф раҳбарининг иш режаси одатда бир ўқув йили учун ярим йиллик ёки чоралик муддатларига мўлжалланиб, мактаб раҳбари томонидан тасдиқланади. Тарбиявий иш режаларини эса қисқа муддатларга тузиш мақсадга мувофиқдир.

Синф раҳбари тарбиявий иш режасини тузишда синф фаоллари, ўқувчилар, ота-оналарни жалб қилади. Синф тарбиявий иш режасида кўрсатилган чора-тадбирлар такрор бўлмаслиги учун мактаб, жамоатчилигининг иш режалари билан солиштирилиши лозим. Тарбиявий ишларни режалаштиришда ўқувчиларнинг ёши, кундалик режими, йил фаслларининг кунлари, об-ҳаво назарда тутилади ва белгиланганидан ортиқ дарсдан ташқари ишлар, ортиқча жамоат ишларини режага киритилишига йўл қўйилмайди. Синф раҳбарининг тарбиявий иш режаси мактабнинг муҳим ҳужжати ҳисобланади. Синф тарбиявий иш режасини тузиш ва уни амалга оширишда синф раҳбари махмурият ва мактаб органлари олдида жавобгар шахсдир. Синф раҳбарининг низомида уқтириб кўрсатилганидек, синф раҳбари,албатта, ярим йиллик, бир чоралик тарбиявий режа асосида иш олиб бориши керак. Тажрибалар шуни кўрсатмоқдаки, тарбиявий иш режалари чораклик ёки ярим йилликни тартибли олиб бориш маъсулиятли иш бўлиб, у синф ўқувчилари ва фаолларнинг орасида муҳокама қилиниши лозим. 2. Тарбиявий режаларни тузишда қўйиладиган асосий талаблар. Синф раҳбарининг тарбиявий иш режаси ҳақиқий ҳужжат бўлиши учун у бир қатор педагогик психологик талабларга жавоб бериши лозим. Бу талаблар қуйидагилардан иборатдир: А. Режанинг маълум мақсадли бўлиши лозим. Тарбиявий иш режаси агар ўз ғоявийлиги жиҳатидан мақсадли ва мукаммал бўлса, асосли ва тўғри деб ҳисобланади. Режанинг қисмида ғоявий-сиёсий ишларга ва ижтимоий фойдали меҳнатга ўқувчиларни жалб қилиш диққат марказида бўлиши лозим. Б. Синф раҳбарининг тарбиявий иш режалари шакли, методлари ва мундарижалари аксарият бир хил мазмунга эга. Бу ўхшашликлар кўпинча қуйидагилардир: семинарлар, сиёсий ахборотлар, юқори курсларга сиртдан саёҳат ва бошқалар тарбиявий иш режаларида кенг акс эттирилади.

В. Ўқувчиларни кетма-кет тизимли тарбиялашини таъминлаш. Синф тарбиявий иш режасига киритилган чора-тадбирлар тарбия жараёнининг асосий қисми ҳисобланади. Ҳар бир ижро этилган чора-тадбирлар олдиндан режалаштирилган чора-тадбирлар билан узвий богланган бўлиши лозим. Ўқув чоракларида тузилган режалар, қишки ва ёзги таътилларда амалга оширилиши лозим бўлган ишлар акс еттирилади. Иккинчи ярим йилда ўқувчиларнинг ёзги дам олиш вақтларида бажарадиган тарбиявий ишларини олдиндан қайд этиш лозим. Г. Режанинг реал бўлиши. Режани тартибга солишда унга ижро этилиши қийин бўладиган масалалар киритилмаслиги лозим. Режа аниқ ва ижро қилиб бўладиган бўлсин. Масалан, синф раҳбаридан бири, биринчи ярим йиллик учун тарбиявий иш режасида қуйидаги чора-тадбирларни ўтказиш: ўқувчилар орасида дўстлик ва ўртоқлик тарбиясини амалга ошириш учун ижтимоий фойдали меҳнатни биргаликда ўтказиш, жамоа бўлиб саёҳатлар уюштириш; синф деворий газетасини биргаликда сиқариб ўзаро уюштириш, санъат ҳаваскорларнинг кечаларини ўтказиш, дўстлик ва ўртоқлик мавзусидаги давра суҳбатлари ўтказиш кабиларни амалга ошириш ўқувчиларни бир-бирига яқинлаштиради, ўз навбатида улар ўртасида дўстлик ва ўртоқликни мустаҳкамлайди. Д. Синф тарбиявий иш режасининг мактаб тарбиявий иш режаси билан мувофиқлиги. Синф тарбиявий иш режасини тузишдан олдин синф раҳбари синфнинг тарбиявий иш режаси билан танишиб чиқиш лозим. Е. Тажрибалар шуни кўрсатадики, синф тарбиявий иш режаларитурли тартибда тузилгандир, чунки ҳар бир синф турли хил шароитларда ишлайдилар. Мактаб иш тажрибаларини ўрганиб, уларни умумлаштириш асосида синф раҳбарини тарбиявий иш режаларининг таъминий чизмасини тавсия қилишни лозим топдик. Тавсия этаётган синф раҳбарининг тарбиявий иш режаси республикамизнинг олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан тавсия этилган буйруқлар ва тавсиялар асосида тузилгандир. Синф жамоаси билан ишлаш ва унга раҳбарлик қилиш.

Синф раҳбари ўз синфидаги ўқувчиларнинг бевосита таълим тарбия жараёни, яъни дарслар давомида ҳамда дарсдан кейинги фаолиятини назорат қилишга масъулдирлар. Синфдаги барча ўқувчиларни қобилиятига қараб тугаракларга жалб этиш керак. Синфдаги ўқувчиларнинг сони нечта бўлишидан қатъий назар уларга маънавият дафтарини туттириш керак. Ҳафтада бир марта ўтказиладиган маънавият соатларини тўғри ташкил этиб, унга ҳаққоний ёндошиш шартдир. Тарбиячи қандай шароитда ишламасин, у қандай синфда ишлашидан қатъий назар, ўқувчи шахсини камол топтириши керак. Синф раҳбарлиги одатда синфни ва алоҳида ҳар қайси ўқувчини ўрганишда бошланади. Маънавияти бой бўлган синф раҳбари ўқувчилар билан алоҳида – алоҳида ишлашни амалга ошириши, ўқувчиларга ўз таъсири, методларини моҳирлик билан қўллаш керак. Агар синф раҳбари ўқувчилар фаоллигини янада оширишга ҳаракат қилса ота – оналар билан алоқани мустаҳкамлаши лозим бўлади. Қайсики синф раҳбари ота – она билан яқиндан алоқада бўлса, унинг синфидаги ўқувчиларининг фаоллиги ошади. Ўзбекистонимизнинг «Таълим тўғрисида”ги Қонунини ўқувчилар, ота – оналар ўртасида ўраниб ишлаб чиқиши керак. Ўқув масканида таълим мазмунини такомиллаштириш, таълим методларини ягилаш борасида кўп ишлар қилинди ва қилинмоқда. Трабиячи ўқувчиларда билим олишга бўлган иштиёқ ва эҳтиёжини уйғотишга ҳаракат қилади. Агар синф раҳбари ўз синфидаги ўқувчилар ўртасида ҳурмат қозона олса, ўқувчини фикрлашга ўргатсин. Ўқув масканида олиб бориладиган тарбиявий ишлар системасини тўғри ва бевосита синфда ўзлаштиршни кўтаришга таъсир этади. Синф раҳбари ўқувчилар билан ҳамкорликда тарбияланувчиларни ўқишга онгли муносабатда бўлишга ўргатади., ўқувчиларнинг ўқишга назорат қилади. Дарсларга киради, кузатади ва ўз синфидаги ўқувчилар билан биргаликда синфда ўқув ишлари сифатини ошириш чора – тадбирларини белгилайди. Синф хонасининг жихози ва кўриниши ўқувчиларнинг эстетик

тарбиясига жиддий таъсир кўрсатади. Шунинг учун ўқувчиларга синф бурчагини қандай жихозлаш кераклигини айтиб бериш керак. Синф раҳбари кўргазмали қуроллардан самарали фойдаланиш, ўқувчиларнинг дарсдан бўш вақтларидан фойдаланиш тарбияланувчилар ижодий қобилиятларини ўстришда, уларни ҳар томонлама камол топтиришга ёрдам беради. Дарсдан бўш вақтларида ўқувчиларнинг жамоат топшириқларни, тугаракларда иштирок этишини назорат қилиш керак. Тарбияланувчиларни севиш ва ҳурмат қилиш тарбиявий иш самарадорлигини оширишнинг зарур шартидир. Агар педагог тарбияланувчиларни севмаса у тарбияланувчиларнинг ҳақиқий тарбиячиси, мураббийи бўла олмайди. Ҳозирги кунда тарбиявий ишлар усулубиёти фанининг энг му ҳим вазифаси бу – келажагимиз пойдеворини курувчи ва юксалтирувчи, бозор иктисодиёти шароитида мустакил ишлаш – маънавий кадриятларимизни ва умумбашарий кадриятларни узида мужассамлаштирган мутаъассис кадрларни тайёрлашдир. Бунинг учун эса замонавий ва жахоннинг илгор таълим технологиялари билан таъминланган укув – услубий адабиётлар мажмуаларини яратиш, таълим тизимини тубдан узгартириш унинг мазмунига миллий ру ҳ сингдириш, самарали анъанавий услубларни саклаб колган ҳолда илгор услубларни яратиш ва уларни амалиётда куллаш лозим. Шу мақсадда сўнги йилларда педогогик олим ва амалиётчилар томонидан илмий асосланган ҳ амда Ўзбекистоннинг ижтимоий-педогогик шароитига мослашган таълим технологияларини яратиш ва уларни таълим – тарбия амалиётида қ ўллаш йўлга қўйилмоқда . Ўқитишнинг замонавий методларини қўллаш ўқитиш жараёнида юқори самарадорликка эришишга олиб келади. Дарс жараёнида юқори самардорликка эришиш учун қуйдаги метод ва услуллардан фойдаланиш мумкин: ба ҳслар, тадқиқот, музёрар, ишбилармонлик ўйинлари, лойҳалаш, китоб билан ишлаш, суҳбатлар, пинборд, бошқаларни ўқитиш, давра суҳбатларидир. Ушбу методларни дарс жараёнига қўллаш учун эса таълимнинг кичик синфлар билаш ишлаш

шаклидан фойдаланилса мақсадга мувофиқ бўлади. Бу эса ўз навбатида «Таълим берувчи – тълим олувчи” дииологидан воз кечишни ва “таълим берувчи – синф – таълим олувчи” кўринишидаги уч томонлама ўзаро муносабатга ўтишни тақозо этади. Шу туфайли педагог билан ўқувчи ўртасида мустаҳкам контакт ўрнатилади, шахсий ва бир вақтнинг ўзида таълим жараёнида жамоавий руҳий ҳолат кучаяди. 3 Қуйида “Мен қандай жамоа тузишни ҳоҳлайман” номли мавзудаги ролли ўйинни кўриб чиқамиз. Мавзу: «Мен қандай жамоа тузишни ҳоҳлайман” ролли ўйини . I. Машғулот мақсади: Ўқувчиларни қандай жамоа тузишга ўргатиш, жамоани ташкил этишда нималарга аҳамият қилиш, Жамоанинг тарбиявий таъсири ҳақида тушунча ва тассаввурларини шакллантириш. II. Машғулот натижалари:  ўқувчиларда дарсга бўлган қизиқишни ўстириш;  роли ўйин орқали ўқувчиларнинг мавзуни ўзлаштириши;  жамоа бўлиб мулоҳаза юритиш;  ўқувчиларни қандайдир реал вазиятларни ижро этиш орқали ҳаётга тайёрлаш: III. Талаб этиладиган вақт 1 соат 15 минут. IV. Зарур бўладиган материаллар:  техник воситалар: Кодоскоп  Тарқатма материаллар: табличка 4 дона, қоғоз 20 дона  кўргазмали материаллар: слайдлар 2 дона. V. Машғулот тафсилоти: Машғулот босқичлари Таълим берувчи фаолияти Таълим олувчи фаолияти I. босқи Ўқув машғулотининг 3 Б.Чориев “Таълим самарадорлигини оширишда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш йўллари ” Т., 2005. (Б.М.И.)

ч. Тайёрл ов мақсад ва натижалари аниқланади, таълим олувчининг баҳолаш мезонлари аниқланади. Технологик ҳаритасини тузади, зарурий ўқув материаллар тайёрланади. II. босқич. Ўйинга кириш Ўқувчиларга “Мен қандай жамоа тузушни ҳоҳлайман” ролли ўйин қатнашчилари бўлишларини эълон қилинади. Ушбу тълим усулининг махносини тушунтирилади. Мақсад ва натижаларини айтиб берилади. Таълим олувчиларни 4 – синфга бўлиб чиқилади. Ҳар бир синфнинг сардори бўлади. Ҳар бир сардорнинг олдига исми ва лавозими ёзилган табличкалар қўйиб чиқилади. Ўқувчилар мавзунинг номини ва ўқув машғулот- нинг мақсад ва натижаларини слайдлар орқали кўриб турадилар. Ўқувчилар синфларга синф сардорлари томонидан бўлинади. III. босқич Асосий Энди ҳар бир синф ўзи тузган жамоа нима билан шуғилланишини, синф сардори ушбу синфни тузишда нималарга аҳамият қилганлигини, синфдаги ишни нимадан бошлаб нимада якунлаши кераклиги тушунтирилади. Бунинг учун вақт ажратилади.Ушбу вақт ичида Таълим олувчи ўқитувчиси бераган вазифаларни бажариш учун синфларга бўлинади. Синф сардорига бўйсинган ҳолда синфдаги ўз вазифасини бажаришга киришади. Ўзининг

синфнинг ҳар бир ахзосига вазифа берилиш керак бўлади. Яъни ҳар бир ўқувчи қайси вазифада бўлишига қараб жамоанинг ўша қисмини ҳимоя қилиш керак бўлади. таклифларини киритади. Сўнгра бутун бир жамоа бўлиб ўзининг груҳи шахнини ҳимоя қилади. Ivбосқи ч Таклиф ўзи – ўзини баҳолаш Билим олувчиларга Жамоани ташкил қилиш фаолиятини таҳлил қилиш ва ўз- ўзини баҳолашни амалга оширишни таклиф қилиш. Ўз – ўзини баҳолашни амалга оширади. V . Муҳокам Хулосалаш Таълим олувчиларга савол бериш. 1 – савол. Жамоа тузишда нималарга эътибор бериш керак? 2 – савол. Жамоани шакллантириш учун қандай омиллар таъсир кўрсатади? 3 – савол. Сизларда ушбу дарс қандай таъсурот қолдирди? Таълим олувчилар берилган саволларга жавоб берадилар. Таълим берувчининг якунини эшитади ва ўзлари учун хулосалар чиқарадилар.

Хулоса. Жамоа – бу одамларнинг бирор бир муайян ижтимоий аҳамияти бўлган фаолият асосида бирлашувларининг ташкилий формасидир. Тарбияловчи жамоа педагоглар учун тарбия обхекти бўлиб, педагогик ишларнинг бутун моҳияти жамоаларнинг ташкилий жихатдан шакллантириш, тарбияланувчиларни тегишли интизом доирасида сақлашдан иборат бўлмай, балки ўқувчиларнинг мазмунли ҳаётини ташкил этишдан, чинакам бой ижтимоий ва жамоа муносабатларини шакллантиришдан иборатдир. Жамоа ахзолари ўртасида ўзаро боғлиқлик, ўзаро назорат, ўзаро маъсулиятдан иборат муайян муносабатлар таркиб топади. Синф раҳбари ўз синфидаги ўқувчиларнинг бевосита таълим тарбия жараёни , яъни дарслар давомида ҳамда дарсдан кейинги фаолиятини назорат қилишга масъулдирлар. Таянч иборалар. Жамоа, жамоа орқали тарбиялаш, педагогик раҳбарлик, инсонпарварлик, баналминаллик, меҳир – оқибат, шакллантириш, ривожлантириш, ибрат, шахсий намуна, синф раҳбари, ўзаро ҳурмат, оқибат, маъсулият.

Похожие

Синф раҳбарининг ўқувчиларни ўрганиш методикаси

Мактабдаги тарбиявий ишлар тизимида синф раҳбарининг фаолияти, ташкил этиш методикаси

Синф раҳбарининг тарбиявий ишларини ташкил этиш методикаси курси предмети, мақсади ва вазифалари

Синф раҳбарининг оила ва жамоатчилик билан ҳамкорликда олиб борадиган педагогик фаолияти

Синф жамоасини ташкил этиш ва уни тарбиялаш методикаси