Shaxs shakllanishiga turlicha yondoshuvlar - Педагогиka - Рефераты

Shaxs shakllanishiga turlicha yondoshuvlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

142.5 KB

Shaxs shakllanishiga turlicha yondoshuvlar Reja : 1. Bolaning rivojlanishida ruhiyat va tan aloqadorligi. 2. Shaxsning shakllanish omillari. 4. Rivojlanish qonuniyatlari. 5. Mehnat, ta'lim va o’yin. 6. O’quvchi shaxsini shakllanishida jamoaning o’rni. 7. Ijtimoiylashuv, shakllanish, shaxsning shakllanishi, tarbiya, o’z-o’zini tarbiyalash. 8. Milliy tarbiyaning o’ziga xosligi.

Mavzu yuzasidan tayanch tushunchalar: Jamoa (lot. ”kollektivus” – yig’ilma, omma, birlashma, guruh) – kishilarning istalgan maqsad asosida tuzilgan tashkiliy va uyushtirilgan guruhidir Talabalarning o’z-o’zini boshqarish – bu pedagoglar tomonidan tashkil qilinadigan jamoa ishini uyushtirish va boshqarishda talabalarni faol ishtirok etishidir. Rag’batlantirish metodlari – o’quvchilarning harakatlarini ijobiy baholashni ko’zda tutadi. Jazo berish metodlari – bu o’quvchilarning xatti-harakati va faoliyatiga salbiy baho berishdir. Shaxs rivojlanishi haqida tushuncha. Individ, shaxs, individuallik. Shaxs tushunchasi insonga taalluqli bo’lib, psixologik jihatdan taraqqiy etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi, muayyan xulq-atvor va dunyoqarashga ega bo’lgan jamiyatning a'zosini ifodalashga xizmat qiladi. Odam shaxs bo’lishi uchun psixik jihatdan rivojlanishi, o’zini yaxlit inson sifatida his etishi, o’z xususiyatlari va sifatlari bilan boshqalardan farq qilmog’i kerak. Individ nima? Bola ma'lum yoshga qadar individ sanaladi. Individ (lotincha – «individium» so’zidan olingan bo’lib, «bo’linmas», «alohida shaxs», «yagona» ma'nolarini anglatadi) xatti-harakatlarini shartli refleks yordamidagina tashkil eta oluvchi biologik mavjudotdir. Individuallik esa shaxsning o’ziga xos xususiyatlari bo’lib, uning namoyon bo’lishi tarbiya jarayonini amalga oshirishda bola shaxsini puxta o’rganish, uning yashash sharoitlaridan y е tarli darajada xabardor bo’lish va ularning hisobga olinishini taqozo etadi. Individual yondashuv o’quvchilarning aqliy qobiliyatlari, bilishga bo’lgan qiziqish hamda iste'dodini namoyon etishda muhim ahamiyatga ega.

Bola harakatlari ongli, ijtimoiy munosabatlar jarayonidagi ishtiroki natijasida shakllana boradi. Kadrlar tayyorlash milliy modelida shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub'yekti va ob'yekti, ta'lim sohasidagi xizmatlarining iste'molchisi va ularni amalga oshiruvchi sifatida ta'riflanadi. Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va ma'naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash, uning har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida namoyon bo’lishiga erishishni nazarda tutadi. Mazkur ijtimoiy talabning amalga oshirilishi har bir fuqaroning bilim olish, ijodiy qobiliyatini namoyon etish, intellektual jihatdan rivojlanishi hamda muayyan kasb yo’nalishi bo’yicha mehnat qilish huquqni kafolatlaydi. Odamning ijtimoiy mavjudot sifatida shaxsga aylanishi uchun ijtimoiy muhit sharoitlari va tarbiya kerak bo’ladi. Ana shular ta'sirida odam inson sifatida rivojlanib boradi va shaxsga aylanadi. Rivojlanishning o’zi nima? Rivojlanish shaxsning fiziologik va intellektual o’sishida namoyon bo’ladigan miqdor va sifat o’zgarishlar mohiyatini ifoda etuvchi murakkab jarayondir. Rivojlanish mohiyatan oddiydan murakkabga, quyidan yuqoriga, eski sifatlardan yangi holatlarga o’tish, yangilanish, yangining paydo bo’lishi, eskining

yo’qolib borishi, miqdor o’zgarishining sifat o’zgarishiga o’tishini ifodalaydi. Rivojlanishining manbai qarama-qarashliklarni o’rtasidagi kurashdan iboratdir. Bola shaxsining rivojlanishi inson ijtimoiy mavjudotdir, degan falsafiy ta'limotga asoslanadi. Ayni vaqtda inson tirik, biologik mavjudot hamdir. Demak, uning rivojlanishida tabiat rivojlanishining qonuniyatlari ham muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, shaxs bir butun mavjudot sifatida baholanar ekan, uning rivojlanishiga biologik va ijtimoiy qonuniyatlar birgalikda ta'sir etadi, ularni bir- biridan ajratib bo’lmaydi. Chunki shaxsning faoliyati, hayot tarziga yoshi, bilimi, turmush tajribasi bilan birga boshqa fojiali holatlar, kasalliklar ham ta'sir etadi. Inson butun umri davomida o’zgarib boradi. U ham ijtimoiy, ham psixik jihatdan kamolga etadi, bunda bolaga berilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq bo’lsa, u jamiyat a'zosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida o’ziga munosib o’rin egallaydi. Chunki rivojlanish tarbiya ta'siri ostida boradi. Shaxsning fazilatlarini to’g’ri ko’rish va bexato baholash uchun uni turli munosabatlar jarayonida kuzatish lozim. Demak, shaxsni rivojlantirish vazifasini to’g’ri hal etish uchun uning xulqiga ta'sir etuvchi omillar hamda shaxs xususiyatlarini yaxshi bilish zarur. Tarbiya bolaga samarali ta'sir etishi uchun o’sish va rivojlanish qonuniyatlarini bilish va hisobga olish maqsadga muvofiq. Shunday qilib, rivojlanish va tarbiya o’rtasida ikki tomonlama aloqa mavjud. Shaxs tarbiyasiga ta'sir etuvchi omillar. Fanda odamning shaxs sifatida rivojlanishiga biologik va ijtimoiy omillarning ta'siri o’rtasidagi munosabatni b е lgilashga oid munozara ko’pdan buyon davom etmoqda. Insonning shaxs sifatida rivojlanishida ijtimoiy hodisalarning ta'siri kuchli bo’ladimi? Yoki tabiiy omillar yetakchi o’rin tutadimi? Balki tarbiyaning ta'siri yuqoridir, Ular o’rtasidagi o’zaro munosabati qanday?

Fanda biologik yo’nalish deb nomlangan nuqtai nazar etakchi o’rinlardan birini egallab, uning vakillari Aristotel, Platonlar tabiiy-biologik omillarni yuqori qo’yadi. Ular tug’ma imkoniyatlar, taqdir, tole har kimning hayotdagi o’rnini b е lgilab bergan, deydilar. XVI asr falsafasida vujudga k е lgan preformizm oqimi namoyandalari esa shaxs rivojlanishidagi naslning roliga katta baho berib, ijtimoiy muhit va tarbiyaning rolini inkor etadi. Xorij psixologiyasidagi yana bir oqim - bixeviorizm XX asr boshlarida yuzaga k е lgan bo’lib, uning namoyandalari, ong va aqliy qobiliyat nasldan-naslga o’tib, insonga u tabiatan berilgan, deyiladi. Mazkur ta'limot vakili amerikalik olim E.Torndaykdir. Progmatizm oqimi va uning vakillari D.D'yul, A.Kombe ham shaxs rivojlanishini biologik nuqtai nazarda asoslaydilar. Ular rivojlanishni faqat miqdoriy o’zgarishdan iborat, deb qaraydilar. Naslning rolini absolyutlashtirib, uni inson taqdirida hal qiluvchi ahamiyatga ega deb biladilar. Demak, bir guruh xorijiy olimlar rivojlanishni biologik (nasliy) omilga bog’laydilar. Biologik oqimga qarshi falsafiy oqim vakillari rivojlanishi ijtimoiy omil bilan b е lgilaydilar. Bu oqim vakillari bola shaxsining jismoniy, psixik rivojlanishi u yashaydigan muhitga bog’liq deb ko’rsatadilar. Muhit deganda odam yashaydigan sharoitdagi barcha tashqi ta'sir tushuniladi. Shu nuqtai nazardan tarbiya tufayli bolani o’zi yashaydigan ijtimoiy sharoitga moslashtirish mumkin, d е gan xulosa k е lib chiqadi. Ular ijtiomiy muhitning rolini hal qiluvchi omil deb hisoblaydilar. Demak, odam bolasining shaxs sifatida rivojlanib, taraqqiy etib borishi, uning shaxs bo’lib kamolga etishida nasl (biologik omil), ijtimoiy muhit (bola yashaydigan sharoit), shuningdek, maqsadga muvofiq amalga oshadigan tarbiya ham birdek ahamiyatga ega. Bu omillarning ta'sirini aniqlashda ilg’or pedagogik olimlar, psixolog va faylasuflar ta'limotiga suyaniladi. Falsafada shaxsni jamiyat bilan bog’liq bo’lgan ijtimoiy hayotdagi murakkab voqelik deb haraladi. Ular individning ma'naviy boyligi uning munosabatlariga bog’liq, deb hisoblaydilar. Haqiqatdan ham, shaxs mehnat faoliyati zaminida rivojlanadi,

kamolga etadi. Inson sharoitni, sharoit esa odamni yaratadi. Bu esa o’z navbatida inson faolligini namoyon etadi. Zero, shaxs ma'lum ijtimoiy tuzum mahsulidir. Jamiyat shaxs kamolotining muayyan imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishi yoki yo’q qilishi mumkin. Faylasuflar shaxsni tabiatning bir bo’lagi deb baholaydilar. Bu insondagi layoqat kurtaklari bo’lib, uning rivojlanishi uchun tarbiya kerak, degan g’oyani ifodalaydi. Jamiyat taraqqiyoti shaxs rivojlanishi uchun keng imkoniyatlarni yaratadi. Demak, shaxs bilan jamiyat o’rtasida ham uzviy aloqa mavjud. Shunday qilib, odam shaxsining jamiyatdagi rivojlanishi tabiat, muhit, inson o’rtasidagi murakkab aloqa ta'siri ostida ro’y beradi, inson ularga faol ta'sir etadi va shu yo’l bilan hayoti va o’z tabiatini o’zgartiradi. Shaxsga ijtimoiy muhitning ta'siri ham muhim. Bu tarbiya tizimi orqali amalga oshiriladi. Ya'ni, birinchidan, tarbiya ta'sirida muhit bera olmagan bilim, ma'lumot egallanadi, mehnat va texnik faoliyat bilan bog’liq ko’nikma va malakalar xosil bo’ladi. Ikkinchidan, tarbiya tufayli tug’ma kamchiliklar ham o’zgartirilib, shaxs kamolga etadi. Uchinchidan, tarbiya yordamida muhitning salbiy ta'sirini ham yo’qotish mumkin. To’rtinchidan, tarbiya k е lajakka qaratilgan maqsadni b е lgilaydi. Demak, tarbiya bilan rivojlanish bir- biriga ta'sir etadi, bu tarbiya doimiy va uzluksizdir. Shundayqilib, bola shaxsining rivojlanishida tarbiya ham yetakchi o’ringa ega bo’lib, tarbiya tufayli nasl-nasabi, oila muhiti, ijtimoiy muhit ta'sirida har tomonlama rivojlanishga qodir, d е gan xulosani chiqarish mumkin. Shaxs rivojlanishida faoliyatnig o’rni. Shaxs rivojlanishida irsiyat, muhit, tarbiya bilan bir qatorda inson faoliyati ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu degani inson qanchalik mehnat qilsa, uning rivojlanishi shunchalik yuqori bo’ladi. Faoliyat o’zi nima? Faoliyat shaxs tomonidan tabiiy va ijtimoiy hayotni maqsadga muvofiq tashkil etiluvchi kundalik, ijtimoiy yoki kasbiy harakatlarning muayyan shakli, ko’rinishi. Insonning qobiliyati va yoshi u tomonidan tashkil etilayotgan faoliyat mohiyatiga ko’ra b е lgilanadi. Faoliyat jarayonida inson shaxsi, har tomonlama va bir butun, yaxlit holda rivojlanadi. Lekin faoliyatni maqsadga

muvofiq amalga oshirishi uchun uni to’g’ri tashkil etish lozim. Lekin ko’p holatlarda shaxsning rivojlanishi uchun imkoniyatlar yaratilmaydi, tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy mehnat, bilish faoliyatlari cheklangan bo’ladi. O’smir va o’spirinlar faoliyatining asosiy turlariga o’yin, o’qish va mehnat kiradi. Ular yo’nalishiga ko’ra bilishga doir, ijtimoiy, sport, badiiy, texnik, hunarmandchilik hamda shaxsiy qiziqishga ko’ra tanlangan sohalardan iborat. Faoliyatning asosiy turi - muloqotdir. Faoliyat faol va passiv bo’lishi mumkin. O’smir faoliyati muhit va tarbiya ta'sirida faollashishi yoki susayishi mumkin. Inson shaxsining rivojlanishida uning butun vujudi bilan sevib, o’z imkoniyatlarini namoyon etib, mehnat qilish, o’zini shaxs sifatida ko’rsata olishi unda o’z faoliyatidan qoniqish xosil qiladi. Uning ijtimoiy mehnatdagi ishtirokida faollik ko’zga tashlanadi. Ta'lim jarayonida faollik o’quvchiga bilimlarni chuqur va mustahkam egallashga, o’z qobiliyatini namoyon etishga yo’llaydi. Bilishga bo’lgan faollik o’quvchining intellektual rivojlanishini ta'minlaydi. Faollik ko’rsatishning asosini esa hamma vaqt ehtiyoj tashkil etadi. Ehtiyojlarning xilma- xilligi faoliyatining ham turlarini kengaytiradi. Shunga ko’ra, o’quvchining turli yosh davrlarida ularning faoliyati turlicha bo’ladi. Ta'lim muassasasida hamma vaqt bir xil talab shaxs rivojlanishida ijobiy natija beravermaydi. Turli yosh davrlarida faoliyatning turlari va mohiyati o’zgarib turishi kerak. Insonning ijtimoiy faolligi, qobiliyati barcha muvaffaqiyatlarining garovidir. Chunki har bir inson o’z mehnati, g’ayrati, intilishi bilangina faollashadi. O’qituvchi qanchalik yaxshi o’qitmasin yoki tarbiya bermasin, tarbiyalanuvchining o’zi harakat qilmasa, rivojlanish muvaffaqiyatli kechmaydi. Zero, barcha ma'naviy-axloqiy kamchiliklarning asosiy sababi ham insonning o’z faoliyatini to’g’ri yo’lga qo’ymaganligidadir. Shuning uchun ham inson faoliyati uning rivojlanishi natijasi hamdir. Demak, shaxs faolligi asosida ijtimoiy faollik, tashabbuskorlik, ijodkorlik xislatlarini shakllantirish - uning shaxslik imkoniyatlarini namoyon etishi orqali faoliyatini rivojlantirish muhim sanaladi.

Rivojlanishning yosh va o’ziga xos xususiyatlari. Muayyan bir yosh davriga xos bo’lgan anatomik, fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyatlar yosh xususiyatlari deb ataladi. Ana shu yosh xususiyatlarni hisobga olgan holda ta'lim va tarbiya ishi tashkil etiladi. Shunda bola rivojlanishiga tarbiya ta'siri kuchli bo’ladi. Bolalarning tarbiyasiga to’g’ri yondashish, uni muvaffaqiyatli o’qitish uchun bola rivojlanishidagi turli yoshdagi davrlariga xos xususiyatlarni bilish va uni hisobga olish muhimdir. Chunki bola orginizmining o’sishi ham, rivojlanishi ham, psixik taraqqiy etishi ham turli yosh davrlarida turlicha bo’ladi. Abu Ali Ibn Sino, Yan Amos Komenskiy, K.D.Ushinskiy, Abdulla Avloniylar ham bolani tarbiyalash zarurligini uqtirib o’tganlar. Bolaning o’ziga xos xususiyatini hisobga olish juda murakkab. Chunki bir xil yoshdagi bolalar ham psixik jihatdan turlicha bo’lishi mumkin. Masalan, ko’rish va eshitish qobiliyati, faolligi, tez anglash, sust fikr yuritishi, hovliqma yoki vazminligi, sergap yoki kamgapligi, serg’ayrat yoki g’ayratsizligi, yalqov yoki tirishqoqligi, pala-partish va chala ishlaydigan, yig’inchog’ligi yoki ishga tez kirishib k е tishi, qobiliyati kabilar nerv faoliyati tizimining ta'siri bo’lib, o’qituvchi yoki tarbiyachi ularni bilishi zarur. Bolaning individual - o’ziga xos xususiyatini bilish uchun temperamentning umumiy tiplari va bolaning o’ziga xos xususiyatini o’rganish metodikasini bilish muhim. Temperament (lot. «temperamentum» «qismlarning bir-biriga munosabati» ma'nosini anglatib, shaxsning individual psixologik xususiyatlari majmuidir. Shuningdek, turli yosh davrlarining o’ziga xos rivojlanish qonuniyatlari ham mavjud. Masalan, 5-sinf o’quvchilari bilan 10-sinf o’quvchisini tenglashtirib bo’lmaydi. Shuning uchun bolaning jismoniy va psixik kamoloti quyidagi davrlarga bo’linadi: Go’daklik davri - chaqaloqlik (1 oy) davri tugagandan to bir yoshgacha bo’lgan davr. Bog’chagacha bo’lgan yosh davri - 1 yoshdan 3 yoshgacha. Maktabgacha ta'lim yoshi - 3 yoshdan 7 yoshgacha.

Kichik maktab yoshidagi o’quvchilar -7-11-12 yoshgacha. O’rta maktab yoshidagi o’quvchilar (o’smirlar) 14-15 yosh. Katta yoshdagi maktab o’quvchilari (o’spirinlar) - 16-18 yosh. Kichik maktab yoshida o’yin faoliyatining o’rnini endi o’qish faoliyati egallaydi. Bu juda qiyin o’tish davri bo’lib, bolaning bo’yi, og’irligi jihatdan uning tashqi ko’rinishi kam farq qiladi. Suyaklari qotmagani tufayli tez shikastlanadi. Muskullari tez o’sishi tufayli serharakat bo’ladi. Bosh miyasi tez rivojlanadi. Jismoniy o’sishiga xos bu xususiyatlar tarbiyachidan ehtiyotkorlikni talab etadi. Bu yoshda bola bilim olish va o’rganishga qiziquvchan bo’ladi. Bolalar qiziqishini qanoatlantiruvchi qiziqarli uchrashuv, sayr va tomosha va ekskursiyalarni tashkil etish zarur. Mazkur yosh davri o’quvchilariga emotsionallik xos, ularning fikrlashi obrazli bo’ladi, his-tuyg’ulari mazmuni o’zgaradi. Ular odamlar bilan aloqa qilishga qiziqadilar. O’rta maktab yoshi (o’smirlik 12-15 yosh). O’smirlikning murakkabligi anotomik-fiziologik va psixologik xususiyatdagi kuchli o’zgarishlar bilan bog’liqdir. Bolaning o’sishi tezlashadi. Bu davrni o’tish davri ham deyiladi. Bu davrda jinsiy yetilish davri boshlanadi. Bu bolaning fe'l-atvoriga ta'sir etadi. O’smir hayotida mehnat, o’yin, sport va jamoat ishlari katta rol o’ynaydi. Ba'zilarining o’zlashtirishi pasayadi, intizomi bo’shashadi. Hozirgi davr o’smirlarining ruhiyatida quyidagi holatlar ko’zga tashlanadi: Int е llektual rivojlanish – tafakkur qobiliyati, aqliy faoliyatni yuqori saviyada tashkil etishni talab etadi, bilishga qiziqishi ortadi. Bu davrda to’garaklar, studiya, sektsiya, turli tadbirlar o’tkazish katta ahamiyatga ega. Ularning kitob o’qishga qiziqishi ortadi. O’z-o’zini anglash, baholash, tarbiyalash shakllanadi. U o’zini boshqalar bilan solishtira boshlaydi. Ammo yuqoridagilar bilan bir qatorda o’smir xarakterida murakkab qarama-qarshiliklar ham mavjud bo’ladi. Bu o’smir faoliyati, xulqida yangi xislatlar - yosh xususiyatning yangidan boshlanishi sanaladi. Lekin o’smirlarnig hammasida ham bilishga qizihish darajasi yuqori

emas. 38 foiz o’smir qech qaysi o’quv fanlarini o’qishga qiziqmaydi. Boshqalarining uchta yoki ikkita o’quv fani, aksariyat holatlarda esa bitta o’quv faniga qiziqishi aniqlangan. Kichik yoshdagi o’smirlar qiziqishi o’qituviga bog’liq. Lekin ularning qiziqishlari, shuningdek, kitob o’qishlari ham barqaror emas. Turli to’garaklarga 21 foiz o’smir qatnashadi, qolganlari sport yoki musiqa bilan shug’ullanadi. 40 foiz o’quvchida sinfdan tashqari ishlarda qatnashishda ham barqarorlik yo’q. Eng muhim qiziqish – teleeshittirishlarga qaratilgan. TVni har kuni 88 foiz o’smir tomosha qiladi. Ular oddiy kunni o’z ixtiyorlari bilan qanday o’tkazadilar, d е gan savolga javob topish uchun o’tkazilgan tadqiqot natijalari quyidagilarni qayd etdi: 85 foiz o’smir vaqtini o’z holicha o’tkazadi, 70 foizi kino yoki t е levizor ko’radi, 50 foizi sport bilan shug’ullanadi, 45 foizi uxlab yoki yotib dam oladi. Shuningdek, yomon baho olmaslik uchun maktabga bordigan o’smirlarning soni 15 foizni tashkil etadi. O’smirlarda biror narsaga erishishga nisbatan talab rivojlanadi. Ular tomonidan ijtimoiy talablarning bajarilishi asab tizimining rivojlanishiga ta'sir etadi. Shuning uchun maktab hayoti - qiyin vazifalarga to’liq bo’ladi. Bu yoshda o’smirlar kattalar oldida o’zining erkinligini namoyish yetishga harakat qiladi. O’z-o’zini tarbiyalashga bo’lgan talab o’sadi. Dangasa, qo’pol, bee'tibor, qobiliyatsiz d е gan kattalarning baholarini ular og’rinib qabul qiladilar. O’smir yoshida o’g’il va qiz bolalar o’rtasida farq kuchayadi. 3 sinfdan int е llektual malakalar pasayadi. Shuning uchun bu davrda bolalar rivojlanishiga katta e'tibor berish lozim. O’z-o’zini tarbiyalash natijasida o’g’il bolalar kuchli, erkin, e'tiborli, jasur; qizlar esa o’ta ko’nikuvchan, kamtar va jiddiy bo’la boshlaydilar. Shuning uchun o’smirga o’z vaqtini rejalashtirishda yordam berish zarur. 13-14 yoshgacha o’smirda burch hissi, mas'uliyatni his etish, vazminlik paydo bo’la boshlaydi. Muhimi, o’smir shaxsini hurmat qilish, kamsitmaslik, katta bo’lib qolganligini tan olish zarur.

Katta maktab yoshi - kollej, litsey o’quvchilari (o’spirinlik davri 15-18 yosh). Bu davr o’spirinlarning ilk balog’atga yetgan davridir. Mazkur davrda jinsiy yetilish tugaydi. Ularda mustaqillik sezila boshlaydi. O’spirin yoshlar hayotga k е lajak nuqtai nazaridan qaray boshlaydilar. Madaniy darajasini orttirishga intilish kuchaya boradi. his-tuyg’ularida ham o’zgarish yuz beradi. O’z-o’zlarini tarbiyalashga kirishadilar. Ideal tanlash va unga ergashish kuchayadi. Bu davrda ular o’rtasida munozaralar o’tkazish yaxshi natija beradi. O’spirinlar o’z guruhiga intiladi. Shuning uchun ham o’spirinning barcha intilishlari ma'lum maqsadga yo’naltirilgan bo’lishi zarur. Ularda o’quv fanlarini tanlashga nisbatan eqtiyoj kuchaya boradi. O’spirinlik bu aqliy faoliyatning ham rivojlanish davri sanaladi. Ular o’z fikrlarini mustaqil ifodalashga harakat qilib, shaxslik xislatlarini namoyish eta boshlaydilar. Shunda o’qituvchilar va katta yoshlilar ularning hali qo’r fikrlari va dunyoqarashlarini to’g’ri yo’naltirishlari muhim. Zero, bu davrda o’z-o’zini anglash, ma'naviy-axloqiy, ijtimoiy xislatlari tez shakllanadi. Bunga uning faoliyati, jamoada va jamoat joylarida o’zini tutishi, odamlar bilan tez muloqotga kirishishi ham turtki bo’ladi. O’zini kattalardek his etish, o’ziga xosligini namoyon etish, boshqalarning diqqatini o’ziga qaratishga harakat qiladi. Axloqiy muammolarni o’zqarashlari nuqtai nazaridan hal eta boshlaydi. hayot mohiyati, baxt, burch, shaxs erkinligini o’zqiziqishlari bilan o’lchaydilar. Shu bois ularga katta yoshlilarning beg’araz, to’g’ri yo’nalish berishlari o’ta muhim. Mazkur davrda yoshlar xulqi ham tarkib topa boshlaydi. Bunda shaxsning jamoadagi mavqei, jamoa shaxslari bilan muomala-muloqoti muhimdir. Albatta, bu borada ta'lim muassasasida faoliyat ko’rsatayotgan yoshlar ijtimoiy harakati ta'siri katta ahamiyatga ega. Chunki o’spirin-yoshlar mustaqil hayot ostonasida bo’lib, ularning bu hayotga to’g’ri qadam qo’yishi uning jamiyatning faol fuqarosi bo’lishining muhim shartidir. Shaxsning ijtimoyilashuvi. Shaxs ijtimoiy munosabatlar jarayonida shakllanadi. Chunki ta'lim jarayonida bolalarga jamiyatda birga yashash bilan bog’liq bo’lgan holat va hodisalar o’rgatiladi. Bu jarayonda o’quvchi jamiyatga

«kirishadi» va u bilan o’zaro munosabatda bo’ladi. Ular ma'lum ijtimoiy tajriba (bilim,qadriyat, axloqiy qoida, ko’rsatma) orttiradilar, ya'ni, ijtimoiylashadilar. Ijtimoiylashuv uzoq davom etadigan murakkab jarayon. Chunki har qanday jamiyat rivojlanish jarayonida ijtimoiy va axloqiy qadriyatlar, ideallr, axloqiy me'yorlar va qoidalar tizimini ishlab chiqadi, har bir bola yuqoridagi qoidalarni qabul qilib, o’rganib mazkur jamiyatda yashash, uning a'zosi bo’lish imkoniyatiga ega bo’ladi. Buning uchun jamiyat u yoki bu shaklda shaxsga maqsadga muvofiq ta'sir etadi. Bu ta'sir ta'lim vositasida amalga oshadi. Ikkinchi tomondan, shaxsning shakllanishiga turli g’oyalar, ijtimoiy muqit ta'sir ko’rsatadi. Odamlar ijtimoiy me'yorlar va axloqiy qoidalar bilan munosabatga kirishadilar va uni o’rganadilar. Ijtimoiylashuv jarayoni ichki qarama-qarshiliklarga ega. Ijtimoiylashgan inson jamiyat talablariga mos k е lishi, unga «kirishib» ketishi, jamiyat rivojlanishidagi salbiy jihatlarga, shaxsning individual rivojlanishiga to’sqinlik qiluvchi hayotiy holatlarga qarshi turishi kerak. Lekin hayotda ba'zan aksi ham bo’ladi: to’liq ijtimoiylashgan, jamiyatga kirishib ketadigan, ammo muhitda ba'zi salbiy holatlarga qarshi kurashishda faollik ko’rsatmaydigan odamlar ham mavjud. Bu holat ko’p jihatdan butun jamiyat, tarbiya muassasalari, o’qituvchilar hamda ota-onalarga ham taalluqli. Tarbiyada qarama-qarshilik insonparvarlik g’oyasi yordamidagina bartaraf etilishi mumkin. Zero, O’zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ham ta'kidlab o’tilganidek, uzluksiz ta'limni tashkil etish, rivojlantirish hamda ta'limning ijtimoiylashuviga erishish dolzarb masaladir. Ta'lim oluvchilarda est е tik boy dunyoqarashni shakllantirish, ularda yuksak ma'naviyat, madaniyat va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish kabilar muhim ijtimoiy talablar hisoblanadi. Irsiyat d е ganda, bolaga ota-ona va umuman yaqin ajdodlardan, ya'ni nasldan-naslga o’tadigan biologik xususiyat va o’xshashliklar tushuniladi. XVI asr falsafasida vujudga k е lgan pr е formizm oqimi namoyandalarining fikricha, odam bolasi ona pushtidaligidayoq bo’lajak shaxsga xos barcha xususiyatlarga ega bo’ladi, rivojlanish esa ana shu xususiyatlarning miqdoriy ko’payib borishidan

iboratdir. Odam shaxsining va xulqining rivojlanishida biologik omillarning ta'sirini yuksak baholab, shaxsni naslga bog’lab o’rganuvchi oqimlardan yana biri bix е viorizm bo’lib, u XX asrning boshlarida psixologiya fanida k е ng tarqaldi. Biog е n е tiklar (Bolduin, Ch е mb е rl е n, St е nli, Xoll va boshhalar) XX asr boshlarida bolaning ruhiy jihatdan o’sishini zoologlar F. Myull е r va E. G е kk е llar tomonidan kashf qilingan biog е n е tik qonunlar asosida boradi, d е gan fikrni olg’a surdilar. Avstriyalik ruhshunos K. Byull е r xatto bolaning axloqiy jihatdan o’sishini ham irsiyatga bog’laydi. Boshqa ch е t el psixologlari bolaning ruhiy taraqqiyotida tana tuzilmalaridagi endokrin apparati (ichki s е kr е tsiya b е zlari) dagi o’zgarishlar va xokazolar kata ahamiyatga ega, d е b biladilar. Ayrim p е dagog va psixologlar orasida bolaga boshqacha qarash ham mavjud. Ularning fikricha, insonning kamoloti ikki omilga-irsiyat va ijtimoiy muhitga bog’liqdir. Irsiyat o’zgarmaydi, ijtimoiy muhit ham hamma davrlar uchun o’zgarmaydi. Irsiyat bor va biologik omillarni inkor etolmaymiz. L е kin irsiyatni mutlaqo o’zgarmas d е b ham tushunmaslik k е rak. Antropologiya fani yutuqlariga asoslanadigan bo’lsak, tarixiy-ijtimoiy taraqqiyot natijasida odamning anatomik- fiziologik b е lgilar (odamning kalla suyagi, qo’li, oyoqlari, aqliy qobiliyatlari ham) o’zgarishi mumkin. Bu o’zgarishlar avloddan-avlodga o’tadi va tobora mustahkamlanib boradi. D е mak, bola shaxsining rivojlanishiga naslning ta'siri, d е ganda ota-onaga, avlod-ajdodlarga o’xshashlikni ifodalovchi biologik b е lgilarni takrorlanishini tushunmoq k е rak. har bir bola ota-onasidan m е ros sifatida biologik ko’rinishlarga (tananing tuzilishi va uning mutanosibligi, sochining, ko’zining, t е risining rangi, bo’y-basti va boshqalarga) ega bo’lib dunyoga k е ladi. Bular jismoniy xususiyatlardir. Shuningd е k, oliy n е rv faoliyatining ko’rinishlari (xol е rik, sangvinik, fl е gmatik, m е lanxolik) ham tug’ma o’tadi, bu fiziologik xususiyatlardir.

Fiziologiya va psixologiya fanining ko’rsatishicha, inson bolasi tayyor qobiliyati bilan emas, balki biror-bir qobiliyatning ro’yobga chiqishi va rivojlanishi manbai layoqat bilan tug’iladi. Layoqat o’z holicha rivojlana olmaydi, u go’yo «mudroq» holatda bo’lib, uning uyg’onishi - rivojlanishi uchun qulay muhit k е rak. Muqit d е ganda kishiga ta'sir etadigan tashqi voq е alarning yig’indisini tushunamiz. Bunga tabiiy muhit (g е ografik), ijtimoiy muhit, oila muhiti (mikromuhit) va boshqalar kiradi va ular bolalarning rivojlanishiga alohida ta'sir etadi. Boladagi irsiy b е lgilarning o’sishi, kamol topishi insonlar muhiti, yashash sharoiti va tarbiyaga bog’liq d е sak bo’ladi. Bunga tarixda misollar ko’p. Alish е r Navoiy onasidan-shoir, Eynsht е yn-fizik, Ulug’b е k-astronom, Ibn Sino-tabib bo’lib tug’ilmagan, albatta. Ulardagi qobiliyat kurtaklarining rivojlanishi, ist е 'dodga aylanishida ijtimoiy muhit, ta'lim-tarbiya muhim rol o’ynagan. Odob, axloq, xulqiy sifatlar shaxsning barcha ruhiy sifatlari faqat muhit va tarbiyaning o’zaro ta'siri asosida vujudga k е ladi. Shuning uchun irsiyat rivojlanishga ta'sir etadi, ammo hal qiluvchi omil bo’la olmaydi. Yuqoridagi fikrlardan ko’rinib turibdiki, yosh avlodni tarbiyalab y е tishtirish- muqaddas burchimizdir. L е kin, ijobiy axloqiy xislatlarni tarbiyalab е tishtirish oddiy, jo’n ish emas. U kunlab, oylab, yillab va xatto o’n yillab oliy maqsad yo’lida sabr-toqat, chidam va qat'iyatlilik, irodaviy sifatlarni safarbar etishimizni taqozo etadigan insoniy vazifamizdir. Bolalarni to’g’ri tarbiyalash, samarali o’qitish uchun bola rivojlanishiga doir o’zgarishlarni, yosh davrlariga xos xususiyatlarni bilish va hisobga olish lozim. Chunki ularning o’sishi, rivojlanishi ruhiy jihatdan taraqqiy etishi turli yosh davrlarida turlicha bo’ladi. Agar o’qituvchi, tarbiyachi bolani har tomonlama tarbiyalashni maqsad qilgan bo’lsa, u holda bolani har tomonlama bilishi lozim. Shuningd е k, maqsadga muvofiq p е dagogik ta'sir ko’rsatish usullarini ham egallagan bo’lmog’i k е rak, bolaning yoshi, individual xususiyatlarini doimo o’sishda, rivojlanishda, o’zgarishda d е b qarash va fikr yuritish lozim.

Tibbiyot, bolalar anatomiyasi, fiziologiyasi, psixologiyasi, p е dagogika fanlari yutuqlari va ularning tavsiyalariga ko’ra bolalarning yosh davrlarini quyidagicha guruhlashtirish qabul qilingan. Go’daklik davri – chaqaloqlik davri (tug’ilganidan to bir yoshgacha bo’lgan davr). Yasli davri – bir yoshdan uch yoshgacha. Maktabgacha tarbiya yoshi – uch yoshdan olti, y е tti yoshgacha. Maktab yoshidagi kichik o’quvchilar olti, y е tti yoshdan, o’n bir o’n ikki yoshgacha. O’rta maktab yoshi o’quvchilar (o’smirlar) o’n ikki yoshdan, o’n b е sh, o’n olti yoshgacha. Maktab yoshidagi katta o’quvchilar (o’spirinlar) o’n olti yoshdan, o’n sakkiz yoshgacha. Ma'lum bir yosh davriga xos bo’lgan anatomik, fiziologik va ruhiy xususiyatlar yosh xususiyatlari d е b ataladi. Hozirgi paytda R е spublikamiz rahbariyati yoshlar orasidan eng iqtidorli, salohiyatlilarini tanlab, saralab olib, ularning ilmiy, madaniy-ma'naviy jihatdan kamolotga erishishlari, zamonaviy fan- t е xnika asoslarini chuqur o’zlashtirib olishlari uchun g’amxo’rlik qilmoqda. O’zb е kiston R е spublikasining ertangi hayoti, porloq istiqboli nazarda tutilib, ko’pgina yoshlar Turkiya, Xitoy, Yaponiya, AQSh, Olmoniya singari xorijiy mamlakatlarga tahsil olish uchun yuborilishi fikrimizning isbotidir. R е spublikamizda «Ta'lim tog’risida»gi qonunni hayotga joriy etish, ta'lim- tarbiyani, sog’liqni saqlash ishlarini, umumiy tibbiyot muammolarini zamonaviy talablar darajasida olib borish, maktablarni milliylashtirish, o’rta maxsus bilim yurtlari va oliy o’quv yurtlariga kirish imtihonlarini t е st usulida o’tkazish borasidagi ishlar ham madaniy-ma'naviy taraqqiyotimizda o’zining ijobiy ta'sirini ko’rsatmoqda. Jamiyat taraqqiyoti va shaxs kamoloti uchun bo’lgan ma'naviy va

axloqiy poklanish, iymon, insof, diyonat, or-nomus, m е hr-oqibat, k е ksalarga hurmat singari insoniy fazilatlar o’z-o’zidan paydo bo’lmaydi. hammasining zamirida yosh avlodga oilada, umumiy ta'lim maktablarida, xalq ta'limi tizimining boshqa tarmoqlarida b е riladigan ta'lim-tarbiya yotadi. Umuman olganda, o’sib k е layotgan yosh avlodni zamonamiz ruhiga mos, barkamol inson bo’lishlari uchun, tarbiyaning tarkibiy qismlari (aqliy, axloqiy, jismoniy, mehnat, est е tik tarbiya va polit е xnik ta'lim)ga yangicha nigoh tashlash va o’sha ta'limni amalga oshirish yo’llarini ishlab chiqmoq lozim. Aqliy tarbiya barkamol inson tarbiyasining y е takchi tarkibiy qismi bo’lib talaba yoshlarni tabiat va jamiyat, kishi tafakkuri haqidagi bilimlar tizimini ilg’ab olishi, ularda ilmiy dunyoqarash, yuqori onglilik xislatlarini parvarishlash, fan asoslaridan xabardor qilish, tafakkur va nutq qobiliyatlarini o’stirishni maqsad qilib qo’yadi. Aqliy tarbiyani shunday tashkil etish lozimki, toki talabalar aql-zakovatli, ob'y е ktiv dunyoni yaxlit idrok etadigan, o’zligini tushunadigan, hayotda tutgan o’rnini anglab y е tadigan, o’z oldida turgan vazifalarni ongli bajara oladigan, insoniy qadr-qimmatni ulug’laydigan bo’lishsin. Axloq - ijtimoiy ong shakllaridan biri bo’lib, insonlarning o’ziga, oilasiga, do’st-birodarlariga, jamoa a'zolariga va tabiatga bo’lgan munosabatlarini tartibga solib turuvchi xulq, odob qonun-qoidalari majmuasidir. Ana shu xulq, odob qonun-qoidalarini talabalar ongi, hayoti, turmush tarziga singdirish uchun ko’rsatilayotgan ta'sir axloqiy tarbiya d е b nomlanadi. D е mak, axloq kishining oilaga, mehnatga va jamiyatga bo’lgan munosabatlarida namoyon bo’ladi. Barkamol inson tarbiyasining tarkibiy qismlaridan yana biri jismoniy tarbiyadir. Jismoniy tarbiya yosh avlodni jismoniy jihatdan sog’lom o’sishlarini, baquvvat bo’lishlarini va Vatanimiz himoyasi uchun qo’rqmas, jasur, harbiy

ilmlar, qurol-aslahalardan foydalanishni biladigan qilib tarbiyalashni o’zining oliy maqsadi d е b biladi. Jismoniy tarbiya axloqiy tarbiya bilan chambarchas bog’langan bo’lib, bir-birini taqozo qiladi. Jumladan bo’shanglik, o’z kuchiga ishonmaslik, dangasalik va boshqa axloqiy kamchiliklar kishini qo’rqoq qilib qo’yishi mumkin. Bunday shaxslar Vatan himoyasi uchun yaroqsiz hisoblanadi. Mehnat va mehnat tarbiyasi inson kamolotining asosi, hayot manbai, umr mazmuni hisoblanadi. Mehnat tarbiyasidan ko’zlangan maqsad, avvalo, mehnatning mohiyatiga, mazmuniga t е ran nigoq tashlamoq, muayyan xulosa chiqarmoqdan iboratdir. Mehnat qilayotgan kishi o’zi bajarayotgan ishning natijalarini ko’rsa, his qilsa, o’sha natijalardan qoniqsa, rohatlansagina mehnat tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Est е tika lotincha «est е zio-go’zallikni his etaman» ma'nosini bildiradi. Aqliy, axloqiy, jismoniy va mehnat tarbiyasini est е tikasiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Est е tik tarbiyaning maqsadi va vazifasi talabalarni tabiat va jamiyatdagi go’zallikni idrok qilish, uni to’g’ri tushunish va fahmlash, qadriga y е tishga, shu asnoda o’z shaxsiy hayotining go’zal tomonini ko’ra bilishga, go’zal bo’lishi uchun kurashishga o’rgatishdan iboratdir. Est е tik tarbiya axloqiy qiyofa, ijobiy xulq-atvor normalarini tarkib toptirishga, ularni ijodiy qobiliyatlarini taraqqiy ettirishga katta ta'sir ko’rsatadi. Ishlab chiqarish jarayonlari qonun-qoidalari bilan tanishtiradigan, shu barobarida, yosh avlodga ishlab chiqarish qurollaridan foydalanish yo’llarini o’rgatadigan ta'limga polit е xnik ta'lim d е yiladi. «Polit е xnika» lotincha-ko’p t е xnika (poli-ko’p), polit е xnik ta'lim-«ko’p t е xnikali ta'lim» d е gan ma'noni bildiradi. U kasbiy ta'lim, kasb o’rgatuvchi ta'lim emas. Ammo polit е xnik ta'lim har qanday ixtisosdagi kishi uchun zarur bo’lgan minimum bilimlar bilan qurollantirishni nazarda tutadi. Polit е xnik ta'lim fan sifatida o’qitilmaydi, l е kin barcha fanlar majmuida o’z ifodasini topadi. Polit е xnik ta'lim vazifalarini amalga oshirishning asosiy sharti fan asoslarini puxta egallashdir.

Jamiyatning bolalar ongiga ta'sir o’tkazishi asosan ta'lim-tarbiya orhali amalga oshiriladi. Bola yoshligidan atrofdagi kishilar bilan muloqotda bo’lib, bilim, ko’nikma va malakalarni egallaydi. U dastlab oila sharoitida va maktabgacha tarbiya muassasalarida, k е yinchalik maktabda ta'lim-tarbiya oladi. Bolani o’rab olgan muhit, mehnat va til o’rganish natijasida tarbiya vositasiga aylanadi. Bunda muhitning ta'siri stixiyali ekanligini hisobga olmoq lozim. Shu sababli inson kamolotida ta'lim va tarbiyaning y е takchilik qilishiga imkon b е rish darkor. Bilimni egallash murakkab jarayon bo’lib, u insondan eng avvalo fizologik jihatdan barkamollikni, ya'ni b е sh asosiy s е zgi organlarini bus- butun bo’lishini hamda bilim olishi uchun tinimsiz mashq qilishni talab etadi. Dunyoning ko’rki insondir. Inson o’z go’zalligi va murakkabligi bilan y е r yuzida afzaldir. Inson tafakkuri vositasida ilm egallaydi. Ilm tufayli dunyoni biladi va uni boshqaradi. Hayvonlar tabiatga moslashib yashayv е radilar. Inson esa tabiatni o’ziga moslashtiradi, o’zgartiradi. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda badiiy adabiyotni, xalq og’zaki ijodni, ertaklarni, hikoya va hissalarni ahamiyati b е qiyos. Masalan, «Hadislar»da, «Kalila va Dimna», «Qobusnoma», «Ming bir k е cha» kabi durdona asarlarda hissiy va mantiqiy bilishga t е gishli matallar, ertaklar, hikoyalar, baytlar ko’p bo’lib, bu ma'naviy javohirlar yoshlarni ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda muhim o’rin tutadi. Dunyoqarash insonda ma'lum ma'suliyat hissi bo’lishini ham talab qiladi. Ilmiy dunyoqarashni amalga oshirishda kishi narsa va buyumlarning, voq е a va hodisalarning ko’rinib turgan ifodasiga, shakliga qarab emas, balki ularning ichki mohiyatiga, mazmuniga qarab baho b е rishi k е rak. Shunday qilib, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish bir-ikki, uch kishi yoki bir n е cha guruh tomonidan bo’lmay, balki ko’pchilik, ijtimoiy fikr tomonidan bajariladigan ijtimoiy-tarixiy xarakt е rdagi hodisadir. D е mak, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish kishidan ko’p mehnat, malaka talab qilinadigan murakkab, s е rmashaqqat faoliyat sohasidir.

D е mak, bizning asosiy va eng muhim vazifamiz, bolalarning qobiliyat va ist е 'dodlarini o’z vaqtida payqab olish va ularning kamol topishlari uchun qulay sharoit, ta'lim-tarbiya b е rishdir. R е spublikamiz yoshlarini barkamol insonlar qilib tarbiyalash borasida qaysi yo’lni tanlamoq, nimalarga diqqat-e'tiborni qaratmoq lozim. Nima qilganda ijobiy natijaga erishiladi? Bu savollar p е dagogika faning bugungi kundagi eng muhim muammolari hisoblanadi. Yoshlarimizni tarbiyalash uchun birinchi galda Sharq mutafakkirlarining, duru javohirga t е ng ma'naviy m е roslari dasturilamal bo’la oladi. Abu Nasr Forobiy, Ahmad Yassaviy, Bahouddin Naqshband, Ismoil al- Buxoriy, Abu Rayhon B е runiy, Abu Ali Ibn Sino, al-Xorazmiy, al-Farg’oniy, Firdavsiy, Amir T е mur, Navoiy va Bobur singari jahonga taniqli va shular singari boshqa aql egalarini ijtimoiy-siyosiy, falsafiy ta'limotlariga tayanib ish ko’rilsa, tarbiya ta'sirchanligi yanada mukammallik kasb etadi. O’zining o’tmish madaniy m е rosini chuqur bilmagan va e'zozlamagan odam, o’z shajarasini, avlod-ajdodlari bosib o’tgan yo’lni, milliy istiqlolimiz, erkimiz va ozodligimiz yo’lida jasorat ko’rsatgan Shiroq, To’maris, Jaloliddin Mangub е rdi va boshqa buyuk zotlar, xalq qasoskorlarining nomlari, kurashlarining tub mohiyatini ilg’ay olmaydi. Mavzu yuzasidan test savollari: 1. Jamoa so’zining ma’nosi nima? A) omma, yig’ilma B) xalq, yig’in S) jamiyat, birlashma 2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda faoliyatning asosan qaysi turi ustunlik qiladi? A) o’yin, B) o’qish, S) mehnat Masala: Sinf rahbari tarbiyasi qiyin bolaning ota-onasi bilan suhbat olib bormoqda.

O’quvchi kqp vaqtlarda maktabga darslarni tayyorlamasdan keladi, qo’pol, o’yinqaroq. Maktab intizomini mensimaydi. Masalan, dars paytida maktab oshxonasida yuradi. So’ramasdan darslardan ketib qoladi. Chorak oxirida reyting kundaligi haftada almashadi, baholari past chiqayapti. Uning otasi fan doktori, professor, rahbar, onasi vrach. Pedagogning gaplariga quyidagicha javob beradi: -Tushunsangizchi, biz Davlat ishlari bilan juda band odamlarmiz. Mening ishim juda ham mas’uliyatli ish! O’g`lim bilan shug`ullanishga mening hech vaqtim yo’q. Onasini ham ishlari ko’p: Biz maktabga yuborayapmiz. Maktab uchun kerakli narsalarni olib beryapmiz, maktab vaqtiga sizlar javob berasiz, tarbiyalaysizlar! Bu sizni vazifangiz emasmi? Pedagog, oila bilan maktab hamkorlikda ish olib borsagina tarbiya samara berishi mumkinligini uqtirganda, u yana e’tiroz bildirdi: -Nima ish qilish kerak bo’lsa, oilaga bog`liq bo’lgan ishlarning hammasini qilayapman. Uyda kompyuter bor, internetga ulab qo’ydim, kutubxonamiz mavjud, ingliz tili, rus tillaridagi o’quv kassetalar kollektsiyasi bor. Ota tarbiyadagi o’z ishtirokiga oid elementlarni uzoq sanadi. Bularni eng asosiy deb hisobladi, ammo o’g`lining xulqi haqidagi sinf rahbari tomonidan bildirilayotgan tashvishli signalga e’tibor qilmadi. 1. Vaziyatni tahlil qiling. Sinf rahbarining va ota-onaning bolaga nisbatan munosabatini baxolang. 2. Siz bu voqeaga qanday munosabatda bo’lar edingiz? 3. Sizni o’quvchilaringiz orasida shunday ota-onalar bo’lsa, qanday yo’l tutardingiz?

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Islom Karimov. «O`zbekistonnig o`z istiqlol va tar a qqiyot yo`li». T.: «O`zbekiston», 1994 yil. 2. Islom Karimov. «Ijobiy ishlarimizni oxiriga y e t kazaylik». T.: «O`zbekiston» 1994 yil. 3. Islom Karimov. «Istiqlol va ma`naviyat». – T.: «O`zbekiston» . 4. Islom Karimov. «Yuksak malakali mutaxassislar – taraqiyot omili». T. «O`zbekiston» 1995 yil. 5. Islom Karimov. «O`zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiq l olining asosiy tamoyillari». – T.: «O`zbekiston». 6. Islom Karimov. «Barkamol avlod-O`zbekiston taraqqiyotining poydevori». T. Sharq, 1997. 7. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T. «O`zbekiston», 2000 yil. 8. A.Zunnunov, A.U.Mahkamov. «Didaktika». T. «Sharq» 2006 yil. 9. A.Avloniy. «Turkiy guliston yoxud axloq», «O`qituvchi» nashriyoti., T. 1993 yil. 10. Abu Nasr Forobiy. «Fozil odamlar shahri» «A.Qodiriy» nashriyoti. T. 1993 yil.

Похожие

Bolani jismoniy va aqliy shakllanishiga ijtimoiy muhitning ta’siri

Talabalarda barkamol shaxs fazilatlarini shakllantirish metodikasi

Tarbiyada shaxs rivojlanishining biologik va psixologik asoslari

Shaxs, davlat, davlat xizmatchisi tushunchalarining axloqiy mohiyati

O'quv faoliyatini boshqarish. Shaxs shakllanishining umumiy psixologik qonuniyatlari