Pedagogik texnika va takt - Педагогиka - Рефераты

Pedagogik texnika va takt

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62 KB

Pedagogik texnika va takt Режа: 1. Pedagogik texnika haqida tushuncha. 2. Pedagogik jarayonda mimika va pantomimika. 3. Nutq texnikasi. 4. Pedagogik takt tushunchasi. 5. Pedagogik texnika va taktning shakllanish jarayoni.

Pedagogik texnika nima? Pedagogik texnika – bu tarbiyachining pedagogik jarayonda qo‘llaydigan yo‘l, usul va ko‘nikmalari yig‘indisidir. Pedagogik texnikaga oid ko‘nikmalar ikki guruhga bo‘linadi. Birinchi guruh ko‘nikmalariga tarbiyaining o‘z xulqi va xatti –xarakatlarini boshqarish, idora qila olish bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘nikmalar kiradi. Masalan, mimika, pantomimikadan unumli foydalanish, emosiya va kayfiyatni boshqarish, nutq texnikasi, diqqat kuzatuvchanlik, ijodiy hayollar kabilar shular jumlasidandir. Ikkinchi guruh ko‘nikmalar bevosita shaxsga va jamoaga ta’sir etishda namoyon bo‘ladi va ta’lim tarbiya jarayoning texnologik tomonini takomillashtirishga xizmat qiladi. Bu guruh ko‘nikmalarga didaktik (o‘qitish va tarbiyalash metodlarini muvaffaqiyatli ko‘llay bilish), tashkilotchilik, konstruktiv (bolani kelajakda qanday kishi bo‘lib yetishishini oldindan ko‘ra bilish va loyihalashtirish), kommunikativ (bolalar bilan to‘g‘ri muloqot o‘rnata olish, bir- birini tushunish) ko‘nikmalari kiradi. Bulardan tashqari, bolalar oldiga talablar ko‘ya bilish, pedagogik muloqotni boshqarish, bolalarning ijodiy ishlarini tashkil qilish kabilar ham shu guruh ko‘nikmalariga kiradi. Kuzatishlarimizdan ma’lumki, yosh tajribasiz tarbiyachi - o‘qituvchi yuqoridagi pedagogik ko‘nikmalarning barchasi mavjud bo‘lmaydi yoki ular o‘z takomiliga yetmagan bo‘ladi. Shu sababli ularning pedagogik faoliyatda ko‘plab kamchiliklar darrov ko‘zga tashlanadi. Ana shunday kamchiliklar qatoriga bolalar yoki ularning ota-onalari bilan yurakdan gaplasha olmaslik, nutqda tez gapirish yoki jumlalar tuzishda xatolarga yo‘l qo‘yish, bolalar guruhiga birinchi kirganda o‘zini yo‘qotib qo‘yish, nutqining monotonligi, ovozning baland yoki pastligida eng qulay darajasini topa bilmaslik, qo‘l, oyoq, gavda xarakatlarini nazorat qila olmaslik kabilarni kiritish mumkin. Bularning barchasi yosh o‘qituvchida pedagogik texnikani yetishmasiligining oqibatidir. Bu kamchiliklar pedagogik jarayonga, bolalar ta’lim tarbiyasiga so‘zsiz salbiy ta’sir etadi. Pedagogika institutlarining vazifasi esa bo‘lajak tarbiyachilarda pedagogik texnikani yaxshiroq shakllantirish, ularni pedagogik faoliyatga yaxshiroq tayyorlashdir. Pedagogik texnikada tarbiyachi - o‘qituvchining tashqi qiyofasi ham muhim

rol o‘ynaydi. Tashqi qiyofasining pedagogik maqsadga muvofiqligi uning tashqi ko‘rinishida, hissiyotlarni boshqara olishida, mimika va pantomimika o‘z aksini topadi. Avvalo tarbiyachi-o‘qituvchining tashqi ko‘rinishi estetik jihatdan ko‘rkam, qomati tik, kiyimlari toza va kamtarona bo‘lishi lozim. O‘zining tashqi ko‘rinishiga e’tibor bermaslik (soqolni o‘sib ketishi, yoqasining kir bo‘lishi, tuflisining chang yoki loy bo‘lishi) ham, aksincha ortiqcha bezanishga berilish ham tarbiyachi, pedagog kasbiga ziddir. Chunki bolaning taqlidchan bo‘lishini unutmasligimiz kerak. Tarbiyachi-o‘qituvchining yuzidan, qo‘zidan, xarakatlaridan o‘ziga bo‘lgan ishonch yaqqol sezilib turishi kerak. Bolalar esa kuchli, bilimi chuqur, o‘ziga ishongan tarbiyachi-o‘qituvchilarni ko‘poq xurmat qiladilar. Ta’lim tarbiya jarayonida tarbiyachi-o‘qituvchining o‘z his- tuygularini boshqara olishi ham muhim ahamiyatga egadir. Ma’lumki, ishni endigina boshlagan yosh tirbiyachi-o‘qituvchida qo‘rqish, o‘ziga ishonmaslik, o‘zini yo‘qotib qo‘yish hislari kuchli bo‘ladi. Bu his-tuyg‘ular so‘zsiz uning nutqiga, fikrlarining ketma-ketligi va izchilligiga, psixik xolatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shunday ekan, his-tuyg‘ularni kerak bo‘lganda bosa olishham zarur. Buning uchun esa kishi o‘zini o‘zi ishontirishi va his-tuyg‘ularining mexanizmlari faoliyatini nazorat qila bilishi kerak. Pedagogik jarayonda mimika va pantomimika unumli va maqsadga muvofiq foydalana bilish pedagogik texnikaning eng muhim qismlarini tashkil etadi. Mimika – bu tarbiyachi-o‘qituvchining o‘z fikrlari, his – tuyg‘ulari, kayfiyatini va yuz xarakatlari, ifodalari orqali bildirish san’atdir. Ko‘pgina tarbiyachi- o‘qituvchining yuz ifodalari, ko‘z qarashlari bolalarga so‘zga nisbatan kuchli ta’sir ko‘rsatishligini tajribadan yaxshi bilamiz. Haqiqatdan ham, jest va mimika berilayotgan informa t siyalarning emo t sional bo‘lishi. Uni bolalar tomonidan yaxshiroq o‘zlashtirilishiga imkon beradi. Ma’lumki bolalar tarbiyachi- o‘qituvchining yuziga, ko‘ziga qarab turadilar, uning ichidagini bilishga, fikrlarini o‘qishga, kayfiyatini aniqlashga xarakat qiladilar. Shunday ekan, tarbiyachi-

o‘qituvchi o‘z fikr va his – tuyg‘ularini yuzda ifodalay bilishi, shu bilan birga, kerak bo‘lganda his – tuyg‘ularini yashira bilishi ham lozim. O‘z uyida yuz bergan noxushlikdan hosil bo‘lgan yomon kayfiyati, xafagarchiligini bog‘cha, maktabga olib kelishga xaqqi yo‘q. U faqat ta’lim – tarbiya ishi uchun zarur bo‘lgan narsalarnigina yuzdaifodalashi lozim. Bunday his-tuyg‘ular qatoriga o‘ziga ishonch, ma’qullash, qoralash, norozilik, quvonch, hayratlanish, befarqlik, nafratlanish kabilarni kiritish mumkin. Yuz ifodalarida qosh – ko‘zning roli ham katta. Masalan qoshning yuqori ko‘tarilishi taajjubni bildirsa, pastga tushishi esa osoyishtalikni, diqqatni bir yerga to‘planganligini ifodalaydi. Ko‘zga qarab esa quvonch yoki g‘azabni bilish mumkin. Ko‘z yana ko‘p narsalarni ifodalaydi. Shunday ekan, gapirayotganda devorga, derazaga, shipga qarab emas, balki bolalarga qarab gapirishi lozim. Ko‘z bolalar bilan tarbiyachi-o‘qituvchi o‘rtasida doimiy aloqa (kontakt) o‘rnatishning muhim vositasidir. Pantomimika – bu gavda, qo‘l va oyoq harakatlaridir. Ta’lim –tarbiya jarayonida bularning ham rolikattadir. His – hayajon bilan mashg‘ulot o‘tayotgan tarbiyachiga razm solsak unda bosh, bo‘yin, qo‘l, gavda harakatlarining bir – biriga nihoyatda uyg‘un ishlayotganining guvohi bo‘lamiz. Kishining gavdasi, qomati, xatti-harakatlarida uning o‘ziga bo‘lgan ishonchi, ichki his-tuyg‘ulari yaqqol sezilib turadi. Xuddi shu singari, boshning egilgani, qo‘l va oyoqlarning bo‘shashganiga qarab kishining kuchsizligi, o‘ziga ishonmaganini ham yaqqol sezish mumkin. Pedagog - bolalar oldida tik turish, uyoq-buyoqqa yurish san’atini ham egallashi lozim. Masalan, oyoqlar bir-biridan 12-15 sm uzoqlikda turishi bir oyoq ozgina oldinda bo‘lishi kerak, tik turganda tebranmaslik, stul yoki devorga suyanmaslik lozim. Xatto qo‘lda keraksiz predmetni o‘ynab turmaslik, boshni qashimaslik, quloqni ushlamaslik zarur. Aks holda bular pedagog uchun yomon odatga aylanib qoladi. Qomatni tik tuta bilish uchun mahsus mashqlardan foydalanish mumkin. Masalan, sport bilan shug‘ullanish, gavdani devorga tik suyagan holda 10-15 minut

turish kabilar. Bundan tashqari, gavda va uning harakatlarini ongli ravishda nazorat qilib turish ham yaxshi natija beradi. Pedagog o‘ziga tashqaridan qarab ko‘rishi, ayniqsa, bolalar ko‘zi bilan qarashi ham lozim. Muloqotni faol bo‘lishini ta’minlash maqsadida tarbiyachi-o‘qituvchi goh bolalarga yaqinroq borishi mumkin. Bu ular diqqatini to‘planishiga olib keladi. Goh orqaroqqa qaytishi mumkin, bu bolalarning erkinroq nafas olishi, dam olishiga imkon beradi. Pedagogik texnika ko‘p jihatdan nutq texnikasini egallash bilan bog‘liqdir. Chunki nutq texnikasi ta’lim-tarbiya jarayonida ayniqsa katta ahamiyatga egadir. Sababi bolalar informasiyalarni asosan nutq orqali qabul qiladilar. Shunday ekan pedagog nutq texnikasini mukammal egallagan bo‘lishi lozim. Tajribadan yaxshi bilamizki, tarbiyachi-o‘qituvchi tomonidan biror tovush yoki so‘zni noto‘g‘ri talaffuz qilinishi bolalar o‘rtasida kulgiga sabab bo‘ladi, yoki bir xil ohangdagi nutq ularda zerikishni keltirib chiqaradi, haddan tashqari baland ovoz yoki noo‘rin to‘xtalishlar /pauzalar/ ularning jahlini chiqaradi yoki tez charchatadi. Ayrim kishilar ovoz ham, uning tembri /baland-pastligi/ ham tabiat in’omidir, uni o‘zgartirish mumkin emas deb o‘ylaydilar. Lekin ilmiy tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, ovozni sifat jihatdan keskin o‘zgartirish mumkin. Bunga tarixdan ko‘plab misollar keltirish mumkin. Masalan, qadimgi yunon notig‘i va siyosiy arbobi Demosfen maxsus mashqlar orqali o‘z nutqini tarbiyalab zamonasining mashxur notig‘i darajasiga ko‘tarilgan. Adolf Gitler, Fidel Kastro kabi arboblar ham nutqini maxsus mashq qildirganlar. Hozirgi vaqtda ovozni sozlashning ilmiy asoslangan metodikasi ishlab chiqilgan. Nutq texnikasi o‘z ichiga quyidagilarni oladi: 1. Nafas olish texnikasi. 2. Ovoz texnikasi. 3. Diksiya. 4. Ritmika.

Nafas olish fiziologik hodisa bo‘lib odam organizmining hayotini ta’minlaydi. Shu bilan bir vaqtda u nutqimizning energiya manbai ham bo‘lib hisoblanadi. Agar nafas olish va nafas chiqarish bo‘lmaganda, nutq ham bo‘lmagan bo‘lur edi. Ovoz nafas chiqarish jarayonida hosil bo‘ladi. Bunda diafragma, ko‘krak qafasi, ovoz apparati va artikulyasion apparat faol ishtirok etadi. Ovoz kekirdakda – ovoz paychalari yordamida hosil bo‘ladi. Ovozning past yoki baland bo‘lishi paychalar orasidan o‘tayotgan havo oqimining hajmi va kuchiga bog‘liqdir. Ovoz artikulyasion apparatda tovush va harflarga ajratiladi. Bunda til va lablar asosiy rolni uynaydi. Pedagog ovozining o‘ziga hos xususiyatlari nimada? Avvalo bu tovushning kuchida . Tovushning baland-pastligi esa nutq apparati faoliyatining faolligiga bog‘liqdir. Ichkaridan chiqayotgan havo tovush paychalari orasidan qanchalik kuch bilan o‘tsa, tovush ham shunchalik kuchli bo‘ladi yoki aksincha. Nutqning ikkinchi xususiyati uning eshitilish darajasidir. Bu darajani boshqarish tarbiyachining ixtiyorida buladi: eshituvchilar yaqinda bo‘lsa ovoz kuchini pasaytiradi yoki aksincha. Nutqning yana bir xususiyati harakatchanligi bo‘lib, sharoitga qarab uni tez o‘zgartirilishi tushiniladi, ya’ni goh ovozni ko‘tarish, goh tushirish kerak bo‘ladi. Uning yana bir xususiyati ovoz diapazoni ya’ni hajmi bo‘lib hisoblanadi. Shunga ko‘ra nutq yuqori diapazonli va quyi dapazonli bo‘lishi mumkin. Tarbiyachi-o‘qituvchi o‘zining pedagogik faoliyati jarayonida ovoz gigienasiga albatta rioya qilishi lozim. Aks holda kasb kasalligi – ovoz xastaligiga duchor bo‘lishi mumkin. Ovoz apparatining kasallanishi pedagoglarda juda yuqori bo‘lib, 40,2 foizni tashkil etadi. Bu kasallikning sabablari juda ko‘p bo‘lib, shulardan to‘rttasini alohida ajratib ko‘rsatish mumkin: kunlik ovoz yuklamasi /nagruzkasi/ ning yuqoriligi, ovoz apparatidan to‘g‘ri foydalana bilmaslik, gigienaga rioya qilmaslik, ovoz apparatining tug‘ma kuchsizligi kabilar. Ma’lumki pedagog o‘z ish vaqtining 50 foizldan ortig‘ida gapirishga majbur bo‘ladi. Shuning uchun u ish vaqti tugagach 2-3 soat davomida uzoq

so‘zlashuvlardan o‘zini tiyib, ovoz apparatiga dam berishi lozim. Bundan tashqari, u pedagogika bilim yurtida dars beradigan bo‘lsa dars jadvali tuzayotganda 3-4 soat ishdan so‘ng bir soat dam berilishi nazarda tutilishi kerak. Ovoz apparati tez ta’sirlanuvchan bo‘lib o‘ta sovuq yoki issiq, shu bilan birga, achchiq ovqatlar tufayli ham kasallanishi mumkin. Bir necha soat dars o‘tgandan /gapirgandan/ so‘ng sovuq havoda tez yurish ham tavsiya etilmaydi. Chunki tez yurganda nafas olish tezlashadi. Va ovoz apparatiga sovuq havo oqimi ko‘proq kirib ishdan charchagan ovoz paychalarini kasallantiradi. Pedagog faoliyatida diksiya ham muhim ahamiyatga ega. Diksiya – bu so‘zlar, bo‘g‘inlar va tovushlarni aniq, burro, ravshan talaffuz qilish demakdir. Diksiya nutq apparatining inteksiv ishlashiga bog‘liq. Bunda lab, til, tish, qattiq va yumshoq tanglay, osilchoq tilcha, xiqildoq, jag‘lar faol ishtirok etadi. Buning uchun ularni hamma vaqt mashq qildirib borish lozim. Hozirgi kunda artikulyasion apparatni ham takomillashtiruvchi maxsus mashqlar tizimi ishlab chiqilgan. Nutq texnikasida ritmika ham muhim ahamiyatga ega. Ritmika – bu so‘zni aytilishining tezligi va davomiyligi bo‘lib hisoblanadi. Nutqning tezligi pedagogning individual xususiyatiga, nutq mazmuni va muloqot sharoitiga bog‘liqdir. Nutq eng tez bo‘lganda bir daqiqada /minutda/ 110-120 so‘zni aytish mumkin. Inglizlarda bu raqam 120-150 ga tengdir. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, V-VI sinfda o‘qituvchi bir daqiqada 60, IX sinfda 75 tadan ortiq so‘z ishlatmasligi lozim. Bolalar bog‘chasida esa bu raqam 35-40 ni tashkil qilishi kerak. Ayrim so‘zlarning davomiyligi uning uzunligi, kattaligigagina bog‘liq bo‘lib qolmay, shu matndagi ahamiyatiga ham bog‘liq. Masalan, so‘z zarurroq, ahamiyatliroq bo‘lsa uni cho‘zibroq, bo‘rttiribroq aytish mumkin. Ayrim qoidalar, ta’riflar, xulosalarni sekinroq tempda gapirish, qolganlarini esa tezroq gapirish mumkin. Nutqda pauzalar ham muhim ahamiyatga ega. Shunday ekan, har bir pedagog nutq texnikasi ustida hamisha ishlashi, nafas olishni mashq qildirishdan

tortib, ovoz, diksiya, ritm ustida tinimsiz ishlashi kerak. Ko‘rinib turibdiki, pedagogik texnika ko‘plab ko‘nikmalar, malakalar, odatlar va harakatlarni mukammal egallashga va ulardan ta’lim-tarbiya jarayonida unumli foydalana olishga bog‘liq ekan. Shunday ekan, har bir tarbiyachi va o‘qituvchi chuqur bilimga ega bo‘lishidan tashqari pedagogik texnikani ham egallashi zarur. Ana shundagina u mahoratli pedagog bo‘la oladi. Pedagogik texnika tizimida takt tushunchasi bo‘lib, uni quyidagicha izoxlash mumkin. O‘qituvchi va o‘quvchilarning muomalasi jarayonida hissiyotning ikki tomoni (ijobii- salbiy) namoyon bo‘ladi. O‘z munosabatlarida ijobiy hissiyotlarga asoslanish, intilishi, qobiliyati katta tarbiyaviy samara beradi. Salbiy xissiy xolatlarni o‘qituvchi maqsad kilib olmaydi. Ijobiy xissiy samaradorlikka erishish uchun vaqtincha vaziyat bo‘lishi mumkin. Masalan, xurmatni yo‘qotib quyishdan cho‘chish, hayajonlanish va hakazo. Tajribalarni ko‘rsatishicha, pedagogik takt o‘qituvchiga bolalar bilan ruhiy aloqaga va ijobiy hissiy muomalaga asos bo‘ladi. Pedagogik takt talablari bo‘yicha o‘qituvchi o‘zida muomalaning demokratik usuli va muomala madaniyatiga erishadi. Pedagogika va psixologiya fanlarida pedagogik takt bo‘yicha ko‘plab ishlar yig‘ilgan. Albatta bu ishlar o‘zaro munosabatlarni to‘g‘ri tashkil etishga, ziddiyatli vaziyatlarning oldini olishga yordam beradi. Barcha o‘rganuvchilar pedagogik taktni keng va chukur tushuncha ekanini, alohida ta’rifni yo‘qligini ta’kidlashadi. Bu umumiy qabul qilingan, o‘ziga xos «takt» tushunchasi bilan bog‘liq. Takt s o‘ zi s o‘ zma - s o‘ z «daxl» (prikosnovenie) degan ma’noni beradi. A h lo qi y toifa b o‘ lib, kishilararo munosabatlarni tartibga solishga yordam beradi. Xul q - atvordagi nazokatlik (taktga ega b o‘ lish) insonparvarlik bilan bo g‘ lik eng o g‘ ir, q arama- q arshi vaziyatlarda h am bosh q a kishilarga b o‘ lgan xurmatini, e’tiborini sa q lab q ola bilishdir. Nazokatli b o‘ lish h ar bir kishiga, ayni q sa o‘q ituvchiga b o‘ lgan a h lo q iy talabdir. Chunki u, rivojlanuvchi shaxs bilan muomalada b o‘ ladi. Pedagogik takt o‘q ituvchining kasbiy sifati, ma h oratining ma’lum q ismi. Pedagogik taktni, umumiy takt tushunchasidan far q i, u fakat

o‘q ituvchi shaxsi xususiyatiga ega b o‘ lmasada, bolalarni sevish, me h ribonlik, xurmat-e’tiborni talab q iladi. Ya’ni o‘q ituvilarga muom a la y o‘ lini topish, tarbiyaviy ta’sir o‘ tkazishdadir. Umumiy tarzda pedagogik takt o‘q ituvchining o‘q uvchilarga pedagogik maksadga mos ta’sir etish sermaxsul muom a la usulidir. Pedagogik takt ma h orat bilan tarbiyalanadi. O‘qituvchining ruhiy yetukligi, o‘z ustida ishlashi, munosbatlarda yosh va individual xususiyatlarni farqlay bo‘lishi zarur. Pedagogik taktni puxta egallashda o‘qituvchi bolalarni yaxshi ko‘rishi va uni namoyish qila olish, bolalar xulq - atvorini ichki asoslarini, motivlarini ko‘ra bilishi, sharoitga kirisha olish, vaziyatni to‘g‘ri baholash lozim. Umumiy tarzda o‘z-o‘zini boshqara olish, tug‘rilik, boshqalar tajribasiga ijobiy yondashish, pedagogik texnikaning rivojlanishi kabilar zarur. Pedagogik takt muayyan chegaraga ega. Aksincha u teskari xolatni keltirib chi q arishi mumkin. Bolalarga nisbatan xurmat va gam ho‘ rlik, unda o‘ ziga ishonch, o‘ z q adr - q iymatini anglash h issini, vujudga keltiradi. Natijada bola tarbiyaviy jarayonning faol ishtirokchisiga aylanadi. Xurmat va erkalash talabchanlik va xushyorlikdan ajralib q olmasligi kerak. Talabchanlik bolani individual xususiyatini h iso b ga olingan xolda b o‘ lsa o‘q ituvchining xurmati oshadi. O‘q uvchining tarbiyalangan darajasiga q arab munosabatlarni q urish zarur. Bolaga e’tibor, ochi q k o‘ ngillik bola yoshini ortib borishi bilan o‘ zgarib boradi. Pedagogik takt o‘q ituvchi xul q ini bar q arorligini talab etadi. O‘q uvchi kelajagiga ishonch as o siga q uriladi. O‘q ituvchi va o‘q uvchilar o‘ rtasidagi ziddiyatlar o‘q ituvchining xarakatsizligidan kelib chi q adi. Masalan, o‘q uvchining xul q iga q arab o‘q ituvchi tanbex berishi o‘ rtadagi ziddiyatga sabab b o‘ ladi. Pedagogik takt darsning h amma bos q ichlarida zarur. Bolani bilimini ani q lash va ba h olashda o‘q ituvchi o‘ z xul q iga e’tibor berishi va boladagi xato va nu q sonlarga chidash i shart. H ar bir o‘q ituvchi o‘ zining tinglovchilarni, uni xurmat q iladiganlarni sevadi, o‘q uvchi ning javobini u b o‘ lmasligi kerak. O‘q ituvchi sinf xonasida dar s o‘ tayotganda yurib turishi, o‘q uvchiga dalda berishi, izo h lashi mu h imdir.

Ba h o q uyish bos q ichi h am g‘ oyat mu h imdir. Ba’zan ijobiy ba h oga h am o‘q uvchida q onikish b o‘ lmasligi mumkin. Bunday xolda ba h oni adolatli izo h lash, asoslash ma q sadga muvofi q dir. O‘q uvchini t o‘g‘ ri javobidan mamnun b o‘ lishi, not o‘g‘ ri javobidan u bilan birga kay g‘ urishi va uni izo h lashi, asoslashi ma q sadga muvofi q dir. Ba h oda bola muvaffa q iyatsizligini kechirishi, uni bartaraf etishga bolada ishonch h osil q ilishi ijobiy natijalar beradi. Tajriba li o‘q ituvchi o‘q uvchini ng h ar bir xarak atini his etib, kuzatib yurmaydi, balki unga ishonchini namoyon q iladi. Pedagogik takt bolaga ishonchini namoyon q ilishi bilan h am bo g‘ li q dir. O‘q ituvchidan muayyan taktikaga ega b o‘ lishni talab etadi. O‘q uvchi bilan muom a la turli vaziyat va obrazlarda b o‘ ladi. Muom a lada xolislik, ani q lik, darsga tayyorgarlik k o‘ rilmagan b o‘ lsa , q atti qqo‘ llik kabilar mu h imdir. Darsdan tash q ari mash g‘ ulotlarda d o‘ stona muomaladan foydalanish mumkin. Muomalada taktika tanlash, o‘ z rolidan q anday foydalanish k o‘ nikmasiga b og‘ li q dir. Pedagogik takt - p edagogik ma h orat bilan birgalikda o‘ sib boradi. U o‘q ituvchining ma’naviy kamolotini, o‘ z ustida muntazam ishlashi, bolalar bilan muomala q ilish kunikmasi ma h sulidir. Shu bilan birga takt va individual xususiyatlar t o‘g‘ risidagi psixologi k bilimlar xamdir . Shuningdek axloq asoslari; xulq va xatti- xarakatini ko‘ra bilish haqidagi bilimdir. Bolalarni yetuk kishi darajasida muomalaga o‘rgatish, muomalada ishonch va uzaro ishonchni hosil qiladi. Pedagogik takt pedagogik mahorat bilan o‘sib boradi. O‘qituvchining ruhiy yetukligi o‘z ustida ishlashi bolalar bilan muomala qilish ko‘nikmasi bolalarning yosh va individual xususiyatlarini bilishi pedagogik takt uchun asos bo‘ladi. O‘qituvchiga pedagogik taktni egallashda quyidagi ta’sir etish ko‘nikmalari zarur: 1. Bolalarni yaxshi ko‘rishi va xuddi shuni ko‘rsata olishi. 2. Bolalarni kuzatish, bolalarning xulq-atvorining ichki asoslarini, motivlarini

ko‘ra bilish. 2. Sharoitga kirisha olish, ya’ni sinfga moslasha olish. 3. Ta’sir etishning maqsadga muvofiq vositalarini, usullarini tanlay olish. Umumiy tarzda o‘z-o‘zini boshqara olish, to‘g‘rilik, boshqalar tajribasiga ijodiy yondashish, pedagogik texnikaning rivojlanishi kabilar zarur. Ziddiyatli xolatlarda quyidagilar zarur, ya’ni muximdir: 1. Ushbu vaziyatni yenga olish, tashqi bosiqlik, o‘zini qo‘lga olish. 2. Xulq - atvor bilan ta’sir etish. 3. Xarakat motivlarini o‘rganish. 4. Maqsadli kelishish va ziddiyatga birgalikda baho berish. 5. O‘z qarashlarini mustaqil ishlash, xal qiluvchi qaror chiqarish. Xulosa qilib aytganda, pedagogik takt bu o‘qituvchining o‘quvchilarga bo‘lgan munosabati, ularning oldida o‘zini ko‘rsata bilishi , xatti-xarakatlari, o‘zini tuta bilishini tushunamiz.

ADABIYOTLAR. 1. I.A.Karimov. Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: Sharq, 1997. 2. I.A.Karimov. Barkamol avlod orzusi. T.: O‘zbekiston, 1998. 3. O‘zbekistonning milliy istiqlol mafkurasi. T.: O‘zbekiston, 1993. 4. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni. / Barkamol avlod – 5. O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: Sharq, 1997. 20-29 betlar. 6. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi,- Xalq ta’limi, 1998, 1-son. 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Pedagogik takt va pedagogik odob

Pedagogik takt va pedagogik odob

Pedagogik texnika pedagogik mahoratning asosiy tarkibiy qismi sifatida

Pedagogik texnika haqida tushuncha pedagogik texnikani shakllantirish usullari

Pedagogik ijodkorlik va pedagogik refleksiya