Она тили дарсларида дидактик ўйинлардан фойдаланиш - Педагогиka - Рефераты

Она тили дарсларида дидактик ўйинлардан фойдаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

111 KB

Она тили дарсларида дидактик ўйинлардан фойдаланиш Режа: Кириш Асосий қисм 1. Дидактик ўйинлар 2. Дидактик ўйинларнинг турлари ва ўтказиш йўллари 3. Она тили дарсларида таълимий ўйинлар воситасида ўқувчилар нутқини бойитиш усуллари Хулоса Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати Kirish

Bugungi kunda jamiyatning shiddatli o’sishi, fan tеxnikaning rivojlanishi, amalga oshirilayotgan islohotlarning ijobiy natijalari barcha sohalar kabi ta'lim- tarbiya jarayonlariga ham o’z ta'sirini o’tkazmoqda. Hozirgi sharoitda xalq ta'lim tizimi, uning barcha bo’g’inlarini yagona komplеks sifatida qarash talab etilmoqda. Bu bo’g’inlar bolalarning maktabgacha tarbiya olishini, umumiy va maxsus bilimga, profеssional tayyorgarlikka ega bo’lgan yoshlarning shaxs sifatida ma'naviy va axloqiy kamol topishini, ularning jismoniy rivojlanishini ta'minlaydi. Maktab jamiyatning talablariga bo’ysunuvchi va uning ehtiyojlarini to’la qondirish uchun javobgar bo’lgan muhim bo’g’in hisoblanadi va bu dargoh insonni shakllantirish uchun mas'uldir. Ma'lumki, shaxs bir butun shaklda rivojlanadi. Bir butun ta'lim-tarbiya jarayoniga xos vazifa insonda nafaqat aqliy, balki layoqat va malakani ham shakllantiradi. Bir butunlikda bo’lgan jarayon o’quvchida qiziqish hissini tarkib toptiradi. Shaxsni shakllantirishdagi vazifalarning o’zaro birligini ta'minlashda, avvalo, maqsad, vosita va kuzatilgan natijalarning birligi ham nazarda tutiladi. Kichik maktab o’quvchisini fikr doirasini kеngaytirishda, muloqot san'atining boshlang’ich savodini egallashda, komplеksli ta'lim jarayonini amalga oqhirishda o’quvchilarni nutqini shakllantirishga oid darslarning o’rni va ahamiyati kattadir. Ҳозирги давр республикамиз ижтимоий ҳаётидаги туб ижобий ўзгаришлар бошланғич синфлар она тили таълимини олдига муҳим талаблар қўймоқда. Машғулотларни педагогик технологиялар асосида қуриш, давлат таълим стандартлари талабларини бажариш, болаларнинг фикрлаш даражасини мунтазам равишда ўстириб бориш, уқувчиларнинг нутқий ва имловий саводхонлигини тўла таъминлаш ана шу талаблар сирасига киради. Она тили ўқитиш методикасида ўқувчиларнинг саводини чиқариш, грамматик тушунчаларини шакллантириш, уларнинг нутқий ва имловий

саводхонлигини оширишда қўлланадиган усуллар, машқлар вариантлари кўп. Фонетик, грамматик, орфографик тушунчаларни мустаҳкамлаш, нутқий малакани мукаммал шакллантиришда методика фанидан белгиланган машқлар қаторида таълимий ўйинлар ҳам муҳим ўрин тутади. Таълимий ўйинларни бошқа машқ турларидан фарқи шуки, бунда бир тамондан, ўқувчиларнинг зерикиши, чарчоғига барҳам берилса, иккинчидан тамондан, болаларнинг фикрлаш жараёни тезлашади, муайян белгиланган малакаларнинг муфассал шаклланиши осонлашади. Маълумки ўқувчи қанча ёш бўлса, дарсларда қўлланадиган қизиқарли ўйин элементлари шунчалик кўп бўлиши лозим. Чунки дарсда қўлланадиган дидактик ўйин, бир тамондан, айрим болалар табиатига хос бўлган қизиқувчанлик, шўхлик каби хусусиятларига мувофиқ келса, иккинчи тамондан, баъзи болалардаги одамовилик, индамаслик, уятчанлик каби жиҳатларини бартараф этиб боради. Демак, ўйин жараёни ўқувчи психологиясида кескин ўзгаришлар ясайди. Ўйин давомида ўқувчи мавҳум грамматик-орфограк тушунчалар моҳиятини англай бошлайди, унинг хотирасида кўпгина сўзлар учун умумий бўлган белгилар ўрин ола бошлайди, оғзаки ва ёзма нутқидаги орфоэпик – орфографик тушунчалар моҳиятини англай бошлайди, ёзма нутқидаги орфоэпик – орфографик нуқсонлар камаяди. Таълимий ўйинлар синф жамоасининг эркин тутишларини таъминлайди, дарснинг самарадорлиги ортади. Ўйинда кўпчилик ўқувчиларнинг фаол иштироки таъминланиб, рейтинг балларини қўйиб бориш имконияти туғилади. Ўйинларнинг яна бир диққатга сазовор жойи шундаки, синфда иноқлик, шиддат ҳукм суради. Ўқувчилар бир-бирларига ёрдам бергилари келиб, синф жамоасининг жипслиги янада ортади. Она тили мазмунига кўра таълимий ўйинлар қуйидагича тасниф қилинади: 1. фонетик – график ўйинлар

2. сўз ясалиши бўйича ўйинлар 3. грамматик ўйинлар 4. орфографик ўйинлар 5. нутқ ўстириш тусидаги ўйинлар. Таълимий ўйинлар ўтказилиш характерига кўра қуйидаги турларга ажралади: 1. оғзаки ўйинлар 2. индамас ўйинлар 3. ёзма ўйинлар таълимий ўйинлар ташкил қилиниши бўйича қуйидаги турларга ажралади: 1. гурухлараро мусобақа тарзидаги ўйинлар 2. тарқатма материаллар ёрдамида ўтказиладиган ўйинлар 3. қўл бармоқлари ёрдамида ўтказиладиган ўйинлар она тилидан таълимий ўйинлар, шунингдек, шеър, эртак, ҳикоя, топишмоқ, тез айтишлардан, турли ребус ва бошқотирма жадвалларидан ҳам унумли фойдаланиш мумкин. Ўйинни ташкил қилишда ўқитувчи қуйидаги тамойилларга амал қилиши лозим: - ўйин қизиқарли, содда, тушунарли, аниқ бўлсин; - ўйин мавзуга мос, чуқур мазмунли бўлсин; - ўйинда иложи борича кўпроқ ўқувчи иштирок этсин; - ўйинда қизиқарли нарсалар кўп бўлсин; - ўйинни ўтказилиш муддати, тартиби аниқ бўлсин; - ўйин ўқувчиларни муайян кўникмалари ва малакаларини шакллантирсин; - ўйин ғолиблари рағбатлантириб борилсин.

Ўқитувчи ўйин турларини мустаҳкамланаётган мавзуга мувофиқ танлаб, белгиланган ўйин турига мос шаклни тузиб, ўйин тартибини аниқ белгилаб олиши лозим. Ўйин учун керакли материал эса имло луғати, ўқиш китоби, болалар журнали, турли бадиий асарлар тўпламларидан олинади. Материални ўйин шаклига солишда қуйидаги шартларга риоя қилиш лозим: - ўйин материалида мавзуга оид мисол иложиборичакўп бўлсин; - материал ва ўйин шакли ўқувчи ёшига мос, тушунарли, содда ва қизиқарли бўлсин; - ўйин шакли ва материал ҳажми дарс структурасига мувофиқ бўлсин; - материал ва ўйин шакли ўқувчи нутқини ўстириш, имловий саводхонлигини ошириш имконгиятини берсин; - материал ва ўйин шакли ўқувчи ақлий фаоллигини яхшиласин; - материал ва ўйин шакли ўқувчи дунёқарашини ўстирсин, тарбиявий элементларга бой бўлсин. Бошланғич синф она тили дастуридаги ҳар бир мавзу бўйича муайян шаклдаги таълимий ўйинни ташкил қилиш мумкин. Ўқитувчи, аввало, таълимий ўйиннинг таълим-тарбиявий мақсадини белгилаб, ўйинга керакли материални тайёрлаб ўқувчиларга таълимий ўйинни ўтказиш тартибини аниқ тушунтириб бериши, ўйинни ўзи бошқариб бориши, ўқувчиларниинг хатоларини йўл-йўлакай тузатиб бориши зарур. Ўйин охирида тегишли хулосалар чиқарилиб, баллар эълон қилинади. Boshlang'ich ta'lim bosqichi-da asosiy e'tibor o'quvchilarning so'z boyligini oshirish, o'zbek tilidagi nutq tovushlarini to'g'ri talaffuz qilish ko'nikmalarini rivojlantirish orqali ularning og'zaki va yozma nutqini

shakllantirishga qaratiladi. Shundan kelib chiqib, 2—4- sinflarda o'quvchilarni tabiat hodisalarini kuzatishga o'rgatish, narsa-buyumlar, o'simlik va hayvonot dunyosiga oid tushunchalarning nomlari, belgi, miqdor, harakat-holatni bildiruvchi so'zlar bilan ularni tanishtirish — o'zbek tili darslarining asosiy ta'limiy maqsadi hisoblanadi. Bunda o'quvchilarning so'zlarni imkon qadar ko'proq o'zlashtirishi hamda xotirasiga singdirib borishiga qaratilgan mashq turlaridan foydalanish dars samaradorligini belgilaydi. Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim bosqichida didaktik o'yinlardan foydalanish, ayniqsa, muhimdir. Didaktik o'yinlar o'quvchi larning o'zaro va o'qituvchilar bilan hamkorligini mustahkamlashda beqiyos ahamiyat kasb etadi. Ta'limiy o'yinlar bilimlarni o'zlashtirish jarayonini yengillashtiradi, o'quvchilarni darsga to'liq jalb etishga yordam beradi, ularning ijodiy tafakkuri, faolligini o'stirishning asosiy vositasi hisoblanadi. Biroq ta'limiy o'yinlarni me'yorida qo'llash kerak, ularni haddan ziyod ko'paytirib yuborish o'quvchini dars maqsadidan chalg'itib qo'yishi mumkin. Ta'lim boshqa tillarda olib boriladigan maktablarning boshlang'ich sinf o'quvchilari so'z boyligini oshirish uchun o'zbek tili darslarida quyidagi didaktik o'yinlardan foydalanish tavsiya etiladi. «Kim ko'p so'z biladi?» Bu o'yin o'quvchilarning lug'at boyligini o'stirishga yordam beradi. Buning uchun sinf ikki guruhga bo'linadi va 1- guruh o'quvchilariga boshlanishi va tugallanishi bir xil unlidan tashkil topgan, ikkinchi guruhga esa xuddi shunday: bir xil undosh bilan boshlanib, shu undosh bilan tugallangan so'zlarni doskaga yozish topshiriladi. Masalan, 1- guruh «ikki«, «alla», 2- guruh esa «qiziq», «katak» kabi so'zlarni yozishi mumkin. O'yin shartiga ko'ra, guruhlardagi o'quvchilar

navbat bilan vazifani bajaradilar. So'z topolmay yozishdan to'xtagan guruh yutqazgan hisoblanadi. «So'z top» Ushbu o'yinni 2—3- sinflarda darsning kirish qismida o'tgan mavzuni mustahkamlash yoki lug'at ustida ishlash maqsadida o'tkazish mumkin. O'qituvchi bir so'z aytadi, o'quvchilar esa davom ettirishadi. O'yin qoidasiga ko'ra, birinchi aytilgan so'z qaysi harf bilan tugasa, keyingi o'quvchi shu harfdan boshlangan so'zni aytishi kerak. Masalan, kitob - barg - gul -lola - anhor - rasm - maktab -bola — ah - ip... Jarayonda sinfdagi barcha o'quvchilarning faol ishtiroki ta'minlanadi. So'zlarni takror qo'llamaslik sharti o'quvchilarni bir-birini diqqat bilan kuzatishga, qaysi so'zlar aytilganini xotirasida saqlab turishga, muhimi, hozirjavoblikka o'rgatadi. Shuningdek, bu o'yin turini biror mavzuga oid so'zlar bo'yicha ham o'tkazish mumkin. O'quvchilarga muayyan soha yoki mavzuga taalluqli so'z topishlari aytiladi. Masalan, uy jihozlariga oid so'zlarni aytish topshirig'i berilganda, 1- o'quv chi: xontaxta; 2- o'quvchi: ko'rpacha; 3- o'quvchi: gilam; 4- o'quvchi: guidon va hokazo tarzida o'yinni davom ettiradi. Bunda aytilgan so'zning qaysi harf bilan tugashi emas, aynan shu mavzuga aloqador bo'lishi bosh mezon qilib belgilanadi. «So'z top» o'yinining barcha turida ham tezkorlik bilan javob bermagan o'quvchi o'yinni tark etadi, o'yinda oxirigacha ishtirok etganlar g'olib bo'ladi. «Jumlani davom ettir» O'yin qoidasiga ko'ra, birinchi o'quvchi birorta qisqa gap aytadi, boshqa o'quvchi aynan shu gapga so'z qo'shib boraveradi. Masalan: 1- o'quvchi; Men hikoya o'qidim. 2- o'quvchi; Men qiziqarli hikoya o'qidim. 3- o'quvchi: Men kecha qiziqarli hikoya o'qidim va h.k.

So'z qo'sha olmagan yoki xatoga yo'l qo'ygan o'quvchi o'yinni tark etadi. 6 —7 daqiqa mobaynida o'yin davomiyligini ta'minlab turgan o'quvchilar g'olib bo'ladi va baholanadi. «Kim tezroq?» o'yini yozma shaklda bajariladi va bunda har bir o'quvchiga yig'iq gaplar yozilgan kartochkalar tarqatiladi. Masalan. Bahor. Daraxtlar gullaydi. Gullar ochiladi. Qushlar say ray boshlaydi. Navro'zi olam kirib keladi. Doshqozonlar qaynaydi. Sumalaklar pishadi... kabi. O'quvchilar esa mazkur gaplarni yoyiq gaplarga aylantirib, daftarlariga yozishlari lozim. Topshiriqni birinchi bajargan o'quvchi tuzgan gapini o'qib beradi. Vazifani bexato bajargan o'quvchi a'lo baho bilan rag'batlantiriladi. «Kuch birlikda» o'yinini o'tkazish uchun xattaxta ikkiga bo'linib, har bir guruh uchun alohida mavzu yozib qo'yiladi. (Masalan, «Gulzorda» yoki «Maktabimiz bog'i» kabi). Bunda har bir guruh a'zosi gap tuzib, mavzu bo'yicha matn hosil qilishga o'z hissasini qo'shishi lozim. O'n daqiqa davomida qaysi guruh tez, chiroyli va mazmunli matn tuza olsa, shu guruhga rag'bat kartochkasi beriladi, so'ngra tuzilgan matn doskaga yozdiriladi. «Muomalani biling «0'zbek tili» darsliklarida beriladigan muomala odobiga oid ma'lumotlarni mustah-kamlash jarayonida ushbu ta'limiy o'yindan foydalanish tavsiya etiladi. O'yinda o'quvchilar bir-biriga muomala odobiga oid so'z yoki gaplarni takror qo'llamasdan aytishlari kerak bo'ladi. Masalan: 1- o'quvchi; Xush kelibsiz! 2- o'quvchi: Yaxshi keldingizmi? 3- o'quvchi: Rahmat! 4- o'quvchi: Minnatdorman. 5- o'quvchi: Yaxshi boring. 6- o'quvchi: Omad sizga

yor bo'isin! Ushbu o'yinni boshqacharoq tashkil etish ham mumkin. Bunda o'quvchilar ikki guruhga bo'lingani holda, 1- guruh ishtirokchilari muomala odobiga oid so'z va birikmalarni, 2- guruh vakillari esa shu gaplarning qayerda qo'llanilishini aytib berishlari kerak bo'ladi. Guruh ishtirokchilari navbatma- navbat bir-birlariga murojaat qiladilar. «Kim nima qiladi?» O'quvchilar ikki guruhga bo'linadi va har bir guruhdan bittadan o'quvchi doskaga taklif etiladi. Birinchi guruh ishtirokchisi «Kim?» yoki «Nima?» so'rog'iga javob bo'ladigan so'zlarni yozsa, ikkinchi guruh ishtirokchisi «Nima qiladi?» so'rog'iga javob bo'ladigan so'zlarni qayd etadi. Natijada quyidagi yig'iq gaplar hosil bo'ladi. 1- guruh 2- guruh O'qituvchi o'qitadi. O'quvchilar o 'qiydilar. Oush sayraydi. Shamol esadi. Gul o'sadi. Paxta ochiladi. Yomg'ir yog'adi. Quyosh isitadi. O'quvchilar xattaxtaga yozilgan gaplarni daftar lariga ko'chirib oladilar Bu o'yinda ularning topqirligi va yozma savodxonligi ham e'tiborga olinadi. Qaysi guruh a'zosi topshiriqni bexato bajarsa, shu guruhga rag'bat kartoch kasi beriladi. Iqtidorli va ilg'or o ' q u v c h i l a r g a ushbu ish turini ijodiy davom ettirish, ya'ni so'zlarning sinonimlari yordamida topshi riqni kengaytirib bajarish vazifasi topshirilishi mumkin. Agar o'quvchi topshiriqni quyidagi tarzda bajarsa, unga ikkita rag'bat kartochkasi beriladi. Shifokor, tabib davolaydi, shifo ulashadi.

Bu o'yin boshlang'ich sinf o'quvchilarining og'zaki va yozma nutqini o'stirishda, ularni hozirjavoblikka, topqirlikka, e'tiborli bo'lishga o'rgatishda muhim ahamiyatga egadir. «Oltin toj» o'yinini oyda bir marta o'tkazib turish o'tilgan mavzularni mustahkamlashga, o'quvchilar bilimining darajasini aniqlashga, bilim olish ishtiyoqini, intilishini kuchay-tirishga yordam beradi. Bir oy davomida oltin toj sovrindori bo'lib yurish kichik yoshdagi maktab o'quvchilariga ko'tarinki ruh beradi, ularning darsga, til o'rganishga bo'lgan qiziqishlarini oshiradi. Xulosa qilib aytganda, dars jarayonida o'quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olib, ta'limiy o'yinlardan foydalanish samarali natijalarni qo'lga kiritishga yordam beradi. Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати 1. Каримов И.А. «Юксак малакали мутахассислар тара ққ иёт омили». Т. Ўз бекистон нашриёти. 1995 й. 2. Каримов И.А. «Биздан озод ва обод ватан қ олсин». Т. Ў збекистон. 1996 й. 3. Каримов И.А. «Ватан саждаго ҳ каби му қ аддасдир». Т. Ў збекистон. 1996 й. 4. Қ.Юнусов Она тили дарсларида таълимий ўйинлар. Андижон. 2005 й. 5. Ў.Қ.Толипов Педагогик технологияларнинг татбиқий асослари. Т.2010 й. 6. А.Ғаниев Садриддин Айнийнинг педагогик фаолияти. Т. «Ўқитувчи» - 1965 й. 7. Қосимова К. 4-синфда онат тили дарслари. Т. «Ўқитувчи» - 1978 й. 8. Қоси мова К. Бошлан ғ ич синфларда она тили ўқ итиш методикаси. Т. « Ўқ итувчи» - 1985 й. 9. Узлуксиз таълим. 2009 й №5 Тошкент

10. “Бошланғич таълим” журнали, 2012.№ 6-сон Тошкент

Похожие

Она тили ва адабиёт дарсларида янги ахборот технологияларидан фойдаланиш

Бошланғиш синфларда дидактик ўйинлардан фойдаланишнинг самарадорлиги

Дарсларда коммуникатив ўйинлардан фойдаланиш

Она тили укитиш усуллари

Чет тили дарсларида бекатларда чет тилини ўрганиш усулидан фойдаланиш