O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim - Педагогиka - Рефераты

O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

88 KB

O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim Reja: 1. O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim ning mohiyati 2. O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’limda dars shakli 3. O’quvchilarning shaxsiy sifatlarini hisobga olish, ijobiylashtirish va rivojlantirish. 4. Ta’lim bilan tarbiyaning uzviyligini ta’minlash 5. Bola intellekti rivojlanishi nazariyasi 6. Shaxsga yo’naltirilgan ta’limda o’quvchining o’quv faoliyatini baholash va monitoringini yuritish.

O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim ning mohiyati O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim-o’quvchi shaxsiy imkoniyatlariga moslashtirilgan pedagogik muhitni hamda ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishni nazarda tutadi. Bu ta’lim texnologiyasida har bir o’quvchini tushunish, hurmat qilish, unga ishonish katta ahamiyatga ega. O’quvchi-o’qituvchi hamda o’quvchi- o’quvchi hamkorligi ko’zda tutilgan ijobiy natijalarni beradi. Bu texnologiyada kommunikativ metodlardan keng foydalaniladi, ularning ayrim asosiy belgilarini ko’rib chiqamiz. O`qituvchi tomonidan o`quvchi shaxsiga yo`naltirilgan ta’limni amalga oshirishning quyidagi asosiy mezonlari mavjud: 1. Har bir o`quvchiga buyuk shaxsdek qarash, uni hurmat qilish, uni tushunish, qabul qilish, unga ishonish. 2. Ta’limning shunday muhitini yaratish kerakki, unda o`quvchi o`zini shaxs deb sezsin, unga bo`lgan e’tiborni tuysin. 3. Bolaga tazyiq o`tkazmaslik hamda uning kamchiligini bo`rttirmaslik, bilimlarni o`zlashtirmasligi, o`zini yomon tutishi sabablarini aniqlash va ularni bolaning shaxsiyatiga zarar etkazmaydigan tarzda bartaraf etish. 4. Ta’limda «muvaffaqiyat muhitini» tashkil etish, bolaga o`qishda muvaffaqiyat qozonishiga yordam berish, uning o`z kuchi va iqtidoriga ishonchini orttirish. O`quvchiga atrofdagilarning har biri o`zi kabi ekanligini anglatish, unda jamoaga aloqadorlik hissini rivojlantirish. 5. O`quvchining hurmati va ishonchini qozonish, o`ziga ham shaxs nuqtai nazaridan qarash. Bola shaxsiga yo’naltirilgan ta’limda rivojlantiruvchi muhitning ahamiyati Umumiy o’rta ta’lim muassasasining bola shaxsiga yo’naltirilgan ta’limni amalga oshirish faoliyatida bolalarning kognitiv (aqliy), kommunikativ (nutq- muloqotchanlik), ijtimoiy-hissiy va jismoniy-motor rivojlanishiga sharoit yaratilishini ta’minlash juda muhimdir. Bolaning rivojlanishiga sharoit nafaqat sinf xonalarida, balki ta’lim muassasasiga kirishda, yo’laklarda, sport va dam olish maydonchalarida ham yaratilgan bo’lishi shart.

Xona va bino-bu bolaning rivojlanishi uchun muhim bo’lgan ichki omildir,binodan tashqaridagi sport, dam olish va o’yin maydonchalari, maktab va boshqa ta’lim muassasasining hududi-tashqi omillar bo’lib xizmat qiladi. Bola shaxsiga yo’naltirilgan rivojlantiruvchi muhit ta’lim-tarbiya jarayonida bolaning yoshi, psixologik, fiziologik xususiyatlarini to’liq hisobga olgan holdagi eng qulay shart-sharoitlarni ta’minlashga xizmat qiladi. Unga quyidagi asosiy talablar qo’yiladi: Bolaning salomatligini saqlash omillari: toza havo, toza joy, normal harorat va yorug’lik ta’minlanadigan bino va o’quv xonalari. Maktabning bolani noxush, kutilmagan hodisalardan saqlaydigan xavfsiz joy bo’lishini ta’minlash. Bolalarning harakat, kashf qilish va tajriba qilishlariga rag’bat ko’rsatish, ya’ni maktab hududining barcha joylarida bunga imkon bo’lsin. Masalan, sport, dam olish va o’yin maydonchasida jihozlarning etarli bo’lishi; koridorda turli o’simliklarning o’sishini kuzatish, xonada o’quv fanlariga doir ma’lumotlar, kutubxonada turli kitoblar bo’lishi va shu kabilar. Bolalarning o’zlari ishlagan barcha narsalar, ashyo va qo’llanmalar bola ko’ra oladigan, bo’yi etadigan darajadagi masofa va balandlikda joylashgan bo’lishi. Bolalar o’rtasida hamkorlik va muloqotga rag’bat bildirish, ya’ni darsda kichik guruh va juft bo’lib ishlashlari, darsdan tashqari vaqtda o’yin o’ynashlariga sharoit yaratilgan bo’lishi kerak. Bolalarda maktabga tegishlilik hissi, xavfsizlik va erkinlik hissi bo’lishi. Turli madaniyatlar mavjudligini his qildirish. Sinf xonasi bolaning har tomonlama rivojlanishini ta’minlaydigan alohida mavzular bo’yicha qismlarga bo’lingan va shu har bir qismlar o’z mavzulari bo’yicha bola uchun kerakli va qiziqarli bo’lgan ashyo, jihozlar, o’yinchoqlar, konstruksiyalar, belgilar, raqamlar, so’zlar va h.k.bilan jihozlanganligi. Mebel bolaning jismoniy holatiga va erkin harakatlana olishiga to’siq bo’lmaydigan holda joylashtirilgan bo’lishi, bola o’ziga tegishli mebelni bemalol

harakatlantira oladigan va nogiron o`quvchilar uchun mos mebel ham bo’lishi, shuningdek, o’qituvchi uchun mebel ham qulay bo’lishi kerak. Bolaning idrok etish qobiliyatini rivojlantiruvchi va ijod qilishga undovchi turli shakl va rangdagi materiallar bilan ta’minlash. Bolalar ko’rishi va tanishishi uchun narsalar va ma’lumotlarni iloji boricha bitta joyga juda ko’p joylashtirmaslik, bu bolaning ularni ajratib olishiga halaqit beradi. Bolaga erkin tanlash imkonini berish va mustaqil qaror qabul qilishga undash. O’z tengdoshlari bilan munosabatga kirishishiga yordam berish. Kundalik qilinadigan ishlarni biror jadval shaklida so’zlar hamda belgilar bilan tasvirlash, uni bola ko’ra oladigan va tushunadigan holatda ilib qo’yish. Ota-onalar va maktab o’rtasida iliq munosabatlarni shakllantiruvchi muloqot o’rnatishga imkon beruvchi muhit yaratish. O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’limda dars shakli Shaxsga yo’naltirilgan o’quv vaziyatlari o’quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish usul va metodlari bilan uzviy bog’liq. Bunday o’quv mashg’ulotlarining shakllari turlicha.Ular orasidan alohida e’tibor dars jarayonida o`qituvchi-o`quvchi hamkorligining tadqiqot- izlanish metodlari hamda dialogli shakllariga qaratiladi, shuningdek, ko’rgazmali, tasviriy, reproduktiv va boshqa metodlar ham qo`llaniladi.. Bunday mashg’ulotlarning shakl va usullari bevosita shaxs faoliyatiga yondashuv konsepsiyasi va tamoyillariga mos kelib, ular bola ichki dunyosi, tafakkuri va shaxsiy hayotiy tajribasini maksimal darajada faollashtirishga xizmat qiladi. Bu o’rinda o’quv faoliyatiga rag’bat uyg’otish orqali o`quvchilarni bilim egallashga yo’naltirib, bunday shakl va usullarda tashkil etilgan ta’lim jarayoni o`quvchilarning shaxsiy bilimi, tajribasi va hissiyotlarini rivojlantirishning asosiy manbalaridan biri bo`lib qoladi. O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim amalga oshiriladigan ayrim noan’anaviy dars shakllarini keltiramiz:

Sho’ng’ish darsi - ma’lum bilimlarni egallash uchun eng qulay muhitda bo’lish yoki shunday muhit yaratish orqali mavzuni faol o’rganish mashqlaridan iborat. Musobaqa darsi - o’quvchilarning o’zaro musobaqalashuvini tashkil etish orqali bilimlarni mustahkamlash mashqlari. Konsultatsiya darsi - dars jarayonida o’quvchilarning o’zaro hamda o’qituvchining konsultatsiyalarini tashkil etish orqali darsni o’zlashtirish mashqi. Ijod darsi - o’quvchilarning mustaqil ijod etishlarini tashkil qilish darsi. Sinov darsi - o’quvchilarning o’zlashtirishini turli shakllarda sinash tashkil qilinadigan dars. Shubha bildirish darsi - dars mavzusi bo’yicha qoidalar, xulosalarni agar notog’ri deb hisoblansa, nimalar bo’lishi mumkinligi haqida qiziqarli bahs va tahlillar o’tkazish orqali yangi mavzuni tushuntirish darsi. Ijodiy hisobotlar darsi - o’quvchilarning ayrim mavzular bo’yicha mustaqil o’rgangan bilimlari va xulosalari taqdimoti. Umumlashtirish darsi - ilgari o’tilgan mavzular bo’yicha olingan bilimlarni umumlashtirish mashqlarini o’tkazish darsi. Ilmiy - fantastika darsi - o’quvchilarning o’rgangan bilimlari asosida ijodiy xayol, taxminlar o’ylab topishlari mashqini o’tkazish orqali mustaqil fikrlashlarini kengaytirish darsi. Haqiqatni izlash darsi - dars mavzusiga doir ayrim masalalar yuzasidan o’quvchilarning mustaqil fikrlar bildirishni tashkil etish orqali haqiqatni aniqlash va mavzuni o’zlashtirishni ta’minlash darsi. “Paradokslar” darsi - o’quvchilarning faolliklari va qiziqishlarini oshirish maqsadida o’rganilayotgan mavzuni har turli “paradokslarga” bog’lab bayon qilish hamda tegishli tahlillar o’tkazish asosida to’g’ri xulosalarni aniqlash darsi. Seminar darsi - yangi dars mavzusiga doir savollar bo’yicha o’quvchilarga oldindan berilgan topshiriqlarni bajarish natijalari to’g’risida ma’lumotlarni tinglash orqali sinfdagi barcha o’quvchilar darsni o’zlashtirishlarini va bilimlarini mustahkamlashni ta’minlash darsi.

Ekskursiya darsi - bu darslarda o’quvchilarni turli ob’yektlar: muzey, ziyoratgoh, korxona, ustaxona, tabiat ob’ektlari, ilmiy muassasa, kollej, litsey va boshqalarga olib borish va tanishtirish orqali ularning bilimlarini hayot bilan bog’lash va kasbga yo’naltirish ishlarini amalga oshirib borish ta’minlanadi. Juda uzoqdagi va borish qiyin bo`lgan ob’ektlarga, ular to`g`risida filmlar, turli ko`rgazmali va boshqa materiallar mavjud bo`lgan hollarda, ularni o`quvchilarga namoish etib, tushuntirish orqali videoekskursiyalar tashkil etish ham munkin. O’quvchilarning shaxsiy sifatlarini hisobga olish, ijobiylashtirish va rivojlantirish. O’quvchilarning yosh xususiyatlarini ta’lim- tarbiya jarayonida hisobga olish, ularning shaxsiy sifatlarini bilish, tahlil qilishga yakka tartibda yondashishda hozirgi yosh psixologiyasi va pedagogikasining qoidalari va talablaridan kelib chiqiladi. Bunda o’quvchilarning bir- birlariga nisbatan tayyorgarliklari, qiziqishlari va fanlarni turlicha o’zlashtirishlari bilan farqlanishini hisobga olish asosiy masalalardan hisoblanadi. Shunga muvofiq ravishda o’qituvchilarning ham bir- biridan o’qitish uslubi, o’quv-tarbiya jarayonini rejalashtirish bo’yicha farqlanishini hisobga olgan holda har bir o’qituvchining ma’lum vaqt davomida optimal natijaga, ya’ni o’quvchilarning ko’zda tutilgan darajada o’zlashtirishlariga erishish yuzasidan individual yondashuvlari mavjud. O’quvchilarning shaxsiy sifatlarini hisobga olish asosida shu sifatlarni ijobiylashtirish va rivojlantirish maqsadlariga erishish uchun darsda o’quvchilarga mustaqil vazifalar berish, ularning mustaqil hulosalar chiqarishlarini, bir- birlaridan o’rganishlarini tashkil qilish, ularning o’qishlari uchun qulay muhit yaratishga alohida e’tibor berish talab qilinadi. Ta’lim bilan tarbiyaning uzviyligini ta’minlash Ta’lim bilan tarbiyaning uzviyligini ta’minlash hamma zamonda ham e’tibor markazida bo’lgan masalalardan hisoblanadi. Buning uchun ta’lim-tarbiya jarayonida bolalarning nutqi, muloqot ko’nikmalari, hissiy, aqliy, jismoniy va ijtimoiy rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratish, jumladan: toza joy, toza havo,

normal haroratli xona va unda yetarli yoritilganlik bo`lishi, xavfsizlik, sport, dam olish, o’yin maydonchalarini yetarlicha jihozlash va shu kabilarga e’tibor berish talab qilinadi. Shu yo’nalishdagi ayrim tajribalarni keltiramiz: Yorib o’tishlar texnologiyasi va V. Erxard maktabi. Bu texnologiya menejerlarni qayta tayyorlash o’qishlaridan iborat bo’lib, uning maqsadi har bir alohida odamning ichki olamida mavjud bo’lgan (lekin kundalik bir xildagi hayot va ish bilan bo’g’ib qo’yilgan) qobiliyatlari va intilishlarini an’anaviy muammolarni yangi muammo sifatida echish uchun kundalik izlanishlarga aynan uyg’otish hisoblanadi. Bu kurslar tinglovchining fikrlashi va xulqidagi shaxsiy stereotiplarni bartaraf qilish, o’z imkoniyatlarini va eskirgan muammolarni yangicha echish yo’llarini ko’ra olishlarini faollashtirish va o’zgartirish bo’yicha ishlab chiqilgan ko’p sonli mashg’ulotlardan iborat. Bu kurslarning afzal jihatlari-inson omilini ishga solishga qaratilgan bo’lib, maxsus mablag’lar sarflashni talab qilmaydi; erishilgan samara so’nib qolmaydi, ya’ni olingan samara yangi shakllarda va sharoitlarda muntazam kuchayib borishi bilan bir necha marta samara olishni ta’minlaydi; alohida yirik yangiliklar yaratishga, hosil bo’lgan boshi berk holatlardan noan’anaviy chiqish yo’llarini izlashga qaratilganligidan iborat. 48 yo’nalishdagi kurslar va seminarlar AQShning 94ta shaharlarida va boshqa mamlakatlarning 128ta shaharlarida olib borilmoqda. Bu kurslarda yiliga 57 ming kishi o’qiydi. O’quv materialining sxemalar va shartli belgilardan iborat modellari (tayanch signallar konspektlari) asosida ta’limni intensivlashtirish texnologiyasi (V. F. Shatalov, Donetsk shahri). Tayanch signallar konspektlari ko’rgazmali sxemalardan iborat bo’lib, ularda o’zlashtirilishi lozim axborot birliklari aks ettiriladi, ular orasidagi turli bog’liqliklar ko’rsatiladi hamda mavhum (abstrakt) materialni yaqqollashtiruvchi misollar, tajribalarni eslatish uchun belgilar va maqsadlarning ahamiyatliligi bo’yicha klassifikatsiyasi turli shartli belgilar bilan beriladi.

Tayanch signallar konspektlari bilan ishlashda qator o’ziga xos usullar va metodik echimlar qo’llaniladi. O’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’limdan amalda foydalanish masalalari Maktabda pedagogik jamoa yoki metod birlashmalar miqyosida o’qituvchilarning o’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’limni amalga oshirishda o’quvchi shaxsini o’rganish yo’nalishlari, muloqot usullari, darsda o’quvchilarning bilim darajasi, qiziqishlari, fanlarni turlicha o’zlashtirishlaridagi farqlarni hisobga olish, qulay muhit yaratish, o’quvchilarning o’zlashtirishlariga erishish va boshqa masalalar bo’yicha nazariy, metodik va amaliy tajribalar bilan tanishish, o’rganish, ommalashtirish maqsadida amaliy mashg’ulotlarni vaqti-vaqti bilan o’tkazib borish lozim. Bu mashg’ulotni mavjud sharoit va imkoniyatlarga muvofiq bahs- munozara, trening, ishchanlik o’yini yoki seminar kabi shakllardan birortasi bo’yicha o’tkazish tavsiya qilinadi. O`quvchi shaxsiga yo`naltirilgan ta’lim samaradorligini oshirish uchun quyidagi nazariyalarga asoslanish yaxshi natijalar beradi: Bola intellekti rivojlanishi nazariyasi Bu nazariyani shveytsariyalik psixolog Jan Piaje (1896-1980) ishlab chiqqan. Bu nazariya bolalar intellekti rivojlanishini tushunish uchun katta ahamiyatga ega bo`ldi. Unga ko`ra bolalar fikrlashining ko`p xususiyatlari ochib berildi. Bular: egosentrizm-boshqa odamning nuqtai-nazariga o`ta olmaslik; sinkretizm-har turli hodisalarni etarli ichki asos bo`lmagani holda o`zaro bog`lashga moyillik hosil bo`ladigan tafakkur turi; transduksiya-mantiqiy fikrlashning xususiyati bo`lib, bunda xususiydan-xususiyga tomon, umumiylikni chetlagan holda, o`tish amalga oshiriladi; artifitsializm-olamni go`yo odam qo`li bilan yaratilgan, sun’iy deb idrok qilish; animizm-olamni jonli deb hisoblash, ziddiyatlarni sezmaslik. Bola psixikasi rivojlanishining to`rtta bosqichi nazariyasini ishlab chiqdi. Bular quyidagi bosqichlar:

1. Sensomotor bosqich (tug`ilgandan 2 yoshga to`lguncha)-jismoniy his tuyg`ular: teri sezgisi, ochlik, og`riq, shovqin, yorug`lik va boshqalarga munosabat shakllanadi. 2. Faoliyatgacha bosqich (2-7 yosh)–bola o`ziga atrofdagilar ko`zi bilan qaraydi. Bunda ijobiy muhitning ahamiyati katta. Bola o`ziga ijobiy baho berishi yaxshi rivojlanishga, past baho berishi, aksincha natijaga olib keladi. 3. Aniq faoliyat bosqichi (7-11 yosh)-faktlarni qiyoslash, ob’ektiv aqliy xulosalar chiqarish, atrofdagilarning tan olishiga erishish va bolalarcha egosentrizmdan xalos bo`lish, mavjud me’yor va qoidalarni o`zlashtirish bosqichi. 4. Rasmiy faoliyat bosqichi (11-15 yosh)-mustaqil fikrlashga intilish bilan hayotiy qadriyatlarni qayta baholash, shaxsiy e’tiqodlar, qadriyatlarga munosabat, yangi odamlar bilan o`zaro munosabatlar, umidlar, kelgusi yo`lni tanlash, biror ma’naviy qahramon yoki faoliyat sohasiga e’tibor va qiziqishlarning yo`nalganligi, axborotlarni jadal, ko`pincha, aralashiga, ba’zan tanlab, to`plash bosqichi. Shu har bir bosqichda o`sha darajadagi o`zgarmas operatsiya paydo bo`lishi hamda uning o`zgaruvchanligi rivojlanib borishidan iborat ikkitadan bosqich mavjud. Bunda agar bolaga tanish tajribalar takrorlansa, bu oson qabul qilinadi va o`zgarmas operatsiya bo`ladi. Agar bu boshqa yoki yangi tajriba bo`lsa, bola yangi sharoitga moslashish uchun muvozanatdan chiqadi va o`zinining bilimi tarkibini o`zgartiradi. Shunday qilib, bola borgan sari ko`proq adekvat bilimlari tarkibini boyitib boradi. Xulosa qilib aytish mumkinki, ta’lim-tarbiya jarayonida o`quvchining rivojlanish darajasiga mos va uning mantiqiy, aqliy va shaxsiy o`sishiga yordam beruvchi mashg`ulotlarni rejalashtirish zarur. Eng yaqin rivojlanish sohasi nazariyasi Bu nazariyani rossiyalik psixolog Vigotskiy Lev Semyonovich (1896-1934) ishlab chiqqan. Bu nazariyaga ko`ra ta’lim oldinda borishi va bolaning rivojlanishini o`ziga ergashtirib borishi lozim.

Rivojlanish faqat bola yangi ko`nikmalarni o`zlashtirganida hosil bo`ladi. Lekin uni real hayotdan ajralgan holda emas, o`zida bor bo`lgan bilimlar asosida o`zlashtirishi shart. Bu «eng yaqin rivojlanish sohasi» deb nomlandi va pedagogika hamda psixologiya faniga kirdi. Eng yaqin rivojlanish sohasi deb L.S.Vigotskiy «yetilish jarayonidagi, ertaga yetiladigan, hozir paydo bo`layotgan holatda bo`lgan funkstiyalarni, ularni rivojlanish mevasi deb emas, rivojlanish kurtaklari, gullari, ya’ni endigina yetilib kelayotgan funkstiyalar»ni tushuntirgan edi. Eng yaqin rivojlanish sohasi bola o`z yoshiga nisbatan qiyin masalalarni katta yoshdagi odamning yordami bo`lganda yechishi jarayonida aniqlanadi. Masalan, emaklashni o`rganib olgan chaqaloq uchun emaklash u o`zlashtirgan ko`nikma, lekin tik turish va yurish esa, uning tomonidan endi o`rganilayotgan va katta yoshdagilar yordamida o`rganiladigan ko`nikma bo`lib, bu ko`nikma bolaning eng yaqin rivojlanish sohasida hisoblanadi. O`quvchi bilan muloqotda uning qiziqishlaridan kelib chiqqan holda uning eng yaqin rivojlanish sohasi keng bo`lgan belgilarni topish va asta–sekin yangi bilimlar bilan to`ldirib borish orqali kutilgan natijaga erishiladi. Bunda bolalarga do`stlik va o`zaro hurmatda bo`lish asosiy shart hisoblanadi. Mavzu bo‘yicha olgan bilimingizni quyidagi topshiriqlarni bajarish orqali tekshiring. 1) Nuqtalar o‘rniga tushirib qoldirilgan so‘z va so‘z birikmalarini to‘g‘ri qo‘yish orqali o‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan ta’lim tamoillari haqidagi tushunchalaringizni namoyish eting a) O‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limning maqsadi – o‘quvchilarning ____________ qobiliyatlarini namoyon bo‘lishi uchun sharoit yaratishdan iboratdir. b) Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida bola shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limni amalga oshirishning __________ bolalarning _________, ____________, ijtimoiy-hissiy va jismoniy rivojlanishiga sharoit yaratilishini ta’minlashdan iboratdir. c) O‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limning mohiyati o‘qituvchilarga nafaqat ____________ muhitni yaratish, balki o‘quvchilarning sub’ektiv ___________, ya’ni ularning hayotiy tajribalariga doimiy murojaat qilib turishlaridan iboratdir.

1) Nuqtalar o‘rniga tushirib qoldirilgan so‘z va so‘z birikmalarini to‘g‘ri qo‘yish orqali o‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan ta’lim tamoillari haqidagi tushunchalaringizni namoyish eting d) O‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limda ta’lim-tarbiya jarayonining __________ ta’lim oluvchining o‘zi – uning motivlari, maqsadi, betakror psixologik sifatlari turadi deb hisoblaydi. Ya’ni o‘quvchiga ______________. 2 ) Quyida berilgan so‘z va iboralardan faqat “ O‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan ta’lim”ga tegishli bo‘lgan tushunchalarni tanlab yozing. Ta’lim usullari, shaxs, pedagogik texnologiya, trening, maktab ta’limi, ta’lim tizimi, rivojlanish, hamkorlik pedagogikasi, demokratizm, o‘qitish metodlarining tarkibiy qismlari, tenglik, pedagog va bola munosabatidagi sherikchilik, didaktik materiallar, bilish qobiliyati, o‘quv faoliyatini tashkil etish metodlari, bilishning faolligi, ta’lim vositalari, biznes o‘yinlar, muammolarni hal etish. II.2. Shaxsga yo’naltirilgan ta’limda o’quvchining o’quv faoliyatini baholash va monitoringini yuritish. Baholashning asosiy usullari va tamoillari Baholash va uning ahamiyati. Ta'lim oluvchilar tomonidan o`quv materiallari o`zlashtirilganligini, ko`nikma va malakalar hosil bo`lganligini tekshirish va baholash ta'lim jarayonining zarur tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu faqat o`qitish natijalarini nazorat qilish emas, balki o`quv jarayonining turli bosqichlarida ta'lim oluvchilarning bilish faoliyatiga rahbarlik qilish hamdir. O ` quvchilarning o` zlashtirishlarini baholash O`zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining 2006 yil 10 iyundagi 152- sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan "Umumiy o ` rta ta'lim maktab o ` quvchilarining ta'lim tayyorgarligi darajasini aniqlashning ko ` p ballik reyting tizimi to ` g ` risidagi N izom"ga muvofiq amalga oshiriladi. Bu Nizomga ko`ra o`quvchilarnig ta'lim tayyorgarligi darajasini baholashning reiting tizimi quyidagi nazorat turlari orqali amalga oshiriladi:

1. Oralik nazorat (ON)- har bir o`quv fanidan DTS bo`yicha o`quvchilar o`zlashtirishi lozim bo`lgan asosiy bilim, ko`nikma, malaka (BKM)larning elementlari soni aniq belgilangan majburiy standartli nazorat ishi (MSNI) orqali amalga oshiriladi. MSNIlar soni dastur talabidan, fanni o`qitish mazmunidan kelib chiqqan holda belgilanadi. MSNIlar Respublika T`alim Markazi (PTM) huzurida tashkil etilgan ijodiy guruh tamonidan tayyorlanadi. 2. Joriy nazorat (JN)-oralik nazorat (MSNIlar) orasida o`tkazilagan kundalik so`rov bo`lib, u o`quvchilar bilimida bo`shliq paydo bo`lishning oldini olish, o`quv faolligini oshirish maqsadida amalga oschiriladi. Shu bilan birga t`alimiy o`rgatuvchi xarakterga ham ega bo`ladi. O`qituvchi har bir o`quvchining MSNIlar oraligida joriy nazoratdan o`tishini ta’minlashga ma`suldir. 3. Ijodiy faollik nazorati (IFN)-reiting doirasida barcha o`quvchilar uchun majburiy bo`lmagan qo`shimcha topshiriqlar va ijodiy ishlarni ixtiyoriy bajarish orqali, ularning istak va xohishlariga ko`ra tashkil etiladi. Har chorakda bir marta o`tkaziladi. 4. Bosqichli nazorat(BN)- o`quv yili tamom bo`lgandan keyin imtihonlar yoki sinovlar shaklida amalga oshiriladi. Bosqichli nazorat uchun namunaviy va sinov imtihon materiallari RTM tomonidan tayyorlanib, joylarga yetkaziladi. 5. Yakuniy nazorat (YaN) –maktabda ta’limning to`liq kursi tugagandan so`ng Davlat attestatsiyasi shaklida amalga oshiriladi. Yuqoridagilardan ko`rinib turibdiki, o`qituvchi tomonidan joriy (kundalik) nazorat hamda ijodiy faollik nazorati uchun materiallarni tayyorlash va o`quvchilar o`zlashtirishini baholashni amalga oshirib borish lozim. Bunda baholashning samarali bo`lishi uning quyida qisqacha bayon qilingan ilmiy, uslubiy asoslariga muvofiq olib borilishi bilan bog`liq. Ular shaxsga yo`naltirilgan ta’limning o`ziga xos xususiyatlariga muvofiq. Baholash - ta'lim jarayonining ma'lum bosqichida o`quv maqsadlariga erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezonlar asosida o`lchash, natijalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat jarayondir.

Bilimlarni tekshirish va baholashning ta'limiy ahamiyati shundan iboratki, bunda o`quv materialining o`zlashtirilganligi haqida ta'lim beruvchi ham, ta'lim oluvchi ham muayyan ma'lumotga ega bo`ladi. Baholash natijasida, ta'lim beruvchi uchun ta'lim oluvchilarning nimani bilishi va nimani tushunmayotganligi, qaysi material yaxshi o`zlashtirilganu, qaysi biri hali yetarli darajada o`zlashtirilmaganligi yoki umuman o`zlashtirilmaganligi ma'lum bo`ladi. Bu ta'lim oluvchining bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish uchun asos bo`lib hisoblanadi. Ta'lim beruvchi o`z ishining afzalliklariga va kamchiliklariga tanqidiy baho beradi. O`z ish metodlariga tuzatishlar kiritadi. Shuningdek, baholash natijalari ta'lim beruvchining o`quv dasturidagi materiallarni ta'lim oluvchilarning bilish imkoniyatlari nuqtai nazaridan qayta ko`rib chiqishi va baholashi uchun ham juda muhimdir. Baholash natijasida tushuncha va qonun - qoidalarning qaysi birlari qiyin, qaysi birlari esa oson o`zlashtirilishi aniq -ravshan bo`ladi. Bu ta'lim oluvchining ijodiy tarzda darsga tayyorgarlik ko`rishi va o`quv mashg`ulotini o`tkazishi uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Xuddi shuningdek, ta'lim oluvchiga ham ta'lim jarayonida qaysi o`quv materialini yaxshi, qaysinisini qoniqarli va nimani yomon o`zlashtirgani ma'lum bo`ladi. Bilimlarni tekshirmasdan ta'lim oluvchi o`z bilimlarini chuqur, har tomonlama va to`g`ri baholashga qodir emas. Ba'zan unga go`yo u o`quv materialini yaxshi egallab olganday tuyuladi, tekshirish chog`ida esa materialni yaxshi bilmasligi, yaxshi tushunmasligi ma'lum bo`lib qoladi. Baholash natijasida, ta'lim oluvchilarning o`rganilayotgan materiallarni bilish, tushunish, esda saqlab qolish, anglab olish, amalda qo`llay olish. tahlil qilish va o`z bilimlariga tanqidiy baho berish darajalari aniqlanadi. Ta'lim oluvchi o`z bilimlariga berilgan baho va tavsiflar asosida maktabdagi oqish va uydagi mustaqil vazifalarni bajarish uslubini takomillashtirish, bilimlari, malaka va ko`nikmalaridagi ijobiy tomonlarni rivojlantirish, kamchiliklarni tuzatish imkoniyatiga ega bo`ladi. Bilim, ko`nikma va malakalarni nazorat qilish va baholashning tarbiyaviy ahamiyati shundaki, ta'lim oluvchilarning o`qishga, o`z yutuqlari va

muvaffaqiyatsizliklariga nisbatan munosabati shakllanadi, qiyinchiliklarni yengish istagi tug`iladi. Baholash hamisha ta'lim oluvchining shaxs sifatida o`ziga nisbatan muayyan bir munosabatini hosil qiladi. Ta'lim beruvchi ta'lim oluvchining o`ziga nisbatan munosabatini, tuyg`ularini, uning xarakteridagi irodalilik, sinfdoshlari bilan hamkorlik, o`zaro bir - biriga yordam berish kabi sifatlarini shakllantirishga e`tibor qaratishi lozim bo`ladi. Ba'zan baholash jarayonida ta'lim oluvchi qo`shimcha bilim, ko`nikma va malakalarga ham erishadi. Ta'lim jarayonida o`zlashtirmagan tushunchalarning mohiyatiga tushunib yetadi. Shu bois, baholashni ta'lim olish jarayonining davomi deb ham aytish mumkin. Ta'lim oluvchi o`rtoqlarining, ota - onalarining unga, uning maktabdagi yutuqlariga va muvaffaqiyatsizliklariga nisbatan munosabatlariga hech qachon befarq bo`lib qolmaydi. Uning bilimlariga berilgan baholar ushbu munosabatni belgilaydi. Mana shuning uchun ham maqtov, ma'qullash, tanbeh berish, yaxshi yoki yomon baho qo`yish ta'lim oluvchi shaxsining fazilatlarini, uning tengdoshlari jamoasidagi va katta yoshdagilar orasidagi mavqeini shakllantiradi. Bu ayniqsa, o`smirlar orasida katta ahamiyatta ega. Bilimlarni nazorat qilish va baholash davlat ahamiyatiga egadir. Baholash natijalarini umumlashtirish orqali maktab jamoasining ta'lim - tarbiya sohasidagi faoliyatiga, o`quvchilarning umumiy o`zlashtirish darajasiga baho beriladi va tegishli xulosalar chiqariladi. Davlat ta'lim standartlarida davlat tomonidan qo`yilgan talablar qanchalik darajada bajarilayotganligi aniqlanadi. Baholash natijasida nafaqat ta'lim oluvchining, balki ta'lim beruvchining kuchli va kuchsiz tomonlari, shuningdek, o`quv jarayonidagi kamchiliklar xam aniqlanadi. Ta'lim vositalari, rejalar, ta'lim jarayonini tashkil etish sifatiga ham baho beriladi. Ta'lim dasturining qism va bo`laklari bo`yicha muntazam baholab borish oxir - oqibat aniq va adolatli baholanish shakllanishga olib keladi. Kichik bo`limlar bo`yicha baholash, jamlash va umumlashtirish yakuniy baholashning aniq bo`lishiga yordam beradi. Ta'lim oluvchini muntazam ravishda o`z

natijalari to`g`risida xabardor qilib turish, uning maqsad sari intilishi va istaklarini ro`yobga chiqarishga ijobiy ta'sir ko`rsatadi. Ta'lim berish davomidagi nazorat natijalarini o`lchab borish bilim, ko`nikma va malakalarni baholash o`quvchining o`zligini anglashi uchun bir imkoniyatdir. Baholash shakllari. Baholash uning mohiyatidan kelib chiqib, ikki xil shaklda o`tkazilishi mumkin: 1. Mezonga asoslangan baholash. 2. Qiyoslashga asoslangan baholash. Mezonga asoslangan baholash - baholanuvchining ta'lim jarayonida qo`lga kiritgan natijalarini, bilim, malaka va ko`nikmalarini oldindan belgilangan o`quv maqsadlari asosida ishlab chiqilgan hamma uchun umumiy va bir xil mezonlarga ko`ra taqqoslash va o`1chashdan iborat bo`lgan baholash shaklidir. Bunday baholash shu mezonlar bilan aniq belgilab berilgan o`zlashtirish maqsadlari bo`yicha erishilgan natijalarga baho berish imkoniyatini yaratadi. Bunda natijalar bevosita va xolis baholanadi, shuningdek,o`quvchilar va sinflar bo`yicha o`zlashtirishni yaxshiroq farqlash imkonini beradi. Bu baholash shakli ikki boshichdan iborat bo`lib, birinchi bosqichda baholanuvchining erishgan natijalarini aniqlanadi, ikkinchi bosqichda esa, natijalar mezonlarga taqqoslanadi va o`lchanadi.

Похожие

Ta’limning fanga yo’naltirilgan texnologiyasi

Ta’limning shaxsga yo’naltirilgan texnologiyasi

O’quvchi shаxsining rivоjlаnishi vа tаrbiya

Muhandis-pedagog shaxsiga qo'yiladigan pedagogik talablar

Muhandis – pеdagog shaxsiga qo`yiladigan talablar