Мутахассисликка кириш фанининг мақсади ва вазифалари - Педагогиka - Рефераты

Мутахассисликка кириш фанининг мақсади ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

Мутахассисликка кириш фанининг мақсади ва вазифалари Режа: 1. «Мутахассисликка кириш» фани ҳ ақида умумий тушунча. 2. Фанни ў рганишга б ў лган э ҳ тиёж сабаблари. 3. Фаннинг мақсади ва амалдаги а ҳ амияти. 4. Талабаларда фан ва ў злари танлаган касб ҳ ақида бошланғич билим ва тасаввурларни шакллантириш ҳ амда уларни билим, књникма ва малакалар билан қуроллантириш бњйича белгиланган вазифалар. 5. Фаннинг минтақавий-структуравий схемаси.

Таянч иборалар: Мутахассислик, њқитувчи, билим, малака, књникма, талаба, касб, мантиқий, структуравий, схема. «Мутахассисликка кириш» фани о лий ўқув юртларининг биринчи курс талабаларини ҳ озирги халқаро аќвол, давлатимизнинг ички ва ташқи сиёсати, њқув юртларининг қисқача тараққиёти тарихи, уларнинг тузилиши ва вазифалари, њқув жараёнини илмий асосда ташкил этиш, њқитиш жараёнининг асосий шакллари, ў қув режасининг мазмуни, илмий-тадқиқот ишлари, талабаларнинг ҳ уқуқ ва бурчлари, талабаларнинг бњш вақтдан фойдаланишлари, мустақил ишлашни т ў ғри ташкил этиш, китоб устида ишлаш, табиат му ҳ офазаси, библиография техникаси кабилар билан таништиради. Президент И.Каримов Ў збекистон Республикаси Олий мажлиси IX сессиясида (1997 й. 29 авг.) шундай деган эди: «Ќозирги пайтда хорижий тилларни њрганиш ва њргатишга юртимизда катта а ҳ амият берилмоқда. Бугун жаќон ќамжамиятидан њзига муносиб ў рин эгаллашга интилаётган мамлакатимиз учун чет эллик шерикларимиз билан ҳ амжи ҳ атликда, ќамкорликда њз буюк келажагини қураётган халқимиз учун хорижий тилларни мукаммал билишнинг аќамиятини баќолашнинг ќожати йњқдир. Аммо шунга алоќида урғу беришимиз зарурки, чет тилларни њрганиш, минбаъд она тилини эсдан чиқариш ќисобига бњлмаслиги лозим.

Њз фикрини мутлақо мустақил, она тилида равон, гњзал ва лњнда ифода эта олмайдиган мутахассисни тушуниш қийин. Њзбек боласига чет тилларнинг ажиб дунёсига бемалол кириш учун имкониятларни тњлиқ очиб беришимиз даркор. Мамлакатимизда хорижий тилларни њрганишда миллий асосдаги жадаллаштирилган методикани тайёрлашни тезлашти - ришимиз керак. Аввало талабалар деган сњзнинг маъносини њрганиб чиқайлик. Ёшлар ота-оналар бағридан кетиб, њрта махсус ёки олий таълим муассасаларида таълим олар экан, масъулият бевосита таълим муассасасига њтади. Натижада унинг индивидуал ќаёт тарзи ёшлик ва етуклик оралиғидаги давр бњлиб, њспиринликдан кейин физиологик њзгаришлардан ќам књра ижтимоий њзгаришлар књпроқ намоён бњлади. Бу давр 17-22 (25) ёшни њз ичига олади. Бу давр књп ёшларнинг талабалик даврига тњғри келади. «Талабалар деганда моддий ва маънавий ишлаб чиқаришда ижтимоий ќаётга ва мутахассисликка оид ролларни муайян ќолда ва махсус дастур асосида бажаришга тайёрланаётган ижтимоий гуруќ тушунилади», - деб таъриф беради психолог олим Э.Ғозиев. Мазкур давр фуқаролик ва психолог етукликка эриша бориш жараёнидир. Чунки бу даврда етук шахсга доир ижтимоий ќуқуқ ва бурчларнинг бутун тизими эгаллаб олинади. Њз-њзини англаб олишнинг ривожланиши асосида ёшларнинг касб танлаш ва уни эгаллашга оид шахсий ќаёт тарзи шакллана боради.

Њспиринлик даврининг тугалланиши унинг бошланишига қараганда бирмунча осойишта кечади. Зеро, физиологик жиќатдан етуклик психологик ва ижтимоий етукликка њхшамайди. Ижтимоий етуклик талабаларни ќам ақлий қобилиятига, ќам ижтимоий ќаётда бажариладиган турли фаолиятга: оила қуриш, фарзанд тарбияси, ижтимоий фойдали меќнатда қатнашишга тайёрлайди. Бунда талабалар ижтимоий ќаётга оид маълумотга эга бњлиши, етук мутахассисликка эга бњлиши, қонунларга итоат этиши ва уни бажаришда жавобгарликни ќис этиши, ота-оналик бурчини ќис этиши, маълум ижтимоий гуруќга раќбарлик қила олиши, спорт секциялари ва маълум тњгаракларда қатнашишга тайёр бњлиши зарур. Ижтимоий етукликнинг бошланишида айниқса қонунларни, унинг меъёрини билиш ва унга бњйсунишни тақозо этади. Агар шу даврда ёшларда ижтимоий таъсир у ёки бу сабабларга књра сусайиб кетса, ёшлар бу даврда ижтимоий ќаёт меъёрларига, ота-онага зид ќатти-ќаракат қилишлари мумкин натижасида ёвуз ғоялар ёшларимиз онги ва ақлига таъсир этиб, уларни ќар қандай усуллар билан њз томонларига оғдиришга ќаракат қиладилар ва баъзи ёшлар эътиқоди сустлиги, қонун ва унинг талабларини билмаслиги туфайли ёт таъсирларга берилиб ќам кетади. Шунинг учун ќам, ижтимоий ва психологик етуклик ёшларда маъсулият ва бурч ќиссини англаб олишда муќим саналади. Лекин ижтимоий етуклик психологик етукликдан кечроқ шаклланиб, ќамма ёшларда ќам 16- 17 ёшда пайдо бњлавермайди. Њз оиласидан четга њқишга кетган

ёш йигит-қиз дастлаб талабалик даврида пайдо бњлган мураккаб вазиятлар, мустақил ќаёт олдида эсанкираб қолиши мумкин. Чунки, талабаликнинг дастлабки кунларидаги кайфиятнинг књтаринкилиги, завқ-шавқ туйғуси ёшларга књтаринки руќ берса, кундалик турмуш урунишлари, њқиш жараёнидаги муайян қонун- қоидалар, қийинчиликлар таъсир этиб, улар руќиятида баъзида тушкунлик юз бериши мумкин. Натижада, ички ва ташқи омиллар таъсирида талаба руќида ишончсизлик, умидсизлик каби ќис- туйғулар пайдо бњлиб, биз юқорида келтираётган ёт таъсирларга берилиб кетишга ёки нотњғри йњлга кириб кетишга олиб келади. Масалан, 17-19 ёшда талаба ќали њз хулқини ќатти- ќаракатини бошқара олмаганлиги туфайли ќаётида эќтиётсизлик ќолатлари юз бериши мумкин. Шунга књра, айрим талабаларда ќаётий тажриба етишмаслиги туфайли књп масалаларда ќоќиш- истакка берилиб, хатоликларга йњл қњяди. Уларда њзини-њзи таќлил қилиш, назорат қилиш, баќолаш, текшириш каби ќолатлар етишмайди. Шунинг учун ќам улар фаолиятида зиддиятлар, қарама-қаршиликлар мавжуд бњлади. Лекин аста-секин кейинги курсларга њтган сайин ( II - III курс) уларнинг ижодий тафаккури, ќис-туйғулари, ахлоқий хислатлари њзини-њзи баќолаш асосида эътиқоди ќам шакллана боради. Бу даврда психологларнинг (Б.Г.Анаьнев) фикрига књра етуклик даври 18-20 ёшда физиологик имкониятлар юксак даражада ривожланади. Инсон аъзоларининг ташқи таъсирга жавоби, қон босимининг оптимал даражаси ортади, қон кислород билан тњйинади. Инсонда уқувлиликнинг қулай имкониятлари пайдо бњлади. Њқув ахборотни қабул қилиб, эслаб

қолиш ва хотирада психологик функцияларнинг њсиши бошланиб, уқувлиликнинг имкониятлари пасаймайди. Демак, ёшлик даврида њспиринликда таркиб топган энг яхши хислатлар тњлиқ шаклланади. Бу, айниқса, касб танлашда намоён бњлади. Умумий њрта таълим мактабида ва оилада тњғри касб танлашга йњналтирилган ёшлар институтда њз касбининг етук мутахассиси бњлиши учун ќаркат қилади, њқиб њрганади. Тњғри касб танлаш оилавий ќаётни ќам моддий, ќам маънавий томонидан тњғри таъминлашга ёрдам беради. Тњғри касб танлаш инсоннинг келажагини белгилашда катта аќамиятга эга. Ќар бир касб, албатта, инсоннинг қизиқиши ва қобилияти нақтаи назаридан танланади. Агар касб тњғри танланса, шу касбнинг етук мутахассиси бњлиб етишади. Агар касб танлашга ёшлар ота-оналар хоќиш истаги билан њзи бефарқ қараган ќолда ёндашса, бунда келгуси ќаётида катта фожиаларга дуч келиши мумкин. Шунинг учун касб танлашда ота-она билан маслаќат қилиши билан бирга њзининг қобилияти, касбга лойиқлиги, моддий ва маънавий жиќат ќисобга олиниши муќим. Акс ќола нотњғри танланган касб натижасида уни њзлаштиришга ёки йиллаб њзи севмаган касб билан мажбуран шуғулланишига тњғри келади. Ана шундай шароитда энг аввало оила, фарзандлар азият чекади, оила моддий ва маънавий қийинчиликларга дуч келади. Оиладаги бу маънавий ва моддий зарар жамиятга ќам таъсир этади. Чунки ќар бир мутахассисни тайёрлаб етказгунча давлат қанчадан-қанча маблағ сарфлайди, њша ташлаб кетилган касбнинг моќир соќиби бњладиган инсон эса бунга эриша олмай сарсон-саргардон кезиши мумкин.

Ёшларнинг касб танлашида уларга касбнинг мослиги катта аќамиятга эга. Касбга мослик меќнат фаолияти жараёнида шаклланиб, унинг хулқи ќам таркиб топа боради. Лекин баъзи касбларда алоќида қобилият, касбга мослик талаб этилмаса-да, баъзиларида мазкур касбга мослик, лаёқат талаб этилади. Масалан, учувчилик касби, жарроќлик, энергия тизими операторлари каби касбларда алоќида қунт, қобилият, билим ва зукколик талаб этилади. Санъат билан боғлиқ бњлган касбларда эса қобилият, ижодкорлик бњлмаса, санъаткор, рассом, актёр ёки архитектор бњла олмайди. Баъзи ќолларда тњғри касб танланади. У ёшларнинг қизиқиши ва қобилиятига тњғри келади. Аммо меќнат фаолияти жараёнида унинг танлаган касби тњғри келмаслигини тушуниб етади. Бундай ќолларда њз иродаси ва қобилиятини ишга солиб, қийинчилик - ларни енгиб њтиш зарур. Демак, касб танлашда ў з қизиқишлари, қобилияти, имкониятларини ќисобга олиш, њз характерини билиш, њз ирода кучини англаб етишни баќолай олиш талабалик йиларида муќимдир. Лекин касб танлашни њсмирлик давридан бошлаб, талабалик йилларида эса юқори даражали мутахассисни тайёрлашда самарадорликка эришиш муќим аќамият касб этади. Талабалар кун тартиби оиладаги њсмир ва њспиринларнинг кун тартибидан фарқ қилади. Талабаларнинг асосий вақти њқиш машғулотларига сарф бњлади. Лекин асосий мақсад, ана шу њқув машғулотларида талабанинг фаолиятини ошириш, кун тартибини тњғри ташкил этишдир. Бунинг учун талаба жисмоний тарбия

машқлари, нонушта, бњш вақтини тњғри ташкил этиш, шахсий гигиена қоидаларига риоя қилиш, соғломлаштириш-спорт ишларига эътиборини қаратмоғи лозим. Агар талаба болалигидан оилада, њз ота-онаси бағрида кун тартибига қатъий риоя этса, у талабалик йилларида ќам кун тартибини тњғри туза олади. Бунда асосан њқиш машғулотларидан таълимга эътибор берилади. Лекин қолган бњш вақтини тақсимлашда санъат, спорт, китобхонлик билан шуғулланиш, маданий ќордиқ чиқариш (кинотеатрга бориш, радио, телевидение эшитиш ва књриш) буларнинг барчаси талаба кун тартибидан аниқ њрин олиши муќимдир. Лекин талбалар орасида «Мустақиллик» натижасида машғулотларга қатнашмай, фақат бемаъни видиофильмлар таъсирида кунни кеч қилаётган, тунги барларда кунни тонгга улаётганлар ќам мавжуд. Шуниндек, туғилган кун, байрамлар муносабати билан ќаётни фақат маишатдан иборат деб тушунаётган ёшлар ќам йњқ эмас. Шунинг учун ќам биринчи курс талабасини қабул қилиш билан унга олий њқув даргоќида кун тартибини қандай ташкил этиш юзасидан маслаќат уюштириш ва уни қатъий назорат қилиш мақсадга мувофиқ. Токи «эркин» ќаёт тарзи талабаларнинг келгуси оилавий ќаёт тарзига салбий таъсир этмасин ёки унинг равон кетаётган ќаётини издан чиқариб юбормасин. Талаба ќаёт тарзининг энг муќим қирраларидан бирига бњш вақтни ташкил этиш шакллари ќам киради. Вақтдан тњғри фойдаланиш аввало ќар бир ёшнинг, қолаверса, жамиятнинг моддий ва маънавий бойлигини оширишнинг муќим мезонидир.

Вақт иккига бњлинади: меќнат фаолияти, яъни иш билан бандлик ва бњш вақт. Бњш вақт талабанинг њқув машғулотларидан озод пайтидир. Бњш вақт талабанинг маданий, маиший, маънавий эќтиёжларини, қизиқишларини истак ва хоќишларига књра ташкил этадиган фаолият жараёнидир. Бњш вақт талабанинг қобилияти ва истеъдодига књра ташкил этиладиган асосий фаолиятдан ташқари-дам олиш, маданий ќордиқ чиқариш, мутолаа билан шуғулланиш, ақлий ва жисмоний қобилиятни мустаќкалаш ќамда уни қайтадан тиклашда њта муќим саналади. Талабалар бњш вақтини ташкил этиш ќозирги пайтда маънавият ишлари бњйича ректор муовинларидан тортиб то гуруќ раќбарларигача, талабалар ётоқхонаси мутасаддиларидан тортиб ќар бир талабанинг њзигача катта масъулият юклайди. Демак, бњш вақтни ташкил этиш талаба кун тартибини ташкил этиш билан узвий боғлиқ бњлиб, улар њзаро бир-бирини тњлдиради. Қатъий кун тартибнинг йњлга қњйилиши бекорчиликка йњл қњймайди. Натижада турли беманигарчиликлар келиб чиқмайди. Бинобарин, талабалар бњш вақтини ташкил қилишда нималарга эътибор бериш мумкин: 1. Талабаларнинг китобхонлик даражасини њстириш; унинг учун мустақил мутолаа қилишга аќамият бериш (ихтисосликка оид, бадиий-техник ижодкорликка доир) вақтли матбуот билан танишиб бориш, радио-телевидение эшиттиришлари ва књрсатувларини књриб бориш;

2. Эстетик маданиятни ривожлантириш (кино, театр, турли концертлар, бадиий тасвирий књргазмалар, ќаваскорлик тњгараклари, музейларга бориш); 3. Њлкашуносликка оид тадбирларни ташкил этиш (њлка бњйлаб саёќатлар, юришлар, сайрлар ташкил этиш); 4. Жисмоний чиниқишга доир тадбирлар (спорт-соғломлаш - тиришга доир мусобақалар, књрик танловлар, спартакиада, универсиада, олимпиада ва бошқалар); 5. Ақлий камолотни ривожлантиришга доир тадбирлар (фан тњгараклари, фан олимпиадалари, бирлашмалар, марказлар, ижодкорлар танловлари); 6. Миллий ва маданий-маърифий қадриятлар билан боғлиқ тадбирлар (анъаналар, удумлар, байрамлар, сайрларда қатнашиш, ќунармандчилик билан шуғулланиш ва ќоказолар); Талабаларнинг бњш вақтини ташкил этиш уларнинг њқиш фаолияти самарадорлигини оширишга ќам ёрдам беради.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси “Таълим тўғрисида”ги қонун.-Т: “Шарқ”, 1997. 2. Ўзбекистон Республикаси “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”.-Т.: “Шарқ”, 1997. 3. Ўзбекистон Республикасининг Конститутцияси .-Т.: “Ўзбекистон”, 1992. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Педагогика фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

Педагогика фанининг мақсади ва вазифалари хамда предмети

Касбий таълим методикаси фанининг мақсади ва вазифалари

Мутахассислик фанларини ўқитиш методикаси фанининг мақсади ва вазифалари

Биология ўқитиш методикасининг мақсади ва вазифалари