Muammoli ta’lim - Педагогиka - Рефераты

Muammoli ta’lim

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Muammoli ta’lim Reja: 1. Muammoli ta'limning moхiyati. 2. Muammoli ta'limning ў ziga xos xususiyatlari. 3. Muammoli vaziyatlarni yaratish va хal qilish yo’llari .

Ta'limda muammoli yondashish o’quv dasturlarida ham, o’qituvchi bilimlarini bayon qilishda ham, o’quvchilarning mustaqil ishi va hokazolarda ham o’zining ifodasini topishi lozim. M.N.Skatkin muammoli ta'limning quyidagi uchta asosiy turini alohida ifodalagan: 1. Bilimlarni muammoli bayon qilish. Bunday bayon qilishda o’qituvchi o’quvchilarga u yoki bu qoidalarni faqat gapirib bermaydi, balki og’zaki fikr yuritib, muammoni ham aytadi va uni hal qilish jarayonini ko’rsatadi. 2. Bayonning ayrim bosqichlarida o’quvchilarni izlanishga jalb etish. Bunda o’qituvchi muammoni qo’yadi, o’quv materialini tushuntiradi, lekin ana shu jarayonda o’quvchilarga ulardan izlanish jarayoniga qo’shilishni va u yoki bu bilish vazifasini mustaqil holda hal etishni talab qiladigan savollarni beradi. 3. Ta'limning tadqiqiy metodi. O’quvchilar bilish muammosini anglab, o’zlari izlanish rejasini belgilaydilar, taxmin (gipoteza) ni tuzadilar, uni tekshirish yo’lini muhokama qiladilar, kuzatish va tajribalar o’tkazadilar, faktlarni qayd qiladilar, tajribalarni va faktlarni taqqoslaydilar, umumlashtiradilar. Muammoli ta'limning maqsadi Muammoli ta'lim deganda , o’quv materialini o’quvchilar ongida ilmiy izlanishga o’xshash bilish vazifalari va muammolarini vujudga keltiradigan yo’sinda o’rgatish tushiniladi. O’quvchining fikrlash faoliyatida muammoli vaziyatlar vujudga keladi va ular bolani ob'yektiv ravishda izlanishga va mantiqan to’g’ri ilmiy xulosalar chiqarishni o’rganishga da'vat etadi. Muammo – ilmiy bilishni rivojlantirish zarurligini ifodalashning sub'yektiv shaklidir. U muammoli vaziyatning, ya'ni jamiyat rivojlanishi jarayonida bilish va bilmaslik o’rtasida ob'yektiv ravishda vujudga keladigan ziddiyat. Muammoli vaziyat – o’quvchining ma'lum psixik holatidir. Bunday holat ma'lum topshirig’ni bajarish (masala yechish, savolga javob topish) jarayonida ziddiyatni anglash tufayli vujudga keladi. Ana shu ziddiyatni anglash o’quvchilarda predmet to’g’risidagi, ishni bajarishning usuli yoki shartlari to’g’risidagi yangi bilimlarni izlash ehtiyojini uyg’otadi. Muammoli ta'lim metodlari Juda ko’p didaktlar, o’qituvchilar va metodistlar (Babanskiy, Lerner, Matyushkin, Maxmutov, Pishkalov, Okon, Fleminch, Markov, Sani va boshqalar) muammoli ta'lim masalalari bo’yicha tadqiqot ishlarini amalga oshirdilar. Muammoli ta'lim metodlari orasida quyidagi beshtasi asosiy metodlar sifatida farqlanadi: 1. Tadqiqot metodi. 2. Qisman izlanish yoki evristika metodi. 3. Tushuntirish, namoyish etish metodi. 4. Muammoli bayon qilish metodi.

5. Reproduktiv metod. 6. Muammoli boshlash bilan bayon qilish metodi. Savol va topshirilar: 1. Muammo nima х 2. Muammoli ta`lim deganda nimani tushunasiz. 3. Muammoli vaziyatlar xaqida gapiring 4. Muammoli ta`limning besgta sosiy metodlarini sanang va tarflang. 12-mavzu. PROGRAMMALASHTIRILGAN TA’LIM. Reja: 1. Programmalashtirilgan ta'lim mohiyati. 2. Programmalashtirilgan ta'limning metodlari. 3. Programmalashtirilgan o’qitish mashinasi. 4. Maktabda komp'yuterni qo’llash usullari. Tayanch tushunchalar: Ta`lim. Programma. Kompuyuter. 1. Programmalashtirilgan ta'lim o’qitishni tashkil etishning bir shakli bo’lib, u o’quv jarayonida kibernetika g’oyalari va prinsiplarini amalga oshirish imkonini beradi. Programmalashtirilgan ta'lim bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirish jarayonini optimallashtirish masalasini hal qiladi. Bu masala kibernetika bilan ta'lim jarayonining o’ziga xos xususiyatlarini o’rganadigan psixologik - pedagogik fanlar tutashgan joyda hal bo’ladi. Programmalashtirilgan ta'limda o’quv materiali bo’yicha tayyorgarlikka, bayon ilishga va so’rovga qo’yiladigan aniqlik talablari to’la qonuniy va zarurdir. Chunki o’quv jarayoni boshqariladigan jarayon bo’lishi va uni o’qituvchi u yoki bu texnik vositaga joylangan dastur programmalashtirilgan darslik, o’qitish mashinasi va boshqa zamonaviy elektron akustik hamda proeksiyalovchi apparatlar yordami bilan olib borishi kerak. Mashg’ulot jarayonida dasturlashtirilgan ta'limni o’qitish vositasi bilan yakkama-yakka qoladigan o’quvchining ishidagi barcha ijobiy va salbiy tomonlarini maksimal darajada hisobga olish uchun o’quv materiali qanchalik aniq sistemalashtirilishini tasavvur etish mumkin. Har qanday topshiriqni kodlangan axborotga moslashtirish mumkin bo’ladi. Didaktika tili bilan aytganda, topshiriqni muvaffaqiyatli bajarish uchun uni bajarishga mos barcha usullarni o’zlashtirish kerak. Axborot faqat miqdori bo’yicha emas, balki maqsadga erishish ehtimolini orttirishga ko’ra qimmati bo’yicha ham o’lchanishi lozim. Axborotning qimmati qanchalik yuqori bo’lsa, u olinganidan keyin maqsadga erishish yo’llari ham shunchalik keng bo’ladi.

2. B.F.Skinner taklif qilgan tizim o’quv materialini kichik qismlarga ajratish va har bir qismning o’zlashtirilishini tekshirish o’quvchi barcha materialni berilgan izchillikda ishlab chiqishdan iborat bo’lib, tizimli programmalashtirilgan deyiladi. N.Krauder tavsiya etganidek, o’quv materialini tayyorlash tizimini tarmoqlangan programmalashtirish deb ataladi. Bu metodika o’quvchi ta'limiy materialning qandaydir tugal qismini ishlab chiqib, savolga javob qaytarishda yanglishadi degan fikrdan vujudga keladi. Berilgan savolga qaytarilishi mumkin bo’lgan javoblarning bir nechta variantlari yoziladi va o’quvchiga ko’rsatiladi, u esa mazkur javoblar orasidan to’g’risini tanlaydi. Programmalashtirilgan ta'lim nazariyasining kibernetik asoslari kibernetika sohasidagi yetakchi olimlar A.I.Berg, V.M.Tushkov va boshqalar tomonidan keng maqullanadi. Taniqli psixologlar ana shu muammoning nazariy asoslarini, xususan aqliy harakatlarni bosqichma-bosqich shakllantirish nazariyasi asosida ta'limning samaradorligi masalalarini (A.N.Mantyev, P.Ya.Galperin va boshqalar), assotsiativ aloqalar nazariyasini (Yu.N.Samarin va boshqalar) ishlab chiqishga kirishdilar. Programmalashtirilgan ta'limning xarakterli xususiyatlari: 1. Jiddiy tanlangan o’quv materialini alohida-alohida kichik qismlarga ajratish. 2. Har bir qismni o’zlashtirishga qaratilgan muayyan ishlarni izchil bajarishga doir ko’rsatmalar tizimini kiritish. 3. Mazkur har bir qismning o’zlashtirilishi tekshirish bo’yicha topshirilishi, tekshirish bo’yicha topshiriqlar berish. 4. O’quvchining programmalashtirilgan ta'lim bo’yicha o’z tajribasi qanchalik to’g’riligini bildiradigan javoblarni yoqlash. 3. Turli didaktik vazifalarni amalga oshirish uchun mo’ljallangan programmali qo’llanmalar va shartli ravishda "o’qitish mashinalari" deb atalgan maxsus texnik vositalar programmalashtirilgan ta'limning vositalariga kiradi. Programmali qo’llanmalar, programmali darsliklar, programmali masala va mashqlar to’plamlari, programmali kontrol topshiriqlar va amaldagi darsliklar uchun programmali qo’shimchalarga bo’linadi. Programmali darslikda programmalashtirilgan ta'lim barcha asosiy xususiyatlari va xarakteristikalari to’la amalga oshirilishi mumkin. Programmali masalalar va mashqlar to’plamini o’zlashtirish. Ko’p mashqlar bajarishni va programmali masalalar yechishni talab qiladigan o’quv predmetlari bo’yicha yaratiladi. Mashqlarga qo’yiladigan talablar: - kalit bo’yicha oson tekshiriladigan bo’lim; - qisqa javobni talab qilish; - faqat bitta qiyinchilikka ega bo’lish;

- muayyan va aniq bo’lishi kerak. Darslar uchun programmali qo’shimcha (butun kursni qamragan darsliklar). Ularda o’quvchilarga oddiy darslikdan qaysi materialni o’qish va uni o’zlashtirish uchun nima qilish kerakligini yo’l-yo’riklari ko’rsatiladi. Materialni mazkur qismini o’zlashtirish uchun topshiriq berilgan va uning to’g’ri bajarilganini kalit bo’yicha tekshirish imkoniyati yaratiladi. O’quv jarayonining bosqichlari: 1. Zamonaviylik. 2. Ishonarlilik. 3. Qimmatlilik. 4. To’liqlilik. 5. Tushunarlilik. 6. Aniqlik. 7. Qisqalik. 8. Chuqurlilik. 9. Asoslilik. 4. Hozirgi kunda o’qituvchi mashg’ulotlarni tashkil etish, o’tkazish va nazorat qilishga, darsga tayyorlanishda uning mazmunan hamma o’quvchilar uchun qiziqarli bo’lishini ta'minlaydigan materialni izlashga juda ko’p qimmatli vaqtni sarflaydi. Ana shu sermeqnat va eskirgan jarayonni komp'yuterdan foydalanish orqali uzluksiz to’ldirish va yangilash mumkin. Butun kurslar bo’yicha o’quv dasturlarining muammoli yo’naltirilgan paketlariga ega bo’lish o’quvchilargat "o’qituvchi-o’quvchi" tizimida axborotlarni berish, qayta ishlab chiqish va takrorlash ishlarini mutlaqo yangichasiga tashkil etish imkonini beradi. Komp'yuter o’qituvchining eskirgan aqliy ishini kamaytirishi va unga ijodiy faoliyat uchun imkoniyat yaratish kerak. O’qituvchi o’quvchilarning qobiliyatlari va tayyorgarliklarining saviyasini hisobga olib, ular bilan individual ishlashga ko’proq e'tibor berish mumkin. Savol va topshiriqlar: 1. Programmalashtirlgan ta`lim – ta`lim-ning qanday formasi xisoblanadi. 2. Programmalashtirilgan ta`lim metodlari-ni tafsiflang. 3. Programmalshtirilgan ta`limdagi o`quv jaroyonini bosqichlarini taxlil qiling.13-MAVZU. TARBIYA NAZARIYASI VA USULLARI

Reja: 1. Jamoaning tarbiyaviy ahamiyati ajdodlarimiz merosida. 2 .Jamoaning tuzilishi va uni yaratish yo‘llari. 3 . jamoaning shakllanishi. 4. Jamoadagi munosabatdarning xilma-xilligi. Asosiy tushunchalar : Jamoa, shaxs, boshlang‘ich jamoa, umum jamoa, jamoa topshiriqlari, jamoaviy tarbiya, talablar, istiqbol. I.Tarbiya jarayonining asosiy tamoyillaridan biri shaxsni jamoada va jamoa orqali tarbiyalash ekanligini biz oldingi tarbiya jarayoning mohiyati va prinsiplari mavzusida ko‘rib o‘tdik. Jamoada shaxsning barcha sifatlari nomoyon bo‘ladi, Jamoa shaxsga kuchli ta’sir quvvatiga ham ega. Prezidentimiz milliy istiqlol mafkurasining bosh maqsad va tamoyillarini belgilab: “Xalqni buyuk kelajak va ulug‘vor maqsadlar sari birlashtirish, mamlakatimizda yashaydigan, millati, tili va dinidan qat‘iy nazar, har bir fuqaroning yagona Vatan baxt- saodati uchun doimo mas‘uliyat sezib yashashiga chorlash, ajdodlarimizning bebaho merosi , milliy qadriyat va an‘analarimizga munosib bo‘lishiga erishish, yuksak fazilatli va komil insonlarni tarbiyalash, ularni yaratuvchilik ishlariga da‘vat qilish, shu muqaddas zamin uchun fidoyilikni hayot mezoniga aylantirish- milliy istiqlol mafkurasining bosh maqsadidir”, degan edilar. Jamoa tarbiyasi ajdodlarimiz merosida asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Alisher Navoiyning “Lisonut tayr” asari, Abdulla Avloniyning “Turkiy guliston yoxud axloq asari” da jamoaning tarviyaviy ahamiyati haqida keng fikr yuritiladi.Jamoa birlashsa har qanday oily maqsadga yetishish mumkinligi bu asarlarda alohida qayd etiladi. Jamoa – bir, ijtimoiy foydali maqsad yo‘lida uyushgan kishilar birlashmasidir. II. Dastlabki jamoa muloqotda, o‘z – o‘zini namoyon qilishda, o‘z fikrini ifodalashda o‘smirlar va yuqori sinf o‘quvchilarining ma‘naviy ehtiyojini qondirish quvvatiga ega bo‘lgan ulkan tarbiyaviy kuchdir. Jamoa har bir o‘quvchiga jamoatchilik hayoti uchun zarur tajribaga ega bo‘lish va o‘zining eng yaxshi individual sifatlarini rivojlantirish imkonini beradi.Jamoa tirik organizm kabi tug‘iladi, rivojlanadi, yashaydi. Ilk jamoani vujudga keltirish, birlashtirish va butun faoliyatini tashkil qilishda sinf rahbari asosiy rol o‘ynaydi. Jamoani, o‘quvchilarni jipslashtirishning umumiy nazariyasiga amal qilgan sinf rahbari ishni ular faoliyatini tashkil qilishdan boshlaydi. O‘quvchilar jamoasining ikki turi mavjud:

a)Boshlang‘ich jamoa; b)Umummaktab jamoasi. Har qanday jamoaning quyidagi belgilari bo‘ladi: a) har qanday jamoaning boshlang‘ich jamoalarning birikuvidan tashkil topadi; b) har qanday jamoaning boshqaruv organlari bo‘ladi; c) jamoa umumiy, Ijtimoiy-foydali maqsadga ega bo‘ladi. III. O‘quvchilar jamoasi o‘quvchilarning xilma-xil ish faoliyati jarayonida to‘ziladi, o‘sib va mustahkamlanib boradi. Bu ish faoliyati sinf jamoasi hayotini mazmundor va qiziqarli qiladi hamda jamoa manfaatlari va jamoa kechinmalar, Ma‘naviy tajribaga manbai bo‘lib xizmat qiladi. Qayerda o‘quvchilarning hamkorligidagi ish faoliyati bo‘lmasa, u yerda jamoani jipslashtirish uchun hamda o‘quvchilarni axloqiy jihatdan kamol toptirish uchun ba‘zi zaruriy shart-sharoitlar ham bo‘lmaydi.Shuning uchun sinf rahbarlari o‘z sinflarida o‘quvchilar jamoasini to‘zish va uni jipslashtirish ishini tarbiyachi va o‘quvchilar orasida kelishilib olib boriladigan ishni talab qiluvchi aniq hamda foydali umumiy ishlardan boshlaydilar. O‘quv yili boshlanishi oldidan yoki bayramlar arafasida sinfni jihozlash va bezash, badiiy-havaskorlar kechalariga tayyorgarlik ko‘rish, sinf kutubxonasi, daftarlar yoki o‘quvchilar yasagan narsalar ko‘rgazmasini tashkil qilish bo‘larni hammasi o‘quvchilarga o‘zlarining jamoa bilan aloqalarini yanada chuqurroq tushunib yetishlariga va jamoa oldidan o‘z mas‘uliyatlarini hal etishga yordam beradi. O‘quvchilarini o‘z-o‘ziga xizmat qilish borasidagi ishlari ham sinf jamoasini jipslashtirishda juda muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilarni foydali mehnatga hamda jamoat ishiga ishtirok ettirish ularning faoliyat doiraisni kengaytiradi, o‘quvchilar jamoasining jipslashuvi, taraqqiy etmog‘i uchun aniq imkoniyatlar yaratib beradi. O‘quvchilar o‘z imkoniyatlariga yarasha mehnat vazifalarini birgalikda bajarishar ekan, ular jamoada ish olib borishga o‘rganadilar, o‘z intilishlarini umumiy muvaffaqiyatga erishish uchun birlashtirishga moyillik his etadilar.O‘quvchilar jamoasi faoliyatini tashkil etishda o‘quvchilar jamoasidagi rahbarlik va bo‘ysunishni almashtirib turish, faol harakatchanligi va almashinib borishini ta’minlash muhimdir. Jamoaning jipslashuvi o‘quvchilarning turli xil jamoa topshiriqlarini bajarishlariga yordam beradi. Sinfdagi barcha o‘quvchilarga jamoat topshirig‘i bermoq lozim. Qoloq yoki intizomsiz o‘quvchilarni jamoat topshirig‘isiz qoldirish yaramaydi. Zotan jamoat topshirig‘i o‘quvchilarga mehnatsevarlik, jamoa oldida mas‘uliyatni tarbiyalaydi, ularni yig‘inchoqlikka va tartib-intizomga o‘rgatiladi. Topshiriqning o‘z vaqtida va bab-baravar taqsimlanishi juda muhimdir, o‘quvchilarni bir guruhini topshiriq bilan ortiqcha band qilib qo‘yib, boshqalarini jamoat topshirig‘idan ozod qilib qo‘yish to‘g‘ri bo‘lmaydi. Topshiriqlarning ko‘pchiligi sinf yoki umummaktab jamoasiga xizmat qiladigan bo‘lmog‘i darkor. Topshiriqni jamoa bo‘lib bajarish sinf jamoasining jipslashuviga yordam beradi. Jamoa qanday bosqichda turmasin, uning

oldida bir vaqtning o‘zida yaqin , o‘rta va uzoq istiqbollar bo‘lishi kerak. Tajribaning ko‘rsatishicha, o‘quvchilarning shaxslararo munosabatlari jamoa tusini olmagan boshlang‘ich bosqichlarda sinf rahbari o‘quvchilarning shaxsiy manfaatlariga daxl qiladigan yaqin istiqbollarni o‘rtaga qo‘yish va ro‘yobga chiqarish to‘g‘risida o‘ylashiga to‘g‘ri keladi. Yaqin istiqbol sifatida odatda ko‘p tayyorgarlikni talab qilmaydigan, lekin shu bilan birga qisqa muddatli amaliy muomala: ekskursiya, madaniy yurish, shahar tashqarisiga sayr kabi qiziqarli ishlar tanlanadi. Bu kichik tadbirlarni tayyorlash o‘quvchilarning faol pedagogik yordami ostida muayyan kuch-g‘ayrat sarflashlarini va tashkilotchilik fazilatlarini talab qiladi. Shuni yodda tutish muhimki, istiqbollar jamoa hayot faoliyatining barcha: o‘quv, ijtimoiy-siyosiy, Mehnat va ommaviy-madaniy sohalarini qamrab olgan bo‘lishi kerak. Bunday yondashuv faqat “ko‘ngilochar” istiqbollarni olg‘a surish yo‘lidan borish xataridan xalos bo‘lishga yordam beradi.Ta‘lim jarayonida jamoa munosabatlarini rivojlantirish istiqbollari sinf rahbarining katta e‘tibor berishini talab etadi.IV. Jamoa faoliyati asosida muomala qilishga bo‘lgan ehtiyoj yotadi. Darslarda bu ehtiyoj kam qondiriladi. O‘qituvchilar ko‘pincha o‘quvchilar bilan birgalikda ishlashining ko‘chirib olish imkoniyati, o‘zi o‘ylamaslik kabi faqat salbiy tomonlarini ko‘radilar. Shuning uchun agar birgalikda ishlash maxsus rejalashtirilmagan bo‘lsa, o‘qituvchilar darsda o‘quvchilar o‘rtasidagi hech qanday aloqani rag‘batlantirmaydilar. Natijada o‘quvchilar darsda ham, uyda ham birgalikda ishlashni o‘rganmaydilar. Agar darsdagi muomalaga bo‘lgan ehtiyoj to‘g‘ri tushunilsa, uning negizida o‘quvchilarning o‘zaro yordami, darslarda birgalikda foydali tayyorgarlik ko‘rish, qiziqishlar bo‘yicha mashg‘ulotlar tashkil etiladi. Birgalikda mehnat Bolalarda katta qoniqish hosil qiladi. Ta‘lim jarayonidagi jamoatchilik tuyg‘usi ana shu ijobiy kechinmadan boshlanadi. Shu tariqa o‘zaro yordam tashkil etish sinfdagi jamoa munosabatlarini shakllantirish - ning yo‘llaridan biridir. O‘zaro yordam ko‘rsatishning to‘g‘ri, eng maqsadga muvofiq shakllarini topish oson emas. O‘qituvchi yana o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini, sinf jamoasining xususiyatlarini, uning shakllanganlik darajasini hisobga oladi, o‘z talablarida jamoa fikrining qo‘llab-quvvalanishiga tayanadi. O‘qituvchi va o‘quvchilar munosabatlari haqida misol: Bir sinfda sinfdoshlariga yordam ko‘rsatishni xohlashmaydi.Chunki o‘qituvchi bir o‘quvchini boshqa bir o‘quvchiga majburdan yordam berishni topshirdi. Ikkinchi o‘qituvchi asta-sekin bir-biriga yordam berishni tushuntirdi. Darsdan keyin o‘quvchini olib qolib suhbatlashdi. Va suhbat orasida uy vazifasini tushuntirdi. O‘quvchilarga esa “Kimni vaqti bo‘lsa, iltimos menga yordam bera olasanmiх” deb murojaat qildi.

Adabiyotlar ro'yxati. I. А. Kаrimоv. Yuksаk mа`nаviyat еngilmаs kuch. T. Shаrq 2008. 2. I. А. Kаrimоv. Bаrkаmоl аvlоd O’zbеkistоn tаrаqqiyotining pоydеvоri. T. 1997. 3. Kаdrlаr tаyyorlаsh milliy dаsturi T. 1997. 4. Оchilоv M. Оliy mаktаb pеdаgоgikаsi.T. 2008. 5. Оchilоv. M. Muаllim қаlb mе`mоri. T. 2003. 6. Munаvvаrоv. Pеdаgоgikа. T. O’qituvchi 1996.

Похожие

Muammoli o'qitish texnologiyasi

Muammoli o’qitish tеxnologiyasi

Muammoli ta’limning nazariy asoslari

Oliy maktabdagi muammoli o'qitish texnologiyasi

Ta’lim jarayonida ta’lim oluvchi shaxsi