G'arbiy yevropada burjua revolyusiyasidan so'ng tarbiyashunoslik g'oyalari - Педагогиka - Рефераты

G'arbiy yevropada burjua revolyusiyasidan so'ng tarbiyashunoslik g'oyalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43 KB

G'arbiy yevropada burjua revolyusiyasidan so'ng tarbiyashunoslik g'oyalari Rеjа: 1. Jоn Lоkkning pеdаgоgik қаrаshlаri 2. Jаn Jаk Russоning pеdаgоgik nаzаriyasi. 3. Iоgаnn Gеnrix Pеstаlоssining pеdаgоgik nаzаriyasi.

XVII asrda Angiliyada burjua revolyusiyasi bo'ldi. Bu revalyusiya sanoat sohasidagi tuntarish uchun zamin tayorlaydi.Bu revalyusiyaning xarakterli xususiyati shundaki, revalyusiyada burjuaziya dvoryanlarning burjualashgan qismi bilan ittifoq bo'lib maydonga chiqdi. XVI asr boshida 4 million aholi bo'lgan Angliya XVII asrda kelib kur eriga Hindistonga hukmron bo'lgan mustamlakachi davlatga aylandi. Marks Lokka baho berib, uni yangi burzuaziyaning hamma xillarini o'zida namoyon qilgan namoyondasidir deydi. Lokk 1632 yilda advokat oilasida tug'ildi. Uning otasi 1648 yilgi revalyusiyaga qatnashgan. Lokk vestministirlik maktabida sxalostik o'rta ma`lumot oladi, so'ngra Oksford universitetiga kirib o'qiydi. 1667 yilda Lokk liberial lord Sheftsberi bilan tanishadi va uning uy vrachi hamda nabirasining tarbiyachisi bo'lib qoldi. 1688 yilgi revalyusiyadan keyin Lokk Angiliyaga qaytib keldi va burjuaziyaning faxrli o'rinlaridan birini egalladi va 1704 yilda vafot etdi. Lokk falsafasi dualistik falsafadir. U o'zining “Inson aql zakovati to'g'risidagi tajriba” asarida odamning ongida tug'ma ideayalar va tasavvurlar yo'q, go'dakning ko'ngli bamisoli “toza taxtadir” deb hisoblaydi, va insonning kamoliga etishida tarbiyaning roliga yuksak baho beradi. Lokk tug'ma ideyalarni tadqid qildi, tug'ma ideyalarni tanqid qilinishi materializmni idealizmga qarshi kurashida ijobiy rol` uynaydi. XVIII asr materialistlari shu tanqidga tayanadilar. Lokkning etikasi tug'ma axloqiy ideyalarni inkor qilishga asoslanadi. Uning fikricha ezgulik huzur bag'ishlashi yoki ko'paytirishi, yomonlikdan saqlashi mumkin, yomonlik esa alam etkazishi, huzurni kamaytirishi, ezgulikdan mahrum qilishi mumkin. Lokk o'zining pedagogik qarashlarini “Tarbiya to'g'risidagi fikrlar”(1693) asarida bayon qilgan. - Odamlar olgan tarbiyasiga qarab yaxshi yoki yovuz, zararli yoki foydali kishi bo'ladi, odamlar o'rtasidagi farq ham shunda.

Lokkning fikricha tarbiyaning vazifasi – oddiy kishilar emas, “balki o'z ishlarini ba`mani va ehtiyotkorlik bilan olib bora oladigan” jentel`men tarbiyalashdir. Lokk jismoniy tarbiyaga e`tibor beradi, jismoniy tarbiya “sihat – salomatlik ishlarimiz va farovonligimiz uchun zarurdir” deb hisobladi. “Tana sog'lom bo'lsa, uning ruhi ham sog'lom bo'ladi” shuning uchun bolaning yoshlik chog'idan tanasining chiniqtirishi, charchashiga, qiyinchiliklarga, o'zgarishlarga chiday oladigan kishi kerak, qattiq rejimlarga amal qilish kerak. Lokkning fikricha o'z maqsadiga erisha oladigan, boshqa jentel`menlarga to'sqinlik qilmaydigan kishigina chinakam jentel`men bo'ladi. Xarakterni tarkib toptirilishi, irodani o'stirish, axloqni intizomga solish- tarbiyaning eng muhim vazifasidir. Bolaning qonuniy istaklarini qondirish kerak, lekin hohishga yo'l qo'ymaslik kerak. Tarbiyachi bolaning xatti-harakati ustidan hukmron bo'lishi kerak. O'rnak, muhit, bolaning tevarak atrofidagi odamlar asosiy tarbiyaviy vositadir. Odat tarbiyalashni bolaning yoshlik chog'idan boshlash kerak, zo'rlik, qupollik bilan ijobiy natijaga erishib bo'lmaydi, bolaga yaxshi so'z aytish, muloyimlik bilan aytilgan gaplar, tushuntirishlar yaxshi natija beradi. Tarbiyachi bolaga avval bir odatni so'ngra ikkinchisini o'rgatish kerak. Tarbiyachi tarbiyaviy ishni to'g'ri tashkil qilish uchun bolaning individual xaraktarini bilishi kerak. Lokk tarbiya jarayonida tan jazosi qo'llashga qarshi chiqadi. Lokk bolalardagi injiqlik va yalqovlikni yo'qotishni talab qiladi. Bola o'z istagiga yig'isi bilan erishmoqchi bo'lsa bu istakni qondirmaslik kerak deb hisoblanadi. Uning fikricha jentel`men aqliy tarbiya olishi lozim. Jentel`men o'qish, yozishni, surat solish, ona tili, fransuz tili, lotin tili, geografiya, arifmetika, geometriya, astronomiya, xronologiya, etika, tarix va qonunshunoslik, buxgalteriya ma`lumotlari, chavandozlik va raqs tushishga o'rgatilishi lozim. Uning fikricha jentel`men biror hunarni ham mukammal bilish kerak. Duradgorlik, kosiblik, dehqonchilik, bog'dorchilik va hokazolar.

Bola mehnatda tarbiyalanishi kerak, mehnat bekorchilikka yo'l qo'ymaydi. Tarbiyachi bolaga ilmga havas uyg'otishi, har narsaga qiziqadigan qilib tarbiyalanishi kerak. Ilm va hunar o'rganishni bolaning jig'iga tegadigan mashg'ulotlarga aylantirmaslik kerak. O'qituvchi bolaning yangilikka intilishidan foydalanishi kerak, bolalarning har narsaga qiziqishidan foydalanish kerak. Bolalarning tarbiyachi va o'qituvchiga beradigan savollari ham ahamiyatli chunki bolalar mustaqillikka, muhokama yuritishga yunaltirilgan bo'ladi. P. J. Lokk mehnatkash xalq ishchilar haqida va ularning bolalarini o'qitishi va tarbiyalash haqida reaksion fikrda bo'ldi.Lokkning ishchi bolalari haqidagi mulohazalari uning “Kambag'al bolalarni mehnatga jalb qilish metodlari” nomli asarida bayon etilgan.Lokkning fikricha, - “ishchilarning bolalari jamiyat uchun og'ir yuk shuning uchun ishchilar va ularning bolalari uchun qattiq intizom o'rnatilishi lozim”. JАN JАK RUSSОNING PЕDАGОGIK NАZАRIYASI (1712 – 1778) Russo Fransiyada burjua revolyusiyasi arafasida yashadi. Russo o'z asarlarida emirilib borayotgan feodalizm tuzumini va feodal idelogiyasini tanqid qildilar, va endigina rivojlanib kelayotgan kapitalistik rivojlanishni himoya qildilar. Fransuz ma`rifatchilari tarbiyaning kuchiga ishonadilar. Ular yangi kishi tarbiyalash bilan butun dunyoni qayta quramiz, deb bildilar. Ular yolg'onlar, ig'volar, bo'htonlar va o'tmishdagi nodonlik ma`rifat yo'li bilan yo'q bo'ladi, feodalizmga xos salbiy xususiyatlar yo'q bo'ladi deb hisoblaganlar. Russo 1712 yilda Jenevada soatsoz oilasida tug'ildi. Mustaqil o'qib chuqur bilim oladi. Ko'p yillar Fransiya va Shveysariyaning turli shaharlarini kezib aylanib yuradi. 30 yoshida Parijga boradi, faylasuflar, publisistlar va burjua ziyolilari bilan tanishadi, ayniqsa, fransuz materialisti D.

Didro bilan do'stlashadi. Uning maslahatlari bilan maqola va asarlar yozib matbuotda ko'rina boshlaydi. 1749 yilda Djon akademiyasi “Fan va san`atning taraqqiy etish axloqqa qanday ta`sir qiladi” mavzusida asar yozish uchun konkurs e`lon qiladi. Didroning maslahati bilan Russo asar yozadi va konkurs g'olibi bo'ladi. Russo bu asarida sosial tengsizlikka, aristokrat va yalqovlarga, feodal jamiyati madaniyati va faniga qarshi chiqadi. Russo 1755 yilda “Odamlar o'rtasidagi tengsizlikning kelib chiqishi va asoslari haqida mulohazalar” asari chop etildi. 1762 yilda “Ijtimoiy shartnoma” asarini yozdi.Bu asarida Lokkning shartnoma nazariyasini rivojlantirdi. Uning bu asari mehnatkash ommani karolni va feodalizm tuzimini ag'darib tashlashni chaqiradi. 1752 yilda Russoning “Emil` yoki Tarbiya to'g'risida” asari bilan dunyoga tanildi. Bu asarida yangi burjua jamiyati kishisini tarbiyalash yo'lini ko'rsatib berdi. “Emil`” asarining maydonga kelishi ruhoniylar va aristokratlarni g'azablantirdi, natijada Russo ta`qib ostiga olindi, va chet elga qochib ketdi, asar esa Parij maydonlaridan birida o'tda ko'ydirildi. U umrining oxirida o'z vataniga qaytishga muvaffaq bo'ldi va 1778 yilda vafot etdi. - Boylik va hokimiyat tengsizlik vujudga kelganda, shu sababli odam shu erkinligini yo'qotib qo'ydi. “Inson erkin bo'lib tug'ilsa ham, lekin hamma joyda kishanda”- deb yozadi, Russo. Hokimiyat xalqniki bo'lishi kerak deb hisoblaydi Russo va har bir kishi mehnat qilishi kerak. Uning ideali mayda burjualarning mehnat bilan topgan mulkidir. Inson mehnatsiz yashashi mumkin emas, o'z mehnati bilan yashab turgan kishigina chinakam erkin kishidir. Uning fikricha mehnatkashlarning bolalari mehnatdan tarbiya oladilar, mehnat qilmaydigan feodallar, aristokratlarni qayta tarbiyalash kerak. ularning bolalarini to'g'ri tarbiyalash kerak. Shundagina jamiyat o'zgaradi. P. – Russоning fikrichа, bоlаlаr tаbiаtgа muvоfiқ tаbiiy tаrbiyalаnishi kеrаk. bоlаlаrgа tаrbiya bеrishdа uning tаbiаtigа қаrаb ish оlib bоrish, uning yosh xususiyatlаrini ҳisоbgа оlish kеrаk. Bоlаlаr tаrbiyani uch mаnbаdаn оlаdi: 1. bоlа tаrbiyani tаbiаtdаn

2. tеvаrаk-аtrоfdаgi оdаmlаrdаn 3. nаrsаlаrdаn. Uning fikricha tabiatning tarbiyasi inson qobiliyatlarini “ichki” o'stirishdan, sezgi organlarini o'stirishdan iborat bo'ladi. Odamning tabiiy huquqlaridan biri erkinlikdir. Russo ana shu qoidaga amal qilib sxolastik maktabga, quruq yodlashga, qattiq intizomga, tan jazosi berish va bola shaxsini tahqirlash tartiblariga qarshi chiqadi. Bola shaxsini hurmatlashni, uning qiziqishlarini hisobga olinishi talab qildi. Russo bola yoshini 4 davrga bo'lib ko'rsatadi: 1. 0 – 2 2. 2 – 12 3. 12 – 15 4. 15 – 18 Russoning fikricha birinchi davrda bolani jismoniy jihatdan chiniqtirilishi kerak. Ikkinchi davrda bolaning “tashqi sezgilarini” o'stirish kerak. Chunki aql – idrok uyquda bo'ladi. Uchinchi davrda bolaga aqliy tarbiya berish kerak. To'rtinchi davrda axloqiy tarbiya berilishi kerak. Har bir bola hayotiga o'zining alohida temperamenti bilan keladi, bu mignoz bolaning qobiliyati va xarakterini belgilab beradi, bu mignozni yo o'zgartirish va siqib qo'yish, yoki o'stirish va takomillashtirish kerak, degan to'g'ri fikrni ilgari so'rdi. Russoning fikricha ilk bolalik chog'ida tarbiyaning negizini jismoniy tarbiyadir. Russo o'z qahramoni “Emil`”ni jismoniy jihatdan tarbiyalashga alohida e`tibor berdi. Bolaning yangi davri boshlanganda bolani muhokama yuritishga majbur qilmaslik kerak. bu davrda bola kitob o'qimasligi kerak, mabodo o'qishni o'rgansa “Robinzon Kruzo”ni o'qisin. - Russoning didaktikasi bolada mustaqillik: kuzata bilish, fahmlab bilim va zehnini o'stirishga asoalangan didaktikadir. Russo tarbiya ishida duradgorlikka katta ahamiyat beradi. Mehnat tarbiya vositasidir va erkin odamning ijtimoiy burchi hamdir.

Russo voyaga etgan yigitlarga jinsiy tarbiya berish kerakligini talab qiladi. Sh. Russo xotin-qizlar tarbiyasi haqida reaksion fikrda bo'ldi. Uning fikricha xotin-qizlar uy ishlari uchun tarbiyalangan bo'lishi kerak. eriga qaram bo'lishi kerak, mustaqil muhokama yuritmasligi kerak, boshqalarning irodasiga buysunishi kerak. bu qarashlar mayda burjua qarashlaridir. Emil`ga sodiq xotin bo'lish kerak. Russo mayda burjuaziya sinfi vakillaridir, shuning uchun ham uning dunyoqarashi, pedagogik fikrlari, mayda burjuaziya xarkteriga ega. Uning asarlari tarixan progressiv rol` uynaydi. Chunki u eskilikka qarshi kurashdi va yangi jamiyatni himoya qildi. U 1789 yilda fransuz revolyusiyasini ideologik jihatdan tayyorlashda muhim o'rin egallagan mi`rifatchidir. IОGАNN GЕNRIX PЕSTАLОSSINING PЕDАGОGIKА NАZАRIYaSI (1746 – 1827) I. G. Pestalossi 1746 yilda Shveysiyaning Syurix shahrida vrach oilasida tug'ildi. U yoshligida otasidan etim qoladi. Uni onasi va xizmatchisi tarbiyalab voyaga etkazadi. Pestalossi avval boshlang'ich maktabda so'ngra lotincha maktabda o'qib ilm oldi. So'ngra gumanitar fanlar o'qitiladigan korolinum kollegiumiga o'qishga kirib filologiya va falsafa bo'limlarini tamomlaydi. Pestalossi fransuz ma`rifatchilarining asarlari bilan tanishadi. Syurixning ilg'or yoshlari “Muynaduzlar huzurida Gel`vitlar jamiyati”ni tuzadilar. Tugarak a`zolari o'z yig'ilishlarida axloq, siyosat va tarbiya masalalarini muhokama qiladilar va mansabdor kishilarni odam qila boshlaydilar, natijada shahar hukumati 1767 yilda tugarakni yopdi va a`zolarini qamoqqa oldi jumladan Pestalossi ham 1769 yilda o'ziga mulk sotib oldi va shu mulkiga 1774 yilda “Neygof”da “Kambag'allar muassasasi” nomli maktab internat ochdi, etimxonaga 50 ga yaqin kishini jalb qildi. Uning fikricha bolalarning o'zlari ishlab topgan pullari shu etimxonaning xarajatini qoplashi kerak edi. Bu erda bolalar dalada, tikuvchi va egiruvchi dastgohlarda ishlar edilar. Shunday qilib Pestalossi o'z muassasida bolalarning o'qishini mehnat bilan qo'shib bordi. Biroq Pestalossi boshlagan ish

tezda barbod bo'ldi, chunki siyosat hukumati va moddiy mablag' egalari uni qullab- quvvatlamadilar. Bu tajribaning kamchiligidan biri bolalar o'z mehnatlari bilan harajatni o'rnini to'la qoplab olishi mumkin deb uylar edi. YEtimxonalarda bolalar mehnati ularni o'qitish bilan yuzaki qo'shib olib borildi. Shuning uchun ular ustaxonalarda qilayotgan ishlarni ahamiyatini tushunmadi, chunki ularga bu ishlar ilmiy jihatdan asoslanib berilmagan edi. U 1781-1787 yillar ichida “Lingard va Gertruda” nomli asarini yozdi, bu asarida xo'jalikni oqilona usulda olib borish va bolalarni to'g'ri tarbiyalash vositasi bilan dehqonchilik turmushini yaxshilash tug'risida o'z ideyalarini ilgari surdi. 1798 yilda Shveysiyada burjua revolyusiyasi bo'lib, Shveysiya respublikasi deb e`lon qilindi. Pestalossi 5 yoshidan 10 yoshgacha bo'lgan bolalardan 80tasini etimxonaga qabul qildi. Pestalossi bolalarga mehr qo'yib ularga boshlang'ich ta`lim berish metodini ishlab chiqadi. XIX asr boshida Pestalossining “Gertruda o'z bolalarini qanday qilib o'qitadi”, “Onalar kitobi”, “Kuzatish alifbesi”, “Son to'g'risida ko'rsatmali ta`lim” kabi asarlari bosilib chiqadi. 1826 yilda “Oq qush qo'shig'i” asarini yozadi, 1827 yilda vafot etadi. Pestalossining dunyoqarashi demokratik xarakterga ega bo'lsada tarixan cheklangan. U o'z xalqini kamolga etkazishni orzu qiladi, lekin xalqning zolimlarga qarshi noroziligiga bosh bo'lishini hayoliga keltirmaydi. U o'z zamonidagi jamiyatda odamlarning sosial va huquqiy tengsizligi mavjud ijtimoiy tuzum natijasi ekanligini tushunmadi, u xalq boshiga tushgan kulfatlarning manbai iqtisodiy sharoit emas, balki xalq madaniyati va ma`rifatining yo'qligi deb bildi. U rasmiy dinga va uning peshvolariga qarshi chiqdi. Tarbiyaning maqsadi Pesialossining fikricha odamning barcha tabiiy kuchlari va qobiliyatlarini o'stirishdan iboratdir.tarbiyaning bolaga ko'rsatayotgan ta`siri uning tabiatiga uyg'un bo'lishi kerak. Uning fikricha tabiat bilan tarbiyaning uyg'unligi asosiy prinsipidir. Tarbiyani muayyan maqsadga yo'llash har bir kishi uchun mutloq zarur. To'g'ri yo'lga qo'yilgan tarbiyaning maqsadi bolalarga

ularning barcha ijodiy kuchlarini o'stirishga yordam ko'rsatadi. Bolaning tarbiyasi u tug'ilgan soatdan boshlanishi kerak. Pestalossining fikricha barcha insoniy kuchlar va imkoniyatlar eng oddiy narsalardan rivojlana boshlaydi va asta-sekin murakkabroq darajaga kutarila boradi. Tarbiya ham shu yo'ldan borishi kerak.

Adabiyotlar 1. Karimov I. A. Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. Tosh. 1999. 2. K.Hoshimov va boshqalar. Ped. Tarixi. 1996-2005 y. 3. O'zbek pedagogikasi antologiyasi.II-j.

Похожие

O’zbekistonning yevropa ittifoqi va yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti(yextt) bilan aloqalari va hamkorligi

Jahon pedagogika fanining rivojlanish tarixi.

Tarbiyaning umumiy usullari

Muhandis - pеdagogning pеdagogik qobiliyatlari

Tarbiya jarayonining mohiyati