Dars tahlili va uni o’tkazish metodikasi - Педагогиka - Рефераты

Dars tahlili va uni o’tkazish metodikasi

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

248 KB

Dars tahlili va uni o’tkazish metodikasi Reja: 1. Dars tahlili va uning maqasadi. 2. Dars tahlilining tarkibiy qismlari. 3. Dars tahlilini o’tkazish metodikasi.

Tayanch so’z va iboralar: Dars tahlili maqsadi, tarkibiy qismlari, tashkiliy ishlar tahlili, ta’limiy tahlil, uslubiy tahlil, metodologik tahlil, psixologik tahlil, pedagogik tahlil, yakuniy tahlil, dars tahlil qilish metodikasi. Dars tahlili va uning maqasadi. Ta’lim-tarbiya jarayonini nazorat qilishni professor-o`qituvchilar jamoasi ishiga rahbarlik etishning asosiy usullaridan biri deb qarash kerak. Pedagogik nazoratni amalga oshirish - bu maslahatlar berish, ishga ta’sir ko`rsatish, uni yaxshilash, oldindan ko`rish, voqealarni seza bilish, har bir ta’lim muassasasidagi ishlarni o`z vaqtida to`g`rilashdir. O`quv jarayonini nazorat qilish professor-o`qituvchilar tomonidan olib boriladigan ta’lim-tarbiya jarayonining mazmuni, darajasini, tashkil qilishlari va metodikasini yaxshilash, o`qitish jarayonidagi mavjud xato va kamchiliklarni ochishi kerak. Dars tahlili, professor-o`qituvchi faoliyatini o`rganish va tekshirish, professor-o`qituvchi ishning ijobiy va salbiy tomonlarini chuqur bilishga asoslanilgan malakali yordamdir. To`g`ri tashkil etilgan nazorat professor-o`qituvchilarning eng yaxshi tajribalarini aniqlash hamda uni tarqatish choralarini ko`rishda yordam beradi. O`quv ishini nazorat qilish doimiy, rejali, ob’ektiv bo`lishi kerak. Uni shunday tashkil qilish kerakki, u professor-o`qituvchilarda ijobiy tashabbusni, o`quv ishining holatiga javobgarlik hissini o`stirsin. O`quv ishlarini nazorat qilish quyidagilarni: darslarga kirishning maqsadlarini aniqlash; darslarni tahlil qilishni rejalashtirish; darslarni tahlil qilishga tayyorlanish; darslarga kirish; darslar tahlili; nazorat natijalaridan foydalanishni o`z ichiga oladi. Pedagogik faoliyatda amalga oshirilgan ko’p yillik ish tajribalari va kuzatishlar, o’qituvchi hamisha o’z ustida ishlashi, bilim, ko’nikma va malakalarni takomillashtirib borishi kerakligini ko’rsatmoqda. O’qituvchi pedagogik mahoratining kundan-kunga o’sib borishi, o’quv jarayonida pedagogik va axborot

texnologiyalarni qo’llay olishini kuchayishi, uning pedagogik faoliyatida amalga oshadi. O’qituvchi faoliyatining qanchalik samarali ekanligini, odatda, uning mahoratini kuzatish, o’tayotgan darslarini tahlil qilish orqali baholash mumkin. Bunday ishlarni ko’pincha tegishli Vazirlikning mas’ul xodimlari, ta’lim muassasasi rahbari yoki uslubchilar, uslubiy birlashma boshliqlari amalga oshiradilar. Biror o’qituvchining darsiga kirish mo’ljallangan bo’lsa, o’qituvchilik kasbi odobiga ko’ra shaxslarni darsga kiritish oldidan (ayniqsa, tashqaridan kelgan shaxslarni) qaysi o’quv xona (auditoriya)ga va qaysi darsga kirish kerak ekanliklari bo’yicha ogohlantirilishlari lozim. Avvalo, o’quv-uslubiy bo’lim boshlig’i, imkoniyat bo’lmay qolgan taqdirda rahbariyat xodimlaridan biri, tashqaridan kelgan kuzatuvchini birga olib kirishi maqsadga muvofiq. Bu, o’z navbatida, ba’zi- bir anglashilmovchiliklar va psixologik to’siqlarning oldini olishga yordam beradi. Darsni kuzatish va tahlil qilish rejasidan qaysi birini tanlash  darsga qanday maqsadni ko’zlab tahlil qilishga;  kuzatuvchining kasbiy tayyorgarlik darajasiga;  dars tahlili kuzuvchisini egallab turgan lavozimiga;  dars tahlilini tashkil etish shakllariga bog’liq.

Dars tahlilining tarkibiy qismlari. Dars tahlilining tarkibiy qismlari quyidagi 1-rasmda keltirilgan. 1- rasm . Dars tahlilining tarkibiy qismlari Mutaxassis sifatida o ’ qituvchining darsini kuzatib , uni tahlil etishni mo ’ ljallagan shaxslar dars tahlilini quyidagi tarkibiy qismlariga e ’ tibor berishlari maqsadga muvofiq bo ’ ladi : O’qituvchining darsga qanday tayyorgarlik ko’rganligi tahlili. O’qituvchida darsning o’quv rejasi va mavzu bo’yicha turli ishlanmalarni, turli didaktik tarqatma material va ko’rgazmali qurollarni mavjudligi. O’qituvchining darsga tayyorgarligi bilan yuzaki (yoki darsning bir qismida) tanishib chiqilmaydi. Uning darsga tayyorgarligini butun mashg’ulot mobaynida kuzatish va tahlil etish lozim. Darsning maqsad va vazifalarini qo’yilishi tahlili. Dars tahlilini bu qismida quyidagi savollarga javob beriladi: O’qituvchi darsga aniq maqsad qo’yadimi? Maqsadni qanchalik to’g’ri qo’yadi? Vazifalar belgilanadimi? Tashkiliy ishlar tahlili. Mashg’ulot o’tkaziladigan o’quv xonasining darsga tayyorligi, talabalarning kayfiyati va sog’ligi, o’quv xonasi va stolining tozaligi, bo’r va namlangan lattaning borligi, ayrim sabablarga ko’ra darsda

qatnashmayotgan talabalarning ism va shariflari yozilgan varaqchaning o’qituvchi stoliga qo’yilishiga, shuningdek, o’qituvchining darsga hozirligiga va uning tashqi qiyofasiga ham e’tibor beriladi. Didaktik (yoki ta’limiy) tahlil. Tahlilning bu turida mavzuning ilmiyligi va izchilligi, oddiydan murakkabga tomon yo’nalishi, ko’rgazmaliligi va berilayotgan bilim, yangi axborotlarning hayotiyligi, ularni jonli va ravon tilda ochib berilishi nazarda tutiladi. Uslubiy tahlil. Bunda o’qituvchi faoliyatining ikki tomoni: birinchidan, o’rganilayotgan mavzuga dasturda mo’ljallangan soatda, uni qanday usullar yordamida, talabalarning yoshi va shaxsiy-psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda etkazib bera olishi, talabalarni o’ylashga, izlanishga majbur etishi va unga sharoit yaratishi; ikkinchidan, o’qituvchi sifatidagi tajribalari qay darajada ekanligini namoyish eta olishi nazarda tutiladi. Tahlil etayotganda, o’qituvchining ijodkorligi, uslubiy mahorati ko’zga tashlanishi lozim. O’qituvchining ilg’or pedagogik va ishlab chiqarish ilg’orlari tajribalari mana shu erdan boshlanadi. Metodologik tahlil. Ushbu tahlil mobaynida ta’lim yo’nalishidagi qarorlar, talablar, davlat tili, milliy ruh, madaniyatning go’zal durdonalari, shu soha bo’yicha buyuk alloma va olimlarning qilgan ishlari, fikrlari, respublikadagi oxirgi o’zgarishlarning mashg’ulot davomida foydalanilishi asos qilib olinishi mumkin. Psixologik tahlil. Bu tahlilda, avvalo, talabalarning kayfiyati, ularning sog’ligi, jamoadagi sog’lom muhit, talabalarning xushyorligi, fanga bo’lgan qiziqishlari, dars berayotgan o’qituvchisiga munosabati, talabalarning hozirjavobligi, sezgir va topqirligi, idroki, yangi va avvalgi materiallarni esda saqlashlari, obrazli va mantiqiy tafakkurlari, talabalar fantaziyasi, oldida turgan mas’uliyatlariga nisbatan talabalarning irodali yoki irodasizligi, ulardagi qobiliyat, bilim, ko’nikma va malakalar ko’lami kabi tomonlar kiradi. O’qituvchining favqulotda vujudga kelgan vaziyatdan o’z obro’sini saqlagan holda chiqa olishi, o’zini boshqara olishi ham inobatga olinadi. Pedagogik tahlil. Tahlilning bu turi ancha murakkab va mas’uliyatli bo’lib, o’qituvchining tashqi qiyofasi, talabalar bilan til topa olish mahorati, madaniyati,

odobi bilan birgalikda dars jarayonida umuminsoniy tarbiyaning tarkibiy qismlarini talabalarga bera olishi va uning nutq madaniyati ham nazarda tutiladi. Mashg’ulot mobaynida hozirgi kunda dolzarb bo’lib turgan milliy tarbiya (ekologik, iqtisodiy, ahloqiy, mehnat, nafosat va milliy istiqlol g’oyasini singdirish) elementlari qanday amalga oshirildi? Bu tarbiya turlaridan qay biriga aynan shu darsda ko’proq e’tibor berildi? Darsning tarbiyaviy ta’siri samarasi qanday bo’ldi? Bu masalalar pedagogik tahlilning asosini tashkil etadi. SHuni ta’kidlash kerakki, o’qituvchining ma’noli nutqini hech qachon boshqa narsaga qiyoslash (yoki almashtirish) mumkin emas. O’qituvchining hamkorlikdagi vazifasi tahlili. Dars tahlilining bu qismida o’qituvchini hamkorlikdagi quyidagi vazifalari tahlili nazarda tutiladi: - talabalarni fikrlashga o’rgatishi; - aniq fikr va materiallarni o’rganib, mulohaza yuritish, fikr bildirishni ta’minlashi; - talabalarni izlanishga, qidirib topishga o’rgatishi; - talabani o’zi mustaqil fikrga ega bo’la olishi. Yakuniy tahlil (yoki xulosa). Yakuniy tahlilda o’qituvchining qanday mutaxassis ekanligi buyicha fikrlar va turli takliflar, yo’l-yo’riqlar bayon etiladi va umumiy xulosa qilinadi. Dars tahlilini o’tkazish metodikasi. Darsni tahlil qilish - ta’lim-tarbiya jarayonini nazorat qilishning asosi hisoblanadi. Ta’lim muassasasi mas’ul shaxslarini darslarga kirishlari ularga talabalarni o`qitish va tarbiyalashning haqiqiy ahvoli, pedagog xodimlarning muvaffaqiyat va kamchiliklari bilan tanishish imkonini beradi, bu esa o`z navbatida ta’lim muassasasida ta’lim-tarbiya ishlarni yaxshilashga yordam beradi.

Nazariy o`qitish darslariga kirishda auditoriyaga dars boshlanishidan oldin (talabalardan oldin) yoki talabalar bilan birga kirish tavsiya qilinadi; darslar haqida to`liq tasavvurga ega bo`lishi uchun tahlil darsning boshidan oxirigacha bo`lishi kerak. Ayrim hollarda etarlicha tajribaga ega bo`lmagan o`qituvchining o`quv mashg`ulotlariga kirishdan oldin u bilan birgalikda mazkur mashg`ulotlarga qo`yiladigan talablarni tahlil qilish, uning ba’zi metodik masalalarni ijodiy hal qilishga yordam berish tavsiya qilinadi. Ta’lim muassasasining rahbarlari o`quv mashg`ulotlarga kirgan vaqtlarida o`qituvchiga berilgan ko`rsatmalarini amalga oshirish qobilyatiga ishonch hosil qiladilar. Pedagogik amaliyotda darsni umumiy (majmuaviy) tahlil qilish rejasidan ko’proq foydalaniladi. Shu o’rinda darsni jamoaviy tarzda yoki individual tahlil qilish shakli ham muhim ahamiyatga ega ekanligini qayd etish lozim. Darsni tahlil qilishdan oldin o’qituvchining taqvimiy rejasi bo’yicha o’tiladigan mavzu, dars rejasi va mavzu bo’yicha dars materiali (O’UM, tarqatma materiallar, taqdimot materiallari va b.) bilan tanishish maqsadga muvofiq. Dars boshlanishi bilan dars tahlilini o’tkazuvchilar darsni olib boruvchi o’qituvchi bilin birgalikda o’quv xonasiga kirib kelib, orqa o’rindiqlardan birini egallagach, dars boshlanadi. O’qituvchi darsga kirganda qo’li (yoki o’quv xonasi) da guruh jurnali, fanning ishchi o’quv dasturi, taqvimiy mavzular rejasi, fanning o’quv uslubiy majmuasi bo’lishi kerak. Tahlil etilayotgan darsning borishi haqida ma’lumotlarni yozib borilishi uni ob’ektiv va xolisona baholash uchun asos bo’ladi. Buning uchun quyidagi shakldagi dars tahlili jadvalini to’lg’izish maqsadga muvofiq.

Dars tahlili tugaganidan so ’ ng o ’ qituvchining yutuq va kamchiliklari kafedra yig ’ ilishi yoki navbatdan tashqari yig ’ ilishda muhokama etiladi . Dars tahlili natijasini muhokama etishda , avvalo , so ’ z mashg ’ ulot o ’ tgan o ’ qituvchiga beriladi . U dars o ’ tishdan ko ’ zlagan maqsadiga erishganligi haqida qisqacha ma ’ lumot beradi . SHundan so’ng darsni tahlil etganlar o’z fikrlarini iloji boricha dalillar keltirib bildiradilar. O’tilgan mashg’ulotning yutuq va kamchiliklarini ko’rsatadilar, kamchiliklarni bartaraf etish yo’llarini tavsiya sifatida bildiradilar. Bu paytda ma’lum munozara ham bo’lishi mumkin. Har qanday darsni tahlil etishda, avvalo, o’quv materialining o’ziga xosligini, tahsil oluvchilar va o’qituvchining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olishni unutmaslik zarur. Muhokama oxirida darsning mazmundorligi, ko’zlangan maqsadga erishilganligi, mavjud yutuq va kamchiliklarini o’zida ifodalovchi qisqacha xulosa qilinadi. Shundan so’ng tahlil etuvchilar tomonidan kuzatish va tahlil etish haqidagi hujjatlar rasmiylashtiriladi. Lekin eslatma o’rnida shuni aytish lozimki, o’qituvchining faoliyatiga va darsining sifatiga bir dars tahlili bo’yicha xulosa chiqarib bo’lmaydi. O’qituvchining faoliyatiga tanqidiy fikr berish uchun uning turli shakldagi bir necha darslarini kuzatish lozim bo’ladi.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch. - Toshkent, 2008. 2. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha Harakatlar strategiyasi to`g`risida”gi Farmoni. - Toshkent, 2017 y, 16-fevral 3. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “Oliy ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga oid chora–tadbirlar to`g`risida”gi PQ-2909 qarori.- Toshkent, 2017 y, 20-aprel. 4. Oliy ta’lim. Me’yoriy – huquqiy va uslubiy xujjatlar to’plami. Toshkent, “Istiqlol”, 2013. 5. Mavlonova R., To’raeva O., Holiqberdiev K. Pedagogika.- Toshkent: “O’qituvchi”, 2001. 6. Azizxo ’ jaeva N . N . Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat .- Toshkent: TDPU, 2003. 7. Xodjabaev A.R., Xusanov I. Kasb ta’limi metodologiyasi. O’quv qo’llanma. – Toshkent, “Aloqachi”, 2007. 8. Tojiboeva D., Yo’ldoshev A. Mutaxassislik fanlarini o’qitish metodikasi. Darslik. – Toshkent, “Aloqachi”, 2009. 9. Sharipov SH.S., Vorobev N.A., Muslimov N.A., Ismoilova M. Kasbiy ta’lim pedagogikasi. - Toshkent, TDPU, 2005.

Похожие

Maxsus fanlardan tajriba - amaliy mashg’ulotlarini o’tkazish metodikasi

Ilg`or tajribali o`qituvchilarni darslarni kuzatish va dars tahlili

Oilada, maktabda, dars jarayonida hamda sinfdan tashqari mashg'ulotlarda oilaparvar yoshlarni tayyorlash metodikasi

Duduqlanish va uni korreksiyalash metodlari

Boshlang’ich sinflarda tasviriy san’atni o’qitish metodikasi