Баркамол авлод камолоти хусусиятлари ва унга таъсир этувчи омиллар - Педагогиka - Рефераты

Баркамол авлод камолоти хусусиятлари ва унга таъсир этувчи омиллар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

101 KB

Баркамол авлод камолоти хусусиятлари ва унга таъсир этувчи омиллар Режа: 1. Шахс камолоти ҳақида тушунча 2. Баркамол шахс камол топишига ва ривожланишига таъсир этувчи омиллар. 3. Турли ёш даврларда боланинг ўсиш хусусиятлари.

Кириш Мустақиллик барча жабҳаларда бўлгани каби халқ таълими соҳасида ҳам катта ўзгаришлар ясади. Таълим самарадорлигини ошириш, давлат таълим стандартларининг бажарилиш сифатини таъминлаш, ҳозирда педагогиканинг олдида турган муҳим вазифалардан бири ҳисобланади. «Таълим тўғрисида»ги қонун ва «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури»ни амалга ошириш жараёни сифат босқичга кирди. Янги ўқув дастурлари, ўқув режалари, янги авлод дарсликлари, таълим стандартларига мувофиқ ҳолда таълим муассасаларига тақдим этилди. Таълим олдида турган вазифаларни ҳал этиш бевосита ўқитувчи фаолиятига боғлиқдир. Ўқитувчи ўқувчиларни билим эгаллашда фаоллаштирадиган, барча учун қулай бўлган йўлларни, усул ва услубларни, таълимнинг турли хил воситаларини ва вазиятларини излайди. Улардан фойдаланган ҳолда педагогик жараёнининг самарадорлигини оширади. Талабаларни мустақил фикрлашга ўргатиб, ижодий изланишга, эгаллаётган касбининг сирларини билиб олишга йўналтиради. Педагогика фани жамиятнинг ривожланиш қонун-қоидаларига таянган ҳолда тараққий этади. Кучли давлатдан кучли жамиятга ўтиш йўлида амалга оширилаётган ишлар миллий онг кун сайин юксалаётганидан далолат беради. Инсон онги тарққий этмас экан, ижтимоий ҳаёт жабҳаларида ҳеч бир ўзгариш сезилмайди. Ушбу қўлланмада педагогика фанидан ўтиладиган мавзулар бўйича мустақил иш топшириқлари берилган. Талаба ҳар бир мавзу бўйича янги билимларни мустақил тарзда пухта ўзлаштириш кўникмаларига эга бўлиши, керакли маълумотларни излаб топишнинг қулай усуллари ва воситаларини аниқлаши, ахборот манбаларидан унумли фойдаланиши, анъанавий ўқув ва илмий адабиётлар, меъёрий ҳужжатлар билан ишлаши, интернет тармоғидан мақсадли фойдаланиши ва берилган топшириқларнинг ечимини белгилаши, топшириқларни бажаришда тизимли ва ижодий

ёндошишлари зарур. Тўпламда мавзуларнинг назарий асосларини мукаммал ўрганиш, таҳлил қилиш, қиёсий таққослашга мўлжалланган вазифалар, айрим жиҳатларини чуқур эгаллашга қаратилган топшириқлар, олган билимларни амалда татбиқ этиш йўл-йўриқлари ишланган. Маъруза матни талабаларнинг педагогика фанидан оладиган билимларини кўникма ва малакага айлантириш учун, педагогик касб хусусиятларидан воқиф бўлишлари ҳамда кафолатланган натижага эришишларига ҳисса қўшишга йўналтирилган ва олий ўқув юртининг барча йўналишдаги талабалари учун мўлжалланган. Ўқитувчининг мақсади: Шахснинг камол топиши ҳақидаги илмий таълимотларни талабаларга тушунтириб беради. Шахс сифатида камол топишнинг хусусиятларини фарқлашга ўргатади. Ҳар бир талабада ўзининг камолот хусусиятларини таҳлил қилишга ўргатади. Шахс деганда муайян жамиятнинг аъзоси тушунилади. Одам шахс бўлмоғи учун руҳий жиҳатдан тараққий этган, ўз хусусияти ва сифатлари билан бошқалардан фарқ қилиши лозим. Ҳар бир одам шахс сифатида турлича намоён бўлади. У ўзининг ҳарактери, қизиқиши ва қобилияти, ақлий ривожланганлик даражаси, эҳтиёжи ва меҳнат фаолиятига муносабати билан фарқланади. Булар шахснинг ўзига хос хусусиятлари бўлиб, ана шу руҳий хусусиятлар ривожланиб, маълум бир босқичга етсагина уни мукаммал камол топган инсон дейилади. Шахснинг ижтимоий воқеликка, меҳнатга, кишиларга , жамиятга бўлган муносабати турлича. Унинг фаоллик даражаси ва ахлоқ- одоб борасидаги етуклиги ҳам турличадир. Одамнинг ижтимоий мавжудот сифатида шахс номини олиш учун унга ижтимоий-иқтисодий ҳаёт ва тарбия керак. Шу сабабли педагогика фани боланинг шахс сифатида ривожланиши, унинг ҳар томонлама камолга етиши қонуниятларини, унга таъсир этувчи объектив ва субектив омилларни ривожланиш жараёнига даврларни аниқлаши керак.

Шунга асосан педагогика фани шахснинг ривожланишида таълим- ўқитиш, тарбия ва бола фаоллиги, ўз-ўзини тарбиялаш босқичларини ҳам аниқлаш лозим. Ривожланишнинг ўзи нима? Ривожланиш педагогикада оддийдан-мураккабга, қуйидан-юқорига, эски сифатлардан янги ҳолатларга ўтиш, ягиланиш, янгиланишнинг пайдо бўлиши ва эскини ўлиб бориши миқдор ўзгаришининг сифат ўзгаришига олиб келувчи мураккаб ҳаракат жараёни деб қарайди. Ривожланиш жараёни қарама-қаршиликлардан иборат. Маълумки инсон бутун умри мобайнида ўзгариб боради. Лекин болалик, ўсмирлик ва ўспиринлик даврида ривожланиш ниҳоятда кучли бўлади. Бола мана шу йиллар мобайнида ҳам жисмоний, ҳам психик жиҳатдан ўсиши ва ўзгариши туфайли шахс сифатида камолга етади, бунда берилаётган тарбиянинг мақсадга мувофиқ таъсир этиши натижасида бола жамият аъзоси сифатида камол, мураккаб ижтимоий муносабатлар системасида ўзига муносиб ўрин эгаллайди. Одамнинг муносабатлари доирасида кишилар билан алоқасигина эмас, балки табиатга, жамиятга, ҳаётга бўлган муносабатлари ҳам киради. Мана шу хил кўп қиррали алоқалар ва муносабатлар заминида ҳар бир шахс ўз қобиляти ва қизиқишини, ўз билими ва ўқувни намоён қилади, ўз ишига, вазифасига, бурчига, халқига ва Ватанига, ўз-ўзига бўлган муносабаларини ифодалайди.

Табиийки, шахсдаги бу фазилатлар фақат тарбиянинг махсулидир. Шунга кўра, аслида ривожланиш тарбия таъсири остида боради, дейиши мумкин. Шахснинг камол топишида ва унинг хулқида ижтимоий ва биологик омилларнинг таъсир кучи ҳамиша ҳам бир хил бўлавермайди. Сабаби одамнинг хулқига, муносабатларига, алоқаларига ёши, билими, одатлари, тажрибаси ва ниҳоят, вазият ҳам таъсир этади. Агар ана шу масалага ўқувчи нуқтаи назардан қарасак воқеа томоман ўзгача рўй беради. Масалан, бир хилдаги таъсир ёки воқаега турли бола турлича муносабатда бўлади, бунга айни вақтда боланинг эҳтиёжи қандайлиги таъсир этади; болалар ўйин ёки китоб ўқиш билан овора эди. Тарбиячи- «бўлди, бекорчи ишларни йиғиштиринг. Энди дарс тайёрлашга киришинг»- дейди. Ўз ишига ўта берилиб кетган болага бу гап кор қилмайди. Аммо шунчаки вақт ўтказиш учунгина овора бўлиб турган бола кўраётган китоби ёки ўйнаётган ўйинини дарҳол четга йиғиштириб, тарбиячи талабини бажаришга киришади. Шу ҳолга нисбатан биринчи болани тарбиясиз, қулоқсиз дейиш асло мумкин эмас. Чунки, ўқувчи қизиқиб қолган ишини охирига етказмасдан диққатини бошқа нарсага жалб қила олмайди. Афсуски, амалда тарбиячилар англамаслик орқасида кўпгина хатоликларга йўл қўядилар. Болалар хулқини ҳам шунга қараб баҳолайдилар: одобли, тиришқоқ, яхши ўқийди, тўполончи, қулоқсиз, ёмон ўқийди. Буларнинг замирида нима ётганини билмай туриб чиқарилган нотўғри бўлиши табиий, хушмуомала деб билган боламиз хулқидаги бу сифат лаганбардорлик, одоблилик эса қўрқиш пассивликнинг оқибати бўлиши, аксинча тўполончилик, фаҳм-фаросатинг ўткирлиги, ўртоқлари билимидон устунлиги, ёмон ўқиш қобилиятининг йўқлигидан эмас, балки ўқиш йўлини билмаслигидан бўлиш мумкин. Баъзи фандан паст ўкийдиган бола бошқа фандан зўр қобилиятини намоён қилиш ёки ақлий меҳнатда бўш бола жисмоний меҳнатда уқувли, ижодкор бўлиши мумкин. Шахс фазилатларини тўғри кўриш ва бехато баҳолаш учун уни турли муносабатлар доирасига қўйиб кузатиш лозим. Ана шундагина шахснинг ижтимоий хулқи, маънавий қиёфаси, ижобий фазилатлари рўёобга чиқади.

Демак ,шахсни ривожлантириш вазифасини тўғри ҳал қилиш учун унинг хулқига таъсир этувчи омилларни табиатини, шахснинг хусусиятини яхши билмоқ керак. Тарбия болага самарали таъсир этиши учун унинг ўсиш ва ривожланиши қонуниятларини билиш ва ҳисобга олиш лозим. Шундай қилиб, ривожланиш билан тарбия ўртасида икки томонлама алоқа мавжуд. Тарбиячи болага мақсадга мувофиқ таъсир этмоқ учун, бир томондан, ривожланиш қонуниятлари ва шахснинг индивидуаллигини чуқур билиши ва иккинчи томондан, тарбия ривожланишига қачон ва қанақа таъсир эта олишини англаши ва тарбиявий таъсир этишида шулардан келиб чиқиш керак. Болалардаги индивидуал фарқли, улар психик процессни турлича рўй беришини, хулқи ва қарашлардаги фарқни қайси омил белгилайди: биологик омилми, ижтимоий омилми ёки тарбия омилми? Ҳозирги кунимизда ҳам турли нуқтаи назарлар мавжуд. Биз учун жамиятда шахс тушунчаси ва унинг ривожланишиги таъсир этувчи юқоридаги 3 омилнинг роли ҳақидаги масалага қандай қарашини билиш ниҳоятда муҳимдир. Педагогика камолотига етишишини мураккаб ва зиддиятли жараён деб билади . Шахснинг камолига етишида насл-ирсият ижтимоий муҳит ҳам , мақсадга мувофиқ амалга ошириладиган таълим –тарбия ва ниҳоят ўзининг мустақил фаолияти ҳам муҳим аҳамиятга эга. Шахс қайси жамтиятда яшаса ўша жамият ҳаётидаги қонун қоидаларига асосан камол топади. Шу жамиятнинг моддий ава маънавий бойликдан баҳраманд бўлади. Моддий ва маънавий бойликларни яратишда иштирок этади. Агар шу жамиятнинг моддий ва маънавий бойлиги юксак бўлса , у шахсга шу кадар катта таъсир кўрсатади ва аксинча, иккинчи тамондан эса, шахс фаолияти давомида меҳнат орқали ўз моддий ва маьнавий бойлиги юксак бўлса, у шахсга шу кадар катта таьсир кўрсатади ва аксинча.

Иккинчи томондан эса шахс фаолияти давомида меҳнат орқали ўз моддий ва маьнавий бойлигини яратиш жараёнида онгни, ҳаётини шароитини ҳам яхшилаб боради. Ана шундай ижтимоий фаолиятлари ўз навбатда меҳнат турларининг такомиллашига олиб келади. Техника ва технология мукаммалликка эришиб боради. Оқибат натижада, улар ҳам ўз навбатида одамни ақлий ва ахлоқий жиҳатдан ўзгаришига сабаб бўлади. Одам атрофни, обьектив борлиқни кўпроқ билгани сари онглилик даражаси ўсади, фикрлаш доираси кенгаяди, яъни малака ва кўникмаларни эгаллайди. Янги қизиқиш ва эҳтиёжлар вужудга келади. Демак шахс камолга етишуви жамият ривожига чамбарчас боғлиқдир. Инсон камолотида ирсиятнинг таъсири . Киши туғилганиданоқ ўзига хос муайян қобилият нишонлари билан дунёга келади. Улар инсониятнинг турли жиҳатларини ривожлантиришда, айниқса психик жараёнлари ривожида, хис – туйғуни изҳор этиш соҳасида, истеъдод турида жиддий роль ўйнайди. Кишининг мураккаб тана тузилишини узоқ эвалютция жараёнида ирсият қонунлари таъсири остида ўзгарувчанлик ва табиий танлаш йўли билан ривож топди. Ирсият туфайли одамнинг асосий биологик белгилари, хусусиятлари авлоддан авлодга ўтиб келади. Генлар ирсиятнинг модда ташувчилари ҳисобланади. Одам ирсий ахборотни ва физологик фаолият кўрсатиш характерини, нерв системаси типини, оширадиган юксак даражадаги нафислигини бир биридан мерос қилиб организм учун муҳим ҳаётий мойиллар ва таркибий эҳтиёжларнинг физиологик мехонизми ирсиятга боғлиқдир. Биологлар одамлардаги генлар билан унинг истеъмол тутилган ўзгаришларидан хулоса қилиш мумкин бўлган жараёнларни сонини одамлар мавжуд атомлар сонидан ҳам кўпроқ бўлади деб ҳисобланади. Лекин барибир шахснинг ривожланиши жараёни биология фонднинг жўнгина

намоён бўлиши ва кенгайиши дегани эмас. Ўз вақтида Дарвин хам жонли организимларнинг ривожланишини ирсиятнинг кураши ва хаёт кечириши шароитига мослашуви орқали, эскиларини мерос қилиб олиш ва янги белгиларини ўзлаштириш орқали содир бўлишини кўрсатиб берар эди. Илгари кўплаб олимлар генлар ўзгармайди. Мутлақо барқарорлиги билан ажралиб туради, деб фикр юритар эди. Эндиликда хужайраларнинг ирсий структураси ўзгарувчанлиги қатиян аниқ бўлди. Ўзгарувчанлик ҳам ирсият каби организмнинг туб белгиси ҳисобланади. Ирсиятнинг аҳамияти қанчалик катта бўлса, унинг таъсири тарбия системаси таъсири ёрдамида юзага чиқади. Табий истеъдод нишоналари жуда ҳам сермаънодир. Уларнинг биттаси замирида турли ёшдаги қобилият ва психик хусусият шаклланиши мумкин. Ҳамма нарса истеъдод нишоналарининг қай даражада бирлашувига шунинг-дек ҳаётий вазиятларга ва тарбиянинг шарт-шароитларига боғлиқ бўлади. Ирсият шахс ривожланишининг манбаларидан бири сифатида фанда ҳам етарли даражада тўлиқ ўрганилган эмас. Ҳар бир ақли расо киши фаолиятнинг бир турига ва бошқаларга қараганда кўпроқ қодирдир. Киши потенциал, яъни генетик жиҳатдан ўз имкониятларга нисбатан беқиёс даражада кучли бўлади, у ўзи ҳаётида бу имкониятларни тўла даражада ишга салолмайди. Бу шу нарса билан изоҳланадики, ҳали ҳозирга қадар одамнинг болалик ва ёшлик даврдаги тарбия жараёнида унинг ҳақиқий қобилият-ларини аниқлаш методи ишлаб чиқилмаган. Шу сабабдан ҳам уларнинг ривожланиши учун мос келадиган шарт-шароитлар яратилмаяпди. Бу соҳадаги тадқиқотларнинг янада кенг тус олиши педагогик жараённи ҳам кўпроқ асослаб, мактаб ўқувчиси шахсини шакллантиришни самарали тарзда бошқариш имконини туғдиради. Инсон камолотида муҳитнинг таъсири .

«Муҳит»-тушунчаси инсоннинг ҳаёт кечириши ва ривожланиши учун зарур бўлган ташқи вазиятларнинг мураккаб системасини англатади. Бу вазиятлар жумласига индивид ҳаётнинг табиий шароитлари ҳам киради. Шахс билан муҳитнинг ўзаро биргаликдаги ҳаракатидаги иккита ҳал қилувчи шароитни; 1) шахс акс этадиган ҳаётий вазиятлар таъсирининг характерини 2) вазиятларни ўз эҳтиёжларига ва манфаатларига бўйсиндириш мақсадида унга таъсир ўтказувчи шахснинг фаоллигини ҳисобга олиш керак. Сўнгра болани қуршаб турган ҳамма нарса ҳам унинг ривожланишида ҳақиқий муҳит ҳисобланавермайди. Ҳар бир бола учун ривожланишнинг бетакрор ва мутлақо индивидуал вазияти вжудга келадики, биз уни яқин атроф-муҳити деб атаймиз. Айний чоғда у нисбатан мустақиллликни билдиради. Микромуҳит ҳам ижтимоий муҳитнинг бир қисми бўлиб, оила, мактаб, дўстлар, тенгқурлар, яқин кишилар ва шу каби элементлардан ташкил топади. Болани қуршаб турган муҳитда ижобий ва салбий ходисалар мавжуд бўлади. Шахс атроф–муҳит таъсирини ўзига сингдирибгина эмас, балки унга қаршилик кўрсатиб ҳам шаклланади. Ривожланишнинг шарт- шароитлари боланинг ўзи уларга нисбатан қай йўсинда тургани ва унинг бу шароитларда қай тарзда таркиб топишига боғлиқ бўлмаган холда шахснинг шаклланишига таъсир кўрсата олмайди. Масалан шу нарса аён бўладики, агар бола ўртоқлари орасида ҳурматга эга бўлса, агар унга маъсулиятли топшириқларни ишонадиган бўлса, бу ҳолда унда унга ишончнинг фаолликнинг, тил топишиб кетишининг ривожланиб кетишига ёрдам беради,ёки аксинча бўлади. Камолотда таълим ва тарбиянинг таъсири . Болани ўраб турган муҳит, меҳнат ва тил оқибати натижасида тарбия воситасига айланади. Бунда муҳитнинг таъсири стихияли эканлиги ҳисобга

олмоқ лозим. Шу сабабли инсон камолотида таълим ва тарбиянинг етакчилик қилишга имкон бериш даркор.Чунки; 1.Таълим ва тарбия жараёнида киши организмининг ўсиши ва муҳитнинг стихияли таъсири бера олмайдиган нарсаларни ўрганиб олади. Лекин ўқиш ва ёзишгани махсус таълим йўли билангина ўргатилади. Махсус меҳнат ҳамда техника, билим, кўникма ва малакалари фақат таълим жараёнида эгалланади. 2.Таълим-тарбия ёрдамида ҳатто кишининг баъзи туғма камчиликларини ҳам керакли томонга ўзгартириш мумкин. Кишилар баъзан туғма камчиликларидан қатъий назар, туғма камчиликлари бўлмаган бошқа кишилар билан баробар фаолиятда бўлиши мумкин. Чунончи, баъзи бир болалар айрим камчиликлар балан туғилади. Лекин махсус уқтирилган таълим-тарбия ёрдамида уларнинг ақли тўла тараққий қилади. 3.Таълим-тарбия ёрдамида муҳитнинг салбий таъсири натижасида юз берган камчиликларни ҳам тузатиш мумкин. 4. Таълим жараёнида болада билимлар, кўникма ва малакалар ҳосил бўлибгина қолмай, балки илмий дунёқараш ҳам шаклланади. Камолга эришиб боради. Билимларнинг эгаланиш унинг жисмоний ва маънавий жиҳатдан ўсишга ёрдам беради. Инсоннинг камол топишида шахсий фаолиятнинг аҳамияти. Айтиш керакки, ижтимоий муҳит, таълим-тарбия шахснинг ўзи фаол иштирок этгандагина унинг туғма лаёқатини уйғотади Исътедод, қобилиятларини ўстира олади. Агар киши ўз ишини севса, унинг шу соҳадаги иътетоди тезроқ руёбга чиқа бошлайди. Шундай ҳоллар ҳам учрайдики, баъзан бир киши бир соҳа билан қизиқади-ю, унинг қобилияти бошқа соҳада рўёбга чиқади. Бундай ходисалар кўпроқ ҳали кишининг қобилиятлари тўла рўёбга чиқмаган ва шаклланиб бўлмаган ҳолларда юз бериши мумкин. Қобилият ва истеъдоднинг тўла рўёбга чиқишида

инсоннинг муйаян фаолиятига қизиқиб қараши билан бир қаторда унинг ўз устида муайян ишлаши ҳам муҳим аҳамият касб этади. Истеъдодли кишилар ўз истеъдодлари-иқтидор кучини тўла рўёбга чиқариш учун ўз устларида тинмай ишлашлари шарт. Машҳур кишилар ҳаёти шуни кўрсатадики, уларнинг ижодий фаолиятларидаги асосий нарса услуксиз ишлай билиш, ойлаб, йиллаб, ўн йиллаб ўз олдиларига қўйган мақсадларини амалга ошириш учун интилиш, курашиш, унга етишиш йўлларни хормай излашдир. Шунинг учун ҳар бир ўқитувчи-тарбиячи ўзининг педагогик фаолияти даврида ўқувчиларга талим-тарбия бериш билан бирга уларнинг ўз олдиларига мақсад қўйиш ва уни рўёбга чиқариш, тинмай изланиш, меҳнат қилиш сифатларини, ирода ва қатъиятлиликни тарбиялаб боришлари шарт. Табиийки, ўқувчиларни ўз бахтларига эришишлари учун мактабда олган билим кўникма малакалари камлик қилади. Улар олий мақсад йўлида ўз устида тинмай ишлашлари. Кишилар билан мулоқатда бўлишлари, ҳаёт маъносини тушуниш учун кўпроқ мутоала қилишлари шарт. Ҳар бир болани тарбияласа бўлади, у яхши ўқиши ҳам мумкин. Уларни қобилиятсиз дейиш ҳам хато. Ўқитувчининг биринчи ҳолдаги вазифаси ҳар бир ўқувчини атрофлича синчиклаб ўрганиши, унинг қайси соҳага қизиқишини билиш, кейин эса ана шу қизиқиш. Хавас ва мойилликни ҳисобга олган ҳолда тадбирий чора кўришдир. Умуман, педагогик жиҳатдан тўғри уюштирилган ҳар қандай фаолият бола шахсининг ақлий, ахлоқий, эстетик, жисмоний, иродали ривожла-нишига ижобий таъсир этади. Идентив ўқув мақсадлари 1. Бола ёшини даврлаштиришнинг аҳамиятини айтиб беради. 2. Турли ёш даврлардаги ўзгаришларни аниқлайди.

3. Айрим ўқувчиларнинг камолот даражаларини текшириб кўради. Ривожланиш даражаси фақат кечирилган умрнинг натижасигигина эмас, ҳар қандай ёшда, айниқса болалик ривожланишига тарбиявий таъсир системаси ҳал қилувчи таъсир кўрсатади. Бундан келиб чиқадиган хулоса шуки, мазмунига, форма ва методларига кўра тарбия пухта бўлиши, балоғат босқичларини ҳисобга олган ҳолда олиб борилиши керак. Ёш даврлари ҳар бир нормал боланинг ривожланиши учун босқичлардир. Лекин болалар ривожланишининг ёки бу босқичи ҳар хил ижтимоий-тараққий даврларда турлича давом этади. Олимлар ёш даврлари хусусида фикр юритар экан, ҳозирги болалар учун жисмоний ривожланиш суръатларининг ўсиб бораётганлиги суягининг анча эрта қотаётганлиги, жинсий етилиш муддатларининг тезлашаётганлиги характерли нарса эканлигини қайд этадилар. Тиббиёт, болалар анатомияси, физиологияси, психологияси, педагогика фанлари ютуқлари ва уларнинг тавсияларига кўра боланинг ёш даврларини қуйидагича гуруҳлаштириб қабул қилган. 1. Гўдаклик даври-чақолоқлик даври (туғилгандан то 1 ёшгача) 2. Ясли даври- 1 ёшдан 3 ёшгача. 3. Мактабгача тарбия- ёшдан 6-7 ёшгача. 4. Мактаб ёшдаги кичик ўқувчилар (6-7 ёшдан 11-12 ёшгача). 5. Ўрта мактаб ёшидаги ўқувчилар (ўсмирлар)-12 ёшдан 15-16 ёшгача. 6. Мактаб ёшидаги катта ўқувчилар (ўспиринлар)16-18 ёшгача. 1.Янги туғилган бола диққат билан парваришлашга муҳтождир. Бола туғилган вақтда таъмни билади, иссиқ ва совуқни сезади. Аста-секинлик билан унинг бошқа сезги аъзолари тараққий этиб боради. Уч ойлик бўлганда буюмларни фарқлайди, ўзига яқин бўлган кишиларни кўрса, хурсанд бўлади, айрим товушларни чиқаради. 6-8 ойлик бўлганда

буюмларни ранги ва шаклини ҳам фарқлай бошлайди. Рангдор ўйинчоқларни хуш кўради, уларга интилади. Соғлом ўсаётган бола 11-12 ойлигидаёқ атрофдаги кишиларни танишдан ташқари айтилишини осон бўлган айрим сўзларни талаффуз қилади, нутқи ўса бошлайди. 2.Боланинг 1 ёшдан 3 ёшгача бўлган даврини ясли даври дейилади. Бу давр жисмоний ўсиш, йўлга кириш, даври деб ҳам аталади. 2 ёшга кирганда бола анчагина мураккаб ўйинларни ҳам қизиқиб кузата бошлайди. Тасаввур, фикрлаш жараёни кучаяди, такомиллашади, нутқ ўсади. Энди у жумла, жумладан гап тузади, уларни тўғри талаффуз қилади. Болани тарбия қилувчи катта кишиларни юриш-туриши ва одоби бола руҳиятига таъсир қилади. Оъила аъзоларининг аҳиллиги, яслидаги тарбиячиларнинг болаларни севишлиги, зийраклик ва меҳрибонлик билан муомалада бўлишлари болаларнинг тўғри соғлом ўсишига, ҳулқ-одобига вазмин, иродали бўлишларига олиб келади. Болани лозим бўлган вақтда мақташ, диққатини ижобий фаолиятга юритиш, ёмон ишлардан эҳтиёт қилиш, ноахлоқий сўз ва гаплардан узоқроқда бўлишларини таъминлаш, урушмаслик йўлларини ўргатиш уларга таъсир кўрсатиш усулларидан ҳисобланади. 3.Боланинг 3 ёшдан 7 ёшгача бўлган дарини мактабгача бўлган даври деб атаймиз. Тажрибалардан маълумки, болалик даври пайдо бўлган таассуротлар изи умрбод сақланиб қолади. Бу давр боланинг ақлий ва жисмоний жиҳатдан тез ўсиши, дунёни билиш, атроф-муҳитга ўз муносабатини билдириш истаги кучайиб бораётган давридир. Шу сабабли ота-она ва тарбиячиларнинг болаларни тўғри ўсишлари, ақлий, ахлоқий, эстетик жиҳатдан тарбиялашга жиддий эътибор беришлари лозим. Мактабгача ёшдаги болаларни тарбиялашда а) соғлиги ҳақида, тартиб ва гигена талабларига: б) ўйин машғулотлари, сўз, мусиқа, экскурсия, бадий ва жисмоний тарбия:

в) ўзини тута билиш, дўстлик биродарликни ўрнига қўя билиш, катталарга ҳурмат, ўйин қоидаларини бузмаслик, буюмларни асраш в.х.к ларга ўргатиш лозимдир. Уларнинг ҳаёти ва фаолияти ўйин билан намоён бўлади, шунинг учун ҳам ўйинларни ранг-баранг бўлиши ва жамиятимиз мақсадларидан келиб чиқиб ташкил этиш муҳимдир. Мактабда системали равишда ўқишга боргандан кейин боланинг ҳаёт тарзи бутунлай ўзгариб кетади. Болалар боғчасида ёки уйида у ҳар куни қизиқарли ва ранг баранг фаолият билан банд бўлар эди. Энди эса бола кунига бир неча соат давомида дарсларда ўтириши керак. У ўқитувчи нимани ёзиб ёки чизиб кўрсатса, шуларни диққат билан кузатиб бориши, у нимани талаб қилса шундай қилиб бажарилиши лозим. Мактабга боргунга қадар бола фақат ўйин пайтида ёки мураккаб меҳнат жараёнларида бўлган нарсаларнигина биларди. Эндиликда у қизиқарли бўлмаган, аммо керакли нарсаларни билиб олади. Кичик мактаб ёшида бош мия анатомик структурасиннинг янада шаклланиши кузатилади. Ўқиш унинг функциялари ривожланишига кучли омил бағишлайди. Жумладан, предмет фан курсидан секин-аста мавҳум, изоҳли-мантиқий тафаккур сари ўтиш учун шароит туғилади. Лекин бари-бир ўқитувчи ёш ўқувчи ҳамма нарсадан ўзининг шахсий хиссий тажрибасига, хусусий таассуротларига, билимларига, ҳаётга таянч излашини унутмаслиги керак. Шу сабабли боланинг фикрини нарсалар ва ходисаларнинг қонуниятли тарзда боғликлигини идрок этишга йўналтириш мақсадида бевосита таъсир қиладиган объектларни танлаш жуда муҳимдир

Адабиётлар рўйхати 1. Турсунов И. Нишоналиев У. Педагогика курси. Тошкент. 1997.2. А.Қ.Мунавваров Педагогика. Тошкент. 1996. 2. С.П.Баранов, Л.Р.Болотини, В.А.Сластенин., Педагогика. Тошкент. 1990. 3. И.А.Каиров., Н.К.Гончаров, Л.В.Занков. Педагогика. Москва. 1956. 4. www.ziyonet.uz .

Похожие

Баркамол авлод тарбиясининг максад ва вазифалари

Болаларни мактаб таълимига тайёргарлигига таъсир этувчи омиллар. Болани мактабга тайёрлашда оилани ва мтмнинг урни

Мустакил Узбекистон Республикасида таълим тизими, И.А.Каримов асарларида баркамол авлод тарбияси

Мактаб ўқувчилари шахсини ҳар томонлама камол топшириш

Синф раҳбарининг ўқувчиларни ўрганиш методикаси