Қуритиш технологиясининг аҳамияти - Пищевая технология - Рефераты

Қуритиш технологиясининг аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Қуритиш технологиясининг аҳамияти Режа: 1.Мева-сабзавотларни қуритиш технологияси фаннининг предмет ва вазифалари. 2.Мева-сабзавотларни қуритишнинг халқ хўжалигидаги ўрни ва аҳамияти. 3. Қуритишнинг халқ усуллари. 4. Фанни ривожланиш тарихи, ҳозирги аҳволи ва ривожланиш истиқболлари.

Мева-сабзавотларни қуритиш технологияси фаннининг предмет ва вазифалари. Мева ва сабзавотларни қуритишнинг аҳамияти жуда ҳам юқоридир. Биринчидан, мева ва сабзавотларни сифатли қуритишни ташкил қилиш билан боғдорчилик ва сабзавотчиликка ихтисослашган фермер хўжаликларининг ишлаб чиқариш рентабеллигини оширишга, уларнинг рақобатбардошлигини оширишга ва янада иқтисодий жиҳатдан тараққий этишига эришилади. Чунки мева ва сабзавотларни қуритишни ташкил қилиш қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишлаш соҳасининг энг таннархи арзон, содда ва ҳаммабоп йўналишларидан биридир. Иккинчидан, қуритилган мевалар ва сабзавотлар уларнинг янги ҳолидагига нисбатан ички бозорда ҳам, экспорт қилишда ҳам анча юқори нархларда реализация қилинади. Учинчидан, мева-сабзавотларни қуритиш билан уларнинг сақланувчанлигини ошириш ва мавсумдан ташқари вақтларда аҳолини ушбу маҳсулотларга бўлган талабини тўла қондириш имконияти юзага келади. Тўртинчидан, мамлакатимизда ёзги даврда кўпгина мевалар кўплаб тўкилиб кетиб, нес нобуд бўлади (масалан, ўрик, олхўри ва ҳоказо). Қуритишни ташкил қилиш эса ушбу маҳсулотларни тезкор қуритиш ҳисобига тўкилиб нобуд бўлиб кетишини олдини олишга имкон беради. Кўриниб турибдики, мева ва сабзавотларни қуритиш фермер хўжаликлари учун истиқболли йўналишдир. Фанининг мақсад ва вазифалари. Мeва-сабзавотларни қуритиш тeхнологияси фани мазмунига қуритишни ташкил қилиш, мeвалар ва сабзавотларни қуритиш усуллари, қуритилган маҳсулотларнинг сифат кўрсаткичлари ва уларни қадоқлаш бўлимлари киритилган. Фанни ўқитишдан мақсад – мeва ва сабзавотларни қуритиш жараёнларини мукаммал ўзлаштириш, хом ашёга қўйиладиган талабларни, қуритиш майдончасини тузилиши, ҳосилни тeриш, саралаш ва идишларга

жойлаш, вақтинча сақлаш ва қуритиш,қуритилган маҳсулотларни қадоқлаш хақида маълумотларни ўрганишдир. Фаннинг вазифаси – мeва-сабзавотларнинг қуритишбоп навлари; мeва-сабзавотларни қуритиш учун майдон ташкил қилиш; қуритиладиган мeва-сабзавот хом ашёларига қўйиладиган талаблар; мeва-сабзавотларни сояки, офтоби ва сунъий усулларда қуритиш; мeва-сабзавот маҳсулотларини қуритишга тайёрлаш; қуритиш анжомлари, матeриаллари ва қуритиш жараёни; қуритилган маҳсулот турлари; қуритилган мeва-сабзавот маҳсулотларини қадоқлаш ва сақлаш тартиби юзасидан кўникмалар ҳосил қилишдан иборат. Умумий тушунчалар. Н ам маҳсулотларни қуритувчи агент ёрдамида сувсизлантириш жараёни қуритиш деб аталади. Бу жараёнда намлик буғланиш йўли билан қаттиқ фаза таркибидан газ (ёки буғ) фазасига ўтади. Ҳўл мева ва сабзавотларни қуритиш жараёнини саноатда ташкил этиш катта аҳамиятга эга. Қуритилган маҳсулотларни транспорт воситасида ташиш арзонлашади, уларнинг тегишли хоссалари яхшиланади, микроблар таъсирига кам ўчрайди, сақланиш имконияти юқори ва кам жойни талаб этади. Маҳсулотларни уч хил усулда: механик, физик-кимёвий ва иссиқлик ёрдамида сувсизлантириш мумкин. Механик усул билан сувсизлантириш  таркибида кўп миқдорда сув тутган маҳсулотларни қуритиш учун ишлатилади. Бу усул билан сувсизлантиришда намлик сиқиш ёки центрифугаларда марказдан қочма куч ёрдамида ажратиб олинади. Одатда механик йўл билан намликни ажратиш  маҳсулотларни сувсизлантиришда биринчи босқич ҳисобланади. Механик сувсизлантиришдан сўнг яна бир қисм намлик қолади, бу қолган намликни иссиқлик ёрдамида, яъни қуритиш йўли билан ажратиб чиқарилади. Физик-кимёвий усул билан маҳсулотларни сувсизлантириш лаборатория шароитларида ишлатилади. Бу усул сувни ўзига тортувчи моддалар (масалан, сульфат кислота, кальций хлорид) дан фойдаланишга

асосланган. Ёпиқ идиш ичида сувни тортувчи модда устига нам маҳсулот жойлаштириш йўли билан уни сувсизлантириш мумкин. Иссиқлик таъсирида сувсизлантириш (қуритиш) озиқ-овқат саноатида кенг ишлатилади. Қуритиш кўпчилик ишлаб чиқаришларнинг охирги, яъни тайёр маҳсулот олишдан олдинги жараён ҳисобланади. Айрим ишлаб чиқаришларда маҳсулотларни сувсизлантириш икки босқичдан иборат бўлиб, намлик аввал арзон жараён ҳисобланган механик усул билан, сўнгра қолган намлик қуритиш йўли билан ажратилади. Маҳсулотлар таркибидан намликни бундай мураккаб йўл билан ажратиш усули жараённинг самарадорлигини оширади. Қуритиш икки хил табиий ва сунъий йўл билан олиб борилади. Маҳсулотларни очиқ ҳавода сувсизлантириш табиий қуритиш дейилади, бу жараён узоқ вақт давом этади. Озиқ-овқат саноатида маҳсулотларни қуритишда сунъий усулдан ҳам фойдаланилади, бу жараён махсус қуритиш қурилмаларида олиб борилади. Қуритилиши лозим бўлган маҳсулотлар уч турга бўлинади: қаттиқ (донали, бўлак-бўлакли, заррачали); пастасимон ; суюқ (эритмалар, суспензиялар). Иссиқлик ташувчи агентнинг қуритилаётган материаллар билан ўзаро таъсирлашув усулига кўра қуритиш қуйидаги турларга бўлинади: 1) конвектив қуритиш  ҳўл маҳсулот билан қуритувчи агент тўғридан- тўғри ўзаро аралашади; 2) контактли қуритиш  иссиқлик ташувчи агент ва ҳўл маҳсулот ўртасида уларни ажратиб турувчи девор бўлади; 3) радиацияли қуритиш  иссиқлик инфрақизил нурлар орқали тарқалади; 4) диэлектрик қуритиш  маҳсулот юқори частотали ток майдонида қиздирилади; 5) сублимацияли қуритиш  маҳсулот музлаган ҳолда, юқори вакуум остида сувсизлантирилади.

Охирги учта усул саноатда нисбатан кам ишлатилади ва одатда қуритишнинг махсус усуллари деб юритилади. Мева-сабзавотларни қуритишнинг халқ хўжалигидаги ўрни ва аҳамияти . Республикамизда юқори навли турли хил узум ва мевалар етиштирилади. Бу узум ва мевалар кимёвий таркиби, яъни қанддорлиги ҳамда витаминга бойлиги билан шимолий зоналардаги мева ва узумлардан анча юқори туради. Мева ва узум инсон организми учун муҳим аҳамиятга эга. Уларда енгил ҳазм бўладиган қанд моддалари, органик кислоталар, витамин ва минерал моддаларнинг кўплиги мева ва узумни инсон организми учун қанчалик аҳамиятли эканлигини билдиради. Бизнинг ҳўл мева ва узумни узоқ вақт сақлашга ҳам, бошқа узоқ жойларга жўнатишга ҳам вақтимиз ва имкониятимиз бўлавермайди. Имконият бўлган тақдирда ҳам махсус омборларда мева ва узумни кўп деганда 5 - 6 ой сақлаш мумкин. Бундай сақланган мева ва узумларнинг сифати пасаяди, физик оғирлиги камаяди. Шунинг учун ҳам мева ва узумни қуритиш муҳим аҳамиятга эга. Қуритилган маҳсулотни юклаш-тушириш, сақлаш жуда қўлай, шу билан бирга бу маҳсулотлар ҳар хил экспедициялар ва йўловчилар учун ҳам бебаҳо, сифатли маҳсулотдир. Қуритишнинг халқ усуллари . Республикамизнинг иқлим шароитининг ҳарорати юқори, ҳаво намлиги паст бўлиши мева ва узумни офтобда қуритиш учун жуда қулай бўлиб ҳисобланади. Офтобда қуритилган маҳсулот, сунъий қуритилганига нисбатан сифати бўйича жуда юқори баҳоланади. Республикамизда табиий шароитнинг қулайлиги мева ва сабзавотларни шамоллатиб ва офтобда қуритиш имконини беради. Мева-сабзавотни қуритишдан мақсад уларнинг намини қочириб, микроорганизмлар ривожлана олмайдиган ҳамда ҳар хил биологик жараёнлар рўй бермайдиган ҳолга келтиришдир. Қуритишнинг шундай бир меъёри борки, намлик миқдори ўша даражадан пасайса микроорганизмлар ривожлана олмайди. Бу минимал

даража бактериялар учун 30 % ни, ачитқи бактериялари учун 15-20 % ни ташкил қилади. Шу сабабли қуритишдан кейин сабзавотларнинг намлиги 15- 25 % бўлса, уларни чиритмай сифатли сақлаш мумкин. Сифатли мева ва сабзавот маҳсулотлари олиш учун уларни тез ва яхши қуритишни таъмин этадиган шароит яратиш лозим. Ўрта Осиёда сабзавотлар асосан офтобга ёйиб қуритилади. Бу шароитда арзон ва сифатли маҳсулот олиш учун қуритиш пунктларини тўғри танлаш ва ташкил этиш, белгиланган технологияга амал қилиш, хом ашёни тайёрлашда илғор усулларни қўллаш лозим. Фанни ривожланиш тарихи, ҳозирги аҳволи ва ривожланиш истиқболлари. Озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш ва аҳолини йил давомида мева- сабзавот маҳсулотларининг кенг ассортимента билан тўла-тўкис таъминлаш мамлакатимиз оқилона сиёсатининг устувор йуналиши ҳисобланади. Маълумки, республикамиз тупроқ иқлими шароитида йилига кўплаб ҳажмда витамин ва минералларга бой, ўзининг биокимёвий таркиби бўйича дунёнинг кўпгина ривожланган мамлакатларида етиштирилган мева- сабзавотлар билан рақобатлаша оладиган мева-сабзавот маҳсулотлари етиштирилади. Биргина 201 5 йилнинг ў зида республикамизда 8516 минг тонна сабзавот, 1558 минг тонна полиз, 1322,1 минг тонна узум ва 2260,9 минг тонна мева етиштирилди. Биро қ , қ уритилган ма ҳ сулотларнинг ми қ дори ялпи ҳ осилда жуда кичик улушларни ташкил этмо қ да. Зероки, қ уритилган ма ҳ сулотлар узо қ муддат сифати пасаймаган ҳ олда са қ ланиши, ажойиб таъм сифатлари, шунингдек инсон организмини керакли витаминлар ва минераллар билан мавсумдан та шқ ари исталган ва қ тларда таъминлашда тенги й ўқ манбалардан бири эканлиги хеч кимга сир эмасдир. Қ уритилган ма ҳ сулотларнинг бундай ю қ ори хусусиятларга эга эканлигига бо ғ ли қ равишда, бугунги кунда уларга б ў лган талаб йилдан-йилга орт и б бормо қ да. Республикамизда мева-сабзавот ва узум ма ҳ сулотларини қ уритиш учун эса ажойиб табиий-иклим шароитлари мавжуддир. Шу билан бирга фан

ва технологияларнинг с ў нги йиллардаги тара ққ иёти қ уритиш со ҳ асида хам ўз ифодасини топгандир. Бинобарин, олимлар томонидан республикамизнинг қ у ё шли и қл имига мос к ў плаб ресурстежамкор технологиялар ва ускуналар яратилиб, ишлаб чи қ аришга татби қ этилмо қ да. Ма ҳ сулот турига к ў ра бу ускуналарда қ уритиш экспозициясини ани қ белгилаш, улар орасида энг ма қ булини танлаш ва табиий ресурсларни имкон қ адар тежаш эса қў шимча тад қ и қ отларни талаб этади. Мева-узум ва сабзавот ма ҳ сулотларини қ уритиш устида к ў пгина олимлар тад қ и қ от ў тказган б ў либ, уларнинг тавсиялари бугунги кунда услубий таянч б ў либ хизмат қ илмо қ да. Қ уйида хавола этилаётган тадкикот натижаларига эришишда З.С. Искандаров, Х.Б. Шаумаров, М.М. Мирзаев, Р.Ж. Жураев, Ж.Н. Файзиев хамда Х.Ч. Буриев ва Р. Ризаев каби олимлар тавсия этган услублардан фойдаланил а ди. Т урли хил куритишбоп узум навлари ( Қ ора Кишмиш, Султони), сабзавот турлари (помидор, пиёз, сабзи, к ў катлар (укроп ва кашнич)), қ уёш батареяли қ уритгич ва УСК-2 қ уёш-ё қ ил ғ или қ уритиш қ урилмаларидан фойдаланил а ди. У зум ва сабзавот хом ашёларини бир неча вариантда оддий усулда (бланширлашсиз ва дудлашсиз) қ уритиш ў тказилиб, куритиш давомийлиги ушбу олимларнинг тавсиясида берилган кондицияга эришгунга қ адар давом эттирил а ди. Кондицияга к ў ра қ уритилган махсулот намлиги 17,5-18% атофида б ў либ, ғ ижимлаб к ў рилганда қў лга ёпишмайдиган ва босим берилгунгача б ў лган шаклини тез тиклай оладиган, шу билан бирга уваланиб кетмайдиган б ў лиши зарур. Махсулотнинг ранги ва таъм сифатларига хам ало ҳ ида талаб қў йилади. Бунда уларнинг табиий ранги максимал са қ ланиб қ олиши, таъмида бегона таъм ва хидлар б ў лмаслиги талаб этилади.

Фойдаланилган адабиёт лар : 1. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р. Мева, узум маҳсулотларни биокимёси ва технологияси. – Т.: Меҳнат, 2000. 2. Бўриев Х. Ч., Жўраев Р., Алимов О. Мева сабзавотларни сақлаш ва даслабки ишлов бериш. – Т.: Меҳнат, 2002. 3. Шаумаров Х.Б. Исламов С.Я. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сақлаш ва бирламчи қайта ишлаш технологияси. – Тошкент, 2011. 4. Широков Е.П., Полегаев В. Технология хранения и переработки продукции растениеводства с оснавами стандартизации. – М.: Агропромиздат, 2000.

Похожие

Қуритиш аппаратлари

Қуритиш усуллари

Қуритиш аппаратлари 2

Субтропик мeваларни қуритиш

Сабзавот маҳсулотларини қуритиш