Қуритиш аппаратлари ва уларнинг классификацияси (2) - Пищевая технология - Рефераты

Қуритиш аппаратлари ва уларнинг классификацияси (2)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1056.5 KB

Қуритиш аппаратлари ва уларнинг классификацияси Режа: 1. Қуритиш аппаратларининг тузилиши 2. Туннелли қуриткичлар 3. Барабанли қуриткичлар 4. Барабанли қуриткичлар 5. Пневматик қуриткичлар 6. Механик айланадиган форсункали «Геринг» пурковчи қуриткич 7. Вакуум-қуритиш шкафлари

Қуритиш усулига боғлиқ ҳолда қуриткичларни типи ва конструкцияси танлаб олинади. Мева-сабзавотларни , гўшт ва парранда гўштини қайта ишлаш корхоналарида инфрақизил нурлари ёрдамида ва сублимацион қуритиш усуллари ҳозирда кенг қўлланилмаган. Даврий (шкафли, камерали) ёки узлуксиз (тасмали, туннелли, вальцли, барабанли, сочувчан) равишда ишлайдиган қуриткичлар мавжуд. Қуриткичлар маҳсулотни қуритишни амалга ошириш учун қуритиш камерасидан, қуриткичга келаётган ҳавони иситиш ва тозалаш мосламаси, ҳавони узатиш учун вентилятор, чангларни ёки қуритилган маҳсулот қисм (бўлакча)ларини тутувчи мослама ва сочувчан диск ёки барабан, транспортёр тасмаси узатмаси механизмларидан иборат бўлади. Қуриткичлар ҳисобига маҳсулотдан буғлатилаётган намлик миқдорини, ҳавонинг сарфини, ҳавонинг параметрларини, вентилятор унумдорлиги ва қувватини, калорифер ўлчамлари ва буғнинг сарфини, қуриткичнинг унумдорлигини аниқлаш киради. Қуриткичнинг иссиқлик баланси қуриткични калориферига ҳаво билан киритилаётган, келиш қисмини ифодаловчи иссиқликдан; маҳсулот таркибидан буғлатилаётган намлик билан қуриткичга киритилаётган иссиқликдан; қуритилаётган маҳсулот билан қуриткичга ва калориферга олинаётган ҳаво билан киритилаётган иссиқликлар, қуриткичдан чиқарилаётган, ҳаво билан иссиқликни сарфланишининг сарфий қисмини ифодаловчи иссиқликдан; атроф-муҳитга йўқотилаётган ва қуриткичдан кетаётган иссиқликни сарфланишидан иборат. Қуриткичдаги иссиқлик ва ҳавонинг сарфини ҳисоблаш учун нам ҳаво учун I – d диаграммасидан ёки шунга мос жадваллардан фойдаланилади. Назарий жиҳатдан қуриткичда, маҳсулотни иссиқ ҳаво билан қуритишда уни иссиқлик ушлаши доимий ҳолатда, намлик ушлаши эса маҳсулотдан буғлатилаётган намлик ҳисобига ортиб бориши эътиборга олинади. Калориферга келаётган ҳавонинг бошланғич намлик ушлашини d о , иссиқлик ушлашини I 0 , нисбий намлигини φ 0 ва температурани t о белгилаб олсак, унда калориферда иситишдан кейин ҳавонинг температураси t 1 гача ошади, нисбий намлиги эса φ 1 гача камаяди, намлик ушлаши ўзгармайди d о = d 1 , иссиқлик ушлаши I 1 гача ортади. Калориферда иситилган ҳаво қуриткичга келиб тушади ва температураи камаяди, нисбий намлиги эса φ 2 гача ортади, иссиқлик ушлаши ўзгармайди

I 2 =I 1 , намлик ушлаши маҳсулотдан намликни буғланиши ҳисобига d 2 гача ортади. Амалий қуриткични ҳисоблашда эса иссиқликнинг турли хилдаги йўқотишлар сони келтирилган қонуниятлардан четга чиқишини инобатга олиш керак. Қуритиш аппаратларининг тузилиши Саноатда турли типдаги қуритиш аппаратлари ишлатилади. Қу риткичлар бир-биридан турли белгилари билан фарқ қилади. Нам материалга иссиқлик бериш усулига кўра , аппаратлар конвекти в, контактли ва бошқа турдаги қуриткичларга бўлинади. Иссиқлик та шувчи сифатида ҳаво, газ ёки буғ ишлатилиши мумкин. Қуритиш камерасидаги босимнинг қийматига кўра атмосферали ва вакуумли қуриткичлар бўлади. Жараённи ташкил қилиш бўйича даврий ва узлуксиз ишлайдиган аппаратлар бўлади. Конвектив қуриткичларда материал ҳамда қуритувчи агент бир-бирига нисбатан тўғри, қарама- қарши ёки перпендикуляр ҳаракат қилиши мумкин. Қуритилиши ло зим бўлган материал донасимон, чангга ўхшаш, пастасимон ёки суюқ ҳолда бўлади. Қуритувчи агентнинг босимини ҳосил қилиш учун табиий ёки мажбурий циркуляция ишлатилади. Донасимон материал лар ишлатилганда қатлам зич, кенгайтирилган, мавҳум қайнаш, фон тан ҳосил бўлиш каби ҳолатларда бўлади. Қуритувчи агент буғ, иссиқ сув, олов билан ишлайдиган калориферларда ёки электр токи ёрдамида иситилади. Қуритиш жараёнининг ҳар хил вариантларидан кенг фойдаланилади: ишлатилган қуритувчи агентни аппаратдан чиқариб юбориш, қуритувчи агентдан такрор фойдаланиш, қуритувчи агентни қуритиш камералари оралиғида қиздириш, қуритувчи агентни қуритиш камераларига бўлиб бериш, қуритувчи агентни қуритиш ка мерасида қўшимча равишда қиздириш, ўзгарувчан иссиқлик майдо нидан фойдаланиш (иссиқ ва совуқ ҳавони материал қатламига кетма- кет алмаштириб бериш) ва ҳоказо. Конструктив тузилишига кўра, қуритиш аппаратлари ҳар хил бў лади. Саноатда шкафли, камерали, коридорли (тунелли), шахтали, барабанли, қувурли, шнекли, цилиндрсимон, турбинали, каскадли, каруселли, конвейерли, пневматик, сочиб берувчи ва шу каби бир қатор қуриткичлар ишлатилади. КОНВЕКТИВ ҚУРИТКИЧЛАР Саноатда конвектив усул билан ишлайдиган қуритиш аппарат лари кенг тарқалган. Бундай аппаратларда қуритиш жараёни нам материал билан қуритувчи агентнинг тўғридан-тўғри контакти ор қали боради. Кимё, озиқ-овқат ва бошқа саноат тармоқларида ка мерали, туннелли,

тасмали, сиртмоқли, барабанли, мавҳум қайнаш қатламли, сочиб берувчи, пневматик ва бошқа конвектив қуриткичлар ишлатилади. Туннелли қуриткичлар Бундай типдаги қуриткичлар тўғри бур чак кесимига эга бўлган узун камера (коридор)дан иборат бўлади (1-расм). Камера ичида вагонеткаларнинг секин ҳаракатланиши учун темир йўл излари ўрнатилган. Коридорга кирувчи ва ундан чиқа диган эшиклар зич ёпилади. Вагонеткаларнинг ичига нам материал жойлаштирилади. Қуритувчи агент (ҳаво) калориферлардан берилади. Ҳаво оқими вентиляторлар ёрдамида нам материалга нисбатан тўғри ёки қарама-қарши йўналишда ҳаракатга келтирилади. Вагонеткалар эса механик чиғирлар ёрдамида ҳаракатланади. Туннелли қуриткичларда қуритувчи агент қисман рециркуляция қилинади. Бундай аппаратлар катта ўлчамли донасимон материалларни (масалан, керамик буюмларни) қуритиш учун ишлатилади. Камчи ликлари: қуритиш тезлиги кичик, жараён узоқ вақт давом этади, қуритиш бир меъёрда бормайди, қўл кучидан фойдаланилади. 1 -расм, Туннелли қуриткич: 1 - камера; 2 - ваго н лар; 3 - вентилятор; 4 - калорифер. Тасма ли қуриткичлар. Бундай қуриткичларда материал узлуксиз равишда атмосфера босимида қуритилади ( 2 -расм).

2 -расм. Тасма ли қуриткич: 1 - қуритиш к а мераси; 2 - тасма ; 3 - ҳаракатланувчи барабан; 4 - ёрдамчи барабан; 5 - калори фер; 6 - бункер; 7 - таянч роликлар. Қуритиш камераси ичидаги иккита барабан ўртасида узлуксиз тасма тортилган. Барабанларнинг биттаси электромотор ёрдамида ҳаракатга келади, иккинчиси эса ёрдамчи бўлади. Нам материал тасма нинг бир учига берилади, қуруқ материал эса тасма нинг иккинчи учидан ажралади. Қуритиш жараёни иссиқ ҳаво ёки тутунли газлар ёрдамида олиб борилади. Бу типдаги қуриткичлар битта ёки кўп тасмали бўлади. Саноат да кўп тасма ли қуриткичлар кенг ишлатилади. Кўп тасмали қуритиш аппаратларида қуритувчи агент нам материалга нисбатан перпендику ляр йўналган бўлади. Материал бир тасмадан иккинчисига тушаёт ганда унинг қуритувчи агент билан контакт юзаси кўпаяди. Бундай қуриткичларда қуритиш жараёнининг турли вариантларини ташкил қилиш мумкин. Тасмали қуриткичлар кўп жойни эгаллайди ва уларни ишлатиш анча мураккаб (тасмаларнинг чўзилиши ва барабанда нотўғри жой ланиш ҳолатлари рўй бериши мумкин). Бундай аппаратларнинг солиштирма иш унуми кичик, солиштирма иссиқлик сарфи эса катта, пастасимон материалларни қуритиш мумкин эмас. Барабанли қуриткичлар Бундай аппаратлар атмосфера босими билан узлуксиз равишда турли сочилувчан материалларни қуритиш учун ишлатилади. Барабанли

қуриткич цилиндрсимон барабандан ташкил топган бўлиб, горизонтга нисбатан кичик оғиш бурчагида (1 : 15 - 1 : 50) жойлаштирилган бўлади (3-расм). Барабан бандажлар ва роликлар ёрдамида ушлаб турилиб, электромотор ва редук тор ёрдамида айлантирилади. Барабаннинг айланишлар сони, одатда, 5 - 8 мин -1 дан ортмайди. Нам материал таъминлагич орқали винт ли қабул қилувчи насадкага берилади, бу ерда материал аралашти риш таъсирида бир оз қурийди. Сўнгра материал барабаннинг ички қисмига ўтади. 3 -расм. Барабанли қуриткич: 1 – барабан; 2 – бандаж; 3 – таянч роликлар; 4 – узаткич; 5 – таянч роликлар; 6 – бункер; 7 – насадка; 8 – вентилятор; 9 – циклон; 10 – туширадиган камера; 11 - тушириш қурилмаси. Барабаннинг бутун узунлиги бўйича насадкалар жойлаштирилади. Насадкалар барабаннинг кесими бўйича материал ни бир меъёрда тарқатиш ва аралаштиришни таъминлайди. Бундай шароитда материал билан қуритувчи агентнинг ўзаро таъсири самарали бўлади. Б а р а б а н и ч и д а м а т е р и а л н и н г ў т а қ и з и б к е т и ш д а р а ж а с и н и к а м а й т и р и ш учун материал ва қуритувчи агент (туту н ли газлар) бир бирига нисбатан тўғри йўналишда бўлади, чунки бунда й шароитда юқори температурали иссиқ газлар катта намликка эга б ў лган ма териал билан контактлашади. Майда заррачаларнинг газлар билан кетиб қолишини камайтириш учун барабандан сўриб олинаётган га зл ар ни нг

те зл иг ин и ве нт ил ят ор ёр да м и да 2- 3 м / с а тр оф ид а уш лаб турилади. Ишлатилган газлар атмосферага чиқарилишдан олдин ма йда чанглардан циклонда тозаланади. Қуритилган материал бара бандан ташқарига, туширувчи қурилма орқали чиқарилади. Қуритилаётган материал доналарининг ўлчамлари ва хоссаларига кўра аппаратларда ҳар хил насадкалардан фойдаланилади . Катта бўлакли ва қовушиб қолиш хусусиятига эга бўлган ма т е р и а л л а р н и қ у р и т и ш у ч у н к ў т а р у в ч и п а р р а к л и н а с а д к а л а р , ё м о н сочилувчан ва катта зичликка эга бўлган катта бўлакли материалларни қуритиш учун эса секторли насадкалар ишлатилади. Кичик бўлакли тез сочилувчан м атериалларни қуритишда тарқатувчи насадкалар кенг ишлатилади. Майда қилиб эзилган, чанг ҳосил қилувчи материалларни берк ячейкали довонсимон насадкалари бўлган бара банларда қуритиш мақсадга мувофиқдир. Айрим шароитларда мурак каб насадкалардан фойдаланилади. Мавҳум қайнаш қатламли қуриткичлар Жараён мавҳум қайнаш қатламида олиб борилганда қаттиқ материал заррачалари ва қури тувчи агент ўртасида контакт юзаси кўпаяди, намликнинг материалдан буғланиб чиқиш тезлиги ортади, қуритиш вақти эса анча қисқа ради. Ҳозирги кунда кимёвий технологияда мавҳум қайнаш қатламли қуриткичлар сочилувчан донасимон материалдан ташқари, қовушиб қолиш хусусиятига эга бўлган материаллар, пастасимон моддалар, эритмалар, қотишмалар ва суспензияларни сувсизлантириш учун ишлатилмоқда. Узлуксиз ишлайдиган битта камерали қуриткичлар кенг тар қалган (4-расм). Нам материал бункердан таъминлагич орқали қуриткич камерасига берилади. Камеранинг пастки қисмида тар қатувчи тўр жойлаштирилган. Ҳаво вентилятор орқали аралаштириш камерасига берилади ва бу ерда иссиқ тутунли газлар билан аралаша ди. Қуритувчи агент (иссиқ ҳаво ёки ҳавонинг тутунли газлар билан аралашмаси) маълум тезлик билан тўрнинг пастидан берилади. Ҳаво оқими таъсирида қаттиқ материал доначалари мавҳум қайнаш ҳола тига келтирилади. Қуритилган материал тўрдан бир оз тепада жойлашган штуцер орқали ташқарига чиқарилади ва транспортёрга тушади. Ишлатилган газлар циклон ва батареяли чанг ушлагичда тозаланади. Цилиндрсимон корпусли қуриткичларда баъзан қуритиш жараёни бир меъёрда бормайди, чунки қатламда интенсив аралаштириш мав жуд бўлганлиги сабабли айрим заррачаларнинг аппаратда бўлиш вақти

ўртача қийматдан анча фарқ қилади. Шу сабабли ўзгарувчан кесимли (масалан, конуссимон) қуриткичлардан фойдаланилади. 4 -расм. Бир камерали мавҳум қайнаш қатламли қуриткич: 3,1— бу н кер қурил м аси; 3— газ тарқатувчи тўр; 4— қуритиш камераси; 5 — аралаштириш к а м ерас и ; 6— вен ти лятор; 7—қуритилган материал чиқадиган штуцер; 8— транспортёр; 9— циклон; 10— чанг ушлагич. Бундай конуссимон аппаратнинг пастки қисмида газнинг ҳаракатланиш тезлиги энг катта заррачанинг чўкиш тезлигидан катта, тепа қисмида эса энг кичик заррачанинг чўкиш тезлигидан кичик бўлади. Бундай ҳолатда қаттиқ заррачаларнинг нисбатан тартибли циркуляцияси мавжуд бўлиб, заррачалар аппаратнинг марказий қисмида кўтари ладн, унинг чекка қисмларида эса пастга қараб тушади. Натижада ма териал бир меъёрда исийди ва камеранинг иш баландлиги камаяди. Барабанли қуриткичлар Бундай аппаратларда қуритилиши лозим бўлган материал жуда майда қ илиб сочиб берилади ва парал лел оқимда ҳаракат қилаётган қуритувчи агент (иссиқ ҳаво ёки тутунли газлар) билан тўқнашади, натижада намлик катта тезлик билан бу ғ ланади. Сочиб берувчи қуриткичларда буғланишнинг солиштирма юзаси катта бўлади, шу сабабли қуритиш жараёни қисқа вақт (тах минан 15 - 30 с) давом этади.

Қуритиш қисқа вақт давом этганлиги сабабли жараён паст температура ларда олиб борилади, натижада сифатли кукунсимон маҳсу лот олинади. Агар нам материал олдин қиздириб олинса, совуқ ҳол д аги қуритувчи агентдан ҳам фойдаланса бўлади. Материални сочиш учун механик ва пневматик форсункалар ҳамда марказдан қочма дисклар (айланишлар сони минутига 4000 - 20000) ишлатилади. Пурковчи қуриткичларда эритмалар 20 - 60 микрон ўлчамдаги томчиларни пуркалади ва қисқа вақт мобайнида кукунсимон қуруқ маҳсулотга айлантирилади. Бунда атроф-муҳит температурасига қараганда томчи (заррача)лар эрта қуритилади, бу юқори температурага сезгир оқсилли эритмалар учун муҳимдир. Бу эса маҳсулот сифатини пасайтирмасдан қуриткичда температурани 180—200 0 С га етказиш имконини беради. Улар юқори унумдорликка эга қуритилаётган маҳсулот билан иситилган ҳаво билан тўғридан-тўғри контактда ишлаши бўйича таққосланганда тежамкордир. Пурковчи қуриткичларнинг камчилигига ўлчамининг катталиги, юқори босимли буғ миқдорининг кераклиги, қимматлилигини кўрсатиш мумкин. Пурковчи қуриткичлар ҳавони иситиш мосламасидан, қуритиш камерасидан, маҳсулотни пуркаш учун механизмдан, ҳавони йўқотиш ва узатиш мосламасидан, қуриткичдан чиқариладиган ҳавони тозалаш учун фильтрдан ва қуритилган маҳсулотни чиқариш механизмидан иборат. Уларнинг конструкцияси ва унумдорлиги турлича, биринчидан улар эритмани пуркаш усулига (механик форсунка, пневматик форсунка ва дискли пуркагичлар) боғлиқ . Механик форсункаларга эритма насосда 50 - 60 атм босим остида узатилади ва 0,5 - 1,5 мм диаметрдаги тешиклар орқали пуркалади. Бунда суюқликлар айланувчан ҳаракатга келтирилади. Натижада маҳсулотнинг буғланиш юзаси бирмунча ортади. Форсункада пуркалган 1 л қон 5000 с м 2 юзага эга бўлади. 1 та механик форсунка соатига 4 т эритма пуркашни таъминлаши мумкин. Механик форсункаларнинг камчилиги: - қуритиш жараёнида кўпинча улар ифлосланади; - чиқиш тешиклари кенгаяди ва уларнинг унумдорлигини ростлаш мумкин эмас. Пневматик форсункаларда насос типига қараб қуритилаётган маҳсулот билан бир вақтда форсункага эритма, сиқилган ҳаво оқими ёрдамида пуркалади.

Бу форсункалар кам ифлосланади ва емирилади, пуркалаётган маҳсулотнинг дисперс даражаси юқори бўлади. Дискнинг айланишидан (10 000 айл/мин гача) ҳосил бўладиган марказдан қочма кучлар ёрдамида пуркаш замонавий ва тежамкор усул ҳисобланади. Махсус электрдвигатель ёки буғ турбиналари ёрдамида пурковчи диск айлантирилади. Замонавий пурковчи қуриткичларда дискнинг айланиш тезлиги 120 - 130 м/сек га етади. Дискнинг айланиш тезлиги ва диаметри қанча катта бўлса, эритмани томчи (пуркалаётган заррачалар) ўлчами шунча кичик бўлади. Диск билан қовушқоқ суюқликларни ҳам пуркаш мумкин. Диск камдан-кам ҳолларда ифлосланади. Қуритиш камерасига иситилган ҳавонинг узатилиш усулига қараб, қуриткичлар тўғридан-тўғри, қарама-қарши ва аралаш бўлиши мумкин. Кўпгина ҳолларда қуритиш камералари вертикал минора кўринишида конструктив бажарилади, унга иситилган ҳаво ва эритма узатилади. Механик форсункалар қўзғалмас ёки айланувчан бўлиши мумкин. Кўпгина хорижий фирмалар «Геринг» (Г ФР ), «Таг» (Г ФР ), «Краузе» (Г ФР ), «Свенсон» (Швеция), «Ниро-Атомайзер» (Дания), «Импе риал» ( Г ФР), «Нема» (ГДР) пурковчи қуриткичларни ишлаб чиқаради. Сочиб берувчи қуриткичда нам материал қуритиш камерасига форсунка ёрдамида сочиб берилади ( 5 -расм) . Қуритувчи агент вентилятор ёрдамида калорифер орқали аппаратга берилади, у камера ичида материал билан параллел ҳаракат қилади. Қуриган материал нинг майда заррачалари камеранинг пастки қисмига чўкади ва шнек ёрдамида керакли жойга юборилади. Ишлатилган қуритувчи агент циклон ва енгли фильтрда майда чанг заррачаларидан тозаланади. Сўнг атмосферага чиқариб юборилади.

5 -расм. Сочиб берувчи қуриткич: 1— қуритиш камераси; 2 — форсу н ка; 3 — шнек; 4 — циклон; 5 — енгли фильтр; 6 — вентилятор; 7— калорифер. Сочиб берувчи қуриткичларда материал ва қуритувчи агент оқим лари тўғри, қарама-қарши ва аралаш йўналишда бўлиши мумкин, бироқ кўпинча тўғри (ёки параллел) йўналишли оқим кенг ишлати лади. Сочиб берувчи қуриткичлар юқорида айтиб ўтилган афзалликлар дан ташқари бир қатор камчиликларга ҳам эга: 1) нам материалнинг аппарат деворларига ёпишиб қолмаслиги учун камеранинг диаметри анча катта бўлади; 2) камерада солиштирма буғланиш қиймати жуда кичик (1 м 3 камерадан соатига 10 . . . 25 кг сув ажралади); 3) ҳаво оқимининг тезлиги нисбатан кичик (0,2 . .. 0,4 м/с) агар ҳаво тезлиги катта бўлса майда заррачаларнинг чўкиши қийинла шади ва уларнинг ҳаво оқими билан кетиб қолиши кўпаяди. Механик айланадиган форсункали «Геринг» пурковчи қуриткич Узлуксиз равишда ишлайдиган қуриткич унумдорлиги соатига 300 - 500 кг гача буғлатилган намликка эга (6-расм). Бу қуриткич қон, сут, елимли эритмалар, тухум кукуни ишлаб чиқариш учун хизмат қилади.

6-расм . Пурковчи қуриткич : 1 - вентилятор; 2 - пластина ли калорифер; 3 - дроссел ли зас ло н ка; 4, 10 - ҳ авони ташувчи йўл ; 5 - тарел касимон тақсимлагич ; 6 - минора ; 7 - форсунк алар ; 8 - айланувчан колонка; 9 - чиқариш тешиги ; 11 - маҳсулот учун шнек ; 12,16 - фильтр лар ; 13 - енгли мато ; 14 - силкитгич ; 15 - ҳ аво учун канал; 17 - катта босим остида ишлайдиган насос; 1 8 - насос узатмаси ; 19 - ресивер; 20 - ҳайдаш қувури ; 21 - қ он учун бак . Қуриткич қуйидаги тартибда ишлайди. Қон бакдан (21) сўрувчи қувур (17) бўйича катта босимли насосга (18), сўнгра 50 атм босим остида назорат қилувчи манометрли ресиверга (19) келади. Ресивердан ҳайдаш қувури бўйича қон форсункали (7) айланувчи колонкага (8) узатилади. Ташқи ҳаво, марказдан қочма куч таъсирида ишлайдиган вентилятор (1) орқали олинади, пластинали калорифер (2) орқали ҳаракатланади, у ерда буғ ёрдамида иситилади ва ҳавони ташувчи қувурга (4) келиб тушади. Бунда келаётган ҳавонинг микдори дросселли заслонка (3) ёрдамида ростланади. Иситилган ҳаво минорага узатилади ва тарелкали ажратгич (5) ёрдамида миноранинг (6) бутун кесими бўйича бир текисда тақсимланади. Қон зарралари кичик томчилар кўринишида форсунка орқали пастдан юқорига чиқарилади ва иссиқ ҳаво оқими билан учрашади, минора тагига қуруқ кукун ҳолатида қисқа муддат ичида тушади. Айланувчи чўтка қуруқ кукунни пол тешикларидан (5) артиб олади ва улар шнек ариқчасига (желоб) (11) келиб тушади ва чиқариш тешигига ташилади. Қайта ишланган ҳаво минорадан пастки тешик орқали ҳаво буғ ҳаво

чиқарилади ва ҳавони ташувчи қувур (10) бўйича матоли енг тизими мавжуд (13) фильтрга (12) йўналтирилади. Ҳаво зич тўқимали енг орқали ўтиб, қуритилган маҳсулот зарралари ушлаб қолинади. Енг (13) махсус механизм (14) ёрдамида даврий равишда силкитилади, маҳсулот зарралари фильтрга (16) тушади, ундан яна шнекда (11) олинади. Тозаланган ҳаво фильтрдан канал (15) бўйича йўқотилади. Минорага келаётган ҳавонинг температураи 130 - 135 0 С ни ташкил этади. Буғлатилаётган намлик бўйича қуриткичнинг унумдорлиги қуйидаги тенглама бўйича аниқланади: W = V  А кг/ соат , (1.2.1) Бунда: V — қ уритиш минорасининг ички ҳажми , м 3 ; А — қуриткич ҳажмининг кучланиши, м 3 / соат бирликдаги кг буғлатилаётган намлик ( А= 2,5 - 4 кг/м 3 ·соат) . 1 соат ичида қуритиш камерасининг 1 м 3 ҳажмига тўгри келган б уғлатилаётган намлик миқдорига қуриткичнинг кучланиши деб аталади. Қуритилаётган эритма заррачаларига иссиқ ҳаво орқали берилаётган ва намликни буғланиши, заррачаларни иситиш учун сарфланадиган иссиқлик миқдори қуйидаги тенглама орқали топилади: Q = W (595 + 0,47 t П –t 0 ) + с 2 G 2 (t 2 –t 0 ) ккал/ соат , (1.2.2) Бунда : W — эритмадан буғлатилаётган намлик миқдори , кг/ соат ; G 2 — қ уруқ маҳсулот бўйича қуриткичнинг унумдорлиги , кг/ соат ; с 2 —қ уруқ маҳсулотнинг иссиклик сиғими , ккал/(кг * град); t п – қ уритиш охиридаги ҳавонинг температураи , °С; t о — эритманинг қ уритишгача бўлган температураи , °С; t 2 — маҳсулотнинг қуритишдан кейинги температураи ,°С. Форсунканинг пуркашдаги истеъмол қилинадиган қуввати қуйидаги ифода бўйича аниқланади:    102 3600 MH N кВт, (1.2.3) Бунда: М — бошланғич маҳсулот бўйича қуриткич унумдорлиги , кг/ соат ; Н — плунжерли насос ёрдамида ҳосил қилинган босим ( напор ) , м;  — насоснинг Ф.И.К. (  = 0,6-0,8). Дискда пуркаладиган двигатель қуввати қуйидаги ифода бўйича аниқланади: 3600 2 1000 55,2 2      M N  кВт, (1.2.4) Бунда:

 — дискнинг айланиш тезлиги , м/сек; М — нам маҳсулот бўйича дискни унумдорлиги , кг/ соат . Пневматик қуриткичлар Донадор (лекин қо вушиб қолмайдиган) ва кристалл материаллар ни эритилмаган ҳолда қуритиш учун пневматик қуриткичлар ишлатилади. Қуритиш жараёни узунлиги 25 м гача бўлган вертикал қувурда олиб борилади. Материалнинг заррачалари иси тилган ҳаво (ёки тутунли газ) оқими билан бир га ҳаракат қилади. Бунда ҳаво оқимининг тез лиги қаттиқ заррачанинг ҳаракат тезлигидан катта бўлади (10 - 30 м/с). Бундай қувурси мон қуриткичларда процесс жуда қисқа вақт (1 - 3 с) давом этади, шу сабабли материал тар кибидаги эркин намликнинг бир қисмигина ажралиб чиқади. Пневматик қуриткичда мате риал бункердан таъминлагич орқали вертикал қувур -қуриткичга тушади (7-расм). Ҳаво оқими венти лятор ёрдамида калорифер орқали вертикал қувур га юборилади. Трубада ҳаво оқими мате риал заррачаларини ўзи билан бирга олиб кетади. 7-расм. Пневма тик қуриткич: 1, 2— бункер қурилмаси; 3 — қувур; 4— вентилятор; 5— калорифер; 6— йиғгич ли амортизатор; 7— цик лон; 8- тушириш қурил маси; 9— фильтр. Ҳаво қуриган материал билан бирга йиғувчи амортизаторга киради, кейин циклонга ўтади. Циклонда қуриган материал ҳаво оқи мидан ажралади, сўнгра тўкиш қурилмаси ёр дамида ташқарига чиқарилади. Ишлатилган ҳаво фильтрда тозалангандан сўнг атмосферага чиқарилади.

Шундай қилиб, қуритиш жараёни пневмотранспорт режимида олиб борилади. Пневматик қуриткичларда энергия сарфи анча катта, бу сарф материал заррачасининг ўлчами кичрайиши билан камаяди, бироқ заррачаларнинг ўлчами 8 ... 10 мм дан ошмаслиги керак. Катта ўл чамли заррачалари бўлган материалларни қуритиш ҳамда материал дан намликни чиқариш учун пневматик қуриткичларни бошқа тип даги қуриткичлар билан бирга ишлатиш зарур. Демак, тузилиши оддий ва ихчам бўлишидан қатъий назар пневматик қуриткичларни ишлатиш чегараланган. Толали материаллар учун қуриткичлар Толали материалларни (масалан, пахта чигитини) қуритишга мосланган бир қатор аппаратлар (кўп камерали, мавҳум қайнаш қатламли қурилма, ўзгармас иссиқлик майдонидан фойдала нувчи қуриткич, иккита қобиқли перфорацияли шнекли аппарат) мавжуд. Бир неча секцияси бўлган мавҳум қайнаш қатламли қуриткич нинг схемаси 8-расмда кўрсатилган. Бу қуриткич тўғри бурчакли кесимга эга бўлган 5 та секциядан иборат, дастлабки 4 та секцияда материал қурийди, охирги секция эса қуриган материални совитиш учун мўлжалланган. Камеранинг пастки қисмида, тарқатувчи тўр нинг устида парракли шнек ўрнатилган, бу шнек материални бир меъёрда силжитади ва қатламни қўзғатиб туради. 8 - расм . Кўп секцияли мавҳум қайнаш қатламли қуриткич: а — қуритиш секцияси; б— совитиш секцияси; 1 — қуритиш камераси; 2— куракчали шнек; 3— газ тақсимловчи тўр; 4— вертикал тўсиқлар; 5— бункер; 6 —шнек; 7—материал тушириладнган шнек; 8— ҳавони тозалаш

қурилмаси; 9— циклон; 10— толани узатадиган шнек; 11, 12— ве н тилятор; 13— буғ калорифери. Аппарат қуйидагича ишлайди. Нам материал бункер ва таъмин ловчи шнек орқали қуритиш камерасининг биринчи секциясига бе рилади. Камеранинг дастлабки 4 та секциясига вентилятор ёрдамида юқори босимли иссиқ ҳаво юборилади. Ҳаво пластинали калориферда иситилади. Ҳаво оқимининг тезлиги материал қатламини мавҳум қайнаш ҳолатида ушлаб туриш учун етарли бўлиши керак. Материал дастлабки секциялардан бир текисда ўтиб қурийди, сўнгра камеранинг охирги секциясига ўтади. Охирги секцияда қуриган материал со вийди, сўнгра аппаратдан чиқиб шнекка тушади ва қуриган материал тегишли жойга юборилади. Ишлатилган ҳаво бирламчи тозаланиш учун махсус қурилмага тушади, бу қурилма цилиндрсимон кўринишда бўлиб, унинг ичидаги тўрнинг устига шнек ўрнатилган бўлади. Бу ерда материалдан ажралиб ҳаво билан бирга кетиб қолган толалар ушланиб қолинади. Қурилма ичидаги шнек бу толаларни ушлаб қо либ ташқарига чиқаради. Бирламчи тозаланган ҳаво сўнгра циклон орқали атмосферага чиқарилади. Бундай қуриткич бир қатор афзалликларга эга: 1) аппаратда бо раётган жараён, қаттиқ материал мавҳум қайнаш ҳолатида бўлгани сабабли, катта тезликда кетади; 2) мавҳум қайнаш қатламини бир текисда ушлаб туриш учун қуритиш камерасига парракли шнек ўрна тилган, бу шнек ёрдамида аппаратнинг бутун узунлиги бўйича ма териал бир меъёрда силжийди; 3) керак бўлганда секцияларнинг сони ни ўзгартириш мумкин, бунинг учун силжиб турадиган вертикал тўсиқлардан фойдаланилади, бундай шароитда ҳаво оқими вентиллар ёрдамида бошқарилади; 4) материалнинг аппаратдан ўтиш вақтини кераклича ўзгартириш мумкин, бунинг учун таъминловчи ва паррак ли шнекларнинг айланишлар сони ўзгартирилади.

9 -расм. Ўзгарувчан и ссиқлик режими билан ишлайдиган қуриткич: __ 1 - корпус; 2—тишли тароқ; 3—чексиз тасма ; 4 —тўр: 5— совуқ ва иссиқ ҳаво бериладиган хоналар; 6,7— в ентилятор лар; 6 ’ ,7 ’ —коллекторлар; 8— калорифер. 9 -расмда ўзгарувчан иссиқлик режимида ишлайдиган қурит кич схемаси кўрсатилган. Қуритиш камерасининг ичида иккита ба рабан ўртасида перфорация қилинган «чексиз» тасма тортилган. Тасм анинг тепасида тишли тароқлар ўрнатилган. Камеранинг пастки қисми эса ҳаво тарқатувчи тўрдан иборат. Тўрнинг тагида бир неча коллекторлар жойлаштирилган. Коллекторларга вентиляторлар ёр дамида бирин-кетин иссиқ ва совуқ ҳаво оқимлари юборилади. Калорифер иссиқ ҳаво ҳосил қилиш учун хизмат қилади. Тасманинг тепаси ҳам, пасти ҳам иш режимида бўлади. Ишлатилган ҳаво ап паратнинг тепа қисмидан чи қарилиб, циклон ва фильтрда тозалангандан сўнг атмосфе рага узатилади. Бу аппаратда қуритиш жараёни қуйидагича кетади. Нам материал тасм а юқори ги қисмининг чап чеккасига берилади. Материал тасма нинг ҳаракати ва тишли та роқлар ёрдамида бир текисда қурийди. Қуритиш тасманинг пастки қисмида ҳам давом этади. Камеранинг пастки қисмида жойлашган тўрдан иссиқ ва совуқ ҳаво оқим лари бирин-кетин чиқиб ту ради. Шундай қилиб, қуритиш жараёни ўзгарувчан иссиқлик майдонида олиб борилади. Иссиқ ҳаво оқими берилганда (иси тиш давомида) материал қизийди, яъни материал таркибида иссиқ ликнинг йиғилиши юз беради. Совуқ ҳаво оқими берилганда (оралиқ совитиш даврида) эса иситиш даврида йиғилган иссиқлик

ҳисобига намликнинг ўз-ўзидан буғланиши содир бўлади. Ўзгарувчан температуралар майдонидан фойдаланилганда намлик ва температура градиентларининг йўналишлари бир хил бўлади, яъни иссиқ лик таъсирида намлик ўтказувчанлик ҳолати қуритиш жараёнинг боришига ёрдам беради. Ўзгарувчан температура майдони ёрдамида ишлайдиган қурит кичлар оддий тасмали қуриткичларга нисбатан бир қатор афзаллик ларга эга: 1) материалнинг қизиш даражаси нисбатан паст; 2) қури ган материалнинг сифати анча яхши; 3) иссиқликнинг сарфи аввалги қуриткичга нисбатан 18 ... 20% кам. Толали материалларни қуритиш учун мосланган шнекли аппаратнинг схемаси 10 - расмда кўрсатилган. Бундай қуриткич қ ў ш қо биқ ли цилиндрсимон шнекли камерадан иборат. Аппарат бир неча секциядан ташкил топган бўлиши мумкин. Аппарат ичидаги шнек ўрам ларининг юзалари перфорация қилинган, қадамлари эса чапдан ўнгга қараб камайиб боради. Цилиндрсимон корпуснинг пастки қисми ҳам перфорация қилинган. Ички қобиқ юзаси корпуснинг периметри бўйлаб 30 - 35% ни, ташқи қобиқ эса 60 - 70% ни эгаллайди. Ташқи қобикқа иситувчи агент (масалан, сув буғи) берилади. Ички қобиққа эса қўритувчи агент (ҳаво оқими) юборилади. Иситувчи агент ёрдамида ички қобиққа берилаётган ҳаво оқими қиздирилади ҳамда қуритиш камерасида тегишли температура режими ушлаб турилади. 10 -расм. Толали материалларни қуритадиган шнекли аппарат: 1 - корпус; 2— перфорацияли тўр; 3— перфорацияли шнек; 4 , 5 — ички ва ташқи қобиқ; 6 - материал бер и ладига н қурилма; 7— туширу в чи тешик; 8— ишлатилга н ҳаво чиқадиган штуцер.

Нам материал таъминлагич орқали аппаратга берилади, сўнгра шнек ёрдамида бир текисда чапдан ўнгга қараб ҳаракат қилади. Ка меранинг пастки қисмидаги тўр орқали исиган ҳаво оқими материал қатламидан ўтади. Ҳаво оқими маълум тезлик билан берилади. Шнек нинг айланма ҳаракати ва ҳаво оқимининг тезлиги таъсирида материал қатлами бир оз кенгайтирилган ҳолатга келтирилади. Материал билан қуритувчи агент ўртасидаги контактни яхшилаш учун шнек ўрамла рнинг юзалари перфорация қилинган. Шнек ўрами қадамининг бир оз камайиб боришни аппаратнинг материал билан тўлиш коэффи циентини оширади. Шнекли қуриткич бир қатор афзалликларга эга: 1) аппарат жуда оддий тузилишга эга; 2) жараён бир оз кенгайтирилган қатламда олиб борилганлиги сабабли қуритишнинг тезлиги анча катта; 3) шнек нинг айланишлар сонини ўзгартириш орқали аппаратнинг иш унумини бошқариш мумкин; 4) қуритиш жараёнини бир текисда олиб бориш имконияти бор. КОНТАКТЛИ ҚУРИТКИЧЛАР Бу турдаги қуритиш аппаратларига вакуум-қуритиш шкафлари, аралаштиргичли вакуум-қуриткичлар, вальцовкали ва барабанли қуриткичлар киради. Вакуум-қуритиш шкафлари Бундай контактли қуриткичларнинг тузилиши оддий бўлиб, улар даврий равишда ишлайди. Вакуум-қу ритиш шкафлари ҳар хил ассортимент билан маҳсулот тайёрлайдиган кичик ҳажмли ишлаб чиқаришларда қўлланилади. 11-расмда кўрсаиглган вакуум-қуритиш шкафи цилиндрсимон (айрим вақтда тўғри бурчакли) камерадан иборат бўлиб, унга ичи бўш плиталар жой лаштирилган. Плиталарнинг ички қ исмига сув буғи ёки иссиқ сув юборилади. 11 -расм. Вакуум- қуритиш шкафи:

1 — қур и тиш камерас и ; 2— бўш плиталар. Қуритиладиган мате риал тарновсимон идишларга со линиб, плиталарнинг устига қўйи лади. Камера иш пайтида жипс ёпилади ва вакуум ҳосил қилади ган қурилма (масалан, сиртий конденсатор ва вакуум-насосли қурилма) билан боғланган бўлади. Ма териалнинг аста-секин қизиши на тижасида намлик ажралиб чиқади. Ҳосил бўлган сув буғлари ҳаво билан биргаликда вакуум- насос орқали сўрилади. Материални ка мерага жойлаштириш ва ундан олиш қўл кучи билан бажари лади. Бу турдаги қуриткичлар осон оксидланувчи, портлаш хавфи бўл ган ва зарарли маҳсулотларни қуритишда ишлатилади. Агар саноат учун муҳим бўлган эритувчилар (масалан, спирт)ни материалдан ажратиш лозим бўлса, бунда уларнинг буғлари конденсацияланиш қурилмалари ёрдамида ушлаб қолинади. Вакуум-қуритиш шкафлари нинг иш унуми жуда кичик, уларни ишлатиш учун қўл меҳнати талаб қилинади. Тароқли вакуум-қуриткич Бу турдаги контактли қуриткичларда материал секин айланувчи, горизонтал ҳолда жойлашган тароқли аралаштиргич ёрдамида аралаштирилади, натижада аппарат даврий ишласа ҳам қуритиш тезлиги анча юқори бўлади. Тароқли вакуум- қуриткичлар қўл меҳнатини талаб қилмайди. Қуриткич горизонтал буғ қобиқли цилиндрсимон корпусдан таш кил топган (12 - расм). Аппарат тепасида нам материални юклайди ган люк, пастки қисмида эса қурилган материални туширадиган люк бор. Корпуснинг ичида тароқлари бўлган аралаштиргич жойлаш тирилган. Аралаштиргичнинг тароқлари ўқда ўзаро перпендикуляр қилиб ўрнатилган; барабан узунлигининг биринчи ярмида аралаштир гичнинг тароқлари бир томонга эгилган бўлса, ярмида эса қарама- қарши томонга эгилган бўлади. Бундан ташқари, аралаштиргич ҳар 5 - 8 минутда реверсив қурилма ёрдамида айланиш йўналишини ўзгартиради.

12 - расм. Таро қ ли вакуум қуриткич: 1 — қуритиш камераси; 2— буғ бўшлиғи; 3— аралаштиргич; 4 — юкловчи люк; 5— қувур ; 6— тушир и ладиган люк. Шу сабабли аппаратга тушган материал даврий равишда барабаннинг ички девори яқинидан унинг марказига қараб ва тес кари йўналишда ҳаракат қилади. Аралаштиргич ўқининг ичида бўш лиқ бўлиши ҳам мумкин, бундай ҳолда бу бўшлиқ орқали иситувчи агент юборилиб, материал қўшимча равишда қиздирилади. Тароқлар ўртасида эркин ҳаракат қилувчи қувурлар материални интенсивроқ айлантириш учун хизмат қилади. Қуриткичнинг корпуси конденса тор ва вакуум-насос билан туташган. Аралаштиргичи бўлган вакуум-қуриткичлар асосан анилин бўёқ олишда ва кимё саноатининг бошқа тармоқларида ишлатилади. Асо сий афзаллиги - бошқа аппаратларга нисбатан қуритиш жараёни паст температураларда олиб борилади. Унга хизмат кўрсатиш учун ишчи кучи кам талаб қилинади, бундай қуриткичларда портлаш хавфи бўлган ва зарарли материалларни қуритиш мақсадга мувофиқ дир. Бу аппаратлардан материал таркибидан сувсиз эритувчиларни ажратиб олиш учун фойдаланиш мумкин. Қуритилган материаллар нинг сифати анча юқори бўлади. В альцовкали қуриткичлар Бу ап паратлар турли су юқлик лар ва оқувча н пастасимон материалларни атмосфера босимида ёки вакуум остида қуритиш учун ишлатилади. Қуритиш жараёни узлуксиз ра вишда олиб борилади ва қўл меҳ нати талаб қилинмайди. Бу турдаги қуриткич битта ёки иккита бара бандан иборат. 13 - расмда битта барабанли қуриткичнинг схемаси келтирилган.

Бундай қуриткичда тоғоранинг ичида битта барабан айланиб туради. Тоғорага материал узлуксиз равишда бериб турилади. Барабаннинг ичи бўш бўлиб, у сув буғи ёки бошқа иситувчи агент ёрдамида иситилади. 13 -расм. Вальцовкали қуриткич: 1 — қуриган материал тушадиган бункер; 2— зич ёпилган корпус; 3 - вал; 4— маҳсулот н и ажратиб турадигая пичоқ. Барабан айланаётганда унинг ташқи юзаси материалнинг юпқа қатлами билан қопланади. Барабан иситиб турилганлиги сабабли материал қатлами қурийди, сўнгра пичоқ билан қирқилади ва бункерга тушади. Қурит кичнинг ҳамма иш қисмлари умумий корпуснинг ичига жойлаштирил г ан ва ва ку ум ҳо си л қи лу вч и қу ри лм а б ил ан бо ғл ан га н. Вальцовкали аппаратлар ёрдамида юкори температураларга чидам сиз бўлган материалларни (масалан, бўёвчи моддалар) юпқа қатлам билан қуритиш мумкин. Қуритиш вақти барабаннинг айланишлари сони оркали бошқарилади. Қуриткичнинг иш унуми барабаннинг диаметри, узунлиги ва айланишлар тезлигига пропорционал бўлади. Аппа ратнинг иш унуми, одатда, материал юпқа қатлами (ёки плёнкаси) қ алинлигининг камайиши ва барабан айланишлар сонининг ортиши билан кўпаяди. Тажрибалар шуни кўрсатадики, аппаратдаги плёнка ни нг қа ли нл иг и 0 ,1 - 1 м м , б ар аб ан ни нг ай ла ниш ла р т ез ли ги эс а 1 - 10 мин - 1 бўлганда 1 кг намликни буғлатиш учун 1,2 - 1,6 кг сув буғи сарф бўлади. Терморадиацион қуриткичлар Бундай қуриткичларда материални қуритиш учун зарур бўлган иссиқлик инфрақизил нурлар орқа ли берилади. Иссиқлик мах сус инфрақизил нурланишга мослашган лампалар, қиздирилган керамик ёки металл ю з а л а р ё р д а м и д а т а р қ а т и лади. Инфрақизил нурланишга мосланган лампалар оддий ёритиш лампаларидан қизди риш тем ператураи билан фарқ қилади. Агар оддий

ёри тиш лампаларининг қизди риш температураси 2950 К бўлса, инфрақизил нурланиш ли лампаларнинг кўрсаткичи 2500 К га тенг. Сарф қилин ган электр энергиясининг тах минан 80 фоизи иссиқлик энергиясига айланади. Нур ланиш оқимини материалга йўналтириш учун парабола шаклидаги рефлекторлар ишлатилади. Иссиқликнинг нурланган оқими материалнинг юзаси о рқали унинг капиллярла р и г а ҳ а м ў т а д и , б у н д а н у р л а р н и н г к а п и л л я р д е в о р л а р и д а н б и р неча бор қайтарилиши оқибатида нурларнинг ютилиши юз беради. Натижада материал юзаси бирлигига, конвектив ва контактли қури тишларга нисбатан анча кўп иссиқлик берилади. Масалан, юпқа қатламли материаллар инфрақизил нурлар ёрдамида қуритилганда жараённинг давомийлиги 30—100 марта камаяди. 14-расмда нурланиш лампасига эга бўлган радиацион қурит кич схемаси кўрсатилган. 14-расм. Нурланиш лампаси бўлган радиацион қуриткич. Лампали тарқатувчилар кўп энергия та лаб қилади ва бу уларнинг асосий камчилиги ҳисобланади. Бироқ айрим ҳолларда инфрақизил нурлар билан қуритишнинг таннархи конвектив қуритишга нисбатан арзон тушади, чунки радиацияли қуритиш жараёни тез боради ва қуриткични тайёрлаш учун кам маб лағ сарф қилинади. Газ билан ишлайдиган радиацияли қуриткичнинг тузилиши жуда оддий бўлиб (15 - расм), лампали қуриткичга нисбатан арзондир.

15 -расм. Газ билан ишлайдиган рад и ац ион қуриткич: 1 - нур тар қ аткич; 2— ҳаракатланувчи тасма ; 3— тор тиш қурилмас и . Нур тарқатувчи қурилманинг пастки қисмида газ ёндирилади. Газ нинг ёниши таъсирида нур тарқатувчи қурилма қизийди, сўнгра ин фрақизил нурларни тарқатади. Айрим пайтларда нур тарқатувчи қу рилма тутунли газлар ёрдамида қиздирилади, бунда қурилм анинг ичи ғовак қилиб ишланади ва бу бўшлиқ орқали юқори температурали тутунли газлар ўтказилади. Саноатнинг айрим тармоқларида юқори сифатли маҳсулот олиш учун мураккаб ж араёнлардан (м асалан, радиацияли ва конвектив усулларни бирга ишлатишдан) фойдаланилади. Бундай шароит да нам материалга инфрақизил нурлар таъсир эттирилишидан ташқари бир вақтнинг ўзида унинг пастидан ҳаво оқими ўт казилади. Терморадиацион қуриткич лар ихчам ишланган бўлиб, юп қа қатламли материалларни қу ритишда бу аппаратлардан фойдаланиш юқори самара беради. Бироқ қуриткичларда энергия нисбатан кўп сарфланади: 1 кг намликни материалдан ажратиш учун 1,5 - 2,5 кВт·соат энергия керак. Диэлектрик қуриткичлар Қалин қатламли материалнинг юзаси ва унинг ички қисмларида температура ҳамда намликни бошқариш зарур бўлган пайтларда юқори частотали токлар майдонидан фойдаланиш мум кин (16-расм). Бу усул билан пластик массалар ва бошқа диэлектрик хосса ларга эга бўлган материалларни қуритиш мумкин. Юқори частотали қуриткичдан фойдаланилганда материал бутун қатлам бўйича бир текис қизийди. Асосий камчилиги 1 кг намликнинг буғланиши учун 5 кВт•соат гача энергия сарф бўлади.

16 -расм. Юқори час т отали токлар билан ишлайдиган қуриткич: 1 — электр манбаи; 2 — э лектродлар; 3 — ҳ а ракатлану в ч и ҳамда . 16 - расмда юқори частотали токлар билан ишлайдиган қурит кич схемаси кўрсатилган. Материал юқори частотали токка уланган пластиналар ўртасига жойлаштирилади. Ўзгарувчан электр токи таъсирида қуритилаётган материалнинг молекулалари тебранма ҳа ракатга келади, бунда материал бутун қалинлиги бўйича қизийди. Материалнинг юзасидан иссиқлик ташқи муҳитга тарқалади, шу сабабли температура материал марказидан унинг сиртига томон камайиб боради. Намлик ҳам марказдан материал сиртига томон камаяди. Шундай қилиб, юқори частотали қуритишда температура ва намлик градиентларининг йўналишлари бир хил бўлади, натижада намликнинг материал марказидан унинг сирти томон ҳаракати тез лашади. Шу сабабли юқори частотали қуритишнинг тезлиги конвектив қуритиш тезлигига нисбатан анча катта бўлади . Диэлектрик қу риткичларда қалин қатламли материалларни бир текисда қуритиш мақсадга мувофиқдир, бироқ бунда кўп энергия сарф бўлади. Бундан ташқари, диэлектрик қуриткичларнинг тузи лиши мураккаб, уларни ишлатиш эса анча қиммат. Шу сабабли юқори частотали қуриткичлардан фақат қимматбаҳо диэлектрик материалларни сувсизлантиришда фойдаланиш иқтисодий самара беради. Сублимаци он қ уриткичлар Материалларни музлаган ҳолда юқори вакуум остида сувсизлантириш сублимаци он қу ритиш деб аталади. Бундай шароитда материалдаги намлик муз ҳолида бўлиб, сўнгра бу муз суюқлик ҳолига ўтмасдан тўғридан-тўғри буғга айла нади. Сублимацион қуритишдаги қолдиқ босим 1,0 - 0,1 мм симоб устунига тенг. 17- расмда сублимацион қуриткичнинг схемаси кўрсатилган. Қуриткич учта элемент (қуритиш камераси, конденсатор — музлат кич, вакуум-насос) дан

ташкил топ ган. Конденсатни совитишга мўл жалланган совитиш қурилмаси эса расмда кўрсатилмаган. 17-расм. Сублимацияли қуриткич: 1 - қуритиш камераси; 2— насос; 3 - иситкич; 4 – конденсатор музлаткич ; 5 - вакуум-насо с . Қуритиш камераси (ёки сублиматор) даврий равишда ишлайди, Сублиматорнинг ичидаги этажеркаларга ичи бўш токчалар ўрнатилган. Токча ларнинг ичидан иссиқ сув насос ёрдамида циркуляция қилинади. Т о к ч а л а р н и н г у с т и г а қ у ритиладиган материал солинган махсус идишлар жойлаштирилади. Сублиматордан чиққан сув буғи ва ҳаво аралашмаси кон денсаторга ўтади. Конденсатор иссиқлик алмашиниш аппарати дан иборат бўлиб, унинг қувурлар жойлашган тўри м аҳкам ланмаган. Бу конденсатор қувур ларининг оралиғидаги бўшлиққа совитувчи агент (масалан, аммиак) берилади. Конденсаторда сув буғлари конденсацияга учраб муз ҳосил қилади, ҳаво эса вакуум- насос ёрдамида сўриб олинади. Ишлаш давомида конденсатор қувур лари муз билан қопланиб қолади, бу музни эритиш учун совитувчи агент ўрнига иссиқ сув юборилади. Материал таркибидан намликни чиқариб юбориш уч босқичдан иборат: 1) қуритиш камерасида босим камайиши билан намликнинг ўз-ўзидан музлаши содир бўлади ва материалнинг ўзидан чиққан иссиқлик ҳисобига музнинг буғга айланиши юз беради (бунда бор намликнинг 15 фоизи ажралади); 2) намлик асосий қисмининг субли мация йўли билан ажралиши, бу қуритишнинг ўзгармас тезлик дав рига тўғри келади; 3) қолган намликни материалдан иссиқлик таъси рида ажрати лади . Сублимацион қуритиш пайтида намликнинг ма териал юзасидан буғ

ҳолида тарқалиши диффузия (яъни, буғ молеку лаларининг бир-бири билан ўзаро тўқнашмасдан эркин ҳаракати) йўли оилан боради. Сублимацияли қуритиш учун паст температурали (40 – 50 0 С) ва кам миқдордаги иссиқлик талаб қилинади, бироқ энергиянинг умумий сарфи ва қурилмани ишлатишга кетадиган маблағлар сарфи бошқа қуритиш усулларига қараганда (диэлектрик қуритишдан ташқари) анча юқори. Шу сабабли сублимацияли қуритиш айрим пайтларда гина ишлатилади. Ҳозирги кунда сублимация усули билан асосан юқори температураларга чидамсиз ва биологик хоссалари узоқ вақт сақланиб қолиниши зарур бўлган қимматбаҳо моддалар (пеницилин ва бошқа тиббиёт препаратлари, юқори сифатли озиқ-овқат маҳсу лотлари) қуритилади. Хом ашёга бирламчи ишлов берувчи қуритиш қурилмаси Полиз экинларини қуритиш учун бирламчи ишлов берувчи қуритиш қурилмаларидан фойдаланилади (18-расм). 18-расм. Хом ашёга бирламчи ишлов берувчи қуритиш қурилмаси. 1 - камера; 2 - корпус; 3 - лампа баландлигини ростлагич; 4 - қурилмани қўшиш учун щит; 5 - ИҚ-нурларни қайтариш учун экран; 6 - электрон потенциометр КСП; 7 - термопара ХК; 8 - тарозилар; 9 - намликни йўқотилишини ўлчаш учун асбоб; 10 - поддон; 11 - поддонни (таглик) ростлагич; 12 - материал. 4 1 2 3 5 67 8 91112 10

Экран бўйлаб вертикал бўлган винт (3) ёрдамида ҳаракатланадиган изоляцияланган корпус (2) кўринишида ишчи камера (1) бажарилган. Ишчи камерада КГ- 220 - 1500 типидаги ИҚ-нур тарқатувчи манба маҳкамланган. Экраннинг ҳаракати винт (3) ёрдамида 150 - 230 мм масофа оралиғида амалга оширилади. Нурлаткичларни иситиш температураи кучланишнинг ўзгариши ҳисобига ростланади. Маҳсулотда ИҚ-нурлар томонидан ҳосил қилинаётган температура хромель-капелли термоэлектрик ўзгартгичлар (7) ёрдамида ўлчанади ва ўзи ёзувчи КСП - 4 типидаги электрон потенциометрда (аниқлик синф 0,25) қайд қилинади. Иссиқ ҳавони узлуксиз равишда узатиш учун қуритиш қурилмаси Шу билан бирга қишлоқ хўжалик маҳсулотларини узлуксиз равишда қуритиш ва иссиқ ҳавони узлуксиз равишда узатиш учун қуритиш қурилмаси ҳам мавжуд (19 -расм). 9 8 7 6 54 32 1 ◘ ◘ ◘ ◘     ◘ ◘ ◘ ◘     ◘ ◘ ◘ ◘        10

19-расм. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини узлуксиз равишда қуритиш учун иссиқ ҳавони узлуксиз равишда узатиш учун қуритиш қурилмаси. 1 - корпус; 2 - олдинги, ён ва орқа деворлар; 3 - йўналтирувчи тарнов; 4 - яруслар; 5 - иситувчи элементлар; 6 - вентилятор; 7 - циркуляцион қувур; 8 – ҳаво тақсимлагич; 9 – тумблер; 10 – шибер. УВС-400 ШиК типидаги икки камерали сублимацион қурилмалар Бу қурилма ичида иссиқлик ташувчи сифатида сувнинг айланиш имкониятини берадиган, маҳсулот (6) учун таглик вазифасини бажарувчи иссиқлик узатувчи плиталар (5) жойлашган, герметик беркитадиган цилиндрик кўринишда тайёрланган қопқоқлар (3,4) бир хилдаги туннелли, герметик қилинган қуритувчи камералардан (1,2) иборат. Қуритувчи камералар (1,2) материалларни қуритиш жараёнида ажраладиган, сув буғларини қуритувчи ва конденсация қилиш учун мўлжалланган, вакуум задвижкали патрубкалар (9,10) ва қуриткичлар (7,8) кетма-кетлиги билан мос равишда бириктирилган. Қуриткичлар (7,8) совитувчи машина буғлаткич батареяларига ичига ўрнатилган, шарнирларга икки томонлама қопқоқлар билан ёпилган цилиндрлар кўринишида тайёрланган (расмда кўрсатилмаган) бўлади. Қуритувчи камералар (1,2) ва қуриткичлар (7,8) кетма-кетликда қувурлар билан иситиш (11) ва совутиш (12) тизими бириктирилган. УВС-400 ШиК типидаги қурилма қуритиш камерасида ишчи босимни ушлаб туриш ва ҳосил қилиш учун мўлжалланган конденсацияланувчи газларни сўриш тизимидан иборат. Қурилма 3 та: вакуум агрегатларининг электромагнит клапанлари (17) ва вакуум задвижкалари (16), кетма-кет бириктирилган қувурлардан (15) иборат. УВС-400 ШиК типидаги қурилманинг асосий мияси назорат ва бошқариш пульти ҳисобланиб, улар параметрларни назорат қилиш ва қайд этиш имкониятига эга оригинал асбоблар билан жиҳозланган. Японияда кўп босқичли мавҳум қайнаш қатламли қуриткич ишлаб чиқарилган. Бу қуриткич материал қисм (бўлакча)ларига бир текисда ишлов беришни таъминлайди (20- расм).

20-расм. УВС-400 ШиК типидаги икки камерали сублимацион қурилманинг схемаси. 1,2 - қуритиш камераси; 3,4 – қуритиш камерасининг қопқоғи; 5,6 – маҳсулот учун тагликлар (иссиқлик узатувчи плиталар); 7,8 - қуриткич; 9,10 – вакуум задвижкали бириктирувчи патрубка; 11,12 - маҳсулот учун тагликларни иситиш ва совутиш тизими; 13,14 – иссиқлик ташувчининг циркуляцион насоси; 15,16,17 – ҳайдаш блоки; 18 – назорат ва бошқариш пульти. Қуриткич конструкциясининг хусусияти шундаки, қуритилаётган материални бир босқичдан, иккинчи босқичга ташишда панжара юзасининг қисми орқали амалга оширилади. Панжара тешикларининг диаметри максимал бўлакча ўлчамларидан бир неча марта ката бўлади. Ҳар бир панжарага перпендикуляр томонга 4 та вертикал радиал ажраткичлар ўрнатилган. Корпуснинг вертикал ўқида вал айланади. Валга қуриткичнинг ҳар бир босқичига сектор кўринишидаги горизонтал ажраткичлар маҳкамланган. Бундай қуриткичларда маҳсулот билан қуритувчи агент ўртасидаги кўп маротабали контакт ҳисобига қуритиш потенциалидан максимал фойдаланишга эришилади. К ЎП БОСҚИЧЛИ МАВҲУМ ҚАЙНАШ ҚАТЛАМЛИ ҚУРИТКИЧ Бу қуриткичда мева ва сабзавотларни қуритишда фойдаланилади (21- расм). 3 5 4 21

21-расм. К ўп босқичли мавҳум қайнаш қатламли қуриткич : 1 - материални узатиш; 2 – тақсимловчи тарелка; 3 – материалнинг чиқиши; 4 – иссиқлик ташувчининг келиши; 5 – ёниш камераси. Икки валецли барабанли қуриткич Бу қуриткич (22-расм) қуритилаётган маҳсулот - қон, сут, бульон ва бошқа суюқ маҳсулотлар билан иситувчи агент тўғридан-тўғри контактда бўлмайдиган, узлуксиз равишда ишлайди. Қуриткич қуйидаги тартибда ишлайди. Буғ узатилади ва айланаётган валец 110 0 С температурагача иситилади, шундан кейин вентилятор ишлатилади ва сочувчан мосламага ҳаво узатилади. Сўнгра кран очилади ва ванналарга қувур бўйича қон ( ёки бошқа суюқ маҳсулот ) узатила бошланади. Бунда маҳсулотнинг ванналарга бир текисда келишини, сочувчан механизмни нормал ишлашини, буғ ва қуритилаётган маҳсулотнинг температураини кузатиш керак. Агар буғ температураи паст бўлса, валецнинг айланишлар сони бир неча бор камаяди. Машинанинг ишқаланувчан қисмлари яхшилаб мойланади, барабан юзаси бўйлаб пичоқлар қаттиқ зичлаштирилади. Валецнинг юзаси тоза бўлиши керак. Буғлатилаётган намлик Буғ

22-расм. Икки вальцли барабанли қуриткич: 1 - таянчлар; 2 - қуритиш вальцлари; 3 - электрдвигатель; 4,5 - редукторлар; 6 - шестернялар; 7 - вал сальниги; 8 - қувур; 9 - ванналар; 10 - пичоқлар; 11 - шнек; 12 - циклон; 13,14 - вентиляторлар. Нормал шароитда ишлайдиган қуриткич унумдорлиги соатига 120 кг буғлатилган намликни ташкил этади. 1 кг буғлатилаётган намликка 1,25 кг буғ, 120 м 3 / соат ҳаво сарфланади. Валецларнинг ишчи юзаси 4,4 м 2 га тенг . Қуритиш аппаратларининг ҳисоби Қуриткичларнинг назарий ҳисоби. 23-расмда қуритиш қурил масининг схемаси кўрсатилган. Бу қурилма вентилятор, иситкич (калорифер) ва қуритиш камерасидан иборат. Иситкичга кираётган ҳавонинг параметрларини I 0 , t 0 ,  0 , х 0 билан белгилаймиз. Иситкичда ҳаво t 1 температурагача қиздирилади, бунда унинг намлик сақлаши ўзгармайд ( х 0 = х 1 ), нисбий намлиги камаяди (  1 ), энталь пияси ортади (I 1 ). Шу параметрлар билан қизиган ҳаво қуритиш камерасига киради. Қуритиш камерасида ҳавога қўшимча иссиқлик берилмайди ва ҳаво ўзидаги иссиқликни йўқотмайди деб қабул қи ламиз. Бу жараён назарий қуритиш деб аталади. Ҳаво орқали мате риалга берилган иссиқлик миқдори намликнинг материалдан буғла ниши учун сарфланади ва ҳосил бўлган сув буғи орқали материалдан қай тади деб қабул қилинади. Қон Қон Консдесатор ўтказгич

23 -расм. Қуритиш қурилмаси. Назарий қуритишда ҳавонинг энтальпияси ўзгармай қо лади ( I = со nst ) . Қуриткичдан чиқаётган ҳавонинг параметрлари I 2 , t 2 ,  2 , х 2 би р оқ I 2 = I 1 ; х 2 >х 1 ; t 2 < t 1 ;  2 =  1 . Схемадан кўриниб турибдики, нам материалнинг массаси G 1 (кг/соат), унинг намлиги W 1 (%), қури ган материалнинг массаси G 2 (кг/соат) ва унинг намлиги W 2 ( %). 24 -расмда қуритиш жараёни I - х диаграммасида тасвирланган. Иситкичда ги ҳавонинг t 0 температурадан t 1 температура гача қиздириш жараёни АВ чизиқ би лан ифодаланган. ВС чизиқ эса қуритиш камерасида содир бўладиган жараённи кўрсатади. Қуритиш камерасидан чиқаётган ҳа вонинг ҳолати С нуқта билан белгила нади. 24 -расм. Қуритиш жараёнини нг I - х д и аграммада ифодаланиши . Диаграмма ёрдамида ( 24 -расм) 1 кг намликни буғлатиш учун зарур бўлган ҳаво сарфи l (кг) ва иссиқлик сарфи q (кЖ) ни аниқлаш мумкин:0 2 1 2 1 1 x x x x l     ; (1.2.5) 1 2 0 1 0 2 ) ( x x I I I I l q       . (1.2.6). Реал қуриткичнинг моддий ва иссиқлик баланслари. Реал қурит кичлардаги жараён назарий қуритишдаги жараёндан шу билан фарқ қиладики, бунда I 2  I 1 бўлади. Бунга сабаб шуки, реал қуриткичлар да иссиқликнинг бир қисми атроф-муҳитга сарфланади. Айрим пайтлар да қуритиш камерасига қўшимча иссиқлик киритилади (25-расм).

25 - расм. Қуритиш камерасида ҳавони қўшимча қиздириш усу ли билан материалларни қуритиш. Қуритиш аппаратини ҳисоблашга мисол: Юкланаётган хомашё массаси G = 1000 кг. Қовуннинг бошланғич намлиги W н = 90%. Қовуннинг охирги намлиги W к = 18%. Қуритиш аппаратининг унумдорлиги қуйидаги ифода билан аниқланади:соат кг G П / 50 24 1000     (1.2.7) Бунда:  - қуритиш вақти, соат Буғлатилган намликни ҳисобга олганда қурилманинг унумдорлиги: . / 50 18,0 1 18,0 90,0• 50 1 • соат кг W W W П W к к н        (1.2.8) Қуритилган материал бўйича қурилманинг унумдорлиги: ./9,6 18,01 90,01 •50 11 •' соаткг WW ПW кн      (1.2.9) Тўлиқ цикл бўйича қуритилган материал миқдори ва буғлатилган намлик: W ’’ = W ’ ∙  = 6,9 ∙ 24=165,6 кг, (1.2.10) W ’’’ = П - W ’’ = 1000-165,6 = 834,4 кг. (1.2.11) 1 кг намликни буғлатиш учун сарфланган иссиқлик сарфи (кЖ/кг). Буғлатилган намликнинг иссиқлиги r = 2450 кЖ/кг кг кЖ r qнамлик / 3062 8,0 2450    . (1.2.12) Намликни буғлатиш учун умумий сарфланган иссиқлик ( соат кЖ ): соат кЖ W q Q влага / 153100 50• 3062 •    (1.2.13) ёки кВт Q 5, 42 3600 153100 3600   (1.2.14) ИК лампаларнинг истеъмол қуввати:

кВт Q N 7, 17 45 15• 8,0 5, 42     (1.2.15) 1 кг тайёр маҳсулот учун энергиянинг солиштирма сарфи: . . / 7, 9234 3600 9,6 7, 17 ' .. м кгк кЖ W N q прг    ёки . . / 56,2 9,6 7, 17 м кгк кВт  (1.2.16) 1 кг намлик учун солиштирма энергия: кгнамлик кЖ W N q ви / 4, 1274 3600 50 7, 17 ..    (1.2.17) Тагликнинг умумий юзаси 40 м 2 . Солиштирма оғирлик 7 – 12 кг/м 2 . 1 м 2 юзадаги тагликда буғлатилган намлик: кг 86, 20 40 4, 834  (1.2.18) Тўлиқ циклда соат• намлик• 8,0 24 86, 20 2м кг  (1.2.19) 1 м 2 юзали тагликдаги қуруқ маҳсулот миқдори: кг 14,4 40 6, 165  (1.2.20) Тўлиқ циклда соат• намлик• 1725,0 24 14,4 2м кг  (1.2.21) Қуритиш аппаратининг техник тавсифи: 1. Юкланаётган хомашё массаси, кг 1000 2. Унумдорлиги, ч кг : - хомашё бўйича 50 - намлик бўйича 50 - қуритилган маҳсулот бўйича 6,9 3. Намликни буғлатиш учун энергиянинг солиштирма сарфи, намлик кг кЖ * 1274,4 4. 1 кг тайёр маҳсулот учун энергиянинг солиштирма сарфи: к.м.• кг кЖ 9234,7 . к.м• кг кВт 2,56 5. Ишчи майдони, м 2 40

6. Буғлатилган намлик, соат• намлик• 2м кг 0,8 7. Солиштирма оғирлик, кг/м 2 7-12 8. ИҚ лампаларнинг истеъмол қуввати, кВт 17,7 9. Белгиланган қуввати, кВт 60 10. Материал қатлами орқали ўтаётган ҳавонинг тезлиги, с м 1,2-1,5

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Шепелев А.Ф., Кожухова О.И. Товароведение и экспертиза плодоово щ н ы х товаров. - Ростов - на-Дону: Март, 2002. 2. Е.Д. Ситников. Дипломное проектирование заводов по переработке плодов и овощей. М.:1977. 3. Э.С. Гореньков, В.Л. Бибергал. Оборудование консервного завода. М.: ВО «Агропромиздат», 1989. 4. Е.Д. Ситников. Практикум по технологическому оборудованию консервных заводов. М.: ВО «Агропромиздат», 1989. 5. Справочник. Производство консервов. (под ред. Рогачева В.И.). М.: Легкая и пищевая промышленность. 1983. 6. Р. Нормахматов в а бошқалар. Товаршунослик. Тошкент: «Меҳнат», 2004. 7. Фан-Юнг А.Ф., Флауменбаум Б.Л. и др. Технология консервированных плодов, овощей, мяса и рыбы. – М.: Пищевая промышленность, 1980. 8. Дубцов Г.Г. Товароведение пищевых продуктов. М.: Изд.-во Мастерство, 2001. 9. Химический состав пищевых продуктов. Под ред. Покровского А.А. - М.: Пищевая промышленность. 1976. 10. З.Л. Кац. Производство сушеных овощей, картофеля и плодов. – М.:1979.

Похожие

Қуритиш аппаратлари 2

Қуритиш аппаратлари

Иссиқлик аппаратлари 2

Консервалашда ишлатиладиган идишлар классификацияси ва уларнинг тузилиши

Мева ва сабзавотларни қуритиш, унинг усуллари ва технологияси 2