Ёрма махсулотлар ишлаб чикариш технологияси - Пищевая технология - Рефераты

Ёрма махсулотлар ишлаб чикариш технологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

153.5 KB

Ёрма махсулотлар ишлаб чикариш технологияси Режа: 1. Ёрма махсулотлари ишлаб чиқариш корхоналарининг вазифалари. Ёрмабоп донлар ва уларнинг тавсифи. 2. Ёрмабоп донларни қайта ишлашга тайёрлашдаги асосий жараёнлар. Ёрмабоп донлардан ёрма махсулотлари ишлаб чиқаришдаги асосий жараёнлар. 3. Омихта ем ишлаб чиқариш технологияси

«Таянч» сўз ва иборалар Ёрма олиш Саралаш, Ёрмабоп донлар, Оқлаш, Аралашмалар, Майдалаш, Дон мағизи, Сайқаллаш, Гидротермик ишлов, Назорат қилиш, Технологик жараёнлар, Озиқа, Минераллар, Бошоқли донлар, Хом ашёлар, Дуккакли донлар, Сепарациялаш, Мойли донлар, Дозировкалаш, ўт уни, Брикетлаш Ёрма махсулотлари ишлаб чиқариш корхоналарининг вазифалари дон массасидан турли аралашмаларни ва қобиқларни ажратиш орқали, уларнинг озиқавийлик қийматини яхшилаб, осонгина озиқ-овқат махсулотлари тайёрлашга олиб келишдан иборатдир. Ёрма ишлаб чиқариш корхоналарининг фарқли томони шундаки, уларда ёрма олинадиган донлар хилма-хил бўлади ҳамда донни оқлаш жараёнида уннинг мағзини бутунлигича сақлаб қолишга харакат қилинади. Корхонага ёрма олиш учун қайта ишлашга келиб тушаётган турли навлардаги донлар ёрмабоп донлар деб аталади, чунки ушбу экинларнинг асосий кисмидан ёрма ишлаб чиқариш учун фойдаланилади. Бундан ташқари ёрма ва ёрма маҳсулотлари сули, арпа, буғдой, маккажўхори, нўхат донларидан ҳам ишлаб чиқарилади. Айрим ҳолларда сарчо (оқ жўхори), чумиза, ясмиқ ва бошқа донлар ҳам ёрма маҳсулотларига қайта ишланади. Ёрма маҳсулотларининг ассортименти етарли даражада кенгдир, буларга бутун магизли (ядро) ёрма, майдаланган магизли ёрма, парчаланган ёрма (хлопья) ва бошқаларни мисол килиш мумкин. Дондан ёрма олиш технологик жараёнлари Дондан ёрма олиш жараёни худди ун ишлаб чи қ ариш корхоналари каби учта асосий бос қ ични ў з ичига олади: донни қ айта ишлашга тайёрлаш; донни ёрма ва ёрма ма ҳ сулотларига қ айта ишлаш; тайёр ма ҳ сулотни ж ў натиш. Донни қ айта ишлашга тайёрлаш иккита асосий бос қ ичдан: дон уюмидан аралашмаларни ажратиш ва донга гидротермик ишлов беришдан иборат. Ун ишлаб чи қ ариш корхоналарида дон тайёрлаш бос қ ичидан фар қ ли уларо қ ёрма ишлаб чи қ ариш корхоналарида дон сиртига қу ру қ ишлов бериш ва ювиш

жараёнлари йу қ дир. Бу ҳамма ёрмабоп экинларни қ айта ишлаш технологик жараёни бир-бирига ў хшаш б ў либ, яъни о қ лаш натижасида таш қ и п ў стло қ ни олиш вазифаси бажарилиши ор қ али тушунтирилади. Албатта бу ҳ олатда дон сиртини қ уру қ ва х ў л усулларда тозалашга зарурат й ў кдир. Ёрма ишлаб чи қ ариш корхоналарида донни аралашмаларидан тозалаш жараёни амалда ҳ удди ишлаб чи қ ариш корхоналаридаги каби усулларга асосланган. Биро қ дон тозалаш машиналарининг ишчи органлари у ёки бу донга к ў про қ мос келадиган қ илиб ў рнатилиши ва пневманик к ў рсаткичларга бо ғ ли қ дир. Сули, гречиха, маккаж ў хори, бу ғ дой ва н ў хат донларини қ айта ишлашга тайёрлашда гидротермик ишлов бериш қў лланилади. У ёрма чи қ ишини оширади, сифатини яхшилайди ва кейинги ишлаш жараёнларини енгиллаштиради. Доннинг технологик ҳ усусиятларини ва ишлаб чи қ ариладиган ма ҳ сулотнинг турлилигига бо ғ ли қ ҳ олда турли усулдаги гидротермик ишлов бериш қў лланилади. Ишлов бериш усуллари ва бунинг учун қў лланиладиган о қ лаш машинаси ҳ ам му ҳ им таъсир этади. Донни о қ лашдан олдин уни фракцияларга ажратиш, калибрлаш қў лланилади. Донни қ айта ишлаш жараёни ҳ амма технологик схемалар учун бир қ атор зарур бос қ ичлар: донни о қ лаш, о қ ланган ма ҳ сулотларни саралаш, тайёр ма ҳ сулот назоратини ў з ичига олади. К ў пгина ёрмабоп экинларни қ айта ишлашда ёрмани сай қ аллаш ва силли қ лаш (полировкалаш) жараёнларидан фойдаланилади. Бундан таш қ ари, донни о қ лашдан чи ққ ан махсулотларни саралангандан кейин ҳ осил б ў лган чи қ индилар назорати му ҳ им жараён ҳ исобланади. Маълум бир экинлар учун ядрони майдалаш жараёни хам қў лланилади. Айрим схемалар учун йириклик фракциялари б ў йича донни ало ҳ ида қ айта ишлаш ҳ арактерлидир. Бунга о қ лашдан олдин донни калибрлаш ор қ али эришилади.

Майдаланган ядродан ёрма, парчаланган ёрма (хлопья) ва бош қ алар. Ёрмабоп экинлар дони ў зининг шакли, ў лчами, тузилишига к ў ра ни ҳ оятда турли-тумандир. У икки қ исмдан иборат: ядро (эндосперм муртак (зародуш) билан) ва п ў стло ғ и (пленка). Ядро қ опланган таш қ и п ў стло ғ и ёки гул коби ғ и (тари қ , шоли, арпа, сули), ёки мева коби ғ и (гречиха, бу ғ дой, маккаж ў хори), ёки уру ғ коби ғ и (н ў хат) б ў лиши мумкин. Доннинг жуда му ҳ им ҳ усусияти таш қ и п ў стло қ билан ядронинг зич бо ғ ли қ лиги ҳ исобланади. Т ў ртта ёрмабоп экинлар: шоли, тари қ , сули ва гречиха донларида таш қ и п ў стло ғ и ядро билан ў сишиб кетмай уни қ оплаб туради. Қ олган т ў ртта: бу ғ дой, н ў хат, арпа ва маккаж ў хориларда п ў стло ғ и ядронинг бутун юзаси б ў йлаб ў заро зич ў сишиб кетган. П ў стло ғ и ядро билан бо ғ ли қ лигини маълум меъёрда қ айта ишлаш усулларини белгилайди. Турли экинлар донида таш қ и п ў стло ғ и ми қ дори турлидир. Энг ю қ ори п ў стло қ ми қ дори сулида – 22...30% ( ў ртача 26%), энг кам – арпада, нисбатан ў ртача 11 %, 10 % - н ў хатдадир, қ олган тари қ , гречиха, шолида п ў стло қ ми қ дори 20% аторофида. Ёрма чи қ иши ва сифатига доннинг к ў пгина сифат к ў рсатгичлари таъсир этади. Авваламбор доннинг п ў стло қ ми қ дори, йириклик, текислиги, намлиги ва ундаги аралашмалар ми қ дори катта а ҳ амиятга эгадир. П ў стло қ ми қ дори – п ў стло қ лилик – аралашмалардан тозаланган донда ани қ ланади. П ў стло қ лилик қ анчалик ю қ ори б ў лса, шунчалик ядро микдори кам ва шунчалик бундай дондан кам ёрма олинади. Қ оидага к ў ра, йирик дон п ў стло қ лилиги майдага қ араганда камдир. Бундан таш қ ари, майда дон одатда ёмон о қ ланади (шелушатся). Айни қ са, аслида майда доннинг ў зи қ айта ишлаш самарадорлигига таъсир этади. Донни ў лчамлар элаклар тешигининг ў лчами ор қ али ани қ ланади, хамда ушбу элаклардан ў тган майда дон асосан ёввойи (бегона) аралашмаларга киритилади. Бир қ атор экинларда бундай донларнинг ми қ дори мос стандартлар билан чегараланади. Майда дон олинадиган элак тешигининг ў лчами тарик учун 1,4х20 мм, сули учун 1,8х20мм, арпа учун

2,2х20 мм ва бош қ аларнинг ташкил этади. Майда донни дон қ абул қ илиш пунктларида ва элеваторларда элаб олиш ма қ садга мувофи қ дир. Донни намлиги унинг технологик ҳ усусиятларига, ёрманинг охирги намлигига катта таъсир к ў рсатади. Ю қ ори ва к ў пинча паст намлик унинг технологик ҳ усусиятларини ёмонлаштиради, ю қ ори намликда донни аралашмалардан тозалаш ва о қ лаш жараёнлари қ ийинлашади, паст намликда эса донни қ айта ишлаш жараёнидаги майдаланиш даражаси кескин ортади. Ёрмабоп хом ашёда к ў пинча нисбатан к ў п ми қ дорда турли туман аралашмалар учрайди, уларни к ў пчилиги қ ийин ажралувчи аралашмалардир. Ёввойи (бегона) аралашмаларга органик, минерал, маданий ва ёввойи ў симликлар уру ғ и ва бош қ алар киради. Масалан, бош қ а ҳамма маданий ва ёввойи ў симлик уру ғ ларини гречиха, тари қ , шоли донида ёввойи (бегона) аралашмаларга киритилади. Айрим маданий ў симлик уру ғ лари, масалан, арпа, бу ғ дойларни сулидан донли аралашмаларга киритилади. Донни аралашмаларидан тозаланиши умумий усули амалда худди ун ишлаб чи қ ариш корхоналарида бу ғ дой ва жавдарни тозалашдагидек кечади. Биро қ ёрмабоп экинларни турли хил шакл ва ў лчами, ҳ амда ундаги ў лчамга хос аралашмаларнинг мавжудлиги дон тозалаш қ урилмаларини баъзи ў зига хос ҳ усусиятларда қў ллашга олиб келади. Технологик ма қ садлар учун дон массаси шаффофлиги б ў йича бир хил б ў лган донлардан ташкил топиш му ҳ имдир, чунки турли шаффофликка эга донларни қ айта ишлаш ма ғ изнинг (ядро) й ўқ отилишига сабаб б ў лади. Ёрманинг сифати ва чи қ иш ми қ дорига ма ғ изнинг консистенцияси, яъни шаффофлиги таъсир этади. Доннинг шаффофлиги ю қ ори б ў лса, унинг муста ҳ камлиги ортиб, о қ лаш жараёнида кам ми қ дорида синган донлар ва мучка ҳ осил б ў лади. Ёрмабоп донларни о қ лаш жара ё нида эндоспермнинг б ў линиб кетишига қ аршилиги унинг намлигига бо ғ лик б ў лади, қ анчалик

эндосперимнинг намлиги ю қ ори (белгиланган меъёргача) б ў лса, шунчалик б ў линишга қ аршилиги ортади. Ёрмабоп донлардан ёрмаларни т ў ли қ ва бутун ҳ олатда ажратиб олиш учун доннинг структура тузилиши, физик ҳ усусиятларини, унда кечадиган биокимёвий жараёнларни ҳ амда ало ҳ ида тип ва навларининг ҳ оссаларини билиш зарурдир. Ёрмабоп донларни қ айта ишлашга тайёрлашдаги асосий жараёнларга қ уйидагилар киради: 1) донни аралашмалардан тозалаш; 2) донларга гидротермик ишлов бериш; Ёрма ишлаб чи қ ариш корхоналарида худди ун ишлаб чи қ ариш корхоналарига ў хшаб донни аралашмалардан тозалаш учун сепаратор, триер, аспирацион колонка ва бош қ а ускуналар қў лланилади. Кукол ажраткич ва овсюг ажратгич ускуналар ёрмабоп донларлан узунлиги б ў йича фар қ ланадиган аралашмаларни тозалаш билан бирга о қ ланмаган донлардан ажратишда (сули ёрмасини ишлаб чи қ аришда) ҳ амда п ў стло қ орасида қ олиб кетган синган ёрмаларни назорат қ илишда қў лланишда. Шоли ва сули донларини қ илтано қ лари б ў лгани учун уларга махсус қў шимча ускуналарда ишлов берилади. Сули донларини обойка ускунаси ор қ али ў тказилганда унинг қ илтано қ лари 93% гача, қў шилиб қ олган сули донларининг эса барчаси ажратилади. Шоли дони махсус қ илтано қ ажратувчи (остеотделитель) ускунасида харакатланиши давомида парракларнинг айланиши ва донларнинг ў заро иш қ аланиши натижасида қ илтано қ лардан 88- 92% ажратилади. Шоли ва сули донлари синган қ илтано қ лардан ажралиши учун аспирацион колонкаларга юборилади. Ёрма ишлаб чи қ ариш корхоналарида донларга гидротермик ишлов (ГТИ) бериш жараёни му ҳ им бос қ ич ҳ исобланади. ГТИ натижасида дондан струра – механик ўз гаришлар юз бериб, эндосперимдан қ оби қ ва муртакни ажратиш шароити яхшиланади. Бундан таш қ ари қ оби қ лар муртлашиб, ма ғ из

эса муста ҳ камланади хамда меъёрий намликка эга б ў лган ёрмаларни чи қ иш ми қ дорини ортишига, корхона энергияни тежаш ҳ исобига унумдорликни оширишга олиб келади. ГТИ бериш ёрманинг ози қ авийлик қ ийматини оширади, унинг сувини сингдириш қ обилиятини ошириб, қ айнатиш ва қ тини қ ис қ артиради. ГТИ ва қ тида димлаш жараёни ун ишлаб чи қ ариш корхоналаридан фар қ ли уларо қ ёрдамчи омил ҳ исобланади ва 30 минутдан 1 соатгача давом этади. ГТИ беришнинг қ уйидаги усуллари мавжуд: бу ғ латиш- қ уриитш- совитиш; намлаш-димлаш. Бу ғ латиш- қ уритиш-совитиш усули гречка, сули ва н ў хат донлари учун қў лланилади. Унинг му ҳ им жи ҳ ати шундан иборатки, бунда дон ю қ ори ҳ ароратгача (100 С дан ю қ ори) т ў йинган бу ғ ёрдамида қ издирилади. Бу ғ латиш жараёнида дон намланиб қ изиш билан бирга унинг ма ғ зи муста ҳ камланади. Бу ғ латишдан с ў нг қў лланиладиган қ уритиш жараёни дон қ оби қ ларини муртлашиб о қ лаш жараёнида парчаланишга ёрдам беради. Ундан сўнг донларни совитиш жараёни намлигини қўшимча пасайтиришга ва қобиқларни қатламлашиб яна муртлашиб қолишига хизмат қилади. Бу жараёнларни амалга ошириш учун махсус буғлатувчи, қуритувчи ва совитувчи ускуналар қўлланилади. Намлаш-димлаш жараёни кўпгина ёрмабоп донлар учун қўлланиладиган усулдир. Бунда дон махсус ускуналарда намланади ёки паст босимдаги бу ғ билан бу ғ латилади. Намланган дон бир неча соат давомида бункерларда димланади. Бу жараёнлардан ў тган дон ю қ ори пластикликка эга б ў либ, о қ лаш жараёнида кам майдаланади. Намланган қ оби қ лар қ атламлар ҳ осил қ илиб, эндосперимдан осон аралашма олиб келади. Гидротермик ишлов бериш жараёни хар бир ёрмабоп дон учун ту ғ ри ташкил қ илиш кейинги жараёнларни ю қ ори унумдорлик билан ишлашига ва ёрма ма ҳ сулотини ози қ авийлик киймати ортишига олиб келади.

Ёрмабоп донлардан ёрма ма ҳ сулотини ишлаб чи қ аришдаги асосий жараёнларга қ уйидагилар киради: 1) о қ лашга тайёрланган донларни саралаш; 2) о қ лаш (дон қ оби қ ларини шилиш); 3) о қ лаш ма ҳ сулотларни саралаш; 4) майдалаш; 5) майдаланган махсулотларни саралаш; 6) ёрмаларни сай қ аллаш ва силли қ лаш; 7) ёрма ма ҳ сулотини назорати. Ёрма ишлаб чи қ ариш корхонасининг дон тозалаш б ў лимида тайёрланган донлар о қ лаш б ў лимига келиб тушади ва технологик жараёнлар натижасида тайёр ёрма ма ҳ сулотига айланади. Қ уйидаги 2-расмда донни қ айта ишлаб ёрма олиш технологик жараёнининг схемаси келтирилган. Қ айта ишлаётган доннинг турига қ араб айрим технологик жараёнлар мураккаблаштирилади ёки олиб ташланади.

Оқашдан олдин саралаш жараёни. Тозаланган донларни йириклиги бўйича фракцияларга ажратишга мўлжалланган бўлиб, оқлаш ускуналаридан дон қобиқларини осонлик билан ечиб олишга олиб келади. Донлар қанчалик аниқлик билан сараланган бўлса, шунчалик оқловчи ускуналарнинг самарадорлиги юқори бўлади, чунки донларнинг йириклигига қараб ускунанинг ишчи оралиқ масофаси танланади.

Ҳозирги вақтда ёрма ишлаб чиқариш корхоналари донларни фракцияларга ажратиш учун А1-БРУ рассевлари қўлланилмоқда. Рассев элаклари тебранма харакат қилиб, донларни керакли фракцияларга ажратиб беради ва деформациясига учрайди. Донларнинг тузилиши, қобиқ билан мағиз орасидаги боғнинг мустаҳкамлигига ва ишлаб чиқарилаётган боғнинг ёрманинг ассортиментига (бутун ёрма, майдаланган ёрма)га қараб турли хил оқлаш усуллари қўлланилади. Дон қобиқларини оқлашнинг уч хил усули мавжуд: Биринчи усулда доннинг устки қобиқлари сиқилиш ва сурилиш деформацияси натижасида ажратилади. Бу усул қобиқ билан мағиз туташ ўсиб кетмаган шоли, тариқ, сули ва гречка донлари учун қўлланилади. Бунда асосан о қ ловчи постав, вальцедекали дастгох ва резина валли А1-ЗРД о қ ловчи ускуналардан фойдаланилади. Иккинчи усулда донлар қ атти қ юзага бир маротаба ва к ў п маротаба урилишлари натижасида қ оби қ лардан ажратилади. Бунда сули дони учун бир маротаба зарба берувчи А1-ДШЦ о қ ловчи ускуналар қў лланилади. Бу ғ дой, арпа, н ў хат ва маккаж ў хори донлари учун к ў п маротаба зарба берувчи ва бичевой ускуналар ишлатилади. Учинчи усулда о қ лаш жараёни донларни харакатлантирувчи ғ адир- будир юзага иш қ алаш натижасида амалга оширилади. Бу усул қ оби қ лари ма ғ из билан зич туташиб ў сган донлар арпа, бу ғ дой, ж ў хори учун қў лланилади. Бунда о қ ловчи-сай қ алловчи А1-ЗШИ-3 ускунасидан фойдаланилади. О қл аш ма ҳ сулотларини саралаш му ҳ имдир, чунки донларни о қ лаш давомида турли ма ҳ сулотларнинг аралашмаси ҳ осил б ў лади, уларни шартли равишда 5 та фракцияга ажратиш мумкин. О қ ланган дон ёки ма ғ из-асосий фракцияни, о қ ланмаган я ъ ни қ оби қ лари ажралмаган дон иккинчи фракцияни, ажралиб чи ққ ан қ оби қ лар (лузга) учинчи фракция, о қ лаш жараёнида

майдаланиб кетган дон-туртинчи фракцияни ташкил этади. Айрим ма ғ из ва қ оби қ лар жуда майдаланиб ун ҳ олига (мучка) келиб қ олади, улар-бешинчи фракцияни ташкил этади. Бу фракцияларни бир-биридан ажратиш учун махсус ускуналар ишлатилади. Майдаланган ма ғ из ва мучка кичик ў лчамларга эга б ў лганлиги туфайли ма ҳ сус эловчи ускуналарда элаб олинади. Қ оби қ лар (лузга) енгил учувчан б ў лганлигидан аспираторларда хаво ёрдамида ажратиб олинади. Аралашмада колган окланган ва о қ ланмаган донларни бир-биридан ажратиш мураккаб жараён ҳ исобланади. О қ ланган донларни о қ ланмаганлардан нисбатан кичик ў лчамга, катта зичликка, думало қ ро қ шаклга, кичик муста ҳ камликка ва катта иш қ аланиш коэффициентига эгалиги билан фар қ ланади. Уларни ажратишда ана шу физик ҳ усусиятларидаги фар қ лардан фойдаланилади. Бунинг учун ма ҳ сус рассевлар, ёрма сараловчилар, триерлар, падди-машина, ёрма ажратувчи БКО ва бош қ алар қў лланилади. Ма ғ изни майдалаш жараёни айрим турдаги ёрмаларни ишлаб чи қ аришда қў лланилади. Арпа, бу ғ дой, маккаж ў хори ва бош қ а донлардан майда ҳ олатдаги ёрмаларни олишда валли дастго ҳ лар ва барабанли ускуналардан фойдаланилади. Ма ғ изни майдалаш ва б ў лиш натижасида маълум ў лчамга эга заррачалар ва кам ми қ дорда мучка ҳ осил б ў лиши керак. О қ ланган дон (гречка ма ғ зидан таш қ ари) ҳ али тайёр ёрма ма ҳ сулоти ҳ исобланмайди. О қ ланган ма ғ из сай қ алланиб, силли қ лангандан кейин ёрмага айланади, яъни дондан қ олган қ оби қ лар, қ исман алейрон қ атлам ва муртаги ажратилади. Сай қ аллаш ёрмани таш қ и к ў ринишини яхшилайди, мисол учун гуруч сай қ аллангандан с ў нг оппо қ б ў лади. Сай қ алланмаган ёрма тез пишади. Сай қ аллаш жараёни ма ғ изнинг таш қ и қ исмларини образив ёки бош қ а ғ адир-будир юзага интенсив иш қ аланиши натижасида кечади. Ёрмаларни сайқаллаш учун А1-ЗШН-3 оқловчи- сайқалловчи ускуна, вальцедекали дастгох, РС-125 оқловчи постав ва А1-БШМ оқловчи ускуналар қўлланилади.

Ёрмаларни сай қ аллаш билан бирга силли қ лаш жараёни хам амалга оширилади. Силли қ лаш асосан ёрмаларни таш қ и к ў ринишини яхшилайди. Силли қ лаш жараёнида ма ғ из устидаги о қ лашдан кейин қ олган мучка ва тирналган жойлар й ўқ отилади хамда ёрма яна ҳ ам тини қ лашиб ялтиро қ тус олади. Силли қ лашда хам сай қ аллаш жараёнида қў лланилган ускуналар ишлатилади, фа қ ат нисбатан майда б ў лган абразив материал танлаб олинади. Ёрмаларни йириклиги (раками) б ў йича саралаш ва махсулотни назорат қ илиш ёрма ишлаб чи қ аришдаги якунловчи бос қ ич саналади. Ёрма ишлаб чи қ ариш корхоналаридаги ҳ амма турдаги ёрма ма ҳ сулотлари сараловчи сифатини назорат қ илувчи ускуналардан ў тказилиши лозим. Саралаш давомида бутун ма ғ из майдаланган қ исмларидан ажратиб олинади. Майдаланган ма ғ изни фракцияларга ра қ амлар б ў йича сараланади. Ёрманинг ра қ ами уни йириклигини тавсияловчи к ў рсаткич ҳ исобланади. Ёрмаларни назорат қ илиш учун қ уйидаги жараёнлар қў лланилади: -хар бир к ў ринишдаги ёрмаларни белгиланган ўз ига мос элакларда элаш; - бутун ёрмаларни ажратиб олиш учун триерларда саралаш; - ёрма ажратувчи ускуналарда о қ ланмаган ва сифатсиз ёрмаларни назорат қи лиш; - қ олган қ оби қ ларни ажратиш учун аспирацион ускуналардан ў тказиш; -магнит ускуналарда ёрмаларни назорат қ илиш. Ишлаб чи қ арилган ёрмаларнинг сифати ва навлари ёрма махсулотлари учун белгиланган стандарт меъёрлар б ў йича ани қ ланади. Омихта ем-бу чорва ва паррандаларни т ў ли қ ози қ ланишини таъминлайдиган, илмий асосланган рецептлар б ў йича ишлаб чи қ илган турли ози қ а моддаларини маълум йирикликкача майдаланган, тозаланган бир хил таркибли мураккаб аралашмасидир. Омихта ем хайвон ва паррандаларнинг

физиологик ҳ олатига қ араб турли ози қ авийлик қ ийматларда ишлаб чи қ арилади. Бунда хайвоннинг тури, ё ғ и ва махсулдорлик даражаси ҳ исобга олинади. Омихта ем ма ҳ сус омихта ем ишлаб чи қ ариш корхоналарининг цехларида тайёрланади. Омихта ем саноати хал қ х ў жалигида му ҳ им вазифани- ў сиб бораётган а ҳ олини ози қ а махсулотларига б ў лган эхтиёжини қ ондириш учун чорвачилик ва паррандачиликни махсулдорлигини ошириш вазифасини бажаради. У чорвачилик ва паррандачилик х ў жаликларини ю қ ори ози қ авий қ ийматга эга б ў лган, ҳамма зарур моддалар (о қ сил, углеводлар, ё ғ лар, минерал элементлар ва витаминлар) тутган ем махсулотлари билан таъминлаши керак. Республикамиз дон махсулотлари ишлаб чи қ ариш тармо ғ и корхоналарида йиллик ишлаб чи қ ариш қ уввати 3,0 миллион тоннадан ю қ ори б ў лган 36 дан орти қ омихта-ем заводлари фаолият юргазмо қ да. Улар барча турдаги хайвонлар, парранда ва бали қ ларни ёшига мос ҳолда тула рационли омихта-ем билан таъминлашга қ одирдир. Омихта-ем заводлари барча турдаги истеъмолчиларни, айни қ са саноат асосидаги чорвачилик ва паррандачиликни сифатли ем билан узлуксиз таъминлаш учун республикамизнинг барча регионларига жойлаштирилган. Омихта-ем ишлаб чи қ аришда хом ашё сифатида дон ва унинг чи қ инди махсулотлари (кепак) асосий ў ринни эгаллайди. Омихта-ем тармо қ ларининг асосий иш й ў налишлари қ уйидагилардан иборат: ишлаб чи қ аришни такомиллаштириш, и ш лаб чи қ ариладиган омихта емлар ассортиментини кенгайтириш ва сифатини ошириш хамда озу қ авийлиги жихатидан ю қ ори б ў лган махсулотлар ишлаб чи қ аришга эришиш. Омихта-ем ишлаб чи қ ариш қ увватини ошириш ма қ садида республикамизда йилига 40 минг тоннага якин махсулотлар чи қ арадиган витамин- у т уни линияси барпо этилди. Витамин ут унининг қ ишло қ х ў жалик

хайвонлари ва паррандалари рационига киритилиши фа қ атгина емни бойитиб қ олмасдан балки унинг озу қ авийлик қ имматини оширади, бир ва қ тнинг ў зида у махаллий хом ашё б ў либ хизмат қ илади. Омихта-ем ишлаб чи қ аришда изланишларни давом эттириш ва қ ишло қ х ў жалиги ишлаб чи қ аришининг ноанъанавий ресурслари: “Ноу Хоу” технологияси б ў йича олинган о қ сил концентрати, тут ипак қ урти гумбаклари, ози қ -ов қ ат ва консерва саноати чи қ индилари (олма ва помидор турпи, қ уру қ барда) ни жалб этиш лозим. Хозирги кунда Венгриянинг “ИКР Баболна” фирмаси билан биргаликда Марказий Осиёда ягона б ў лган Ў збек-Венгер “Макка ИКР Баболна” қў шма корхонаси очилди ва ишга туширилди. Қў шма корхона асосий витамин ва микроэлементлар манбаи хамда чорвачилик ва паррандачилик тара ққ иёти учун му ҳ им б ў лган премикслар ишлаб чи қ аришга ихтисослашган б ў либ, йиллик ишлаб чи қ ариш қ уввати 10 минг тоннани ташкил этади. Муйно қ қў н ғ ирот ва Шуманой туманларида омихта-ем ва хом ашёлар ташишдаги транспорт харажатларини камайтириш ма қ садида “ Ў здонмахсулот” ДАК карорига мувофик суткалик ишлаб чи қ ариш қ уввати 30-50 тонна б ў лган кичик омухта-ем заводларини қ уриш режалаштирилди. Бунда хам сарф-харажат қ илган ҳолда қў н ғ ирот ва Т ў рт қ ул ун заводларининг қ уритувчи-тозаловчи минораларини реконструкция қ илиш ор қ али эришилди. Сурхондарё вилояти Ш ў рчи шахрида вилоятнинг барча чорвачилик, бали қ чилик ва паррандачилик сохаларини таъминлашга қ одир, суткалик ишлаб чи қ ариш қ уввати 50 тонна б ў лган омухта-ем комплекси ишлаб турибди. Омихта ем саноати 100 дан орти қ турли хил хом ашёларни қ айта ишлайди. Омихта – ем, о қ сил витаминли қў шимчалар, премикс, карбомид концентратлари ишлаб чи қ аришда турли хил хом ашёлар, компонентлар, қў шилмалар, шунингдек биологик актив моддалардан фойдаланилади.

Омихта-ем ишлаб чи қ аришда хом ашёларнинг қ уйидаги асосий турлари мавжуд. Дон омихта емнинг асосий хом ашёси ҳ исобланади. Омихта-ем таркибида доннинг улуши 65-70% гача боради. Донлар хусусиятига к ў ра уч гурухга б ў линади: бошо қ ли донлар, дуккакли донлар ва мойли донлар. Бошо қ ли донларга бу ғ дой, арпа, жавдар, сули, ж ў хори, маккаж ў хори тари қ ва бош қал ар киради. Бу турли донлар таркибида к ў п ми қ дорда углевод (крахмал) ва оз ми қ дорда о қ сил мавжуд б ў лади. Бошо қ ли донлар В гурух витаминларига бой ҳ исобланади. Бошо қ ли донлар майдаланган ҳолида, баъзан бутунлигича (паррандалар учун) ишлатилади. Омихта-ем ишлаб чи қ аришда мазкур донларни қ айта ишлаш чи қ индиларидан хам фойдаланилади. Дон чи қ индиларига донли аралашмалар ва кепак киради. Донли аралашма ва кепак т ў йимлилиги жи ҳ атидан паст турсада, аммо витаминлар ва минералларга бойлиги билан дондан ю қ ори туради. Дуккакли донларга н ў хат, соя, люпин ва бош қа лар киради. Бу донлар о қ силга (протеин) бойлиги билан ажралиб туради. Омихта-ем ишлаб- чи қ аришда дуккакли донлардан ма ҳ сулотни о қ силга бойитиш ма қ садида фойдаланилади. Мойли донларга кунгабо қ ар, пахта, зи ғ ир ва бош қ алар киради. Улар омихта-емга яхлит ҳ олида қў шилмайди, балки ё ғ -мой саноати чи қ индилари-кунжара ва шрот ҳ олида ишлатилади. Мойли экин донлари ё ғ ва о қ силга бой ҳ исобланади. Шу билан бирга баъзи турларида захарли моддалар (госсипол, синил кислотаси) ҳ ам мавжуд. Омихта-ем таркибида бу моддалар миқдори белгиланган кўрсаткичдан ортиб кетмаслиги керак.

Ў т уни ом и хта емнинг қ имматли хом ашёси ҳ исобланади. Ў т уни ў риб қ уритилган ў тни майдалаш ор қ али ҳ осил қ илинади. Ў т уни о қ сил, каротин, А ва бош қ а витаминларга бой ма ҳ сулот ҳ исобланади. Омихта-ем ишлаб-чи қ аришда ози қ- ов қ ат қ анд, крахмал, патока, спирт ва пиво саноати чи қ индиларидан кенг фойдаланилади. Қ анд саноати чи қ индисига қ анд лавлаги турпи (жом) ва озу қ авий патока (меласса) киради. Қ уритилган лавлаги турпи таркибида к ў п ми қ дорда углевод мавжуд б ў либ, кавш қ айтарувчи хайвонлар учун қ имматли озу қ а ҳ исобланади. Меласса сую қ к ў ринишга эга, унинг таркибида 50 % гача эрувчан углеводлар мавжуд. Меласса хайвонлар организмида жуда яхши хазм б ў лади. Спирт ва пиво чи қ индиларига майдаланган дон қ олди қ лари ва қ уритилган барда киради. Бу махсулотлар т ў йимлилиги жи ҳ атидан донга я қ ин туради. Хайвон ма ҳ сулотларидан тайёрланган озу қ аларга бали қ уни, гухт уни, суяк уни, қ он ва қ уритилган суяк мисол б ў ла олади. Булар хайвон о қ силига бой қ имматли махсулот ҳ исобланади. Омихта-ем таркибига ю қ ори энергия манбаи б ў лган хайвон ё ғ лари ҳ ам оз ми қ дорда қў шилади (одатда 2-5%). Омихта-емларни минераллар билан бойитиш ма қ садида к ў пгина моддалар-б ў р, фосфатлар, ош тузи ва бош қ алардан фойдаланилади. Шунингдек ем таркибига хилма хил биологик фаол моддалар қўшилади. Уларга витаминлар, микроэлементлар, антибиотиклар ва бошқалар киради. Бу моддалар хайвонлар соғлиги учун муҳим ҳисобланади. Биологик фаол моддаларни қуйидаги гурухларга бўлиш мумкин:  озуқавий ва бошқа антибиотиклар;  витаминли препаратлар;  микроэлементлар (темир, мис, олтингугурт, кобальт, марганец, йод ва бош қ алар);  аминокислоталар (лизин, метионий);

 антиоксидантлар (сантохин, дилудин, бутилокситолуол-БТО);  тинчлантирувчи моддалар-транивилизаторлар;  органик кислоталар (сут, пропион ва бош қ алар);  доривор препаратлар ва бош қ алар. Омихта-ем ишлаб чи қ аришда мазкур хом ашёлар билан чекланиб б ў лмайди, балки емнинг қ имматлилигини оширишнинг самарали манбааларини излаб топиш лозим. Ем таркибидаги доннинг улушини камайтириш ва бош қ а турдаги ма ҳ сулотлар билан бойитиш му ҳ им вазифалардан биридир. Барча омихта-ем корхоналари МДХ давлатлари машинасозлик заводларида тайёрланган замонавий технологик ускуналар билан таъминланган. Омихта-ем, оксил витаминли қў шимчалар, премикс, корбамид концентратлари ишлаб-чи қ ариш бир қ анча мураккаб технологик жараёнларда амалга оширилади. Бу жараёнлар тайёрланадиган ма ҳ сулот ва ма ҳ сулотни тайёрлашда керак б ў ладиган хом ашёни турига бо ғ лик ҳолда бир маротабали ёки бир қ анча технологик линияларни ў з ичига олган к ў п маротабали б ў лиши мумкин. Омихта-ем ишлаб-чи қ аришда қ уйидаги асосий технологик жара ё нлар бажарилади:  хом ашёни қ абул қ илиш ва са қ лаш учун жойлаштириш: бунга келтирилган юкларни тушириш, идишларга жойлаш, юкларни тагликларга жойлаштириш, штабелларни шакллантириш, б ў шаган идишларни жойлаш, шунингдек махсулотни сифати, турига ва ишлатилиш ма қ садига к ў ра омборларга, бункерларга, б ў лимларга ва силосларга жойлаштириш ишлари киради;  келтирилган хом ашё партиясидан намуна ажратиб олиш ва белгиланган к ў рсаткичлар б ў йича сифатини текшириш (ишлаб чи қ ариш техник лабораторияси б ў йича);  хужжатларни ростлаштириш ва хом ашёни ишлаб чи қ аришга узатиш;

 сепаратордан ў тказиш-хом ашёни бегона ва фавкулодда тушиб қ олган аралашмалардан тозалаш, элаш, металл аралашмаларни ажратиб олиш, хом ашёни кейинги қ айта ишлашлар учун фракцияларга б ў лиш, майдаланган ма ҳ сулотлар, тайёр сочилувчан омихта-емларнинг эланганлик сифатини назорат қ илиш;  хом ашёни бол ғ али майдалагич, майдалагич, кунжара майдалагич, дезинтегратор, жувозлар, тишли, штифли ва бош қ а зарбали-оширувчи машиналар ёрдамида майдалаш; айрим ҳолларда жуда хам кичик хажмда майдаловчи махсус машиналардан фойдаланилади (туз, микроэлементларни майдалаш учун);  махсус дозаторлар ёрдамида дозалаш; аралаштириш- қ уру қ компонентлар ў заро ёки сую қ компонентлар билан аралаштирилади. Аралаштириш вертикал, горизонтал, дискрет, тез ёки секин, шунингдек узлуксиз харакатланувчи аралаштиргичлар ёрдамида амалга оширилади;  қ уритиш ва совитиш – бунда тайёр ма ҳ сулотлар, туз, майдаланган махсулотлар, меласса брикет ва қ умоло қ ланган ма ҳ сулотлар қ уритилади ва совитилади; айрим ҳ олларда донлар ҳ ам;  қ умоло қ лаш ва брикетлаш, яъни тайёр махсулотни юзага келтириш;  п ў стли донларни ажратиш-сули, арпа;  сую қ компонентларни киритиш - меласса, гидрол, ёг, ў симлик мойи, бали қ ё ғ и, гидролизат, меласса ва карбамид эритмалар, туз ва сув;  алохида ма ҳ сулотларга нам – исси қ лик ва исси қ лик билан ишлов бериш  пишириш, брикетлаш, қ уру қ брикетлаш, микронизация ва бош қ алар;  тайёр махсулотни қ адо қ лаш;  жойлаштириш, са қ лаш ва тайёрлаш ма ҳ сулотни истеъмолга чи қ ариш;  ма ҳ сулот сифатини давлат стандарти к ў рсаткичларига мувофи қ назорат қ илиш;  тайёр махсулотни сифати, к ў рсаткичларининг шаклланиши, таннархи ва истеъмолга яро қ лилиги ю қ орида изо ҳ лаб ў тилган жараёнларнинг қ ай даражада бажарилиши билан ифодаланади.

Шунингдек технологик жараёнлар ў тишининг объектив конунийлиги, унинг қ улай режимлари, жараёнларнинг кечишида турли омилларнинг таъсири ва умумий технологик самарадорлиги назарда тутилиши керак. Омихта-ем корхонасига келиб тушаётган хом ашёлар таркибида фавкулодда тушиб қ олган аралашмалар мавжуд б ў лиши мумкин. Улардан дон тозалаб олиш учун сепараторлар, рассевлар ва аспирацион колонкалар қў лланилади. Бундан таш қ ари омихта-ем таркибида металломагнит аралашмаларнинг ми қ дори белгиланган меъёрда ортиб кетса, омихта-емни яро қ сиз ҳ олатга, жониворларни о ғ ир касалланишига олиб келиши мумкин. Уларни ажратиб олиш учун худди ун-ёрма корхоналаридаги каби магнит т ў си қ лар ў рнатилади. Арпа ва сули донларини гул қ оби қ лари қ атти қ клетчаткадан иборат б ў лганлиги туфайли улар о қ ланади с ў нг майдаланиб омихта-емга қў шилади. Омихта ем таркибидаги ози қ а моддалардан самарали фойдаланиш учун омихта емни ташкил қ илган компонентларини маълум йирикликкача майдалаш зарурдир. Омихта ем тайёрлаш учун узатилаётган хом ашёлар икки гурухга ажратилади: 1) майдаланадиган хом ашёлар, уларга дон, донлар аралашмаси, кунжара, минерал хом ашёлар сомон ва бош қ а йирик ози қ а хом ашёлари; 2) майдаланмайдиган хом ашёлар, уларга кепак, мучка ва бош қ а унсимон махсулотлар киради. Омихта емнинг таркибий қ исмларини майдалаш бир хил таркибли аралашма олишга имкон беради. Бундан таш қ ари бундай аралашмани хайвонлар томонидан хазм қ илиниши осон кечади. Хом ашёларни зарба бериш, иш қ алаш ва эзиш ор қ али майдаланади. Майдалаш усулини танлаётган материалнинг физик ҳ усусиятлари, қ атти қ лиги ва зарраларнинг ў лчами эътиборга олинади. Омихта ем ишлаб чи қ ариш тизимида майдалаш жараёни тозалаш ва меъёрлаш (дозировкалаш) орасидаги орали қ бос қ ич ҳ исобланади. Майдаланган ма ҳ сулотлар дозаторлар устида қ рнатилган бункерларга юборилади.

Омихта ем заводларида турли физик-механик ва кимёвий-биологик ҳ усусиятларга эга компонентларни меъёрлаш (дозировка) ва аралаштириш му ҳ им технологик жараён ҳ исобланади. Меъёрлаш деганда омихта ем компонентларини рецептда белгланган ми қ дорда тарозда тортиш ёки нот ў гри меъёрлаш омихта емнинг қ иммати пасайишига айрим ҳолларда хайвонларнинг касалланишига олиб келади. Шунинг учун меъёрловчи дозаторлар ю қ ори ани қ лик билан ишлаши лозим. Аралаштириш жараёнининг сифат к ў рсаткичи бу олинаётган омихта ем аралашмасини бир хил таркиблилиги ҳ исобланади. Бир хил таркиблилик бутун омихта ем бир хил ози қ авийлик қ имматига эга б ў лишини таъминлайди. Омихта емга микро қў шимчалар қў шиш ва қ тида яхшилаб аралаштириш талаб этилади. Компонентларнинг дисперслиги қ анчалик ю қ ори б ў лса, шунчалик аралаштириш жараёни самарали кечади. Омихта емнинг ишлаб чи қ ариш ми қ дорини ошириш, уни сифатини яхшилаш ва ассортиментини кенгайтириш ма қ садида омихта ем таркибига қ уру қ компонентлардан таш қ ари суюк компонентлар- меласса, гидрол, хайвон ва теник ё ғ лари, кимёвий моддаларнинг эритмалари (карбамид ва бош қ алар) ҳ ам қў шилади. Бу сую қ компонентларнинг қў шилиши омихта емнинг ози қ авийлик қ имматини оширади ва цехларда чанг к ў тарилиш олдини олади. Айрим турдаги омихта емлар бункерланган ҳолда тайёрланади. Бункерланган омихта емни ташиш қ улай б ў либ, таш қ и таъсирлардан ҳ имояланган ва нисбатан кичик хажмни эгаллайдиган б ў лади. Брикетлаш жараёни махсус цехларда амалга оширилади, бунда прессловчи машиналардан фойдаланилади. Омихта емнинг граниллаш хам унинг ози қ авийлик қ имматини ошириб шаклда б ў либ, диаметрлари 2,5; 3; 5; 8; 10; 12; 17; 19 мм б ў лади. Бу жараён пресс- грануляторларда амалга оширилади. Омихта ем таркиби хайвонлар организми ривожланиши учун зарур б ў лган моддалар витаминлар, микроэлементлар, антибиотиклар, аминокислоталар, ферментлар ва бош қ а қў шимчалар билан бойитилади.

Кузатишлар б ў йича, омихта биологик актив моддалар, яъни о қ сил-витаминли қў шимчалар ва премиксларни қў шиш яхши самара берганлиги ани қ ланади.

Похожие

Ёрма технологияси

Қанд - шакар ишлаб чикариш технологияси

Қанд-рафинад ишлаб чикариш технологияси

Нон ишлаб чиқариш технологияси

Лаззатли махсулотлар