T.Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg‘ulari orkestrining gastrol safarlari - Музыка - Рефераты

T.Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg‘ulari orkestrining gastrol safarlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

432.5 KB

T.Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg‘ulari orkestrining gastrol safarlari Reja: 1. Orkestr jamoasini professional kadrlar bilan ta’minlash edi. 2. Orkestr konsertlari o‘quv yurtlarida, madaniyat va istirohat bog‘larida, sanoat korxonalari va harbiy qismlarda o‘tkazildi. 3. Orkestr o‘z ijro mahoratini 1980-yilda Ukraina shaharlari bo‘ylab o‘tkazilgan

T.Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg‘ulari orkestrining gastrol safarlari 1976-yilda T.Jalilov nomidagi orkestrga O‘zbekiston xalq artisti, professor Foruq Sodiqov badiiy rahbar va bosh dirijyor etib saylanadi va jamoaning uchinchi davri boshlanadi. O‘zbekiston davlat konservatoriyasining xalq cholg‘ulari fakulteti va opera-simfonik dirijyorligi bo‘limini tugatgan mahoratli dirijyor F.Sodiqov jamoa tarkibini professional sozandalar bilan to‘ldirish, ijro yo‘nalishini aniqlash va repertuarni o‘zgartirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Bularning barchasi jamoa oldida turgan eng asosiy vazifa, ya’ni orkestrni Davlat attestatsiyasidan o‘tkazish uchun qilingan sayi-harakatlar edi. Birinchi vazifa bu – orkestr jamoasini professional kadrlar bilan ta’minlash edi. Shu munosabat bilan orkestrga o‘zbek xalq cholg‘ulari bo‘yicha o‘tkazilgan ko‘rik-tanlovlarning laureatlari va diplomantlari bo‘lmish iqtidorli sozandalar: Tohir Sobirov (chang), Shuhrat Ziyaev va Abduvohid Muborakov (prima-rubobi) hamda M.Ashrafiy nomidagi Toshkent (hozirda O‘zbekiston) davlat konservatoriyasi xalq cholg‘ulari fakultetining yuqori kurs talabalarini jalb etadi. Shuningdek orkestrning kelgusi istiqboli uchun keng imkoniyatlar yaratuvchi hamda repertuar doirasini kengaytirish va professional darajasini oshirishga yordam beruvchi akademik ijro yo‘nalishi tanlab olindi. T . Jalilov nomidagi Davlat Akademik xalq cholg‘ulari orkestri . D irijyor F . Sodiqov .

Orkestr tarkibiga ham o‘zgartirishlar kiritildi. Damli cholg‘ular guruhidan klarnet chiqarib tashlandi. Prima-rubobi, dutor-prima va dutor-sekundalar orkestr tarkibiga kiritildi. Zarbli cholg‘ular guruhi kengaytirildi. Litavralar guruhi to‘ldirildi. Doyra, nog‘ora, tarelka, uchburchak, bubenlarga ksilofon, qo‘ng‘iroqchalar, kastaneta va simfonik orkestrining zarbli cholg‘ulari kiritildi. Torli-kamonli cholg‘ular guruhining barcha registrlari, ayniqsa bas cholg‘ulari ko‘paytirildi. Bu hol cholg‘ular hamda guruhlar o‘rtasida muvozanat saqlanishiga sharoit yaratdi. Umuman olganda orkestr diapazoni kengaytirildi va sadalanishi to‘liq bo‘ldi. Yangi tarkib bilan attestatsiyaga tayyorlanish uchun soz, intonatsiya, ansambl hamda yangi repertuar ustida ishlash boshlab yuborildi. Orkestr repertuariga O‘zbekiston kompozitorlarining maxsus asarlari hamda rus va xorijiy kompozitorlarning ushbu tarkib uchun moslashtirilgan va cholg‘ulashtirilgan asarlari kiritildi. B.Gienkoning “Poema”, A.Liviev qayta ishlagan o‘zbek xalq kuyi “Oromijon”, U.Xojibekovning “Go‘r o‘g‘li” operasiga uvertyura, A.Otajonovning chang va orkestr uchun konsertining II-III qismlari va boshqalar shular jumlasidandir. Orkestr konsertlari o‘quv yurtlarida, madaniyat va istirohat bog‘larida, sanoat korxonalari va harbiy qismlarda o‘tkazildi. Jamoa bilan konsertlarga tayyorgarlik ko‘rish paytida asosan intonatsiya tozaligi, ansamblni his qilib ijro etish va ritmni mustahkamlash ustida ko‘p ishlanardi. Katta e’tibor orkestr guruhlari bilan alohida ishlashga jalb etilardi. Shu tariqa orkestr 1976 yilda ikkinchi marotaba Davlat attestatsiyasidan o‘tkaziladi va natijada attestatsiyadan muvaffaqiyatli o‘tib, 5 yil davomida konsert berish huquqiga ega bo‘ladi. 1977-yilda orkestr professional badiiy jamoalarning Butunittifoq ko‘riktanlovida ishtirok etadi. Jamoaning konsert dasturi: A.Liviev qayta ishlagan o‘zbek xalq kuyi “Oromijon”, S.Jalil qayta ishlagan aljir xalq qo‘shig‘i “Manti Gaspar”, A.Otajonovning chang va orkestr uchun konserti, N.Budashkinning domra va orkestr uchun konserti, U.Xojibekovning “Go‘r o‘g‘li” operasiga uvertyura, P.Chaykovskiyning “Oqqush ko‘li” baletidan Sahna (Ssena), J.Bizening “Karmen”

operasidan “Eskamilo kupleti”dan iborat edi. Hay’at a’zolari qaroriga ko‘ra T.Jalilov orkestri Butunittifoq ko‘rik-tanlovining diplomanti deb e’lon qilindi. Shuningdek, orkestr 1978-yilning o‘rtalaridan boshlab radiokonsertlarini muntazam ravishda gramplastinkaga muhrlay boshlaydi. Shu yili orkestr tarixida ilk bor B.Gienko qayta ishlagan o‘zbek xalq kuylari “Gulbahor” va “Tanovar”, T.Azimovning orkestr uchun “Durdona” nomli asari, M.Maxmu- dovning konsert uvertyurasi, M.Tojievning fortepiano va orkestr uchun konsertinosi, M.Levievning “Jonajon diyorimsan” qo‘shig‘i, S.Yudakovning Bayram uvertyurasi gigant-diskka yozildi. 1978-yilning yoz oylarida o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri Tojikistonga gastrol safariga boradi va bir qator shaharlarda konsert beradi. Tojikiston xalq cholg‘ulari orkestrining taniqli dirijyori N.Abdullaev “O‘zbek orkestri” nomli maqolasida orkestr yo‘nalishi va konsert dasturi sifatini yuqori baholaydi. Shuningdek maqalo muallifi orkestr dirijyori, dotsent A.Liviev, yakkanavozlar: O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist Mirza Toirov va Respublika ko‘riktanlovlari sovrindori T.Sobirovlar ijrosini alohida ta’kidlaydi. Shu yili orkestr yangi tarkib bilan ilk bor respublikamizdan tashqariga, ya’ni Qrimga gastrol safariga boradi. Birinchi konsert Qrim filarmoniyasining filiali Evpatoriyda A.Pushkin teatri zalida o‘tkaziladi. Birinchi asarning 5-6 takti ijro etilishi bilan zalda chiroq o‘chib qoladi, shunda dirijyor engashib Sh.Ahmadjonovga “Cho‘li iroq” kuyini chalishni buyuradi va asta-sekin barcha kuyga jo‘r bo‘ladi. Shu tariqa yakkanavozlar: changchi – T.Sobirov “Rajabiy - II”, A.Dvorjakning “Slavyancha raqs”ini, dutorchi – G‘.Roziqov “Ko‘ngil guldastasi” kuyini, g‘ijjakchi – M.Shoyunusov S.Yudakovning “Poema”sini, doira va nog‘orada Q.Azimov va A.Yusupovlar o‘zbek usullarini ijro etadilar. CHiroq yonishi bilan zalda o‘tirgan barcha tinglovchilar orkestr mahoratiga qoyil qolib guldiros qarsaklar bilan ularning ijrosini qarshi olgan ekan 1 . Orkestr 1979-yilda Ya.Sverdlov nomli konsert zalida qozoq xalq cholg‘ulari Davlat Akademik orkestri bilan bo‘lgan ijodiy uchrashuvda rang-barang konsert 1 Кузнецова Г, Садыков Ф. Государственный оркестр народных инструментов Узбекистана имени Тухтасина Джалилова. Т., 1990, с. 56

dasturini havola etdi. Dasturdan: T.Qurbonovning “Poema”, M.Tojievning “Yoshlik taronalari” uvertyurasi, P.Sarasatening “Karmen” operasi mavzulariga Konsert fantaziyasi, D.Zokirov qayta ishlagan o‘zbek xalq kuyi “Yovvoyi Ushshoq”, A.Liviev qayta ishlagan o‘zbek xalq kuyi “Oromijon”, B.Gienkoning “Guldasta” syuitasi, A.Xachaturyanning “Qilichbozlar raqsi” joy olgan edi. 1980-yilda M.Ashrafiy nomidagi Toshkent davlat konservatoriyasining katta konsert zalida orkestr tashkilotchisi Ashot Petrosyans tavalludining 70 yilligiga bag‘ishlangan konsert bo‘lib o‘tdi. Ushbu kechada T.Qurbonovning A.Petrosyans xotirasiga bag‘ishlangan “Rapsodiya”si, D.Soatqulovning nay va orkestr uchun qayta ishlagan o‘zbek xalq kuyi “Cho‘li iroq”, M.Ashrafiyning “Dilorom” operasidan “Dilorom” ariyasi, D.Zokirovning A.Navoiy so‘ziga yozilgan “Ko‘rmadim” romansi, A.Petrosyansning “Buxorcha raqs”i, M.Mirzaev va S.Gabrielyan qayta ishlagan o‘zbek xalq kuyi “Rohat”, A.Petrosyans tomonidan xalq cholg‘ulari orkestri uchun moslashtirilgan E.Grigning “Per-Gyunt” syuitasidan “Anitri raqsi” va U.Xojibekovning “Go‘r o‘g‘li” operasiga uvertyurasi, B.Gienkoning chang va orkestr uchun qayta ishlagan o‘zbek xalq kuyi “Gulbahor” va “Tanovar” asarlari yangradi. 1980-yilda orkestrning Vetnamdan Toshkent davlat konservatoriyasiga malaka oshirgani kelgan sozandalar bilan birgalikda O‘zbekiston televideniesi orqali konserti o‘tkaziladi. Ushbu konsert dasturi uchun kompozitorlarimizdan B.Zeydman “Tog‘larda sau sadolari” (sauda – Xan-Txay), B.Gienko “Jonajon yurt ohanglari” (dan-bauda – Xo-Xak-Ti) nomli asarlarini vetnam mavzulari asosida yaratadilar. Shuningdek Xan -Txay sauda o‘zbek xalq kuyi “Chaman yalla”ni, Vin- Kolg tapluk cholg‘usida “Jonajon o‘lka” nomli vetnam xalq kuyini ijro etadi. Shuningdek orkestr o‘z ijro mahoratini 1980-yilda Ukraina shaharlari bo‘ylab o‘tkazilgan gastrol safarlarida namoyon etadi. Safardan asosiy maqsad “Kiev bahori – 80” nomli II butunittifoq san’at festivalida ishtirok etish edi. Ushbu festivalga T.Jalilov orkestri taklif etilgan edi. Ikki davlat o‘rtasidagi do‘stlik va madaniy aloqalarni mustahkamlash ishiga qo‘shgan hissasi uchun orkestr fahriy yorlig‘ bilan taqdirlanadi.

Toshkentga qaytgach, 1980-yil 26-iyunda orkestr o‘zining 40 yillik yubileyini “Bahor” konsert zalida o‘tkazadi. Konsert dasturi T.Qurbonovning orkestr 40 yilligiga bag‘ishlab yozgan “Yubiley uvertyurasi” bilan boshlanadi. S.Kalonovning “Tun oqshom” nomli asari ham tinglovchilar tomonidan iliq kutib olinadi. Shuningdek dasturdan T.Sodiqovning “Navbahor”, D.Zokirovning “Ko‘rmadim”, M.Yusupovning “Xorazm”, M.Ashrafiyning “Kashmirida” nomli vokal asarlari hamda F.Amirov va E.Nazirovalarning arab mavzulariga Konserti, P.Sarasatening Konsert fantaziyasi, A.Xachaturyanning “Qilichbozlar raqsi” ham o‘rin olgan edi. Qo‘lga kiritgan yutuqlari va o‘zbek musiqasini keng targ‘ib etganligi uchun jamoaga 1980-yilda “Davlat” maqomi beriladi. Orkestr va dirijyorning fidokorana xizmatlari munosib baholanib, 1981-yilda F.Sodiqovga “O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist” unvoni beriladi. 1980-yillarning boshlarida orkestr faoliyati yanada faollashadi. O‘zbekiston kompozitorlari tomonidan xalq cholg‘ulari orkestri hamda yakkanavoz yoki yakkaxonga orkestr jo‘rligida ijro etish uchun maxsus yaratilgan asarlarni tinglash va muhokama qilish jamoaning asosiy yo‘nalishlaridan biriga aylangan. Shuningdek televidenie va radio orqali chiqishlar, tashkilotlarda ijodiy uchrashuvlarning o‘tkazilishi ko‘payadi. Orkestr repertuari maxsus asarlar hisobiga boyidi va gastrol safarlarining doirasi kengaydi. 1981-yil T.Jalilov orkestri uchun sermaxsul bo‘ldi. Jamoa G‘arbiy Sibir va Baykal orti bo‘ylab gastrol safariga boradi. Ular ijrosidan Ulan-Ude, Irkutsk viloyati, Krasnogorsk va Oltoy o‘lkalari, Kemerova va Barnaul viloyati, Novosibirsk, Omsk, Tomsk aholisi bahramand bo‘ladi. Jamoa 35 kun davomida 27 ta konsert berdi. Orkestr ijrosidagi F.Alimovning “Shodiyona”, A.Xachaturyanning “Qilichbozlar raqsi”, A.Boboevning “Konsert rapsodiyasi”, ayniqsa yakkanavozlar T.Sobirov, Sh.Yo‘ldoshev va Q.Nazirovlarning chiqishlari tinglovchilarda katta qiziqish uyg‘otdi. Shu yilning sentyabr oyida orkestr Tojikistonda o‘tkazilgan O‘zbekiston adabiyoti va san’ati dekadasida ishtirok etadi. Dekada doirasida orkestr jamoasi M.Tursunzoda nomidagi san’at instituti professor-o‘qituvchilari va talabalari bilan

ijodiy uchrashuv o‘tkazadi. Konsertda O‘zbekiston va Tojikiston kompozitorlarining asarlari yangraydi. O‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri jo‘rligida Tojikiston xalq artisti Sh.Mullajonova o‘z repertuaridan qo‘shiqlar kuylaydi. 1982-yil qish oylarida orkestr Farg‘ona vodiysiga gastrol safariga chiqib, Farg‘ona, Andijon va Namangan viloyatlarida konsertlar beradi. Jamoa konsert dasturi bilan birga targ‘ibotchilik ishlarini ham olib boradi. Jumladan, Andijonda musiqa bilim yurti o‘quvchilari bilan ijodiy uchrashuv o‘tkazadi. Konsert dasturidan F.Alimovning “Shodiyona”, T.Qurbonovning “Sevinch”, V.Montining “Chardash”, A.Boboevning “Konsert rapsodiyasi” joy olgan edi. Shu yilning yoz oylarida orkestr shimoliy Qozog‘iston viloyatlarida o‘z konsert dasturini namoyon etadi. Orkestrda gastrol safariga borgan davlat kuyqo‘shiqlarini ijro etish yaxshi an’anaga aylangan edi. Bu gal jamoa qozoq kompozitorlari L.Xamidining “Qozoqcha vals” va “Bulbul”, Jannanovning “Jamila” qo‘shiqlari hamda Qo‘rmong‘ozining “Sari arka”asarini ijro etadi. Mahalliy tinglovchilar ushbu asarlarni katta olqishlar bilan kutib oldilar. Jamoaning yil sayin gastrol safarlari chegarasi kengayib bordi. Endilikda u yirik badiiy jamoalar bilan be’malol bellasha oladigan bo‘ldi. 1983 yil orkestr Sibir va uzoq Sharq shaharlari bo‘ylab ijodiy safarga chiqadi. Jamoa bilan o‘zbek davlat filarmoniyasining mashhur yakkaxonlari, respublikada xizmat ko‘rsatgan artistlar B.Mavlonov, V Kryukov hamda yakkaxonlar S.Ten va M.Xudaynazarovlar ishtirok etishadi. Orkestrning konsert dasturi F.Alimovning “Tabriknoma”, G.Sviridovning “Vals”, I.Shtrausning “Polka-pitsikato”, G.Triggsning “Brazilcha raqs”, A.Babaevning “Konsert rapsodiyasi”, A.Xachaturyanning “Qilichbozlar raqsi”dan iborat edi 2 . 1983-yilda O‘zbekistonning 2000-yilligiga bag‘ishlangan yubiley konsertida T.Jalilov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestri ham ishtirok etadi. Ushbu konsertda orkestr T.Qurbonovning “Qo‘shchinor” uvertyurasi, F.Alimovning N.Narzullaev so‘ziga yozgan “Sevgi favvoralari” hamda Hab.Rahimovning I.Rahmonov so‘ziga “Serquyosh Toshkentim” qo‘shiqlari hamda yosh 2 Кузнецова Г, Садыков Ф. Государственный оркестр народных инструментов Узбекистана имени Тухтасина Джалилова. Т., 1990, с.67.

kompozitorlardan K.Xikmatovning ilk bor orkestr uchun yozgan “Lirik poema”si va Q.Komilovning “Poema”sini ijro etadi. Yubiley doirasida “Toshkentda oltin kuz” nomli II - Butunittifoq festivali o‘tkazildi. Ushbu festival doirasida M.Ashrafiy nomidagi Toshkent davlat konservatoriyasining katta zalida T.Jalilov va N.Osipov nomidagi davlat akademik rus xalq cholg‘ulari orkestrining ijodiy uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Uchrashuv T.Jalilov orkestri konserti bilan yakunlandi. Uning ijrosida o‘zbek va rus kompozitorlarining asarlari yangradi. Ushbu konsertda N.Osipov nomidagi orkestrning yakkanavozi S.Lukin domrada P.Chaykovskiyning “Oqqush ko‘li” baletidan “Ruscha raqs”ni o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri jo‘rligida, rus xalq cholg‘ulari orkestrining badiiy rahbari va bosh dirijyori, xalq artisti N.Kalininning rahbarligi ostida ijro etdi. Bunday uchrashuvlar orkestr sozandalari xotirasida uzoq vaqtgacha muhrlanib qolib, ularning ijodiga ilhom bag‘ishladi. 1984-yil orkestr uchun ijodiy voqealarga boy yil bo‘ldi. Shu yili o‘zbek xalq cholg‘ulari va bayan bo‘yicha IV Respublika ko‘rik-tanlovi ilk bor uch turda bo‘lib o‘tadi. Uchinchi tur va yakuniy konsert T.Jalilov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestri jo‘rligida o‘tkazilgan. Qisqa vaqt davomida orkestr 30 ga yaqin yirik shakldagi asarlarni o‘zlashtirishga erishdi. Bu orkestr ijro mahoratining oshishiga turtki bo‘ldi. 1984-yilda 10-18 iyun kunlari orkestr Sochida o‘tkazilgan “Dunyo planetalari” nomli Butunittifoq festivalida taniqli jamolar bilan bir qatorda ishtirok etadi. Festival doirasida o‘tkazilgan konsertlar dasturidan jahon kompozitorlari: T.Xrennikov, A.Xachaturyan, G.Sviridov, D.Shostakovich, I.Dunaevskiy, Ya.Frenkel, D.Tuxmanov, E.Ptichkin, F.Amirov, shuningdek O‘zbekiston kompozitorlari T.Qurbonov, F.Alimov, B.Gienko, H.Rahimov, S.Jalilning yangi asarlari joy olgan edi. Xorijiy va mahalliy tinglovchilar orkestr ijrosida yangragan mashxur klassik asarlarning ijrosini tinglab lol qolishgan va har bir asarni davomiy qarsaklar bilan kutib olishgan. 1984-yil orkestr Ukraina va Rossiya shaharlari bo‘ylab gastrol safariga chiqadi. Tomoshabinlar yakkanavozlar, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist

M.Toirov (nay), Xalqaro va Respublika ko‘rik-tanlovlarining sovrindorlari Sh.Yo‘ldoshev (g‘ijjak), T.Sobirov (chang), yakkaxonlar S.Ten va O.Kutsenko- larning chiqishlarini guldiros qarsaklar bilan kutib olishgan. 1985-yilda orkestr Qashqadaryo bo‘ylab gastrol safariga chiqadi. 10 kun davomida, jami 17 ta konsert, Qarshi musiqa bilim yurti, tibbiyot texnikumi, ishchi va mehnatkashlar, talaba va pedagoglar davrasida bo‘lib o‘tdi. Konsertda T.Qurbonov qayta ishlagan “Girya”, D.Zokirov qayta ishlagan “Tanovar”, B.Gienko qayta ishlagan “Samoi dugoh” M.Yo‘lchieva ijrosida, D.Soatqulov qayta ishlagan “Cho‘li iroq” M.Toirov (nay) ijrosida yangradi. SHuningdek, kompozitorlar F.Alimov, Hab.Rahimov, S.Jalilning maxsus asarlari va jahon mumtoz musiqasi yangradi. 1985-yilning yozida (27 iyul – 3 avgust) orkestr Moskva shahrida bo‘lib o‘tgan XII-Butunjahon yoshlar va talabalar festivalida ishtirok etadi. Xalqaro forumda ishtirok etish jamoa tarixida ilk bor yuz bergani uchun bu xodisa orkestr sozandalari hayotida o‘chmas iz qoldirdi. Kompozitorlar T.Qurbonov va F.Alimovlar ushbu tadbirga bag‘ishlab, qismlari o‘zbek, qozoq, tojik va turkman musiqiy mavzulariga asoslangan “Festival” syuitasini yozdilar. Konsert “Lujniki” sport saroyida o‘tkazildi. Festival doirasida T.Jalilov orkestri rus xalq cholg‘ulari orkestri, K.Orozov nomidagi qirg‘iz xalq cholg‘ulari orkestri, “Otrar sazi” nomli qozoq davlat folklor-etnografik orkestrlari bilan yaqindan tanishib oldi. Shuningdek, Ukraina, Belorussiya, Moldaviya, Gruziya, Armaniston va Latviya ijodiy jamoalarining konsert dasturini tinglashga muvaffaq bo‘ldi. 1986-yil orkestr ijodiy faoliyatida konsertlarga boy yil bo‘ldi. Fevral oyida orkestr Qrimga gastrol safariga boradi. Uning konsertlari Dnepropetrovsk, Zaparoje, Donetsk shaharlari televideniesi orqali namoyish etildi. Konsert dasturlari o‘zbek xalq musiqasi, zamonaviy kompozitorlar asarlari, rus va xorij klassik durdonalaridan tarkib topgan edi. Orkestr va dirijyorning professional mahorati tinglovchilarni darhol o‘ziga jalb etishi bilan ko‘zga tashlandi. Shuningdek, 1986-yilning oxirida orkestr ijodiy hayotida muhim voqea sodir bo‘ldi, ya’ni mahoratli kompozitor To‘lqin Qurbonovning yubiley konserti bo‘lib

o‘tdi. Yubiley kechasi nafaqat kompozitorning ijodiy yutuqlarini, balki o‘z tashabbusi orqali jamoa ijrochilik mahoratini qanchalik o‘stirganligini namoyon etdi. T.Qurbonovning yubiley konserti O‘zbekiston kompozitorlarining asarlaridan turli janr va shakldagi sermazmun konsert dasturlarini tuzish mumkinligini ta’kidladi. 1988-yil xalq cholg‘ulari davlat orkestri uchun muhim sana bo‘ldi. Shu yili orkestr Rossiya bo‘ylab gastrol safariga chiqdi. Rossiyaning Vladimir shahrida V.Andreev nomidagi rus xalq cholg‘ulari orkestrning tashkil etilganligiga 100 yil to‘lishi munosabati bilan o‘tkazilayotgan “Xalq musiqasi festivali” konsertida ishtirok etadi. Ushbu festival doirasidagi konsert nafaqat V.Andreev xurmati uchun, balki T.Jalilov nomidagi orkestrning 50 yillik ijodiy faoliyatining hisobot konserti ham bo‘ldi. Gastrol safaridan qaytgach “Bahor” konsert zalida T.Jalilov nomidagi o‘zbek xalq cholg‘ulari davlat orkestri hamda N.Osipov nomidagi rus xalq cholg‘ulari davlat akademik orkestrining hamkorlikdagi konserti bo‘lib o‘tdi. Har bir orkestr konsertning bittadan bo‘limini o‘tkazdi. Konsertning yakuniy qismida orkestrlar birgalikda rus va o‘zbek musiqalarini ijro etishdi. Bitta konsert doirasida ikki xil jamoalarning chiqishlari tinglovchilarda katta qiziqish uyg‘otdi. Orkestr repertuarida o‘zbek xalq kuy va qo‘shiqlari, mumtoz durdonalarimiz, jahon klassik va o‘zbek kompozitorlari asarlari alohida o‘rin tutadi. Yirik musiqa janrlarida yaratilgan ijod maxsullarini talqin etishda, maromiga etkazilgan texnik mahorat zaminida F.Sodiqovning serqirra tinimsiz mehnati mujassam bo‘lib, u orkestrning mavqeini yangi sifat darajasiga ko‘tara oldi. Natijada 18 ta gramplastinka yozildi hamda “Musiqali palitra” film-konsertini yaratishga erishildi. Jamoa ijrochilikda erishgan yutuqlari uchun 1991-yilda Respublikada yagona “Akademik orkestr” unvoniga sazovor bo‘ldi. Orkestrning ustivor yo‘nalishlaridan biri – bu Bolalar musiqa va san’at maktablari hamda umumta’lim maktablari o‘quvchilari uchun maxsus o‘tkaziladigan “Manaviyat buloqlari” nomli abonement maruzali-konsertlardir. Ushbu konsertlar dasturi aynan bolalarga mos bo‘lib, “Dunyo xalqlari kuy va

qo‘shiqlari”, “Bolalar kompozitorlari bilan uchrashuv”, “Tengdoshlaring kuylaydi” va “Birgalikda kuylaymiz” deb nomlanadi. Bolalar konsertlariga sozandalar ham, dirijyor ham astoydil tayyorgarlik ko‘radi. Chunki bolalarni musiqa dunyosiga jalb etish va ularning ma’naviy va estetik madaniyatini shakllantirish eng muhim va qiziqarli jarayondir. Konsert dasturidagi har bir asar bolalarga tushunarli bo‘lishi uchun asar ijro etilishidan avval asar haqida qisqacha ma’lumot beriladi. Bu yosh avlodga asarni tushungan holda tinglashlariga zamin yaratadi. Orkestrga 1976-yildan 2010-yilga qadar Foruq Sodiqov rahbarlik qilib kelgan. Shu o‘tgan davr mobaynida u bilan birga O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi Anvar Liviev (1976-1987), O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist Firuza Abdurahimova (asosan abonement konsertlarida) va boshqalar orkestrda dirijyor sifatida faoliyat olib borishgan. Shuningdek F.Sodiqovga dirijyor sifatida uning shogirdi, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist Abduvohid Muborakov yordam berib kelgan. 2013 yil noyabr oyida T.Jalilov nomidagi Davlat Akademik xalq cholg‘ulari orkestri o‘zining 75 yillik yubileyini munosib kutib oldi. Yubiley konserti O‘zbekiston Davlat konservatoriyasining katta konsert zalida bo‘lib o‘tdi. Konsert M.Bafoevning ushbu orkestr uchun maxsus yozilgan “Shodiyona” uvertyurasi bilan boshlandi. Uvertyuraning birinchi taktidanoq orkestr tinglovchilar e'tiborini o‘ziga qaratdi. Uvertyura xaqiqatdan ham tinglovchilarga bayramona kayfiyat baxsh etib, ularni konsert dasturiga jalb etdi. Uvertyura mahoratli musiqachi, ubshu orkestrning bosh dirijyori va badiiy rahbari D.Mutalov tufayli mohirona yangradi. Respublika ko‘rik-tanlovi sovrindori Malohat Nabieva ijrosida dutorda Oydin Abdullaevaning “Dutor ifori” fantaziyasining jahon premerasi yangradi va u ushbu asarda dutorning zarbga boyligini, chiroyli tembri va ajoyib ijro mahoratini namoyon etdi. Kamil Sen-Sansning “Allegro apassionato”si respublika ko‘rik- tanlovi sohibi Anvar Mavlonov ijrosida o‘zga koloritda tarannum etildi. Dutor basning mayin ovoz tarovati va ijro imkoniyatlari namoyish etildi.

“Nagil” nomli hind kinofilmidan “Meradil - mening qalbim” lirik kuyi xalqaro konkurs laureati Botir Do‘simbetov ijrosida nayda jarangladi. Ushbu musiqa xarakterini batafsil yoritish uchun unga orkestr solisti Jamshid Rixsiev hind tablasida jo‘rnavozlik qildi. Chiroyli va yoqimli kuy tinglovchilarni hayolan ajoyib va chiroyli Hindistonda bo‘lishga hamda uning tabiatidan bahra olishga imkon yaratdi. M.Bafoevning “Sevgim samosi” operasidan “Al-farg‘oniy” ariyasi O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist Avaz Rajabov ijrosida yangradi. Ushbu asarda taniqli xonanda milliy klassik operasining ijro mahoratini, Jorj Bizening “Karmen” operasidan Toreodor kupletlarida esa xorij klassikasining yorqin ijro mahoratini namoyish etdi. Davlat “Nixol” mukofoti sovrindori Gulzoda Xudoynazarova A.Ismoilovning A.Navoiy so‘ziga (musiqa F.Alimov tomonidan orkestrga cholg‘ulashtirilgan) “Oh kim ishq ayladi” qo‘shig‘ini ijro etdi. Ushbu asarda yakkaxon o‘zining betakror va chiroyli ovoz tembrini orkestr jo‘rligida hamda tasvirlab bo‘lmaydigan darajada boy milliy bezaklarni tarannum etdi. Ushbu qo‘shiq ijrosi davomida zalda jim- jitlik xukm surardi. Hamma iqtidorli yosh xonanda xonishidan rohatlanmoqda edi. Pablo Sarasatening “Introduksiya va Tarantella”si respublika ko‘rik-tanlovi sovrindori Javlonbek G‘ulombekov ijrosida g‘ijjakda ajoyib, betakror tembrda yangradi. Yakkanavozning ijro mahorati barchada yorqin taassurot qoldirdi. Juzeppe Verdining “Taqdir qudrati” operasiga uvertyura aynan ushbu jamoa uchun yozilganday betakror tembrlarda, ajoyib ohanglarda yangradi. Juzeppa Verdining “Rigoletto” operasidan Jilda ariyasi va Sharl Gunoning “Romeo va Juletto” operasidagi Juletto valsi O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston xalq artisti Muyassar Razzoqova ijrosida yuqori professional darajada yangradi. Tinglovchilar xonandaning betakror, chiroyli ovoz tarovati (tembri) va artistlik mahoratiga qoyil qolishdi. Zal xonandaning go‘zal ijrosiga taxsinlar aytib, tik turgan xolda davomiy guldiros qarsaklar bilan qarshi oldi. Anatoliy Gurevichning “Qadimgi bandjo” asarining respublika ko‘rik-tanlovi sovrindorlari Malohat Nabieva (dutor primada) va O‘ktam Jumaniyozov (rubob primada) larning ilk ijrolari xech kimni befarq qoldirmadi. Bunday duet estradada birinchi marotaba qo‘llanilgan bo‘lishiga

qaramay, cholg‘ular tembr hamda texnik imkoniyati jihatdan bir-biriga juda mos bo‘ldi. Ularning ijroviy musobaqasi juda qiziqarli edi. Bu asarning ozginagina teatrlashtirilganligi barcha tinglovchilarga ko‘tarinki kayfiyat bag‘ishladi. Ijro boshlanishidan avval shlyapa ayol sozandaning boshida kiyilgan edi, asar so‘nggida esa u shlyapani o‘z raqibining boshiga kiydirib qo‘ydi. Bu ramziy ma'no, sozandalar o‘z vazifasini bajarganliklaridan dalolat beradi. Ijro paytida yakkanavozlar o‘z artistlik maxoratlarini va cholg‘uning ijro imkoniyatlarini namoyish etishdi. Dastur yakunida orkestr ijrosida Abbos Qosimovning “Navro‘z” asari yangradi. Orkestr tarkibiga ushbu asarda asosiy vazifani bajaruvchi karnay va surnaylar kiritilgan edi. Karnay va surnaylarning shodiyona ohangi, solistlarning mohirona ijrosi haqiqatdan ham bayramona kayfiyat baxsh etdi. Dirijyorning aniq va tantanavor qo‘l xarakati, yakkanozlarga o‘z vaqtida ko‘rsatishi, ushbu asarni o‘ziga tortadigan asosiy tomonini yoritishga yordam berdi. Tomoshabinlar yuzida ularning ko‘tarinki kayfiyatda ekanligini aks ettiruvchi tabassum paydo bo‘ldi. Ushbu konsert barcha tinglovchilarga rohat baxsh etdi. Konsert tugagach barcha tinglovchilar davomiy guldiros qarsaklar bilan sozandalarni sahnani tark etishiga yo‘l qo‘yishmadi. Jamoa ushbu asarni tinglovchilar talabiga ko‘ra yana qayta ijro etdi. To‘g‘ri tanlangan repertuar, yosh iqtidorli sozandarlarning chiqishi, xalq va xizmat ko‘rsatgan artistlarning ishtiroki, turli xarakterdagi asarlarning kiritilishi orkestrni professional jihatdan o‘sishiga hamda konsertlarining yuqori professonal darajada o‘tishiga yordam beradi. Bunda orkestrning bosh dirijyori va badiiy rahbari D.Mutalovning xizmatlari beqiyosdir. 2010-yildan 2014 yilgacha orkestrga mahoratli yosh dirijyor Dilshod Mutalov rahbarlik qilib keldu. U ham o‘zidan oldingi orkestr tarixi bilan bog‘liq bo‘lgan dirijyorlarning ijodiy faoliyatini izchillik bilan davom ettirdi. Orkestr repertuarini O‘zbekiston kompozitorlarining maxsus asarlari, jahon mumtoz musiqasi hamda zamonaviy asarlar bilan boyitdi.

2014-yilning oktyabr oyida ikki professional jamoalar negizida yagona o‘zbek xalq cholg‘ulari davlat Akademik orkestri tashkil etildi va bu jamoa D.Mutalov rahbar etib tayinlandi. Ushbu orkestr hozirgi kunga qadar o‘z ijrochilik faoliyatini qizg‘in tarzda davom ettirib kelmoqda. O‘ylaymizki ushbu jamoa kelgusida o‘z yutuqlari bilan kashf etilmagan cho‘qqilarni zabt etadi

Похожие

T.Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg‘ulari orkestri faoliyati

Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestrining yangi izlanishlar davri

Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestrining shakllanish shart sharoitlari

“So‘g‘diyona” davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestrining ijodiy faoliyati

1960-1990 yillarda o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati