Nota yozuvini qisqartirish belgilari - Музыка - Рефераты

Nota yozuvini qisqartirish belgilari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

236 KB

Nota yozuvini qisqartirish belgilari Reja: 1. Q isqartirish belgilari 2.Qaytarish belgilari 3. Cho’zimlarning asosiy va erkin ravishda bo’linishi

Nota yozishda uni soddalashtirish va qisqartirish uchun qator belgilar qo’llaniladi: a) nota o’qilishini murakkablashtiradigan qo’shimcha chiziqlarni ko’paytirmaslik maqsadida musiqa asarlarining ma’lum qismida bir oktava yuqoriga yoki pastga ko’chirish belgisi qo’yiladi. Bir oktava yuqori yoki pastga ko’chirilishi nuqtali (punktir) chiziq tugagan joygacha davom etadi; b) qaytarish belgisi – repriza, asarning ma’lum bir qismini yoki uni boshdan oxirigacha qaytarish uchun qo’yiladi. ¹ Agar qaytariladigan qismning yoki butun asarning tugallanish qismi o’zgaradigan bo’lsa, o’zgaruvchi taktlar ustiga kvadrat qavslar qo’yiladi. Qavsdan keyin qaytariladigan taktlar yoziladi va ular ustiga ham kvadrat qavs qo’yiladi. Qavs ustiga 1 va 2 raqamlari yoziladi. Raqamlar - birinchi vol’ta, ya’ni birinchi marta va ikkinchi marta qaytarilishini bildiradi: v) agar asar uch qismli shaklda yoziladigan bo’lsa, u vaqtda uchinchi qism qayta yozilmaydi va ikkinchi qismdan keyin: da capo al fine – ya’ni «boshdan oxiri so’zigacha» deb, birinchi qism oxirida esa – fine (oxiri) so’zi yoziladi. Birinchi qism eng boshidan qaytarilmasa, qaytarish boshlanadigan takt ustiga segno belgisi qo’yiladi, ikkinchi qism oxirida esa: Dal segno al fine – ya’ni «segno belgisidan to oxirigacha» - deb yoziladi.

Har bir asarning qaytariladigan qismidan oldin keladigan qismiga o’tilganda: Da capo al Segno poi coda - ya’ni «boshidan segno belgisiga, so’ngra koda belgisiga o’tilsin» - deb yoziladi; g) ma’lum taktni bir yoki bir necha marta takrorlash lozim bo’lsa quyidagi belgi yoziladi. ¹ Mark Feezell “Music Theory Fundamentals” High-Yeild Music Theory,vol.1 22-bet d) biror kuy tuzilmasini bir takt orasida bir marta yoki bir necha marta takrorlash kerak bo’lsa, u qaytadan yozilmasdan, qovurg’achalari cho’zimiga teng keladigan chiziqlar bilan almashtiriladi. ¹ e) bir muvozanatda tez va ko’p marta takrorlanadigan ko’p tovush yoki tovushlar yig’indisi tremolo ( tremolo ) deyiladi. Tremoloda takrorlanuvchi tovush bo’lsa, chamalangan tuzilmaning umumiy cho’zimi shunga mos nota bilan ifodalanadi. Chiziqchalar esa, tuzilmaning qaysi cho’zimlarida ijro etilishini ko’rsatib turadi. z) tovushni ikki oktavada ijro etish talab etilsa, nota ustiga yoki ostiga 8 raqami yoziladi. Bu mazkur tovush ikki oktavada ijro etilishi kerakligini ko’rsatib turadi. Agar musiqa asari t ovushlar i ni uzluksiz ikki oktavada ijro etish talab etilsa: yuqoridan bo’lsa- all

Cho’zimlarning asosiy va erkin ravishda bo’linishi 1. Cho’zimlarning erkin ravishda bo’linishi 2. Musiqaviy zarb. 3. Metr, o’lchov, takt. 4. Takt chizig’i. 5. Takt oldi O’zaro bog’lanib izchil kelgan tovushlar cho’zimi ritm deyiladi. Musiqada tovushlar cho’zimining ketma-ket kelishi natijasida ular ma’lum vaqt ichida almashinib turadi. Musiqiy tovushlarning muayyan tartibda bog’langan cho’zimlari birlashib, ritmik turkumlar (usullar)ni hosil qiladi. Musiqa asarining umumiy ritmi ana shu ritmik turkumning yig’indisidan tarkib topadi. Masalan: Musiqa amaliyotida quyidagi cho’zimlar keng qo’llaniladi: 1. Asosiy, juft bo’linadigan cho’zimlar, ular – butun, yarimtalik, chorak, sakkiztalik (nimchorak), o’n oltitalik va hokazo. 2. Ushbu asosiy cho’zimlarni istalgan teng qismlarga erkin, shartli bo’lish natijasida erkin bo’linishlar hosil bo’ladi. Ushbu bo’linishlar nomlari oddiy intervallar nomlaridan olingan. Ular qatoriga eng ko’p uchraydigan quyidagi erkin bo’linishlar kiradi: a) Triol - asosiy cho’zimning ikki qism o’rniga, uch qismga bo’linishidan hosil bo’ladi: b) Kvintol – asosiy cho’zimning 4 qism o’rniga, besh qismga bo’linishidan hosil bo’ladi:

v) Sekstol – asosiy cho’zimning to’rt qism o’rniga olti qismga bo’linishidan hosil bo’ladi: g) Septol - asosiy cho’zimning to’rt qism o’rniga yetti qismga bo’linishidan hosil bo’ladi: d) Duol – yoniga nuqta qo’yilgan asosiy cho’zimning ikki qismga bo’linishidan hosil bo’ladi: U odatdagicha bo’linganida quyidagiga teng: e) Kvartol – yoniga nuqta qo’yilgan asosiy cho’zimning to’rt qismga bo’linishidan hosil bo’ladi: Cho’zimlar turkumiga pauza ham kirishi mumkin va turkumdagi cho’zimlarga teng bo’ladi:

Musiqa amaliyotida asosiy cho’zimlarning bulardan ham kichikroq qismlarga erkin bo’linishi juda kam uchraydi. Masalan: 9, 11 va undan ham ko’p hissali tovushlardan tuzilgan turkumlar ham bo’lishi mumkin. Musiqaviy zarb. Metr, o’lchov, takt. Takt chizig’i. Takt oldi Musiqa amaliyotida tovushlar ma’lum bir vaqt davomida yangraydi. Tovushlarning ma’lum bir vaqtlarda teng hissalarga bo’linib, almashib turishi musiqada bir tekis, ravon harakatni hosil qiladi. Tovushlarning ana shu vaqtli harakati paytida ayrim hissalar urg’usi ajralib turadi. Bu urg’ularga zarb (aktsent) deyiladi. Ushbu vaqtli harakat jarayonida urg’u tushadigan hissalar kuchli hissalar , urg’u tushmaydigan hissalar esa kuchsiz hissalar deyiladi. Кuchli va kuchsiz hissalarning tekis almashinib turishi metr deyiladi. Metr hissasi xilma-xil cho’zimlarda ifodalanadi. Metr hissasining ma’lum bir cho’zimda ifodalanishi o’lchov deyiladi. O’lchovlar nota chizig’ida vertikal tarzda joylashgan ikkita raqam bilan yoziladi. Bu raqamlar birin-ketin yuqoridan pastga qo’yilgan bo’lib, kalit yonida al’teratsiya belgilaridan so’ng joylashtiriladi. Masalan Bunda ustki raqam metrdagi hissalar sonini, quyidagi raqam esa, mazkur o’lchovdagi metr hissasining qanday cho’zimda ifodalanganligini bildiradi. Musiqa asarining bir kuchli hissadan ikkinchi bir kuchli hissagacha bo’lgan oralig’i takt deyiladi. Nota yozuvida har bir takt nota yo’lini ko’ndalang kesib o’tgan vertikal chiziq bilan ajratiladi, bu vertikal chiziq takt chizig’i deyiladi. Takt chizig’i odatda takt oldidan kuchli hissani ajratib ko’rsatish uchun qo’yiladi. Agar musiqa asari kuchsiz hissadan boshlansa, asar boshidan to’liq bo’lmagan takt hosil bo’ladi, bunga takt oldi deyiladi. Takt oldi ko’p hollarda umumiy takt

cho’zimining yarmidan oshmaydi. Takt oldi musiqa asarining o’rtasida, uning istalgan bir qismi boshlanishi oldida ham uchrashi mumkin. Asar oxirida yoki uning biron qismidan so’ng ikkita takt chizig’i qo’yiladi. Кo’pgina hollarda takt oldi bilan boshlangan asar yoki uning biror qismi to’liq bo’lmagan takt bilan tugallanadi va u takt oldini to’ldiradi. Oddiy metrlar va o’lchovlar. Oddiy o’lchovli taktlarda cho’zimlarning turkumlanishi Musiqa amaliyotida kuchli hissalari har bir hissadan keyin bir tekisda takrorlanib turadigan metrlar ikki hissali metrlar deyiladi. Кuchli hissalari har ikki hissadan keyin takrorlanib turadigan metrlar esa uch hissali metrlar deyiladi. Ularning o’lchovlari ham shu tarzda bo’lsa, bularga oddiy o’lchovlar deyiladi. Oddiy o’lchovlarga quyidagilar kiradi: a) ikki hissali o’lchovlar: . 16 2;8 2;4 2;2 2 2 2 o’lchovi alla breve deb yuritiladi va belgisi bilan ko’rsatiladi. b) uch hissali o’lchovlar: .8 3;4 3;2 3 16 3 o’lchovi nisbatan kam uchraydi. Agar bir takt ichida ritmlar turkumlansa, unga cho’zimlar turkumlanishi deyiladi. Oddiy o’lchovlardagi cho’zimlar turkumlanganda, taktning asosiy hissalari bir-biridan ajratiladi. Masalan: Oddiy o’lchovlardagi cho’zimlar turkumlanishi tartibida quyidagi istisnolarga yo’l qo’yiladi: 1. Bir xil bo’lgan barcha cho’zimlar umumiy chiziq , qovurg’acha ostiga birlashtiriladi. Masalan:

Taktning kichik hissali o’lchovida quyidagicha turkumlanishga yo’l qo’yil ishi mumkin . 2. Cho’zimi butun bir taktni egallagan tovush ligasiz, bir nota bilan yoziladi. Notalar qanday turkumlansa, pauzalar ham shunday turkumlanadi.

Mavzu bo’yicha аdаbiyotlаr : 1. Rahimov Q. “Musiqa nazariyasi “T. Musiqa” nashryoti, 2007 2. Rahimov Q. Musiqaning elеmеntar nazariyasi bo‘yicha mashq va vazifalar to‘plami. Toshkent, “O`zbekiston”, 2006. 3. Rahimov Q. Garmoniya bo‘yicha mashq va masalalar to‘plami. «Aloqachi», 2005. 4. Сами Азиз ўғли. Гармония. Т., «Ўзбекистон», 2002. 5. М.И. Основы теоретического музыкознания. М., «Академа», 2003. 6. Ibrohimov O., Yunusov R. Solfedjio darsligi. Toshkent, «Musiqa», 2004.

Похожие

Nota cho’zimi va uning yozilishi

Al’teratsiya belgilari

Musiqa va san’at maktablarida boshlang’ich fortepiano о‘qitish texnologiyalari

Amaliy ijrochilik mashg’ulotlari. Asarni fortepiano jo`rligida ijro etish

Murakkab metrlar va o’lchovlar murakkab o’lchovli taktlarda cho’zimlarning turkumlanishi