Milliy tuyg`ular - Идея национальной независимости - Рефераты

Milliy tuyg`ular

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40 KB

Milliy tuyg ` ular Reja 1. Milliy tuygular va ularni tadkik etishda kuyiladigan talablar. 2. Milliy tuygularning milliy jarayonga munosabati sifatida bulishi. 3. Turli etnik guruxlarda turlicha namoyon bulishi. 4. Vatanparvarlik tuygulari va ularning namoyon bulish xususiyatlari .

Milliy tuygu etnopsixologik xususiyatlarini tashkil etuvchi komponentlar ichida nisbatan kam urganilgan soxa xisoblanadi. Ijtimoiy xodisalar ichida milliy tuygu uzining kelib chikishi bilan uzok utmishga borib takaladi. Shuning uchun uni urganishda nixoyatda extiyotkorlik ziyraklik bilan ish olib borishlik talab etiladi. Milliy tuygular asosida milliy manfaat va extiyojlar, ayniksa, uning muvaffakkiyati yoki muvaffakkiyatsizligini tinchligi va notinchligini ta'minlovchi narsalar etadi. Milliy tuygular kishining milliy vokelikdagi barcha narsa va xodisalarga milliy jarayonlarga, ona tabiat va zaminga, shuningdek xalkning tarixi va ma'naviy merosiga milliy kadriyatlarga bulgan munosabati shaklida namoyon bulib milliy ma'naviy xayotida katta axamiyatga egadir. Milliy tuyguning ta'sirchanligi, ayniksa, zero xar bir xalkning milliy xususiyatlari til orkali uz ifodasini topadi. Milliy tilga bulgan munosabatning salgina bulsa xam buzilishi xalklar va millatlar urtasidagi munosabatlarga katta zarar etkazadi . I.M.Jabborovning « Uzbek xalk etnografiyasi » kitobida turli xalklar uz tilini yaxshi kurishi va tilda gaplashadigan boshka xalk vakilarini xurmat kilishi xakida bundan 1000 yil avval yozilganligi misol keltiriladi. Farzandlarimiz ongida vatanga, boy tariximizga, milliy kadriyatimizga nisbatan xurmat- extiromni karor topdirish xar xil yot mafkura kadriyatlariga ergashmaydigan milliy immunitetni shakllantirishimiz darkor. Buning uchun ularning tafakkurida uzligini anglash va unutmaslik karor topishi uz tarixi, utmishi buyuk

ajdodlari xayoti milliy kadriyatlarini milliy urf- odatlarini yaxshi bilib uzlashtirishlari lozim. Vatanga muxabbat, vatanparvarlik tuygusi odamning kalbida tabiiy ravishda tugiladigandek tuyiladi. Aslida tuygularning xam shakllanishida ma'lum ta'lim –tarbiyaviy tadbirlarga e'tibor berish zarur. Inson uzligini anglagani nasl –nasabini bilgani sari yuragida vatanga muxabbat tuygusi ildiz otib yuksala boradi. Bu ildiz kancha chukur bulsa, tugilib usgan yurtga muxabbat xam shu kadar cheksiz buladi. Bunda ayniksa ona tiliga bulgan munosabat etakchi urinda buladi. Chunki « Ona tili-bu millatning ruxidir, uz tilini yukotgan xar kanday millat uzligidan judo bulishi mukarrar ». Shurolar davrida bizning tariximiz ukitilmadi yoki ataylab buzib, soxtalashtirib berildi. Bobomiz Amir Temur konxur, jallod, shaxs sifatida tasvirlandi. Tarixini bilmagan, utmishdan maxrum kilingan xalkda, tabiiyki, milliy tuygular, gurur, faxr bulmaydi. Uzgalar tobeligida yashashga urganib fakat biologik extiyojlar kuliga aylangan xalk mankurtlashadi. Unda milliy ozodlik, mustakillik tuygulari bulmaydi. Bizda xam afsuski mankurtlik xususiyatlari shakllana boshlagan ediki, buyuk bobomiz Amir Temur xakida latifalar tukib chikara boshladik. Bu xil latifalarni «ijod»kilishda uzimizning yozuvchilarimiz ozmuncha ter tukishmadi. Milliy tuygular tarixiy kategoriya bulib shu milliy va xalk vakillariga tashki ob'ektiv omillarning doimiy ta'sir etib turishi natijasida vujudga keladi. Shaxsda milliy tuygu va ongni shakllantirish, rivojlantirish uchun xalkimiz tarixini, milliy kadriyatlarni, buyuk ajdodlarimiz xayotini, boy ma'naviy merosini chukur urganish lozim.

Milliy tuygularning namoyon bulish kuchi va intensivligi xamma xalk va millatlarda bir xil bulavermaydi. Bu tuygular kichik, kam sonli etnoslarda katta, kup sonli xalklardagiga karaganda, shuningdek, kam tarakkiy etgan mamlakatlarda rivojlangan mamlakat xalklaridagiga karaganda kuchli va yorkin namoyon buladi. Ayniksa, ilgari jabr - zulm kurib kelgan, ezilgan va ranjitilgan xalklarda milliy tuygular nixoyatda sezgir va ta'sirchan buladiki, xatto xazil shaklida millat sha'niga aytilgan fikrlar xam norozilik tugdirishi, xissiyotlarni jumbushga keltirishi, milliy nizolarni keltirib chikarishi mumkin. Milliy tuygular xilma- xil bulib, unga axlokiy, estetik, intelektual va maishiy tuygular kiradi. Ular vatanparvarlik, milliy iftixor, xamkorlik, xayrixoxlik yoki garazguylik, dushmanlik kabi kurinishlarda uz ifodasini topadi. Vatanparvarlik va uz ona tabiatiga mexr- muxabbat tuygulari, milliy tuyguda muxim urin tutadi. Vatanparvarlik asrlar va ming yillar davomida birgalikda yashagan etnik guruxda shakllangan eng chukur tuygulardan biridir. YEtuk vatanparvarlik tuygusi maxalliy, xududiy parchalanishlar va turli-tuman mayda etnik tafovutlar tugatilib, elat va millatlarning shakllanishi jarayonida vujudga kela boshlaydi. Ma'lumki, 19 asrning 70 yillarigacha, xozirgi Uzbekiston xududida uchta xonlik Kukon va Xiva xonligi, Buxoro amirligi mavjud edi. Uzbek elati shu uchta xonlik va amirlikda yashasa xam, xududiy, iktisodiy, siyosiy parchalanish yagona uzbek millatini vujudga keltirmaydi. Demak, shu davrda yagona milliy tuyguning mavjudligi tugrisida suz bulishi xam mumkin emas edi. Uzbekiston

respublikasining tashkil topishi, uzbek elatini millat darajasiga kutardi. Natijada, milliy tuygu shakllanadi va rivojlanib boryapdi. Xakikiy vatanparvarlik deb kursatgan edi, amerikalik etnopsixologlar B.Gonniy va V.Jeromlar, fakat xalki va vatanining jaxon mikyosida tutgan mavkedan faxrlanish bilangina namoyon bulmaydi. Millat xayotida shunday davrlar va xolatlar buladiki bunda xakikiy vatanparvarlik tuygusi uyalish va orlanish bilan tulib toshishi mumkin. Darxakikat, millatning ukimishli vakilari, ziyoli va olimlari, yozuvchilari millat xayotiga, milliy jarayonga teran ob'ektiv kuz bilan karab, millat xayotidagi ayrim kamchilik va nuksonlarini ruy- rost ayta olishgan tankid kilishgan. Tanikli uzbek ma'rifatparvari Abdulla Avloniy « Turkiy guliston yoki axlok » kitobida bunday yozadi: «Bizlar na uchun xarakat kilmaymiz, kimirlamaymiz? Boshka millatlarni ugillari, kizlari kecha demay, kunduz demay, yoz demay, kish demay ilm yulida jonlarini fido kilib, kovushib, yugurishib, kuzlarimizni kamashtirib turgan bir zamonda ,bizlar xamon uykudan jaxolatdan boshimizni kutarmaymiz, ibrat olmaymiz»… Xamza Xakimzoda Niyoziy xam xalkimizning savodsizligidan, jaxolatidan kuyinib «Vatandoshlarima xitoba» she'rini yozadi. Ey axli vatan ? Bosdi seni muncha gaflat, Gark ayladi muncha seni daryoiy jaxolat ? Tushdi sening boshing uzra xar zillau razolat, Bok! Xolinga nelar bular gar bulsa basorat ? Koplab kelur millatinga zulmatu gorat

Inson sifating vor esa tur,ayla jasorat! Gaflat uykusindan kuzing och ! Bon bu zamona Ilm ila maorif tutuni tuldi jaxona Bu bitilgan sher va fikrlar millatning xolatidan kuyinib, ezilgan xakikiy vatanparvarlarning faryodi xisoblanadi. Xuddi shunga uxshash fikrni 80 yillardan keyin faylasuf olim, akademik Erkin Yusupov xam kuyunib yozadi. « Uzbek xalki boshiga tushgan sunggi yillardagi musibat, xakorat, tuxmatlarga (sovet davridagi vokealar nazarda tutilayapti M.M) uz kadriga etgan birorta millat xam bardosh berishi mumkin emas. Bu sabok bizda milliy ong pastligini … kursatadi. Bir-birimizni Fargonalik, Xorazmlik, Buxorolik, Toshkentlik deb ajratamiz. Kurkokligimiz, xamjixat bulmaganimiz itoatkorlikka, xushomadguylikka, olib keladi ».(«Yosh leninchi» 1991 yil.16 fevral'). Sosial – iktisodiy shart-sharoitlarni uzgarishi bilan kishilarda uz xalkiga, ona tiliga ona tuprogiga bulgan mexr-muxabbat tuygulari yukolib ketmaydi. Lekin ayrim odamlarning fikricha xozirgi kunda odamlarni ona tabiat va atrof-muxitdagi geografik va madaniy narsalar kiziktirmay kuydi. Vatan endi ularga fakat yashash, pul topish, boylik orttirish uchun xizmat kiladigan makon bulib koldi, degan kosmopolitik goyalarni targib kilmokchi buladi, ya'ni ular « Bedananiki kaerga borsa pitpildik » degan naklidek kaerda xayot yaxshi bulsa, odam usha erga intiladi. Vatan, vatanparvarlik tuygulari eskirgan, kolok tushunchalar, deb isbotlashmokchilar. Bu bilan ular bir necha ming yillar davomida yaratilgan milliy madaniyatni kadrsizlantirishga kishilarni vatanparvarlik tuygularini yukotishga uz Vatanini boshka xalk va millat tazyikidan

ximoya kilmaslik kabi yaramas goyalarni odamlar ongiga sigdirmokchi bulishyapti. Tugri rivojlangan mamlakatlarda iktisodiy integrasiya mavjud. YEvropa yagona pul birligi – YEvroni yaratish chegaralardan yagona pasport buyicha utish va xakozo. Ijobiy jarayon, lekin bu Vatan, vatanparvarlik tuygularini yuk kilib yubormaydi. Mukaddas Vatan uchun jonini fido etishga tayyor turish kishining yuksak axlokiyligidan dalolatdir. Vatanparvarlik kadimiy tuygulardan xisoblanadi. Musofir yurtlarda yashab ishlari yurishib ketgan odamlar xam uz baxtini favrovonligini kemtik kuradi. Chunki unga Vatan soginchi tinchlik bermaydi. Butun kalbi bilan Vatanga intiladi. Fakat nafsini uylaydigan odamlarda vatanparvarlik tuygusi bulmaydi. Ular bir joydan ikkinchi joyga, bir yurtdan boshka yurtga osongina kuchib utaveradilar. Ular kaerga borsam, baribir kunimni kuraveraman, deb uylab, yashashdan maksad uz nafslarini kondirishdan iborat, deb biladilar. Vatan biz uchunshu kadar aziz va mukaddaski, eng ogir jinoyat kilganlarga jozo sifatida Vatandan badarga kilish xukm kilinadi. Mexnatkash omma vaunig ilgor vakillari doimo milliy tuygularni uzlarida mujassamlashtirgan va uni targibotchisi bulib kelganlar. Ularga milliy xudbinlik, maktanchoklik, cheklanish, ya'ni milliy kobikka uralib kolish kabi tuygular narsalardir. Boshka xalklar va millatlarga nisbatan dushmanlik va adovatning vujudga kelishi uchun ularda xech kanday iktisodiy yoki ijtimoiy sabablar mavjud emas.

Feodal parchalanishlar, diniy cheklanishlar rivojlangan bir shoroitda yashab ijod etgan buyuk bobomiz A.Navoiy xam turli xalk, turli diniy masxab kishilari urtasida dustona munosabatlar urnatish mumkinligi tugrisida yozadi: Kungilni olsa maloxat bila tafovut yuk. Xitoy ulsun, armani va xindi. Shuningdek «Farxod va Shirin», «Sabbai' Sayyor » kabi dostonlarida turli xalklar vakillari urtasidagi dustlik va mexr- muxabbatni bayon etadi. Milliy tuygular kupincha milliy iftixor sifatida namoyon buladi. Lekin shuning bilan birgalikda uz millatini ortikcha kuklarga kutarish, uning kandaydir boshka xalklarda bulmagan fazilatlari tugrisida «kuyib - pishib» ta'kidlash, uz xalkini boshka xalklarga karama –karshi kuyishi boshka xalklarga nisbatan mensimaslik ruxini keltirib chikarishi mumkin. Bularning barchasi real vokelikning, xayotning xolisona taxlili bulmay, ayrim individlarning sub'ektiv fikrlari ularok vujudga keladi. Buni ajoyib « xalk » kitobining muallifi mashxur fransuz tarixchisi Jyul Mishle misolida kurish mumkin. Uning vatanparvarligi ayrim urinlarda millatchilik bilan almashib ketadi. Masalan, Fransiya tarixini xamma xalklar uchun namuna buladigan tarix deb kuklarga kutaradi. «Barcha xalklarning tarixi kandaydir kiskartirilgan bulib, fakat Fransiya tarixigina tulik kurinishga ega »,- deb kursatadi, muallif. Italiya tarixida oxirgi asrlar etishmaydi. Angliya va Germaniya tarixida boshlanish davrlar etishmaydi. Fakat Fransiya tarixini urganib, siz butun dunyo tarixini bilib olishingiz mumkin.

Milliy tuygular va kayfiyat millat vakillarining jipslashuvi va irodasini namoyon bulishida katta rol uynaydi. Millatning birgaligida, milliy tuygu, milliy kizikishlarning umumiyligi, tarixiy xodisalar va milliy kadriyatlar mexr –muxabbat, milliy iftixor tuygulari sifatida namoyon buladi. Uz xalkining kup asrlik boy tarixi, ajoyib ma'naviy merosi bilan xakli ravishda faxrlanish, ayrim tadkikotchilar uylaganidek utmishni kumsash emas, balki kadimiy tarixni xalk yaratgan moddiy va ma'naviy boyliklarni kengrok urganish va ochib berish, ularni yangi avlodlar tomonidan ajdodlar merosi sifatida uzlashtirishni ta'minlashdan iboratdir. Shuni xam kursatib utish kerakki, bu davrda millatning xoxish, irodasini ifodalovchi ilgor tuygular bilan birga, milliy xudbinlik, millatchilik va ular bilan boglik xolda milliy xurofiy tuygular xam namoyon bulib koladi. TAYaNCh IBORALAR: Etnopsixologiya, etnik birlik, millat ruxi, milliy tuygu, kadriyat, urf- odat, an'ana. ADABIY O TLAR: V. Karimova. Psixologiya. T. 2000y.

X. Alimov. Milliylik va ijtimoiy ruxiyat. T. 1992y M. Mamatov. Milliy psixologik qiyofa va uning xususiyatlari. T. 1980y.

Похожие

Milliy xarakter

Milliy g’oya va milliy – ma'naviy qadriyatlar

Milliy g’oyaning umumbashariy

Milliy g’oya va yoshlar, milliy g’urur va or-nomus

Milliy ong va milliy o`zini- o`zi anglash