Markaziy Osiyoda geosiyosat va mafkuraviy jarayonlar - Идея национальной независимости - Рефераты

Markaziy Osiyoda geosiyosat va mafkuraviy jarayonlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB

Markaziy Osiyoda geosiyosat va mafkuraviy jarayonlar Reja: 1. Markaziy Osiyo Geosiyosat va mafkuraviy jarayonlar 2. «Geosiyosat» tushunchasi 3. Tinchlik va xavfsizlik masalalari 4. Markaziy Osiyo mintaqasida mafkuraviy jarayonlar

Markaziy Osiyo Geosiyosat va mafkuraviy jarayonlar Har qanday davlatning boshqa bir davlat va hudud davlatlari bilan o‘zaro munosabatlari mavjud. Bu munosabatlar tenglik, bir tomonning ustunligi yoki butunlay hukmronligi tarzida ham bo‘lishi mumkin. Ushbu jarayonlar xalqaro munosabatlarda «davlatlararo munosabatlar», «tashqi aloqalar», «o‘zaro aloqalar» kabi tushunchalar orqali ifodalanadi. Ana shular qatorida hozirgi xalqaro munosabatlarda «geosiyosat» (geopolitika) iborasi ham tez-tez qo‘llanilmoqda. «Geosiyosat» tushunchasi o‘zida yer va siyosat ma’nolarini ifodalaydi. «Geosiyosat» atamasida geosiyosiy muddaolar, turli xil davlat va xalqlarning manfaatlari tizimi, u yoki bu davlatning hududiy joylashuvi salohiyatiga bo‘lgan maqsadlar o‘z ifodasini topgan. Geosiyosat – hozirgi davrda dunyo mamlakatlari xalqaro siyosatida, siyosat falsafasida keng qo‘llanilmoqda. U ko‘p qirrali tushuncha bo‘lib, turli davlatlarning o‘z manfaatlarini ko‘zlagan holda ma’lum hududga nisbatan yuritadigan siyosatini bildiradi. Masalan, O‘zbekistonni olsak, u bilan o‘zaro iqtisodiy va boshqa sohalarda aloqa qilishni yo‘lga qo‘ymoqchi bo‘lgan har bir davlat, O‘zbekistonning Markaziy Osiyoda eng yuqori salohiyatli, yer usti va yer osti boyliklari, ishchi kuchlariga boy ekanligini, Yevropa va Osiyoni o‘zaro bog‘lovchi yo‘lning tugun nuqtasi ekanligini, uning mintaqada tutgan tinchliksevar siyosati, iqtisodiy va siyosiy barqarorligini nazarda tutgan holda siyosat yurgizadi. Mamlakatimizning Markaziy Osiyoda tutgan o‘rni nihoyatda o‘ziga xos. O‘zbekiston Markaziy Osiyodagi eng yirik, aholisining soni eng ko‘p va iqtisodiy, ilmiy, ijtimoiy salohiyati yuqori bo‘lgan mamlakatdir. Buning ustiga O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o‘tishni muvaffaqiyatli modeli ishlab chiqilgani va amalga oshirilishi, mamlakatda ishonchli tinchlik, barqarorlikning mavjudligi, uning xalqaro masalalarni hal qilishdagi faolligi shunday natijaga olib keldiki, Markaziy Osiyo mintaqasidagi biror jarayonda O‘zbekiston ishtiroki nazarga olinmay iloji yo‘q.

Tinchlik va xavfsizlik masalalari, avtomobil va temir yo‘l, aloqa kommunikatsiyalarini bunyod etish, terrorizm, narkobiznesga qarshi kurash masalalarida O‘zbekiston yetakchi rol o‘ynashi tabiiy. O‘zbekistonning Yevropani Xitoy bilan bog‘lovchi, yoki Markaziy Osiyoni Kavkaz orqali Yevropa bilan bog‘lovchi yo‘llar qurilishi loyihasida qatnashayotgani, Shanxay hamkorlik tashkilotida a’zo bo‘lishi, boshqa xalqaro tashkilotlardagi o‘rni uning nufuzini yanada yuqori ko‘taradi. Bugungi kunda geosiyosiy maqsadlar ko‘proq mafkuraviy siyosat bilan hamohang bo‘lmoqda. Mafkuraviy ta’sir ko‘rsatish geosiyosatning eng ta’sirchan vositasiga aylanmoqda. Ya’ni ba’zi kuchlar dunyo xalqlarining turli qatlamlari, xususan, yoshlar ongi va tafakkuriga mafkuraviy ta’sir ko‘rsatish orqali, ularning faoliyatini shaxsiy va g‘arazli manfaatlarga yo‘naltiradigan mafkuraviy muhit yaratishni ko‘zlamoqdalar. Ana shu sababdan ham Prezidentimiz mafkuraviy poligonlar yadro poligonlariga qaraganda xavfliroq, deya alohida ta’kidlaganlar. Buning xavfliligi shundaki, mafkuraviy ta’sirni ko‘z bilan ko‘rish, qo‘l bilan ushlash qiyin. Ba’zida uni sezish, tasavvur qilish ham qiyin. Qaysi davlatning kuchi qanchaligi, armiyasining soni va yadro poligoni qayerda joylashganini, uning quvvatini, qanday maqsadga yo‘nalganligini muayyan darajada aniq bilish mumkin. Ammo yovuz, mafkuraviy maqsadlarning qaysi yo‘llar bilan insonlar qalbini egallab olayotganligini osonlikcha bilib bo‘lmaydi. Bugungi dunyoda turli hudud xalqlarini ma’naviy-mafkuraviy jihatdan tobe etishga intilish va dunyoni shunday asosda bo‘lib olishga urinishlar davom etmoqda. Buning uchun ular ommaviy axborot vositalari, turli xil markazlardan foydalanmoqdalar. Masalan, turli jangari filmlar, bolalar uchun kompyuter programmalari, teleo‘yinlardan foydalanish hollari mavjud. Ana shunday sharoitda milliy istiqlol g‘oyasini chuqur egallash orqaligina bunday maqsadlarning asl mohiyatini to‘g‘ri tushunish mumkin.

Markaziy Osiyo mintaqasida mafkuraviy jarayonlar Hozirgi davrda Markaziy Osiyo siyosiy xaritasida ro‘y bergan tub o‘zgarishlar tufayli bu mintaqaga nisbatan geosiyosiy yondashuvlarning ifodasi bo‘lgan mafkuraviy jarayonlar murakkablashib bormoqda. Mustaqil taraqqiyot, erkin va farovon hayotga bo‘lgan ishonch-e ’ tiqodni mustahkamlash yo‘lida xavfxatarlarning oldini olish uchun muttasil ogoh bo‘lib yashash, birgalikda kurash olib borish mintaqa xalqlari uchun hayotiy zaruriyatga aylanib qoldi. Diniy aqida- Afg‘onistonda tinchlik parastlikka qarshi kurashda umumiy faoliyat va barqarorlikni olib borish ta’minlash XX asrning oxirida dunyoda jahonshumul voqealar ro‘y berdi. Sobiq SSSRning parchalanishi, hukmron mafkurasining barbod bo‘lishi dunyo yangi xaritasini o‘zgartirib yubordi. Sobiq sho‘rolar hukmronligi sharoitida kommunistik mafkura yuzdan ortiq millat vakillarini zo‘rma-zo‘raki birlashtirib turgan edi. Bu Markaziy Osiyoga ham xos edi. Mintaqadagi sobiq ittifoqdosh respublikalar o‘zlarining mustaqilligini qo‘lga kiritishi bilan sho‘ro mafkurasi barbod bo‘ldi. Sobiq markaz hali o‘z hukmronligini qaytadan tiklashga moyil bo‘lgan kuchlar vositasida 90-yillarning boshlarida Markaziy Osiyo mamlakatlarini bir- biriga qarama-qarshi qo‘yish, millatlararo ziddiyatlarni keltirib chiqarish kabi siyosatni davom ettirdi. Aslida, bu urinishlar mintaqa mamlakatlari va xalqlari o‘rtasida mavjud bo‘lgan azaliy do‘stlikka putur yetkazishga qaratilgan mafkuraviy harakatlar edi. Natijada, Markaziy Osiyodagi ba’zi davlatlarda beqarorlik ro‘y berdi. Bunday sharoitda «aqidaparastlik», «terrorchilik», «ekstremizm» g‘oyalari O‘zbekistonga ham suqulib kirishga harakat qila boshladi. Bugungi kunda Markaziy Osiyoga kirib kelishga harakat qilayotgan bunday vayronkor kuchlar o‘z harakatlarini dinning asl qadriyat va aqidalarini tiklash da’vosi bilan oqlashga urinmoqda. Aslida, «fundamentalizm» va «ekstremizm» g‘oyalarining Markaziy Osiyoga kirib kelishidan ko‘zlangan maqsad – diniy qadriyatlarni qaytadan tiklash emas, balki ana shu g‘oyalardan vosita sifatida foydalanish va shu orqali mintaqada

beqarorlikni, diniy va millatlararo nizolarni vujudga keltirish, oxir-oqibat esa hokimiyatni qo‘lga kiritishdir. Bu urinishlar tuzatib bo‘lmas fojialarga olib kelishi mumkin. Ular mintaqamizni urush botqog‘iga botirib yuborishi, ayrim davlatlarda ro‘y berayotgan xunrezlik va birodarkushlikni boshqa mamlakatlarga ham tarqatib yuborishi mumkin. Bugun diniy ekstremizm va xalqaro terrorizm tomonidan Markaziy Osiyoda olib borilayotgan qo‘poruvchilik va terrorchilik harakatlarining ham ana shunday natijalarga olib kelish ehtimoli yo‘q emas. Bu xavfni Prezidentimiz teran anglab, uning oqibatlari dahshatli bo‘lishi mumkinligidan hammamizni ogoh qilib, «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» nomli asarida shunday yozgan edi: «Ko‘plab siyosatchilar, olimlar, jurnalistlar XX asr oxirida yuz bergan «islom uyg‘onishi», «qayta islomlanish», «islom fenomeni» va boshqa turli-tuman nomlar bilan atalgan hodisaning sabablarini tushuntirib berishga harakat qildilar. Bu tushunchalar haqida munozaraga kirishmagan holda, e’tiborni jahon hamjamiyati hayotida islom qadriyatlarini tiklash bayrog‘i ostida ro‘y berayotgan hodisalar g‘oyat xilma-xil, ko‘pqirrali, ba’zan ziddiyatli va hatto qaramaqarshi qutbli ekanligiga qaratmoqchiman. Shu bilan birga, aniq-ravshanki, jahon jamoatchiligi bu jarayonlarga juda katta qiziqish bilan qarabgina qolmayapti. Uning diniy ekstremizm va fundamentalizm kabi keskin hodisalar munosabati bilan bezovtalanayotganligi ba’zan esa, hatto, xavfsirayotgani ham ko‘zga tashlanmoqda. Afsuski, hozirgi zamon sharoitida ana shu o‘ta keskin ko‘rinishlar jiddiy mojarolarni, ziddiyatlarni keltirib chiqarishi, barqarorlik va xavfsizlikka tahdid solishi mumkinligi insoniyatni cho‘chityapti. Shundan darak beruvchi fikrlar ancha-muncha to‘planib qolgan. O‘zbekistonning mustaqilligini mustahkamlash, uning xavfsizligini ta’minlash zarurligi nuqtayi nazaridan qaraganda, bu hodisalar bizda ham jiddiy tashvish tug‘dirmoqda».

Prezidentimizning ana shu fikri haqiqat bo‘lib chiqdi. Xalqaro terrorchilar 1999-yilning 16-fevralida Toshkentda, 2000-yilning avgust oyida Sariosiyo tumani hududida, 2004-yil 28–30-mart kunlari Toshkent shahri va Buxoro viloyatida, 2005-yil 13-may kuni Andijon shahrida o‘zlarining qora niyatlariga erishish maqsadida qo‘poruvchilikni amalga oshirdi. Bu qo‘poruvchilik harakatlari orqasida katta kuchlar borligi ayon edi. Ularning maqsadi xalqimizning tinchligini buzish, aholini qo‘rqitish, yuragiga vahima solish, amalga oshirayotgan ezgu ishlarni yo‘qqa chiqarishga harakat qilish edi. Bu fojialarning O‘zbekistonda sodir etilishining asosiy sababi shuki, yurtimizning yutuqlari jahon jamoatchiligi tomonidan e’tirof etilmoqda, nisbatan qisqa davr ichida O‘zbekiston ijtimoiy-siyosiy barqaror, umuminsoniy qadriyatlar ustuvor mamlakatga aylandi. Xuddi mana shu o‘ta katta ahamiyatga ega bo‘lgan omil taraqqiyotimiz dushmanlarini vahimaga solgani aniq. G‘animlar buni ko‘rolmayapti, yutuqlarimizdan bahramand bo‘lishimizga xalaqit berishga harakat qilmoqda. Aslida, mustaqillik yillarida mamlakatimizda haqiqiy islom qadriyatlari tiklandi, ular xalqimiz ma’naviyatining ajralmas qismiga aylanib qoldi. Markaziy Osiyoning boshqa respublikalarida ham bizning mamlakatimizda amalga oshirilayotgan xalqlararo mustahkam do‘stlikka qaratilgan siyosat qo‘llab- quvvatlanmoqda. Chunki, mintaqa tub xalqlarining ma’naviy ildizlari bir, turmush tarzi yaqin. Shu ma’noda ularning birligini mustahkamlash umummintaqaviy ma’naviy yuksalishimizga o‘zining ijobiy ta’sirini o‘tkazib turaveradi. Biz yashayotgan mintaqadagi mafkuraviy jarayonlar tizimida Afg‘onistondagi beqaror vaziyat ham alohida o‘rin egallab turibdi. O‘ttiz yildan ziyod vaqtdan buyon davom etib kelayotgan harbiy mojarolar oqibatida umuminsoniy sivilizatsiyadan uzilib qolgan Afg‘oniston hududi xalqaro terrorchilik va diniy ekstremizm, qurolyarog‘ va giyohvand moddalar noqonuniy savdosining asosiy o‘chog‘i bo‘lib qoldi. Hozir asosiy e’tibor Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatish muammosiga qaratilishi kerak. 2000-yilning sentabr oyida BMT Bosh Assambleyasining «Ming yillik sammiti»da Prezident Islom Karimov mintaqamiz xavfsizligini ta’minlash bilan

bog‘liq bo‘lgan xalqaro terrorizm va narkobiznesga qarshi faol kurashish, Markaziy Osiyodagi barqarorlik va xavfsizlikni ta’minlash va jahon xavfsizlik tizimini takomillashtirish muammolariga e’tibor qaratdi. 2008-yil 2-aprelda bo‘lib o‘tgan NATO/SEAP sammitida so‘zlagan nutqida Afg‘oniston bo‘yicha yana bir muhim taklifni ilgari surib, bunday dedi: «2001-yilgacha faoliyat ko‘rsatgan «6+2» muloqot guruhini hozirgi voqelikni inobatga olgan holda va muzokaralar jarayonida NATO vakolatxonasi ham, albatta, ishtirok etishini nazarda tutib, «6+2» ni «6+3» guruhiga aylantirish zarur, deb hisoblaymiz». Mintaqada xavfsizlikni ta’minlashning Buni yodda tuting: asosiy sharti mojarolarni to‘xtatish, mustahkam tinchlikni ta’minlashdir. Bu borada O‘zbekiston ilgari surayotgan mintaqa mamlakatlari o‘rtasidagi integratsiya jarayonlarini kuchaytirish yuzasidan olib borilayotgan sa’yharakatlar muhim ahamiyat kasb etadi. Bularning barchasi mintaqada xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan. Ana shu sohada boshlangan ijobiy harakatni davom ettirish dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda. Xalqaro terrorizm o‘zining mudhish qiyofasini o‘ta mash’um «Al-Qoida» terroristik guruhi timsolida namoyon qildi. 2001-yilning 11-sentabrida Amerika Qo‘shma Shtatlaridagi Xalqaro savdo markazining portlatilishi, insoniyat sabr kosasiga tomgan oxirgi tomchi bo‘ldi. Dunyo hamjamiyati terrorizmning keng yoyilib borayotganligi va uning oldini olish birgina Markaziy Osiyo mintaqasi xalqlarining vazifasi bo‘lmay, butun dunyo xalqlarining asosiy maqsadi bo‘lishi lozimligi haqidagi mamlakatimiz rahbarining chaqiriqlari va o‘z vaqtida ogohlantirishlari nechog‘li achchiq haqiqat ekaniga iqror bo‘ldi. Xalqaro kuchlar Afg‘onistonda «Toliblar» rejimini mag‘lub qilganidan keyin bu fojianing oldi birmuncha olingan bo‘lsa-da, uni ildizi bilan qo‘porib tashlash uchun hali uzoq va mashaqqatli kurash olib bormoq lozim bo‘ladi. Yot g‘oya va mafkura sohasidagi kurashlarga milliy g‘oyaga tayangan holda javob berish mumkin. Yoshlar buni hisobga olishlari muhim. Chunki, «Tobora kengayib, o‘z shaklini o‘zgartirib borayotgan g‘arbona axloqsizlikni esa aksariyat g‘o‘r va tajribasiz yoshlar

«yevropacha madaniyat» va «erkinlik» sifatida qabul qilishga intilishi va aldanib qolishi hech gap emas». «Boshqariladigan iqtisod», «boshqariladigan demokratiya», «rangli inqiloblar» kabi modellar ham shunday ko‘rinishlardan. Uning milliy g‘oya negizlariga to‘g‘ri kelmasligini hisobga olish zarur. Bugun mafkura sohasida «demokratiya»ni eksport qilishga urinish, «uning xilma-xil modellarini e’tirof etmaslik» bilan bog‘liq kurashlar davom etmoqda. Bu o‘ziga xos xavf-xatar manbayi hisoblanadi. Milliy g‘oya negizlari esa demokratiya modellarining xilma- xilligini e’tirof etadi. Bu milliy qadriyatlarimizni asrab-avaylash bilan bog‘liq. Xulosa qilib aytish mumkinki, bugungi kunda xavfsizlikni ta’minlash bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni hal etish mintaqadagi barcha mamlakatlarning istiqbolini bir qadar belgilab beradi. Shuning bilan birga, bu mintaqada yashayotgan xalqlarning azaliy qonqarindoshligi, hamkorligi va ma’naviy-ruhiy yaqinligini mustahkamlash borasida o‘ta muhim ahamiyatga molik masala bo‘lib qolaveradi. Bu esa hozir va kelajakda ham ushbu masala o‘z dolzarbligini saqlab qolishini bildiradi.

Adabiyotlar : 1. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy xususiyatlari, falsafiy va tarixiy ildizlari. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 2. G’oya va mafkura. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent - 2001 y. 3. Milliy istiqlol g’oyasini xalqimiz ongiga singdirish omillari va vositalari. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 4. Markaziy Osiyo: G ’ OYAVIY jarayonlar va mafkuraviy tahdid. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 5. Milliy istiqlol g’oyasining amal qilish tamoyillari. Toshkent 2001 y.

Похожие

Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi

Mafkuraviy muammolar, ma’naviy tahdidlar va barkamol shaxs tarbiyasi

ХVIII-ХIХ asrlarda Rоssiyadagi mafkuraviy yo’nalishlar va оqimlar

Milliy g‘oya, ijtimoiy taraqqiyot va mafkuraviy jarayonlarning o‘zaro bog‘liqligi

Globallashuv jarayonida mafkuraviy immunitetni shaklantirish vazifalari