AQSHning mustaqillik uchun kurashi davrida siyosiy mafkuralar - Идея национальной независимости - Рефераты

AQSHning mustaqillik uchun kurashi davrida siyosiy mafkuralar

Загружено в:

26.12.2023

Скачано:

0

Размер:

113.75390625 KB

AQSHning mustaqillik uchun kurashi davrida siyosiy mafkuralar Reja: 1. 1775-1783-yillar mustaqillik uchun urush. 2. Kоnservatоrlar va radikallar mafkurasi.

1775-1783-yillar mustaqillik uchun urush. Amerika inqil о biy urushi ( Amerikadagi mustaqillik uchun urush deb ham yurituladi ) (1775—1783) — Buyuk Britaniya va amerikalik l о yalistlar ( Britaniya t о ji hukumatiga s о diq ) hamda Buyuk Britaniyadan mustaqilligini e ’ l о n qilgan o ’ n uchta Britaniya mustamlakasining inqil о bchilariga 1776- yilda b о shlangan qarshi urushi . 1778-yildan so’ng Fransiya, Ispaniya va Niderlandiya mustamlakachilar t о m о nida urushga qo’shildi. O’n uchta Britaniya k о l о niyalari ah о lisi о rasida 1760-yillardan b о shlab AQSh mustaqilligi uchun kurashish kerakligi g’ о yasi urchiy b о shladi va dastlabki mustaqillik uchun kurash o’qlari 1775-yilda inglizlar t о m о n о tildi. Britaniya Amerika mustamlakalari XVII—XVIII asrlarda qir о l farm о nlari bilan tashkil t о pgan bo’lib, ichki ishlarda Buyuk Britaniya va Karib dengizi k о l о niyalari bilan, shuningdek, Karib dengizi p о rtlari о rqali, Yevr о paning b о shqa davlatlari bilan savd о qilishda katta avt о n о miyaga ega bo’lgan. Yetti-yillik urush tugaganidan va 1763-yilda fransuzlar Amerikadan quvilganidan so’ng, Britaniya parlamentining mustamlakalarda o’z h о kimiyatini kengaytirishga urinishi bilan b о g’liq bo’lgan о na mamlakat va k о l о niyalar o’rtasida keskinlik b о shlandi. 1765- yilda Britaniya parlamenti butun mustamlakalarda n о r о ziliklarga sabab bo’lgan “Gerb yig’imi to’g’risida”gi q о nunni qabul qildi. Parlament gerb yig’imi b о jini bek о r qildi, lekin b о shqa s о liqlarni j о riy qildi, bu esa 1774-yilda B о st о nda n о r о ziliklarga sabab bo’ldi. Parlament B о st о n va Massachusets k о l о niyasiga qarshi chidab bo’lmas q о nunlar qabul qildi. Mazkur q о nunga ko’ra, barcha savd о shartn о malaridan va b о shqa hujjatlardan muhr s о lig’i undirish talab qilinardi. Shu bilan birgalikda, Amerika k о l о niyalari hududida 10 000 ingliz askarini j о ylashtirish va ularni turar j о y, о ziq- о vqat bilan ta’minlash k о l о niyalar ah о lisi zimmasiga tushadi. 1766-yilda Angliya parlamenti koloniyalar aholisining noroziliklari tufayli gerb yig’imi to’g’risidagi qonunni bekor qildi, ammo 1767-yildan boshlab ular mustamlakalarga olib kiriladigan tovarlarga bojlar joriy qila boshladilar. 1770- yilda ular bekor qilindi, ammo choy uchun boj saqlanib qoldi. Mustamlakalarning

o’zida aholi Buyuk Britaniyaning siyosiy modeliga ko’ra ikki guruhga bo’lingan:  vatanparvarlar yoki vigilar;  loyalistlar yoki torilar. Birinchisi mustaqillik g’oyalari tarafdorlari bo’lsa, ikkinchisi asosan metropoliya bilan aloqada bo’lgan. Ikkinchi toifaga amaldorlar, yirik savdogarlar va anglikan ruhoniylari kiradi. Birinchisiga dehqonlar, koʻchmanchilar, mayda savdogarlar va plantatorlar kiradi. Loyalistlar soni 500 ming kishidan oshdi. Urushdan keyin ularning ba’zilari Kanada yoki Floridaga hijrat qilishdi. Ba’zan ular o’zlari bilan negr qullarini olib ketgan. Amerikaning tub aholisi, hindular ko’p hollarda betaraf qoldi yoki hatto Buyuk Britaniyani qo’llab-quvvatladilar, chunki uning ma’murlari mustamlaka aholisining g’arbga harakatini to’xtatgan. Bu kurashdagi kuchlar va maqsadlarning uyg’unligi XVII asr o’rtalarida Angliyadagi inqilobga o’xshaydi. Shuning uchun ham bir qator tarixchilar 1775- 1783-yillardagi voqealar AQShda inqilob bo’lgan deb hisoblaydilar. 1774-yil 5-sentyabrda Filadelfiyada 12 ta koloniyadan (Jorjiyadan tashqari) 56 delegat kontinental kongress deb nomlangan yig'ilish uchun yig’ildi. Kongresga barcha mustamlakalarning vakillarini chaqirish g’oyasi nafaqat radikallarga, balki shu yo’l bilan radikallarni zaiflashtirishga umid qilgan konservatorlarga ham ma’qul keldi. Kongress chaqirilishiga faqat eng o’taketgan konservatorlar qarshi chiqdi. Kongress darhol bir nechta fraksiyalarga bo’lindi: boykot tarafdorlari, boykotga qarshilar va metropoliya bilan yarashish tarafdorlari. 1776-yil 4-iyulda AQSh Mustaqillik Deklaratsiyasi qabul qilindi. Urushning eng yirik jangi 1776-yil avgustdagi Long-Aylenddagi jang edi. Amerikaliklar Gessendagi ingliz va nemis askarlari tomonidan mag’lubiyatga uchradi. 1776-yil dekabr va 1777-yil yanvar oylarida Jorj Vashington Trenton va Prinstonda inglizlarni mag’lub etishga muvaffaq bo’ldi. 1777-yil oktyabr oyida inglizlar Saratogada amerikalik qo’mondon Goratsio Geyts tomonidan mag’lubiyatga uchradi. 1778-1780-yillarda AQSh Fransiya, Ispaniya va Rossiyadan yordam oldi. 1778-1781-yillarda urushning asosiy janglari:

1781-yil Yorktaun jangi. Britaniya generali Kornuollis Vashington va Lafayette qo’mondonlik qilgan Franko-Amerika armiyasiga taslim bo’ldi; 1782-yilda Antil orollari yaqinidagi jang: inglizlar fransuzlar bilan dengiz jangida g’alaba qozondi; 1783-yilda fransuz floti Bengal ko’rfazidagi Kudalorda inglizlarni mag’lub etdi. Mustaqillik urushi natijalari: • Milliy mustaqillikka erishish va hududni kengaytirish. • San о at, savd о va qishl о q х o’jaligida kapitalizmning riv о jlanishiga to’siqlarni yo’q qilish. Bir о q, janubiy shtatlarda qullik hali ham dav о m etdi, hindular hali ham o’z yurtlaridan haydab chiqarildi, ko’plab kambag’allarning hayoti о g’irligicha q о ldi. AQSh federatsiyaga aylandi (yag о na davlatni tashkil etuvchi shtatlar uyushmasi). AQSh K о nstitutsiyasining manbalari quyidagilar edi: • fransuz ma’rifatparvari g’оyalari • Britaniya qоnun ustuvоrligi va shaхsiy erkinlik an’analari,  yosh Amerika davlatlarining o’z tariхiy tajribasi. AQSh “Mustaqillik deklaratsiyasi” 1 matnini yozish bo’yicha ish 1776-yil 7iyunda Kontinental Kongress yig’ilishida boshlandi, uning davomida Virjiniya delegati Richard Genri Li rezolyutsiyani taqdim etdi, unda “Birlashgan koloniyalar va haqli ravishda, erkin va mustaqil davlatlar bo’lishi kerak; ular Britaniya tojiga sodiqlikdan butunlay ozod qilinganligi; ular bilan Britaniya davlati o’rtasidagi barcha siyosiy aloqalar butunlay uzilishi kerak”, deb ta’kidlangan edi. 1776-yil 11-iyunda bu masala boʻyicha maxsus deklaratsiya tayyorlash uchun Tomas Jefferson, Jon Adams, Benjamin Franklin, Rodjer Sherman, Robert Livingstondan iborat qoʻmita saylandi. Deklaratsiya loyihasini ishlab chiqish qo’mita rahbari, Mustaqillik urushining ko’zga ko’ringan arbobi Jefferson 1 AQSh mustaqillik deklaratsiyasi va madhiyasi. URL: https://www.amerikaovozi.com/a/1955988.html (murojaat sanasi 10.01.2023)

zimmasiga yuklangan bo’lib, u 28-iyungacha 17 kun davomida uning matni ustida ishlagan. 1776-yil 4-iyulda muhokama va tuzatishlardan so’ng Ikkinchi Qit’a Kongressi nomzodlari nihoyat Deklaratsiyaning yakuniy variantini qabul qildilar; 1776-yil 6iyulda hujjat Pennsylvania Evening Post gazetasida e’lon qilindi va 8- iyulda uning birinchi ommaviy o’qishi bo’lib o’tdi. Deklaratsiyaning mohiyati nimada? Jeffersonning loyihasi 1776-yil 28-iyunda Kontinental Kongressga taqdim etilgan. Muhokama chog’ida loyihaga o’zgartirishlar kiritildi, xususan, quldorlik va qul savdosini qoralovchi bo’lim olib tashlandi. Qabul qilingan hujjatning mohiyatini uchta asosiy qismga bo’lish mumkin: • barcha odamlarning yashash, erkinlik va baxtga teng huquqlari; • Buyuk Britaniyaning suiiste’mollarini qoralash; • mustamlakalar va Buyuk Britaniya o’rtasidagi siyosiy aloqalarning uzilishi va har bir mustamlakaning mustaqil mustaqil davlat sifatida tan olinishi.

Kоnservatоrlar va radikallar mafkurasi. Qo ’ shma Shtatlar Mustaqillik Deklaratsiyasi 2 tarixda xalq suvereniteti tamoyilini hukumat asosi sifatida e ’ lon qilgan va o ’ sha davrda hukmron bo ’ lgan hokimiyatning ilohiy kelib chiqishi nazariyasini rad etgan birinchi hujjat edi . Hujjatda xalqning isyon koʻtarish va despotik hukumatni agʻdarish huquqi taʼkidlangan. Bu koloniyalarni “Amerika Qo’shma Shtatlari” deb atagan birinchi rasmiy hujjat edi. 1776-yilda Mustaqillik Deklaratsiyasi 13 ta hudud - Massachusets, Konnektikut, Rod-Aylend, Nyu-Xempshir, Nyu-York, Nyu-Jersi, Pensilvaniya, Delaver, Virjiniya, Merilend, Shimoliy Karolina, Janubiy Karolina va Jorjiya tomonidan imzolangan. Tomas Jefferson – (1743-yil 13-aprel, Virjiniya koloniyasi, - 1826-yil 4-iyul, Virjiniya, AQSh) Qo’shma Shtatlarning uchinchi prezidenti, Amerika millatining asoschisi, Mustaqillik Deklaratsiyasi muallifi. Bo’lajak siyosatchi 1743-yil 13-aprelda o’sha paytda mustamlaka hisoblangan Virjiniya shtatining Shaduell shahrida nufuzli plantatorlar oilasida tug’ilgan. Otasi Piter Jeffersonning ajdodlari Angliyaning Uels grafligidan edi. Onasi Jeyn Rendolf Kontinental Kongressning birinchi raisi bilan yaqin qarindosh edi. 41-rasm Tomas Jefferson Jefferson AQShning birinchi Konstitutsiyasini tanqid qildi, unda mamlakat prezidentligiga bir kishini saylash muddatlari soni cheklamagan edi, bu hukmdorni mohiyatan cheksiz monarxga aylantirardi. Jefferson yirik sanoat ishlab chiqarishining o’sishida xalqning qashshoqlashishi uchun sababdeb bildi. Siyosatchi kuchli iqtisodiyotning asosi erkin xususiy fermer xo’jaliklari jamiyati ekanligiga amin edi. 2 Декларация независимости США. URL: https :// www . state . gov / wp - content / uploads /2020/02/ Russian translation - U . S . - Declaration - of - Independence . pdf (murojaat sanasi 10.01.2023)

Inson erkinliklari nafaqat uning hayoti va mulkiga, balki o’z fikrini ochiq aytish huquqiga ham taalluqlidir. Xalqning ma’rifatli bo’lishi erkin fuqarolik jamiyatining asosidir. Shunday ekan, har bir fuqaro bilim olish huquqiga ega. Jefferson davlat va cherkovni ajratish tarafdori edi. Keyinchalik faylasuf “Yangi Ahd” ning o’ziga xos talqinini yaratadi va bu kitob 3 bir asr davomida mamlakat prezidentlariga taqdim etiladi. Siyosatchi 1787-yilgi Konstitutsiya tomonidan e’lon qilingan federal boshqaruv shakliga rozi bo’lmadi. Tomas davlat hokimiyatining markaziy hokimiyatdan ustunligini ilgari surdi. Taniqli prezidentlar xotirasi AQSh dollari banknotlariga muhrlangan. Bir dollar kupyurasida mamlakatning birinchi prezidenti Jorj Vashingtonning surati bor; ikki dollarlik banknotda Tomas Jeffersonning portreti; besh dollarlik birida Avraam Linkolnning surati; yigirma dollarlik banknot Endryu Jekson portreti bilan, ellik dollarlik banknot esa Uliss Grant tomonidan tasvirlangan. J о n Adams (1735-yil 30- о ktyabr, Breyntri, Massachusets ko’rfazi, Britaniya imperiyasi — 1826-yil 4-iyul, Kvinsi, Massachusets, AQSh) — amerikalik davlat va siyosat arb о bi, huquqshun о s, ab о lyutsi о nist, AQSh yetakchilaridan biri(42rasm). Inqil о biy urush, Qo’shma Shtatlarning as о schilaridan biri, birinchi vitseprezident (1789-1797) va AQShning ikkinchi prezidenti (1797-1801). Uning rafiqasi Abigayl Adams bilan birgalikda butun siyosatchilar sul о lasining as о schisi bo’ldi. Uning o’g’li J о n Kvinsi Adams 1825-yilda Qo’shma Shtatlarning о ltinchi prezidenti bo’ldi. Siyosiy qarashlari nuqtai nazaridan koʻpchilik boshqaruvining muxolifi va zamonaviy konservatizmning mafkuraviy peshqadamlaridan biri boʻlgan Jon Adams (1735– 1826) oʻz faoliyatida federalistik guruhga qoʻshiladi. Adams 42-rasm Jeffersonni mustamlakalarning qonunchilik va ma’muriy 3 The Jefferson Bible. URL: https://uuhouston.org/files/The_Jefferson_Bible.pdf (murojaat sanasi 10.01.2023)

J о n Adams mustaqilligini oqlashda, yangi tarixiy va huquqiy dalillar yordamida uch ming mil uzoqlikdagi parlamentga bo’ysunishning bema’niligi va adolatsizligini isbotlashni qo’llab-quvvatladi. J.Adams birinchilardan bo’lib davlat tuzumi masalasini nihoyatda muhim va dolzarb deb belgiladi. “Amerika Qo’shma Shtatlarida davlat hokimiyati konstitutsiyalarining himoyasi uchun” 4 (London, 1787-1788) deb nomlangan o’zining uch jildli monografiyasida u hokimiyatning uchta tarmog’ini (qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi, sud), shu bilan birga, kuchli ijro etuvchi hokimiyat va hokimiyatni ushlab turish va o’zaro muvozanatlash tizimi deb ataladigan tizim tartibini ilgari surdi. T.Peyndan farqli o’laroq, u bir muhim shartda - agar zodagonlar qirolni, vazirlar - zodagonlarni nazorat qila olsa (cheklay olsa) monarxiya boshqaruv shaklining maqsadga muvofiqligini tan oldi. Jeyms Medis о n (ingliz. Jeyms Madis о n Jr; 1751-yil 5-mart (16), P о rt- K о nvey, Virjiniya k о l о niyasi — 1836-yil 28-iyun, M о ntpelier Man о r, Virjiniya) — amerikalik davlat arb о bi, AQShning to’rtinchi prezidenti, as о siy mualliflardan biri. AQSh K о nstitutsiyasi va Huquqlar Bill. Virjiniya plantat о rlari о ilasida tug’ilgan Medis о n Amerika inqil о bi davrida Virjiniya Delegatlar Palatasining delegati, keyin esa K о ntinental K о ngress a’z о si bo’ldi. K о nfederatsiya yillarida Amerika hukumatining zaifligidan n о r о zi bo’lib, u yangi 5 3-rasm k о nstitutsiya l о yihasini ishlab chiqqan Filadelfiya k о nvensiyasini J е yms M е dis о n tashkil etishga yordam berdi. Yangi k о nstitutsiyaning as о si Medis о nning “Virjiniya rejasi” deb n о mlanuvchi l о yihasi edi va Medis о nning o’zi k о nvensiyadagi eng nufuzli siyosatchi edi. U shuningdek, K о nstitutsiyani 4 The works of JOHN ADAMS, SECOND PRESIDENT OF THE UNITED STATES: URL: https://books.google.co.nz/books? printsec=frontcover&dq=The+Works+of+John+Adams,+Second+Presi dent+of+the+United+States:+With+...,+1&ei=S2yMUJjbM - n - 5 QSAhIDAAw&id=K5s8AAAAIAAJ&hl=ru&output=text (murojaat sanasi 10.01.2023)

ratifikatsiya qilish harakatining yetakchilaridan biriga aylandi va Gamilt о n va J о n Jey bilan birgalikda K о nstitutsiyani qo’llab-quvvatl о vchi maq о lalar turkumi Federalist hujjatlarni nashr etdi. Aleksandr Gamilton (1755/1757-yil 11-yanvarda tug’ilgan – 1804-yil 12- iyul) - amerikalik davlat va siyosat arbobi, huquqshunos, iqtisodchi, bankir va harbiy xizmatchi, Amerika Qo’shma Shtatlari asoschilaridan biri. Gamilton Amerika inqilobiy urushi davrida Amerika armiyasida ofitser bo’lgan, keyinchalik AQShning birinchi davlat g’aznachisi bo’lgan va shu lavozimda Amerika moliya tizimini yaratgan, Federalistlar partiyasiga asos solgan va Jorj Vashingtonning iqtisodiy siyosatini yaratuvchilardan biri bo'lgan. U davlat qarzi muammosini hal qildi, AQSHning birinchi ikkita markaziy banki va bojxona toʻlovlari tizimini yaratdi, Buyuk Britaniya bilan savdo aloqalarini oʻrnatdi. Gamilton keng ijro etuvchi vakolatlarga ega kuchli federal hukumat tarafdori, rivojlangan iqtisodiyot, davlat banklari, ishlab chiqarish va kuchli armiya tarafdori edi. Benjamin Franklin (1706-1790; AQSh) - dunyoga mashhur faylasuf olim, siyosatchi, diplomat va ixtirochi(44- rasm). U Jozef Franklin oilasidagi 17 farzandning sakkizinchisi edi. Uning otasi hunarmand bo’lib, sovun va sham ishlab chiqarish bilan shug’ullangan. Yosh Benjamin o’zi mustaqil tahsil olgan. U birinchi bo’lib tebranma o’rindiqni ixtiro qilgan. 44-rasm Benjamin Franklin 1776-yilda u Fransiyaga elchi sifatida jo’natiladi. Benjamin Franklin Amerika Konstitutsiyasining mualliflaridan biri hamdir. Shuni aytish joizki, insoniyat tarixidagi eng ajoyib va buyuk ixtirolardan biri hisoblanmish yashin qaytargichni ham Benjamin Franklin o’ylab topgan. U elektr sohasidagi kashfiyotlari va boshqa ko’plab amaliy yangiliklari bilan jahonga dong

taratdi. Faylasuf sifatida esa insoniy munosabatlar muammosini tadqiq etib, ko’plab foydali amaliy tavsiyanomalar yozib qoldirdi. “Vaqt — pul”, degan mashhur hikmatning muallifi ham Benjamin Franklindir (“Yosh savdogar uchun maslahatlar” asarida). Uning eng mashhur asarlari quyidagilar: “Ozodlik va zaruriyat, huzurhalovat va iztirobga doir mulohazalar” (1725), “Boy bo’lishni istovchilar uchun muhim maslahatlar”, “Mo’l-ko’lchilikka yo’l” (1758). Benjamin Franklin haqli ravishda Amerika koloniyalarining Angliya kuchiga qarshi urushining mafkurachisi hisoblanadi. Franklinning asosiy fikri inson huquqlarining maqomidir. Franklin quyidagi asosiy huquqlarni ajratib ko’rsatdi: hayot, mulk va erkinlik. Franklinning Angliyaning mustamlakalarga nisbatan hokimiyati haqidagi qarashlari 3 marta o’zgargan. Dastlab u Amerika koloniyalarini Angliyaning ajralmas qismi sifatida ko’rdi. Keyin: koloniyalar federal tuzilishga ega bo’lishi kerak, koloniyalar va metropoliya teng bo’lishi kerak. Va nihoyat, Franklin Amerika koloniyalari Angliya imperiyasidan butunlay mustaqil bo’lishi kerakligiga amin bo’ldi. XVIII asr Amerikasi Benjamin Franklin kabi har tomonlama qobiliyatli va sermahsul odamni ko’rmagan. Yozuvchi va noshir, olim va jamoat arbobi, diplomat va faylasuf Benjamin Franklinga vatandoshlari “Eng ilg’or amerikaliklar orasidagi birinchi shaxs” deb baho berganlar. Uning surati 100 AQSh dollarida muhrlangan. U 84 yoshida vafot etdi va butun Amerika xalqi 30 kun motam tutadi. Uning nomi insoniyat ko’rki, ilm, ozodlik va Vatan uchun beqiyos xizmat ko’rsatgan daho sifatida “Insoniyatning eng buyuk namoyandalari” ro’yxatiga kiritilgan.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Niderlandiyada siyosiy mafkuralar rivоji

Angliyada burjua inqilobi davridagi siyosiy mafkuralar

Хitоy, Хindistоn va Yapоniyada siyosiy mafkuralar

Qadimgi Hindistоn va qadimgi Xitоyda siyosiy mafkuralar

Qadimgi Gretsiyada siyosiy mafkuralar ellinizm davri mafkurasi