Zamin va poydyevorlarni loyihalashning asosiy qoidalari - Механика - Рефераты

Zamin va poydyevorlarni loyihalashning asosiy qoidalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73 KB

ZAMIN VA POYDYEVORLARNI LOYIHALASHNING ASOSIY QOIDALARI Reja: 1.Zamin va poydevorlarning birgalikda ishlashi. Poydevorlarning turlari 2.Zamin va poydevorlarni chegaraviy holatlar bo`yicha hisobiy asoslari 3.Poydevor tovonining yotish chuqurligini belgilash

1. Zamin va poydevorlarning birgalikda ishlashi. Poydevorlarning turlari Turli xil omillar ta`sirida bo`lgan zamin va poydevorlarning birgalikda ishlashini ta`minlash ularni loyihalashning asosiy maqsadi hisoblanadi. Inshootlarning bo`zilishi ko`pincha, ularning poydevorlari zaminidagi gruntlar yuk ko`tarish qobiliyatlarining (mustahkamligi va ustivorligining) yo`qotilishi yoki zaminning xaddan tashqari ko`p deformatsiyalanishi natijasida sodir bo`ladi. Bunday xodisani oldini olish uchun poydevorning turi va o`lchamlari zamindagi gruntlarning o`ziga xos xususiyatlariga muvofiq holda tanlanishi lozim. Zamin va poydevorlarning birgalikda ishlashini ta`minlash uchun eng avvalo, poydevor tovoni bo`ylab uzatiladigan bosimning zamin bo`ylab imkon boricha tekis taksimlanishiga erishmoq darkor. Chunki bunda poydevor tovoni zaminni barcha qismlarida tekis siqadi (poydevorning zamindan qisman o`zilishi sodir bo`lmaydi), bu esa o`z navbatida zaminning tekis zichlanishi (cho`kishi)ni ta`minlaydi. Zamin gruntlarining qatlamlari yoki poydevor bilan zamin orasidagi o`zaro siljishlar esa ularning birgalikda ishlashiga salbiy ta`sir ko`rsatadi. Zamin va poydevorlarning turini, materiallarini va ularni barpo etish usullarini tanlash inshootlarni loyihalashning eng ma`suliyatli va murakkab vazifalaridan biridir. Bunda eng avvalo, inshootning vazifasi, konstruktsiyasi, unga ta`sir qiluvchi yuklarning o`ziga xos tomonlari, qurilish joyining geologik, gidrogeologik va iqlim sharoitlari hisobga olinadi. Agar zamindagi grunt loyihalanayotgan inshoot shart-sharoitlari uchun ishonchli bo`lsa, undan hech qanday o`zgartirishsiz (tabiiy zamin holida) foydalanish mumkin. Ba`zan, inshootlarni kuchsiz gruntlar sharoitida ham qurishga to`g`ri keladi va bunda inshootning mustahkamligi, ustivorligi va ishonchliligini ta`minlash uchun maxsus konstruktiv tadbirlarni qo`llash taqoza etiladi. Talablarga javob beradigan sun`iy zaminlarni hosil qilish (kuchsiz gruntlarni zichlashtirish, qotirish yoki ularni ishonchli grunt bilan almashtirish), poydevor tovoni o`lchamlarini oshirish (bosimni kamaytirish maqsadida), poydevor tovonining yotish chuqurligini ishonchli grunt qatlamigacha uzaytirish, qoziqli poydevorlarni qo`llash va boshqalar zamin va poydevorlar tizimini boshqarishning asosiy konstruktiv yechimlari hisoblanadi. U yoki bu konstruktiv yechimni

qabul qilish esa, ularning bir necha variantlarini texnik-iqtisodiy taqqoslash asosida amalga oshiriladi. Inshootning ishonchliligi, uning yer yoki suv ostidagi konstruktsiyasi - poydevorining mustahkamligi, ustivorligi va tashqi muhit ta`sirlariga bardoshliligiga ham bevosita bog`liqdir. Poydevorning turi, konstruktiv shakli va uni tayyorlashda qo`llaniladigan materiallarni tanlash ham, zaminlarni loyihalashdagi singari turli xil omillarni inobatga olish va variantlarni taqqoslash yo`li bilan amalga oshiriladi. Poydevorlarning turlari. Poydevor tovonining yotish chuqurligi bo`yicha sayoz joylashgan va chuqur joylashgan poydevorlar bir-biridan farqlanadi. Sayoz joylashgan poydevorlar ochiq qazilgan handak yoki transheyalarda barpo etiladi. Ular tovonining yotish chuqurligi odatda 5...6 m dan katta bo`lmaydi. Yuk ta`sirida tanasining deformatsiyalanishi bo`yicha poydevorlarni bikr (siqilishga ishlaydigan) va egiluvchan turlarga ajratish mumkin. Konstruktiv shakliga ko`ra, alohida joylashgan, lentasimon, yaxlit, massiv, aralash, qoziqli va boshqa turdagi poydevorlar bir-biridan farqlanadi. Tayyorlanish usuli bo`yicha poydevorlar monolit (qurilish joyida barpo etiladigan), yig`ma (oldindan tayyorlangan va qurilish maydonchasida yig`iladigan) va yig`ma-monolit (yig`ma va quyma qismlardan tuziladigan) turlarga bo`linadi. Poydevorlar betondan, butobetondan, temirbetondan, tosh- g`ishtlardan, yog`ochdan va boshqa materiallardan tayyorlanishi mumkin. Suv xo`jaligi qurilishida poydevorlar asosan beton va temirbetondan barpo etiladi. 2. Zamin va poydevorlarni chegaraviy holatlar bo`yicha hisoblash asoslari Inshootdan, unga quyiladigan talablar darajasida foydalanish imkoniyatlarini yo`qotuvchi holatlarga chegaraviy holatlar deyiladi. Zamin va poydevorlar yuk ko`tarish qobiliyatlarining (mustahkamligi va ustivorliginining) yo`qotilishi yoki ularda ruxsat etilmagan deformatsiyalarning (cho`kish, siljish, poydevorning og`ishi va h. k.) sodir bo`lishi inshootlarning ushbu qismlari uchun chegaraviy holatlar bo`lib, bu holatlarni bartaraf etishga qaratilgan me`yoriy qoidalar majmui chegaraviy holatlar usuli deyiladi.

Poydevor tanasining mustahkamligi, mahalliy ustivorligi va deformatsiyalanishi «Injenerlik konstruktsiyalari» fanidan ko`riladigan umumiy qoidalarga to`la mos keladi va bu masalalar «Zamin va poydevorlar» fanida alohida o`rganilmaydi. Poydevorning siljish va ag`darilishga nisbatan umumiy ustivorligi va uning zaminga nisbatan deformatsiyalanishi (cho`kishi, siljishi) esa zaminning holatiga bevosita bog`liqdir. Shu sababli, zamin va poydevorlarni loyihalashga doir qoidalar asosan zamining chegaraviy holatlarini nazarda tutadi. Zaminlarni loyihalashda chegaraviy holatlar ikki guruhga bo`linadi: 1. Yuk ko`tarish qobiliyatining yo`qotilishi yoki foydalanishga butunlay yaroqsizlanishi bo`yicha; 2. Zamindan me`yoriy talablar darajasida foydalanishning qiyinlanishib qolganligi bo`yicha. Zamining mustahkamligi va ustivorligiin ta`minlash, shuningdek, poydevorning zamin bo`yicha sirpanishi va ag`darilishiga yo`l qo`ymaslik chegaraviy holatlar birinchi guruhi shartlari bo`yicha bajariladigan hisoblarning asosiy maqsadi bo`lib, bunda yuk va ta`sirlarning hamda zamin yuk ko`tarish qobiliyatining hisobiy qiymatlari ishlatiladi. CHegaraviy holatlarning birinchi guruhi bo`yicha hisoblar quyidagi umumiy shart asosida bajariladi: F  (  c /  n ) F u , (1) bu yerda F – yuklarning eng nomaqbul birikmasi asosida aniqlangan hisobiy zo`riqish;  c – inshootninig vazifasi va javobgarligiga bog`liq holda belgilanadigan ishonchlilik koeffitsienti;  n – gruntning turi va holati bo`yicha qabul qilinadigan ish sharoiti koeffitsienti; F u – zamin gruntlarning hisobiy (minimal) yuk ko`tarish qobiliyati. Chegaraviy holatlarning ikkinchi guruhi shartlari bo`yicha bajariladigan hisoblar zamindagi deformatsiyalarni chegarlashga qaratilgan bo`lib, bu hisoblarda yuklar, zo`rikishlar va yuk ko`tarish qobiliyatlarining me`yoriy qiymatlari ishlatiladi. Deformatsiyalarni chegaralash hisobi quyidagi shart asosida olib boriladi: S  S u , (2)

bu yerda S – inshoot zaminining me`yoriy yuk va ta`sirlar asosida aniqlangan deformatsiyalanishi; S u – deformatsiyalarning amaldagi me`yorlar bo`yicha qabul qilinadigan ruxsat etilgan chegaraviy qiymati. Yuqorida yuklar va ta`sirlarning me`yoriy va hisobiy qiymatlari bir- biridan farqlandi. Zamindan, poydevordan hamda inshootdan me`yoriy talablar darajasida foydalanish sharoitlarini inobatga olgan va amaldagi qurilish me`yorlari bo`yicha qabul qilinadigan yuklar va ta`sirlar me`yoriy deb ataladi va umumiy holda g n bilan belgilanishi mumkin. Doimiy yuklanishlar (masalan, grunt, poydevor va poydevor ustidagi inshoot qismlarining xususiy og`irliklari) materialning konstruktiv o`lchamlari va o`rtacha solishtirma og`irliklari bo`yicha aniqlanadi. Qor, shamol singari vaqtinchalik ta`sir qiladigan atmosfera omillarining me`yoriy bosimlari, ularning ko`p yillik nomaqbul qiymatlarining o`rtachasiga teng miqdorda qabul qilinadi. Zamin va inshootdan foydalanish jarayonidagi o`zgarishlar sababli, me`yoriy yuklar va ta`sirlarning qiymatlarida ma`lum darajadagi chetlanishlar ham yuzaga kelishi mumkin. Yuklanishning xavfli tomonga o`zgarish ehtimoli hisobga olingan qiymatiga hisobiy yuk yoki ta`sir deyiladi va umumiy holda g bilan belgilanadi. Hisobiy yukning qiymati me`yoriy yukni inshonchlilik koeffitsienti  f ga ko`paytirib aniqlanadi: g=  f g n . Zaminlarni chegaraviy holatlarning ikkinchi guruhi bo`yicha deformatsiyalarga hisoblash birinchi darajali asosiy hisob deb qaraladi. Chunki, deformatsiyalanishi chegaralangan zaminning yuk ko`tarish qobiliyati ham ko`pincha ta`minlangan bo`ladi. Chegaraviy holatlarning birinchi guruhi hisoblari odatda, zaminning mustahkamligi va ustivorligining ta`minlanganligini tekshirib ko`rish vazifasini bajaradi. (2)-ifodadagi deformatsiyalanish miqdori S ni aniqlashda grunt chiziqli deformatsiyalanadigan muhit sifatida qaraladi. Ma`lumki, bu qonuniyatni deformatsiyalanishning birinchi bosqichi – zichlanish bosqichidagina qo`llash mumkin (5.1 – bo`limga qarang). Ammo, qurilish me`yorlari poydevor tovonidagi gruntlarning 1/4 b (b-poydevor tovonining kengligi) chuqurlikkacha bo`lgan chetki qismlarida, mahalliy siljish maydonchalarining hosil bo`lishiga ruxsat beradi. Zaminning ushbu deformatsiyalanish holatiga mos keladigan bosim qiymati gruntning me`yoriy qarshiligi (R n ) deyiladi. Amaldagi qurilish me`yorlariga ko`ra, zaminni chegaraviy holatlarning ikkinchi guruhi bo`yicha hisoblashda quyidagi qo`shimcha cheklashning bajarilishi ham talab etiladi:

P  R , (3) bu yerda P – poydevor tovoni bo`yicha zaminga uzatiladigan o`rtacha bosim; R – gruntning hisobiy qarshiligi. Gruntning hisobiy qarshiligi, amaldagi qurilish me`yorlari bo`yicha, gidrotexnika inshootlari sharoitlari uchun quyidagi formula yordamida aniqlanadi:  c1  c2 R= ---------- (M  k z b  d,ef + M g d   def + M c C n ) , (4) k bu yerda  c1 ,  c2 – zamindagi grunt va inshootning mos ravishdagi ish sharoiti koeffitsientlari (QMQning maxsus jadvali bo`yicha qabul qilinadi); k – ishonchlik koeffitsienti (agar gruntning mexanik xossalari bevosita sinovlar bo`yicha aniqlangan bo`lsa k = 1; boshqa hollarda k = 1,1; M  , M g , M c – ichki ishqalanish burchagi  n bo`yicha qabul qilanadigan o`lchamsiz koeffitsientlar; k z – poydevorning kengligiga bog`liq holda qabul qilinadigan koeffitsient: b < 10 m bo`lsa, k z = 1; b  10 m bo`lsa, k z = 8 / b + 0,2; b – poydevor tovonining kengligi; d – poydevor tovonining yotish chuqurligi; С n – poydevor tovonidagi grunt solishtirma tishlashish kuchining me`yoriy qiymati;  d,ef – poydevor tovonidan quyida joylashgan gruntning suvdagi muallaq solishtirma og`irligi;   def – poydevor tovonidan yuqorida joylashgan gruntning suvdagi muallaq solishtirma og`irligi. 3. Dinamik kuchlar ta`sirida bo`ladigan poydevorlarni loyihalash Zamindagi tebranma harakatlar bo`ylama va ko`ndalang to`lqinlar asosida yuzaga keladi. Ma`lumki, gruntdagi tebranishlar to`lqin tarqatuvchi manbadan uzoqlashgan sayin so`nib boradi. Tebranishning so`nish xususiyati gruntning turi hamda holatiga, qatlamlar qalinligi va boshqalarga bog`liqdir. Masalan, quruq gruntlarda tebranish tez so`nadi, suvga to`yingan gilli gruntlarda esa so`nish jarayoni aksincha, uzoqroq davom etadi.

Tadqiqotlarning ko`rsatishicha, gruntlardagi tebranma harakatning so`nish tezligi to`lqin tarqatuvchi manba kuchining chastotasiga bog`liq, ya`ni yuqori chastotali tebranishlar tezrok so`nadi. Ko`plab mashina va uskunalardan tarqaluvchi tebranishlar asosan kichik amplitudali bo`lib, ularning qiymati mikrometrlarda o`lchanadi. Lekin, grunt zarralari yoki qismlarining rezonans hodisasiga uchrash holatlari ham uchrab turadi va bunda tebranish amplitudasi bir necha o`nlab millimetrgacha oshishi mumkin. Shuning uchun dinamik kuchlar ta`sirida bo`ladigan poydevorlarni loyihalashda rezonans hodisasini ham inobatga olish zarur. Dinamik kuchlar ta`sirida tez zichlanuvchan gruntlarga suvga to`yingan g`ovak holatdagi qumlarni va yirik bo`lakli gruntlarni kiritish mumkin. Ushbu gruntlarga xos muvozanat tezlanishining qiymati o`ta kichikdir. Shuning uchun ular kuchsiz tebranishlar ta`sirida ham osongina zichlanishi mumkin. Bunday zichlanishlar aksariyat hollarda notekis rivojlanib, poydevorning buzilishiga sabab bo`ladi. O`zbekistonning janubiy hududlarida keng tarqalgan lyosslar va lyossimon tog` jinslari ham tebranishga ta`sirchan gruntlar qatoriga kiradi. O`ta serg`ovak va suvga chidamsiz bo`lgan mazkur gruntlarning zarrachalari nisbatan kuchsiz dinamik kuchlar ta`sirida ham katta mikdordagi deformatsiyalanish xususiyatiga ega. Ko`pincha bunday deformatsiyalanishlar notekis ko`chadi va ushbu holat inshootning ishdan chiqishiga sabab bo`lishi mumkin. Dinamik kuchlar ta`siriga chidamsiz gruntlar turkumiga shuningdek, namlangan holatdagi gilli gruntlarni ham kiritish mumkin. Ular tebranma harakatli ta`sirlar natijasida keskin suyulish xususiyatiga ega. Fanda ushbu jarayon «tiksotropiya» hodisasi deyiladi. Bu hodisani zarrachalar orasidagi bog`lanishning buzilishi oqibatida (dinamik ta`sirlarda turli massadagi zarrachalarning har xil amplituda bilan tebranishi sababli), ularning yopiq g`ovaklari orasidagi qamralgan suvning erkin holatga o`tishi bilan izohlash mumkin. Ta`sir to`xtagandan so`ng, zarrachalar orasidagi bog`lanish suv molekulalari va qattiq zarracha mineralining manfiy zaryadlangan sirti orasidagi elektromolekulyar tortishish kuchlari hisobiga qaytadan tiklanadi va grunt o`zining boshlang`ich holatiga qaytadi. Gilli gruntlarning jadal ravishda suyulishiga ayniqsa ularning tarkibida ko`pincha mavjud bo`ladigan qum va tosh zarrachalari ham sabab bo`ladi, chunki dinaik ta`sirlar natijasida bunday zarralar gil

zarrachalaridagiga nisbatan ancha farq qiladigan amplituda bilan harakat qiladi. Gruntlarning tabiiy tuzilishi zarbalar ta`sirida ham keskin buzilishi mumkin. Masalan, qoziqlarni o`rnatish jarayonida gruntda qo`shimcha zo`rikishlar uyg`otiladi va ular gruntning yuk ko`tarish qobiliyatidan katta bo`lsa, zaminning qoziq qoqilayotgan qismida katta miqdordagi cho`kishlar sodir bo`ladi. Gruntlarning yuqorida bayon etilgan dinamik kuchlar ta`siridagi tebranish xususiyatlarini seysmik faol mintaqalarda barpo etiladigan bino va inshootlar poydevorlarini loyihalashda inobatga olish lozim. 4. Poydevor tovonining yotish chuqurligini tayinlash Poydevor tovonining yotish chuqurligini tayinlashda bino va inshootning tuzilishi, yer yuzasidagi gruntlarning muzlash chuqurligi, qurilish maydonchasining geologik va gidrogeologik sharoitlari, suv o`zanlaridagi gruntlarning yuvilish chuqurligi, yuklarning turi va qiymati va boshqa omillar birgalikda inobatga olinadi. Gidrotexnika inshootlarining tubki qismlari odatda ularning poydevori vazifasini bajaradi. Daryolar, soylar va kanallarda quriladigan gidrotexnika inshootlarida, zaminning yuvilmasligi maxsus kostruktiv yechimlar yordamida ta`minlangan bo`ladi. Shu sababli, bunday inshootlar poydevori tovonining yotish chuqurligi ko`pincha konstruktiv qabul qilinadi. Yerto`lasi mavjud binolarda, poydevorning tovoni, yerto`la polining sirtidan 0,4...0,5 m quyiroqda joylashadi. Binolar poydevorining yotish chuqurligi, ishonchli gruntlar sharoitida va yerto`la mavjud bo`lmaganda, gruntning muzlash chuqurligiga asoslanib qabul qilinadi. Muzlash chuqurligining hisobiy qiymati quyidagi formula yordamida aniqlanadi: d f = k n d fn , (5) bu yerda k n – binoni isitish tartibiga bog`liq bo`lgan koeffitsient. Isitilmaydigan binolar uchun k n = 1,1; boshqa hollarda qurilish me`yorlari bo`yicha qabul qilinadi; d fn – muzlash chuqurligining me`yoriy qiymati.

Isitiladigan binolar oraliq devorlarining poydevorlarini loyihalashda, ular tovonining yotish chuqurligi kamida 0,5 m qiymat bilan qabul qilinadi. Chetki ustun yoki devorlar poydevorlari tovonining yotish chuqurligi esa d f dan kam bo`lmasligi lozim. Poydevorlarning yotish chuqurligi, shuningdek geologik va gidrogeologik sharoitlarga ham ko`p jihatdan bog`liqdir. Agar yerning yuza qatlamlari kuchsiz gruntlardan tashkil topgan va ularni sun`iy kuchaytirish iqtisodiy jihatdan samarasiz bo`lsa, poydevor tovonining ishonchli grunt qatlamiga borib tayanishi, ko`p hollarda, maqsadga muvofiq bo`ladi. Lyossli gruntlar, g`ovak qumlar, oquvchan va oquvchan plastik holatdagi gilli gruntlar katta yuklarga ishlaydigan inshootlar uchun kuchsiz grunt sifatida qaralishi mumkin. Tabiiy holdagi o`zanlarni kesib o`tadigan ko`priklar, akveduklar singari inshootlar poydevorlari tovonining yotish chuqurligi, suv o`zani tubining taxmin qilingan yuvilish chuqurligi (h ю ) asosida belgilanadi: d = 1,15 h ю +  h , (6) bu ifodada  h = 2...2,5 m – zahira chuqurlik. Poydevor tovoni yotish chuqurligini belgilashda yukning turi va miqdorini ham inobatga olish lozim. Masalan, inshootning konstruktsiyasi ustunli holda qabul qilingan bo`lsa, inshootdan tushadigan yuk poydevorga yig`ilgan kuchlar tarzida ta`sir etadi. Bunday holda, zaminning yuk ko`tarish qobiliyatini oshirish uchun, hisoblar bo`yicha, poydevor tovoni bir muncha chuqurroqdagi qatlamlargacha tushiriladi. Gorizontal va qiya kuchlar ta`sirida bo`lgan inshootlar poydevorini qoziqli shaklda qabul qilish, ko`p hollarda, eng samarali va ishonchli variant bo`lishi mumkin.

ADABIYOT 1.Karimov I.A. O`zbekiston XX1 asrga intilmoqda. – T., O`zbekiston, 1999. 2.Karimov I.A. O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlash-tirish yo`lida. – T., O`zbekiston, 1999. 3.Karimov I.A. O`zbekiston XX1 asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. – T., O`zbekiston, 1997. 4.QMQ 2.02.01-98. Bino va inshootlar zaminlari. – Toshkent, 1999. 5.QMQ 2.01.07-97. Yuklar va ta`sirlar. – Toshkent, 1998. Frolov N.N. Proektirovanie osnovaniy i fundamentov gidromeliorativnx soorujeniy. M.: Kolos, 1985. 7.Silkin A.M., Frolov N.N. Osnovaniya i fundament. M.: Kolos, 1987. 8.Tsitovich N.A. Mexanika gruntov. M.: Stroyizdat, 1983. 9.Rasulov X.Z. Gruntlar mexanikasi, zamin va poydevorlar. T.: O`qituvchi, 1993. 10.Ashrabov A.A., Zaytsev Yu.V. Qurilish konstruktsiyalari. T.: O`qituvchi, 1988. 11.Dalmatov B.I. Mexanika gruntov, osnovaniya i fundament. M.: Stroyizdat, 198 12.Pesikov Ye.S. Proektirovanie fundamentov gidrotexnicheskix soorujeniy. T.: TIIIMSX, 1989. 13.Gidrotexnicheskie soorujeniya. - http: //WWW. Vozrojderie. ru/gidroteh. htm. 14.Gidrotexnicheskie soorujeniya. – Stroitelstvo.-http: //vesi. ru/Map/ts/ts. 20Ya NNPS. htm

Похожие

Zamin gruntlari qismlaridagi kuchlanishlar

Zamin gruntlarini sun`iy kuchaytirish usullari

STATIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA AKSIOMALARI

QOZIQLI POYDЕVORLAR

1. Asosiy mulohazalar