Металларни босим остида ишлаш технологияси - Материаловедение - Рефераты

Металларни босим остида ишлаш технологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

935.5 KB

М еталларни босим остида ишлаш технологияси Конструкцион металларни ташқи куч тасирида пластик дефармациялаш натижасида кутилган шакилга келтириш, ўз ҳолатига зарар етказмасдан технологик жараёнига металларни босим билан ишлаш деб айтилади. Ҳозирги вақтда ишлаб чиқариладиган пўлатларнинг 90 % рангли метал ва улар қотишмаларнинг 50 % дан ортиқроғи босим билан ишланмоқда . Техникавий металлар ичида энг пластиги қурғошиндир. Қалай, алюминий, мис, рух ва темирни ҳам қиздирилмай босим билан ишлаш мумкин. Маълумки, турли металларни пластиклиги хар хил бўлади, у металларни ички тузилишига химиявий таркибига структурасига ва бошқа кўрсаткичларига боғлиқ. Кузатишлар шуни кўрсатадики, агар улар сиқувчи кучлар таъсирида ишланса, пластик дефармация осон кечади. Металларни совуқ холда босим билан ишлаш жараёнида структуравий ўзгариш оқибатида унинг пухталиги, қатиқлиги, эластиклиги ортиб, пластиклиги камайиб боради (1-расм). расм

расм Металларни босим билан ишлаш усулларининг асосий турлари. Машинасозлик саноатида металларни босим билан ишлашнинг қуйидаги усуллари кенг тарқалган. Прокатлаш - бунда қиздирилган тайёрмани прокатлаш машинасининг қарама-қарши томонга айланувчи цилиндирик жувалари орасида эзиб ўтказиб, ишланади. Бунда тайёрламанинг кўндаланг кесим юзаси кичрайиб, бўйига узаяди. Бу усулда варақали чивиқлар, турли кундаланг кесимга эга бўлган маҳсулотлар тайёрланади. ТайёрламаТайёрлама Тайёрлама

Маълумотларга қараганда, ишлаб чиқарилаётган пўлатларнинг 80% ортиқроғи, рангли металларнинг 40-50% прокатланади. Прокатлаш қуйидаги усулларга бўлинади. 1. Бўйлама прокатлаш- бу усулда тайёрлама прокат станининг қарама- қарши томонига айланувчи жувалар орасидан эзиб ўтказилиб, ишланади. Натижада унинг кўндаланг кесми кичрайиб узунлиги ортади (расм, а). 2. Кўндалангига прокатлаш бу усулда тайёрлама прокат станининг бир томонига айланувчи жувалари орасидан эзиб ўтказилиб ишланади. Бунда тайёрлама жуваларининг айланиши томонига қарама-қарши айланиб, бўйлама ўққа тик йўналишда пластик деформацияланади (расм, б). Металларни прокатловчи машиналарга прокатлаш станлари дейилади. 5- расм а ва б да прокатлаш стани жуваларининг текис ва ўйиқли хиллари келтирилган. Текис цилиндрик жувалардан листларни прокатлашда, жуваларнинг ўйиқли хиллари ёрдамида хар хил профилли сортаментлар тайёрлашда фойдаланилади. расм в ва г да очиқ ва ёпиқ калибрлар кўрсатилган. расм, д да қўштаврнинг бўйлама прокатланиши мисол сифатида келтирилган. Прокат станлари жуваларининг сонига кўра уларни икки, уч, тўрт ва кўп жували хилларга ажратилади 5-расм. а б в

расм. Прокатлаш усуллари схемаси: а-бўйига; б ва в -кўндалангига; 1- жувалар;2-тайёрлама. расм. Прокатлаш жўвалари ва калибрлари: а-силлиқ листлар прокатлаш жўвалари; 1-бочка; 2-бўйин; 3-треф; б-сортли буюмлар жўвавлари: 4-ўйиқ:в-очиқ калибр: г-ёпиқ калибр: д- қўштавр балкаларни тайёрлашдаги калибрлаш жувалари. расм. Прокат станлари:

а-икки жўвали; б-горизантал ва вертикал ўрнатилган; в-ўч жўвали; г-тўрт жўвали; д-олти жўвали; е –кўп жўвали; ж-универсал. Кирялаш (чузиш) - бунда тайёрлама, унинг кўндаланг кесмидан кичик бўлган филер тешигидан тортиб ўтказилади (3-расм). Бу усулда турли диаметрдаги чивиқлар, симлар, трубалар ва профилли бошқа шаклдаги маҳсулотлар олинади. Амалда кирялаш кучини камайтириш учун киря кўзининг тайёрлама билан тегиш юзаси минерал мой билан тайёрланади. Тайёрламани криялаш машиналарига кирялаш стамлари дейилади. Кирялаш стани ишчи грухга бўлинади, занжирли ва барабанли. Занжирли киря (7-расм) диаметри 150 мм га эга бўлган турли узунликдаги металл гивислар, турли профилли махсулотлар, турубалар тайёрланади. Барабанли кирялаш стоклари диаметри 0,002-10 мм гача симлар, кичик кесимли турли профилли махсулотлар тайёрланади. расм. Кирялаш иш қисми юқори қаттиқликка эга бўлган асбобсозлик материалидан тайёрланади. Бу материаллар корризияга бардош бўлиб ишлатиш жараёнида метал керамик қаттиқ қотишмалар ВК8, Т15К6 ва асбобсозлик пўлатлар У7, У12, ШХ15 ва бошқа материал ишлатилади.

расмда обоймага ўрнатилган кирянинг бўйлама кесими келтирилган Киря-асбоб характерли 4 та зонадан иборат. I. зона (А участка). Бу зона тайёрламанинг киря кўзига кириш конуси ( ) дейилади. Учи ўткирланган тайёрлама бу конус орқали киряга киритилади. Бунда киря C0 60 40    оралиғи олинади. II. зона (Б участка). Бу зона иш конуси (  ) дейилади. Тайёрлама бу зонада пластик деформатцияга берилади. Бу зонанинг узунлиги . )7,0 5,0( maxd   Конус бурчаги ) ( тайёрлама қаттиқлигига, ишқаланиш кучига қараб белгиланади. III зона (В участка). Тайёрлама бу зонада калибрланиб, аниқ шакил ва ўлчамли юзаси текис махсулотга айланади. Зонанинг эни В=(0,3-1,0) d R . IV зона (Г участка). Бу зона чиқиш конуси (  ) дейилади. Бу зона кирялаб олинувчи махсулот сиртини тирналиш дарс кетишдан сақлайди. Зона бурчаги C0 90 60    . расм. Киря обоймага ўрнатилади. Обойма қовушқоқ ҳамда пухтароқ конструкцион пўлатлардан тайёрланади ва улар конуструкциясига кўра яхлит, йиғма ва роликли бўлади. 9- расмда турбаларни кирялаш схемалари келтирилган. Ишлаш оправкаларда ва оправкасиз бажарилади. Агар труба девори қалинлигини кичрайтириш, узун оправкада (9- расм, а) трубанинг

ташқи диаметри ва қалинлигини кичрайтириш зарур бўлса, қўзғалмас ва қўзғалувчи оправкада (расм, б ва в) ва диаметринигина кичрайтириш зарур бўлса, оправкасиз ишлов берилади расм, г. расм. Преслаш - бунда тайёрлама аввал цилиндр контейнерга киритилиб, унинг матрица деб аталувчи асбоби кўзидан сиқиб чиқарилади. Бу усулда турли ўлчамли симлар, трубалар ва турли профилли бошқа маҳсулотлар тайёрланади. Тайёрламани металл ёки қотишмаларни маълум темпратурагача қиздириб уни матрица тешигидан сиқиб чиқариш жараёнига пресслаш дейилади. Пресслаш жараёнида тешик орқали сиқиб чиқарилган металларнинг кўндаланг кесми шу текис шаклига – доира, тўтрбурчак, олтибурчак ёки бирор шаклга киради. Бу усулда рангли метал қотишмаларидан пўлатлардан диаметри 3-250 мм гача бўлган чивиқлар диаметри 20-400 мм гача девор қалинлиги 1,5-12 мм гача бўлган трубалар ва бошқа хар- хил профилли махсулотлар тайёрланади. Бу усул билан ишлаб чиқарилган буюмлар ўлчамларининг юқори аниқлиги билан ҳам фарқ қилади. Пресслашдан олдин тегишли тайёрламалар босим билан ишлаш темпратурасигача қиздирилади. Саноатда пресслашнинг икки хил усули мавжуд. Булардан бири тўғри пресслаш, иккинчиси эса тескари пресслаш усулларидир. (расм, а, б).

Шуни қайд қилиш керакки тескари пресслашда сарфланадиган куч тўғри пресслашдагига қараганда 20-30% кам бўлади, чунки контейнерда метал ишқаланмайди. Тескари пресслашда чиқинди ҳам камаяди. расм. Пресслаш жараёнида матрицанинг тешигидан чиқиш тезлиги қуйдагича: дюралюмини учун 4-6 м/с, алюмин учун 8 м/с, мис ва унинг қотишмалари учун 12-15 м/с бўлади. Пресслаш жараёнида ишлатиладиган матрицалар, асосан 3Х2В8, 38ХМЮА маркали легирланган пўлатлар ва қаттиқ қотишмалардан тайёрланади. Пресслаш жараёни асосан турли горизонтал ва вертикал прессларда олиб борилади. Пресслаш кучи 1500- 30000МПа га тенг бўлади. Пресслаш йўли билан махсулотлар олишда амалда кўпроқ гидравлик пресслардан фойдаланилади, чунки буларнинг конструкцияси оддий бўлиб, тезлиги онсон ростланади. Гидравлик горизантал прессларнинг пресслаш кучи 600-60000 т, вертикаллариники 300-1000т дир. 11- расмда пресслаб олинадиган профилларга мисоллар келтирилган. а б

расм. Пресслаш йўли билан олинадиган буюмлар профили: а-трубалар тайёрлаш: б- пресслаш йўли билан олинадиган буюмлар профили. Болғалаш - бу жараёнда зарур температурада қиздирилган тайёрламани болғанинг пастки боек мухрасига болғалашда сондонга қўйиб, болғанинг устки боек мухраси билан зарбаланади (3г-расм). Бу усулда вал, шатун, тишли ғилдираклар ва бошқа деталларнинг чала маҳсулотлари олинади. Қиздирилган металлни болға мухрасининг зарби ёки пресс мухрасининг босим кучи таъсирида зарур шаклга келтириш жараёнига болғалаш деб аталади. Болғалаш натижасида олинган буюмга поковка дейилади. Болғалаш йўли билан хилма хил шакл ва ўлчамли бир неча юз грамдан 350 т гача баъзан эса ундан оғир поковкалар тайёрланади. Эркин болғалашдаги асосий жараёнлар. Чўктириш бу жараёнда тайёрламанинг бўйини кичрайтириб унинг хисобига кўндаланг кесим ўлчамлари катталаштирилади. расм, а. Тайёрламанинг бир жойигина чўктирилса буни маҳаллий чўктириш дейилади. Чўзиш- бу жараёнда тайёрламанинг кўндаланг кесимини кичрайтириш хисобига бўйини узайтирилади расм, б. Тешиш- бу жараёнда тайёрламадан маълум ҳажмдаги метал тешгич билан сиқиб чиқарилиб, тешик очилади расм, в. Букиш - бу жараёнда тайёрлама турли мосламалар ёрдамида зарур контурга букиб ўтказилади расм, г.

Бураш -бу жараёнда тайёрламанинг бир қисми иккинчи қисмга нисбатан маълум бурчакка бурилади расм, д. Кесиш - бу жараёнда тайёрламанинг бир қисми иккинчи қисмдан кесиб ажратилади расм, е. Пайвандлаш бу жараёнда зарур температурагача қиздирилган кам углеродли пўлат тайёрламаларни усма уст қўйиб қия юзалари бўйича пайвандлаш учун улар болға ёки пресс остида сиқилади расм, ж. расм. Штамплаш – бу жараёнида кўпинча зарур температурагача қиздирилган тайёрлама штампнинг пастки палла бўшлиғига қўйилиб, болға ўрнатилган штампнинг устки палласи билан зарбаланади. Бу шароитда тайерлама дефармацияланиб, штамп бўшлиғини тўлдиради. Штамплашда турли шаклли маҳсулотлар олинади. Хажмий штамплашда тайёрлама штамп бўшлиғига ўтказилиб пластитк дееформацияланиб штамп бўшлиғи тўлдирилади. Штамплар нархининг қимматлилиги, поковка оғирлиги 250-500 кг дан ошмаслиги ва кам серияда ишлаб чиқариш учун маъқул эмаслиги унинг камчилиги хисобланади. Металларни хажмий штамплашда фойдаланиладиган асбоб штамп дейилади. Улар конструкциясига кўра очиқ ва ёпиқ хилларга ажратилади.

Амалда оддий шакилли поковкалар бир ўйиқли аниқ штампларда, мураккаб шакиллари эса кўп ўйиқли штампларда тайёрланади. расмда шатун паковкасини кўп ўйиқли штампда тайёрлаш мисол тариқасида кўрсатилган. расм. расм. Варақа штамплаш – бунда варақа ленталардан тайёрланган тайёрламани матрица асбобога ўрнатиб пуансон билан эзган ҳолда матрица кўзига киритиб, керакли шаклга келтирилади. Бу усул скоба, қопқоқ, хар хил

қанотлар ва бошқа маҳсулотлар тайёрланади. Варақа штамплаш жараёни юпқа деворли буюмлар тайёрлашдир. Варақа штамплаш жараёни иккита гурухга: ажратиш ва шакл хосил қилиш жараёнларига бўлинади. Ажратиш жараёнига қирқиш, қирқиб олиш ўйиб тушириш ва бошқа жараёнлар киради. Шакл хосил қилиш гурухига эгиш, ботириш, борт қайириш борт чиқариш, бўрттириш, сиқиш, зарблаш ва бошқа жараёнлар киради. Қирқиш-варақалардан маълум ўлчамли чала загатовка кесиб олиш. Қирқиб олиш-чала тайёрламалардан зарур шаклдаги тайёрлама кесиб олиш. Ўйиб тушириш-варақадан айлана квадрат ёки бошқа шаклли загатовкалар ўйиб тушириш. Эгиш-варақа тайёрламадан эгик буюм хосил қилиш. Ботириш-ясси тайёрламадан ковак буюм хосил қилиш. Борт қайириш-ясси тайёрламани сиртқи контури бўйлаб борт хосил қилиш. Борт чиқариш-тешик контури бўйлаб борт хосил қилиш. Бўрттириш-хавол загатовка ичидан тенг тақсимланган куч таъсир эттириш йўли билан унинг шакли ёки ўлчамларини ўзгариши. Сиқиш-хавол тайёрлама очиқ учининг периметрини кичрайтириш. Зарблаш-варақавий тайёрламада метални чўзиш хисобига дўнгликлар хосил қилиш.

Похожие

Металларни босим остида ишлаш1

Металларни механик ишлаш тўғрисида маълумот

Металларни ёйиш

Металларни штамплаш

Металларни боғлаш