Материалларнинг ишлов берилувчанлиги ва уни аниқлаш усули - Материаловедение - Рефераты

Материалларнинг ишлов берилувчанлиги ва уни аниқлаш усули

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

222.27734375 KB

Материалларнинг ишлов берилувчанлиги ва уни аниқлаш усули Режа: 1. Кесиш билан материалларнинг ишлов берилувчанлиги хақида тушунча. 2. Кескичларни нисбий текшириш усуллари 3. Бир хил кесиш тезлигида кескичлар турғунлигини таққослаш. 4. Типик кесиш тезликларини таққослаш. 5. Кесиш тезлиги V 60 нинг қийматларини таққослаш.

Кесиш билан материалларнинг ишлов берилувчанлиги хақида тушунча. Машинасозликни ривожланиши билан, янги конструкцион материалларни кесувчи асбоблар билан ишлов беришга таъсир этиш қобилиятини бахолаш зарурияти ҳосил бўлади, яъни кесиш билан материалларнинг ишлов берилувчанлигини аниқлаш. Кесиш билан ишлов беришда намоён бўлувчи материалларнинг хоссаларини детал материалини ва маҳқул бўлган шаклини танлашда фақатгина конструктор эмас, балки ишлов бериш усулини, энг яхши кесувчи асбобни ва мақул кесиш маромини тўғри танлаш учун технолог ҳам билиш зарурдир. Ишлов берилувчанликнинг комплекс тушунчаларига қуйидаги мезонлар киритилади: 1) кесишга қаршилик (ташкил этувчи кесиш кучларининг қийматлари, қувват); 2) мувофиқ бўлган турғунлик даврида иқтисодий мақсадга мувофиқ бўлувчи кесиш тезлигининг қиймати; 3) ишлов берилган юза сифати. Кўрсатиб ўтилган комплексга ишлов бериладиган материалнинг барча асосий сифатлари таoсир этади (кимёвий таркиби, тузилиши ва физик – механик хоссалари ва хаказо). Ўзича олинган, кўрсатиб ўтилан хусусий марканинг хеч бири ишлов берилувчанлик хақидаги саволга жавоб бериши мумкин эмас. Шу орада амалиёт, ишлов берилувчанликнинг бир хил ва бир вақтнинг ўзида оддий мезонини киритишни талаб этади. Ишлов берилувчанликни бахолашда, комплекснинг қайси бир уч элементидан бирини асоий ва қолган иккитасини ёрдамчи элемент деб ҳисоблаш масаласини ечиш керак. Ишлов берилувчанликнинг энг мухим кўрсаткичини танлаш операцияни бажариш аниқ шароитлари ва ишлов берилган юзага қуйилган техник талаблар билан аниқланади.

Умумий ҳолда бу саволни ечишда, биринчидан, бу қолган ме зонларни киритувчи деб ҳисобланади; Иккинчидан, берилган мезонни жараён унумдорлигига ва ишлов бериш иқтисодиётига қанчалик кучли таoсир этишдан келиб чиқиш керак. Кесиш кучлари материалнинг ишлов берилувчанлиги бир маoноли ҳарактеристикаси бўлиб хизмат қила олмайди. Бир қатор металлар, масалан чўян ва бронза, юмшоқ пўлат ва қизил мис тахминан бир хил кесиш кучи қийматини беради, лекин кесувчи асбобнинг турғунлиги, кесиш тезлиги ва ишлов берилган юза сифати бўйича кескин фарқ қилади. Бундан ташқари кесиш кучлари унумдорликка хал этувчи таoсир ўтказмайди. Бу мезон фақатгина кичик қувватдаги дастгохларда ишлов беришда мухимдир. Бунда дастгох электродвигатели ва узеллари кесиш тезлигини ва кесилаётган қатлам кесимини камайтиришга мажбур қилади ва бу билан унумдорлик чегараланади. Унумдорликга, иқтисодий мақсадга мувофиқ бўлиш мулохазаси бўйича танланган кесиш тезлиги ва унга мувофиқ бўлган турғунлик даври асосий таoсир ўтказади. Берилган турғунлик даврида рухсат этилган кесиш тезлиги ишлов берилувчанлик мезони ва кесиш кучлари сингари ўзароалоқададир, чунки кескич ҳарорати ва ейилиши тезликка, шунингдек ташкил этувчи кесиш кучлари қийматларига боғлиқ бўлади. Берилган турғунликда кесиш тезлиги ишлов бериладиган металлнинг бошқа сифатларини (кимёвий таркиби, тузилиши, механик ва физик хоссалари, иссиқлик ўтказувчанлиги, иссиқлик сиғими, парчинлашга қодирлиги) тасвирлайди. Ишлов берилган юза сифати ишлов берилувчанлик мезони сингари шунингдек кесиш ҳарорати ва кесиш тезлиги билан зич ўралган. Шунинг учун бу мезон қисман кесиш тезлиги билан ҳисобга олиниши мумкин.

Баён этилганлар асосида ишлов берилувчанликнинг асосий ҳарактеристикаси сифатида берилган турғунликдаги кесиш тезлиги қабул қилинган. Бироқ, баъзи холлар учун жумладан тоза ишлов бериш учун юза сифатида тажриба асосий, турғунлик тажрибасига қўшимча сингари бирлаштирилган бўлиши мумкин. Ишлов берилувчанлик кўрсаткичларини нисбий ҳарактерга эга эканлигини ҳисобга олиш керак. Масалан, кесиш тезлиги фақат ишлов бериладиган металл хоссаларига эмас балки кесувчи асбоб геометриясига, кесувчи асбоб кесув қисмининг материалига, чархлаш ва охирига етқазиш, совитиш суюқликларини мавжудлигига ҳам боғлиқдир. Ишлов берилган юза тозалиги парчинлаш даражаси ва парчинланган қатлам қалинлиги юқорида санаб ўтилган омиллар ва кесиш тезлигига боғлиқ бўлади. Бундан ташқари маълум даражада турли хил металларнинг ишлов берилувчанлигини нисбий бахолаш, у ёки бу ишлов бериш турини ўзига хос хусусиятларига, турли хил кесувчи асбобларни қўлланишига боғлиқ бўлади. Масалан, баoзи бир металлар токарлик дастгохларида кесикчлар билан яхши ишлов берилади, лекин ёмон жилвирланади ва хаказо. Юқорида айтиб ўтилганлардан келиб чиққан ҳолда қуйидаги хулосага келиш мумкин: ишлов берилувчанлик хақидаги мулахоза, кесувчи асбоб материалига унинг геометриясига энг тўғри келув чилари хақида, рационал кесиш маромлари хақида, шунингдек берилган материални ишлов беришига алоқада бўлувчи бошқа амалий маслахатларга тавсияномалар билан тўлдирилиши шарт. Кескичларни нисбий текшириш усуллари. Кесувчи асбобларни нисбий текшириш қуйидагича ўтказилади. А) асбобсозлик материалининг сифатини бахолаш учун. Б) кесувчи асбобга термик ишлов бериш оптимал маромини ўрнатиш учун. В) кесувчи асбобнинг геометрик параметрларини кесиш жараёни унумдорлигига таoсир этишини ўрганиш учун.

Бир хил кесиш тезлигида кескичлар турғунлигини таққослаш. Бу усулда бир хил материалга, бир хил кесиш тезлигига, кесиш чуқурлигига ва суришга эга бўлган турли хил кескичлар билан ишлов берилади ва олинган турғунлик даврлари таққосланади. Катта турғунлик даврига эга бўлган кескич (кесувчи асбоб) энг яхши ҳисобланади. Бироқ, бир қатор холларда бу усул нотўғри хулосаларга олиб келиши мумкин. Масалан, қандайдир V  кесиш тезлигида биринчи кескичнинг турғунлик даври T 1 иккинчи кескичнинг турғунлик давридан Т  2 катта бўлсин. Бунда биринчи кескич нисбий тезлигининг кўрсаткичи Z 1 ва унга мувофиқ бўлувчи  1 бурчак, иккинчи кескич учун Z 2 ва  2 дан катта бўлиши мумкин (шакл – 93) ва V  қийматда T  2 энди T  1 дан катта бўлади. 93 - шакл. Кесиш тезлигини турьунликка тасири Турьунлик Кесиш тезлиги Шундай қилиб, V < V кр кесиш тезлиги қийматларида биринчи кескич катта турғунликга эга, V > V кр бўлганда эса иккинчи кескич эга бўлади. У ёки бу кескич (кесувчи асбоб) нинг афзаллиги хақида аниқ гапириш мумкин, фақатгина шундай ҳолда, агар 1 ва 2 тўғри чизиқларнинг кесишув нуқтаси амалий равишда қўлланилувчи турғунлик даври ва кесиш тезлигини чегараларидан ташқарида жойлашган бўлса  1 ва  2 ( z = tg  1 ; Z 2 = tg  2 ) қийматларини билмай туриб кескични танлаш тўғрисидаги саволни тўғри ечиш мумкин эмас. Бинобарин, бу усулни фақат  1 =  2 яoни нисбий тезлик кўрсаткичлари бир хил бўлишига ( Z 1 = Z 2 ) бўлишига ишонч ҳосил қилган тақдирдагина

қабул қилиш мумкин. Кесувчи асбобларнинг геометриясини турли варианталрини таққослашда буни имкони бор. Типик кесиш тезликларни таққослаш. Бу усулда баoзи бир турғунлик даврига мувофиқ бўлувчи, типик деб аталувчи кесиш тезликлари таққосланади. Типик турғунлик даври 20 минутга тенг деб қабул қилинган. Бундай турғунлик даври қиймати, кичик қийматларда ўзгарувчан ва қарама – қарши натижаларни олиш мумкинлиги катта қийматларда эса материал ва вақт сарфлари ўсиб кетиши ҳисобга олиниб қабул қилинган. V min = V 20 қиймати доимий кесиш чуқурлиги ( t =476мм) ва суришда ( S =159мм/айл) аниқланади. Турғунлик даври 20 га тенг ёки яқин бўлганда қадар мутлақо бир хил кесикчлар билан турли хил тездикларда иш олиб борилади ва V 20 тезлик қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:(V20)1=V1( T1 20 ) 1 z;(V20)2=V2( T2 20 ) 1 z Типик тезликди аниқлашда кескичлар тўла ўтмасланишгача олиб борилади, унинг мезони бўлиб ишлов берилган юзада ялтироқ чизиқни ҳосил бўлиши хизмат қилади. Бу усулнинг камчилиги шундан иборатки, унинг амалга ошиши танлаш ва синаб кўришлар билан боғлиқдир. Кесиш тезлиги V 60 нинг қийматларини таққослаш. Бу усул доиймий кесиш чуқурлиги ва суриш қийматларида T – V боғлиқликни аниқлашдан иборат бўлади. Текширишлар қуйидаги тартибда бажарилади: 4) Қабул қилинган W кр ўтмасланиш мезонида 10 дан 80 минутгача бўлган турғунлик даврига мувофиқ бўлувчи турли хил кесиш тезликларида ( V 1 , V 2 , V 3 , V 4 ) ва t = const , S = const бўлгандаги 3…4 та турғунлик тажрибалари ўтказилади. Тажрибаларни ўтқазишда h орк ейилиш (кетинги қирра бўйича ейилишда) ёки h л (олдинги юза бўйича ейилишда)ва қабул қилинган ҳар бир тезлик учун h орк =  (  ) ёки h л=  (  ) ейилиш графиги қурилади, бу ерда  -

тажриба бошланишдан ейилишни ўлчаш моментигача бўлган вақт. Ейилиш ҳар бир тажрибада W кр ейилиш қийматидан 20 – 30% га ортиқча бўлган қийматгача олиб берилади. 2) Қабул қилинган ўтмасланиш мезонига мувофиқ бўлувчи ордината шкаласини бўлиш орқали (шакл-94) горизонтал тўғри чизиқ ўтказилади ( W = W кр). Ейилиш графикларининг кесиб ўтиш нуқталарининг абсцисслари V 1 , V 2 ва хаказо кесиш тезликларига мувофиқ келувчи ( T 1 , T 2 ва хаказо) турғунлик даврларини аниқлайди. 94 - шакл. Кескични ишлаш ваытини орыа юза бщйича ейилишга тасири Орыа юза бщйича ейилиш Кескични ишлаш ваыти W к рит 3) Логарифмик координаталарда доимий кесиш чуқурлиги ва суриш қийматларида бўлган турғунлик даврини кесиш тезлигига боғлиқлик графиги қурилади (шакл-95). 95 - шакл. Кесиш тезлигини турьунлик даврига тасири. (логарифмик координатада) Турьунлик даври Кесиш тезлиги Графикдан формуладаги z даража кўрсаткичи аниқланади.

4) Қурилган графиклар бўйича қабул қилинган турғунликга (масалан, T =60 мин) мувофиқ бўлувчи кесиш тезлиги аниқланади. Энг яхшиси бўлиб катта қийматга эга бўлувчи V 60 кескич инобатга олинади. Кўриб ўтилган усулнинг асосий камчиликлари тажрибаларнинг катта меҳнат сиғимидан, ишлов бериладиган материалнинг ва кесувчи асбобнинг катта сарфларидан ташқил топган. Кесиш тезлиги коэффициентларини таққослаш. Турли хил кесиш маромлари ва турғунлик даврлари билан ишловчи кескичларни солиштириш учун қўлланилади. Биринчи кескич t 1 кесиш чуқурлиги, S 1 суриш, V 1 кесиш тезлигида T 1 турғунлик даврига эга бўлиши маҳлум бўлсин. Мос равишда бошқа кескич учун t 2 , S 2 , V 2 , T 2 . Бу кескичлар учун V 60 қиймати аниқланади.(V60)1=V1( T1 60 ) 1 z;(V60)2=V2( T2 60 ) 1 z (162) Чунки, масалан тезкесар кескичлар учун V60= С60 t0,25⋅S0,66; (163)

У ҳолда (С60)1=(V60)1⋅t10,25⋅S10,66; (164) (С60)2=(V60)2⋅t20,25⋅S20,66; (165) Олинган кесиш тезлиги коэффициентларининг амалий қийматларини таққослаш кескичлар сифати хақидаги саволни ечиш имкониятини беради. Берилган усул T =  ( V ) ва V =  ( t , S ) формулалардаги даража кўрсаткичларнинг қийматларини олдиндан маҳлум эканлигидан кескичлардиб чиқади. Шунинг учун у фақатгина чегараланган чегараларда қўлланилиши мумкин. Бунда кескичларнинг сифатини аниқлашдаги хатоликлар T 1 ва T 2 лар қанчалик катта бўлса, шунчалик катта бўлади ва қабул қилинган T =60 мин қийматдан фарқ қилади. Турғунлик боғлиқликларини текшириш усуллари . 1) Доимий кесиш чуқурлиги ва суриш қийматларида ( t = const , s = const ) ва кесиш тезлигининг тўртта қийматларида ( V 1 , V 2 , V 3 , V 4 ) ейилишни эгри ейилиш деб аталувчи кескичнинг ишлаш узоқлилигига боғлиқлик графиги қурилади (шакл-96). Ҳар бир кесиш тезлигида тажриба 2 марта ўтказилади. Ейилиш графигидан қабул қилинган ўтмасланиш мезонида T 1 , T 2 , T 3 , T 4 қийматлар аниқланади. 2) Олинган натижалар V - T координаталарда логарифмик сеткаларга туширилади (шакл-96). Тажриба нуқталари орқали (шартли равишда уларга 17 дан 24 гача бўлган рақамлар берилган) (1) формула билан ифодаланувчи тўғри чизиқ ўтказилади, бу ерда z = tg  . T - V чизиқ тахминан ўтказилади. Бироқ, уларнинг холатини ўртачаларнинг аналитик усули билан аниқлаш мумкин.

96 - шакл Ўртачалар усули қуйидагилардан ташқил топган. Қўшни тажриба нуқталарининг ҳар бир жуфти учун (шакл-97) формула бўйича даража кўрсаткичининг қиймати топилади.t=lg T1−lgT2 lg V2−lg V1 (166) Сўнгра ўртачаси аниқланади Zcр= z1+z2+....zn n (167) Бу ерда n  ( T - V ) чизиқ оралиқларининг сони. 3) Доиймий кесиш чуқурлигида ( t = const ) бошқа суриш қийматларидаги T - V графиклари қурилади (шакл-97). 97-шакл Ҳар бир суриш қиймати учун V 60 тезилк қиймати топилади ва логарифмик координаталарда V 60 =  ( S ) графиги қурилади (шакл-98). Бундан қуйидаги формуладаги y v даража кўрсаткичининг қиймати аниқланади:

V60= Cs Syv ;yv=tg β(168) бу ерда  - тўғри чизиқнинг қиялик бурчаги (шакл-98). 98-шакл 4) Ўхшаш тажрибалар доимий суришда ( S = const ) ва турли хил кесиш чуқурлиги қийматларида ( шакл -99) ўтказилади ва қуйидаги формуладаги даража кўрсаткичининг қиймати аниқланади : V60= Ct txv;xм=tg γ; (169) Бу ерда  -тўғри чизиқнинг қиялик бурчаги (шакл-99). 99 - шакл 5) Тажрибалар натижасида e мумий боғлиқликнинг айрим холларини намоён этувчи V 60 =  ( S ) ва V 60 =  ( t ) боғлиқликлар топилади . V60= Ct txv⋅Syv (170) Ҳар бир тажриба учун C 60 =V 60 t xv  S yv аниқланади ва C 60 ўртача қиймати топилади .

Ало ҳ ида аниқ ва пухта текширишларда турли хил кесиш тезликларининг диапазонлари учун С 60 қиймат қидирилади . 6) Шундан сўнг тажриба натижаларини (2) формула бўйича ҳисобланган натижалар билан мос келиши текширилади . Текшириш ҳисоблари жадвали тузилади (15 - жадвал ). жадвал-26 Тажриба № S мм/айл t, мм V 60 қиймати Четланиш % лардаT - V график бўйича (2) формула бўйича Агар четланиш  5% дан ошмаса, у ҳолда тажриба муваффақиятли ҳисобланади. Акс ҳолда шуйхали тажрибалар такрорланади. Кўриб чиқилган услуб бўйича бажарилган текширишлар турли хил кесувчи асбоблар билан ишлашда турли хил материалларнинг кесиш мароми бўйича нормативлар асосига қўйилган. Бироқ бу усул унинг қийматларини пасайтириб юборувчи бир қатор камчиликларга эга. Улардан мухимлари қуйидагилар: а) катта меҳнат сиғими ва кесувчи асбоб ва ишлов берладиган материалга кетган бир қанча сарфлар; б) тажриба шартини, кўпчилик деталларга ишлов беришнинг хақиқий шартидан кескин фарқ қилиши, чунки ишлов бериш етарлича йирик ва массив болванкаларда олиб борилади. Шунинг учун тадқиқотчиларнинг турғунлик боғлиқликларини ўрнатишнинг тезкор (қисқартирилган) усулларини топишга иштилишлари табийдир. Турғунлик текширишларнинг қисқартирилган усуллари. Торецли йўниб текислаш усули тез ва оддий тажрибалар натижасида қабул қилинган

шартлар учун кесиш тезлиги ва кескичларни турғунлик даври орасидаги боғлиқликни олиш имконини беради. Торецли йўниб текислашда турғунлик даврини кесиш тезлигига боғлиқлиги (21) формула билан ифодаланади. Ички диаметр d ич дан ташқи диаметр d таш гача торецли йўнишдаги кесиш вақти:Т= L n⋅s= dташ − dич 2⋅n⋅s (171) Чунки Vташ = π⋅dташ ⋅n 1000 ва Vичк = π⋅dичк ⋅n 1000 , У ҳолда Т=1000 ⋅(Vташ −Vичк ) 2πn 2⋅S (172) (5) тенгламадан T қийматини (21) фомулага қўямиз: 1000 (Vташ −Vичк ) 2πn 2⋅S =Cz(z+1)(Vташ −Vичк ) Vташz+1−Vичкz+1 , бу ердан 1000 (Vташz+1−Vичкz+1)=2πn 2−S(z+1) (173) Vичк ≤Vташ 2 шартда Vичкz+1 эoтибор бермослик мумкин; бундай ҳолда (6) формула қуйидагича ёзилади: 1000 ⋅Vташz+1≈2πn 2⋅S(z+1)Cz (174) (7) тенглама иккита C ва z номаoлумларга эга, уларни аниқлаш учун иккита бурчак тезлик қийматларида n 1 , n 2 заготовка торецли кескич ўтмасланишигача йўналиши шарт. Мувофиқ келувчи қийматларни (174) формулага қўйиб тенгламалар системасини ҳосил қиламиз: 1000 Vташz+1= 2πn 12⋅S(z+1)Cz, (178) 1000 Vташz+1=2πn 22⋅S(z+1)Cz, (179)

Бу тенгламаларни бир - бирига бўлиб қуйидагини ҳосил қиламиз:( Vташ 1 Vташ 2) z+1 =( n1 n2) 2 (180) Логарифмлашдан сўнг (z+1)lg Vташ 1 Vташ 2 =2lg n1 n2 z= 2lgn1 n2 lgVташ 1 Vташ 2 −1 (181) (7) тенгламадан С= z √ 1000 Vташz+1 2πn 2⋅S(z+1) (182) Агарда логарифмик координаталарда R радиусни n бурчак тезлигига боғлиқлик графиги қурилса, у ҳолда қуйидаги тенгликга риоя қилинади: tg α= z+1 z−1 (183) бу ерда z - нисбий тезлик кўрсаткичи;  -тўғри чизиқнинг қиялик бурчаги (шакл -99). Ҳақиқатдан, (11) тенгламага V таш1 ва V таш2 қийматларини қўйиб қуйидагига эга бўламиз: z+1 2 = lg n1⋅lg n2 lg (R1⋅n1)−lg (R2⋅n2)= lg n1− lg n2 (lg n1− lg n2)+(lg R1+lg R2). Бу ерда тубдан ўзгартиришдан сўнг z+1 z−1= lg n1−lg n2 lg R1− lg R2 (184) Чунки (184) тенгламанинг ўнг қисми tg га тенг, у ҳолда (183) тенглик исботланди. (182) тенгламани соддалаштириш учун z +1 Vташz ни радикал белгиси остидан чиқарамиз, Vташz ни қиймати билан алмаштирамиз. Қисқартиришдан сўнг қуйидаги ҳосил қиламиз:

С=Vнар z √ R n⋅s(z+1)(182  ) Текширишларда Ба o зи бир диаметрда намуна торецли марказдан периферияга кескичнинг ўтмасланиши бошланмагунча ишлов берилади. Ўтмасланиш моменти кесувчи қиррани емирилиши - кесиш юзасида ялтироқ чизиқни ҳосил бўлиши билан аниқланади. Тажриба натижалари бўйича R =  ( n ) графиги қурилади (129 шакл), ундан tg  қиймат аниқланади ва (13) формула бўйича нисбий тезликнинг z кўрсаткичи ҳисобланади. z кўрсаткичнинг ишончли қийматларини олиш учун бурчак тезликнинг диапазони (айланишлар сони) етарлича катта бўлиши керак nmax nmin >8 . Бу шарт фақат наминоларни катта диаетрларида (  300 мм) таҳминланади. V 60 кесиш тезлигининг қиймати қуйидаги усулда аниқланади. Дастгох шпинделининг турли хил айланишлар сонида 5 - 8 тажрибалар ўтказилади, улар шундай танланадики, кескич биринчи ўтишдаёқ ўтмаслониб қолади. Ўтмасланиш содир бўлувчи энг кичик диаметр хеч бўлмаганда D 0 тешик диаметридан 2 марта катта бўлиши керак. Ҳар бир тажрибада олин const ган n ва R n қийматлар сеткага туширилади ва бу нуқталар орқали  = arctgz бурчак остида тўғри чизиқ ўтказилади. Сўнгра бу тўғри чизиқда етувчи қандайдир нуқта учун R ва n қийматлар (182  ) тенгламага қўйилади. C ва z қийматларни билган ҳолда, t ва S қийматларда формула бўйича V 60 тезликнинг қийматини осонгина аниқлаш мумкин: V60= C 60 12 (185) Текшириш вақтини қисқаришига қарамасдан, торецли йўниб текислаш усули бир қатор мухим камчиликларга эга. Чунки кескични диск перифериясига кўчишига қараб кесиш тезлиги ошади, у ҳолда кескичнинг иссиқ ишлаш мароми ва унинг ейилиш шарти ўзгаради.

Кескичларнинг турғунлик даврларини кичиклигидан натижаларнинг бар қарорлиги таҳминламайди. Бироқ турли хил металларнинг ишлов берилувчанлигини таққослаш учун бу усул тавсия этилиши мумкин, чунки кесиш шартининг ўзгарувчанлиги билан чақирилувчи четланиш ҳамма текширишларда бир хил та o сир ўтказади ва шунга қараб уларнинг натижалари мухим хатоларни бермаслиги керак. Иссиқбардош ва титан қотишмаларининг ишлов берилувчанлиги. Сўнгги пайттарда айрим хусусиятли материалларга бўлган талаблар жуда тез ўсмоқда, уларнинг орасида иссиқбардош ва титан қотишмалар мухим ўрин эгаллайди. Агар яқинда, масалан, 130 ат. буғ босимида ва 500 С ҳароратда буғ турбиналари учун 100 минг киловатт бўлган максимал қувват ўрнатилган бўлса, у ҳолда хозирда 350 - 500 ат. Буғ босимида ва 700 - 1000 С ҳароратда ишловчи 500 ва 800 минг киловатт қувватга эга бўлган турбиналар қуриляпти. Иссиқбардош материаллар ўзининг механик хоссаларини юқори ҳароратда сақлаши (иссиқбардошлик) ва турли хил мухитларда юқори ҳароратда оксидланишга қаршилик кўрсатиши (иссиқликка турғунлиги) керак. Бундан ташқари бу материалларни ишлатиш шартлари, чидамлиликни юқори чегараси, чизиқли кенгайишнинг аҳамиятга эга бўлмаган коэффициенти билан боғлиқ бўлган бошқа бир қатор хоссаларга эга бўлиши керак. Иссиқбардош материаллар иссиқбардошлилик асосида ётувчи юқори кучайтириш энергиясига ва ўзини диффузиялаш кичик коэффициентига эга бўлувчи волфрам, молибден, тантал, ниобий, хром, кобалғт, никел каби материаллардан фойдаланиб такомиллашади. Ҳозирги кунда молибден, хром, ванадий билан легирланган титан қотишмаларнинг серияли ва тажрибали гурухлари, шунингдек арзон ва кенг қўлланилувчи элементлар (алюминий, хром, темир, кремний ва хаказо)

базасида тажрибали кўп компонентли титан қотишмаларининг гурухлари ишлаб чиқилган. Агар иссиқбардош пўлатларни кесиш билан ишлов берилувчанлиги саволи етарлича хал қилинган бўлса, у ҳолда замонавий иссиқбардош ва титан қотишмаларини кесиш билан унумли ишлов бериш вазифаси мураккабдир. Кесиш билан паст ишлов берилувчанлик иссиқбардошлилиги ва иссиқликка турғунлиги юқори бўлган қотишмалар учун ҳарактерили, шунингдек улар юқори механик хоссаларга, паст ҳароратўтказувчанликга эга. Қуйма қотишмалар ва кобалт ва никел асосидаги қотишмалар кесиш билан энг паст ишлов берилувчанликга эга. Асосий қийнчилик кесувчи асбобларнинг ейилишга турғунлиги ва ишлов бериладиган материалнинг иссиқликга чидамлилиги битта асосга эга эканлигидан иборат бўлади. Кесувчи асбоб материали иссиқбардош ва титан қотишмалардаги элементлар билан легирланади. Ишлов бериладиган материал ва кесувчи асбоб материали орасидаги кимёвий ўхшашлик тушувчи қириндини кесувчи асбобнинг олдинги юзаси билан ёпишиб қолишига (ушлаб қолишига) ёрдам беради. Иссиқбардош ва титан қотишмаларини парчинлашга, катта лаёқатлилиги кесиш кучлари, одатдаги конструкцион пўлатларни кесишда 3 - 4 марта ошувчи кучлар, катта солиштирма куч ва юқори ишқаланиш коэффициенти, контакт юзадаги юқори ҳароратлар, юқори аброзив хоссалар билан биргаликда паст иссиқлик ўтказувчанлик - шуларнинг ҳаммаси кесувчи асбобни тез ўтмасланишига олиб келади. Янги иссиқбардош материалларга ишлов беришда кесиш тезлиги жуда кичик бўлади. Масалан, қуйма иссиқбардош қотишмаларга углеродли конструкцион пўлат 45 га нисбатан 20 - 25 марта кичик бўлган кесиш тезлиги билан ишлов берилади. Хозирги замон амалиётида иссиқбардош материалларга ишлов бериш учун тезкесар ва қаттиқ қотишмали кесиувчи асбоблар қўлланилади.

Иссиқбардош матералларга ишлов беришда майда донали ва эгилишга мустаҳкамлиги бўлган ВК6М бир корбидли қаттиқ қотишма, шунингдек ВК4 қотишма энг яхши кесувчи хусусиятларга эга. ВК8 қаттиқ қотишмаси биоан қопрланган кесувчи асбоблар қониқарли даражада ишлайди. Бироқ, бу қотишмалар тўхтаб - тўхтаб кесишда, зарбали юкланишда ва ишлов беришга нотекис қўйимни мавжудлик шароитларида тез ейилади. Шу билан бирга иссиқбардош қотишмаларни тўхтаб - тўхтаб кесиш учун титан, волғфрам карбидидан ташқари тантал ниобий карбидини сақловчи ТТ10К8Б ва ТТ20К9 экспериментал маркали қаттиқ қотишмалар, шунингдек тезкесар пўлатдан тайёрланган кесувчи асбоблар тавсия қилинади. Сўнгги йилларда Р9К5, Р9К10, Р9Ф5 ва Р18Ф2М маркади коболғтли ва ваннадийли пўлатлар чиқарилган. Р9К5 ва Р9К10 маркалар иссиқбардош ва титан қотишмаларга ишлов беришда Р18 марка билан солиштирилганда турғунликни тахминан 2 марта ошириш имконини беради, бунга кесиш тезлигини 15 % га ошиши мувофиқ бўлади. Р14Ф4, Р10К5Ф5, Р18Ф4К8М маркадаги тезкесар пўлатлар ўзига хос ээфективлиги билан фарқ қилишади. Фақат тўхтовсиз кесишда, бир текис қўйимда ва тинч ишлашда ВК6М ва ВК8 қаттиқ қотишмалар билан ишлаш мақсадга мувофиқдир. Р9К10 тезкесар пўлат билан таққослаш бўйича ВК6М қаттиқ қотишма асосий ишлов бериш турларида кесиш тезлигини 2,5 - 5 марта ошириш имконини беради. Титан қотишмаларни тоза ва ярим тоза тўхтовсиз йўнишда ВК2 қаттиқ қотишмаси мустаҳкамлиги бўйича энг яхшиси ҳисобланади. Сўнгра (турғунлик бўйича камайиш тартибида) ВК4, ВК6, ВК6М, ВК8 ва хаказо қаттиқ қотишмалар туради. ТК гурух қаттиқ қотишмалари (Т15К6, Т5К10, Т30К4 ва бошқалар) кичик турғунликга эга эканлиги билан ҳарактерланади ва титан ва иссиқбардош қотишмалар орасидаги қотишмаларни унумли кесиш учун тавсия этилмайди.

Иссиқбардош материалларга ишлов беришда меҳнат унумдорлигини оширишнинг мухим резерви бўлиб кесувчи асбобларни рационал конструкциаларини ва геометриясини қўлланилиши, уларни чархлашни тўғри ташқил этилиши ҳисобланади. Кесувчи қирра бўйлаб буралиб чиққан ва тор фаскали олдинги текис қирра энг маҳқул ҳисобланади. Бундай шаклда етарлича катта эффектив олдинги бурчаклар кескични кучсизлантирмайди. 0,1 - 0,2 мм энли фаска кесувчи қиррани сезиларли даражада мустаҳкамлайди. Титрашни камайтиради. Токарлик кескичлар учун текис олдинги қиррада +5 дан катта бўлмаган олдинги бурчаклар тавсия этилади. Ўтувчи кескичларда пландаги ёрдамчи бурчак 10 - 15 дан катта бўлмаслиги жуда ҳам мухимдир, чунки юқорида кўрсатилган чегараларда бурчакнинг ошиши кескичнинг тургунлигини кескин пасайтириб юборади. Юқори ҳарорат ва катта ўзгарувчи белгили юкланиш шароитида ишловчи иссиқбардош ва титан қотишмалардан деталларни тайёрлашда кесувчи асбобларни геометриясини ва кесиш маромини белгиланиши, ишлов берилган устки қатламда ҳосил бўлувчи тузилишнинг ва кристалл пангларининг бузилиши, қаттиқликни ошиши (парчинлаш) қолдиқ кучланишларни ҳосил бўлишини ҳисобга олмаган ҳолда абстракт бўлиши мумкин. Кичик мусбат ва унчалик катта бўлмаган манфий олдинги бурчакли ёки фаскада манфий олдинги бурчакли кескичлар билан йўнишда ҳосил бўлувчи қисувчи қолдиқ кучланишлар афзалроқдир. Тўғри ўтувчи кескичлар букилган кескичларга нисбатан яхшироқ ишлашни ҳисобга олиш керак. Кесувчи асбобларни чархлаш мухим аҳамиятга эга. Олмос чарх тошлари билан энг яхши чархлашни амалга ошириш мумкин. Агар олмосли чархлашни амалга ошириш мумкин бўлмаса, у ҳолда чўян ёки алюминий дискларда олдинги ва кетинги қирралар бўйича кесувчи асбобни ГОИ пастаси ёки керосинли бор карбиди билан етқазиш мақсадга мувофиқдир.

Силлиқ, тоза, етказилган юза қиринди ёки ишлов берилган юза билан контактга учраганда ёпишларни ҳосил бўлишига қаршилик кўрсатади ва бу билан кесувчи асбоб материалини кесувчи қирра бўйлаб уваланиш имкониятини камайтиради. Кесувчи асбобнинг турғунлик даврини ошириш ва ишлов бериладиган материалнинг устки қатламида қисувчи қолдиқ кучланишларни олиш учун мойлаш - совутиш суюкликларини ва уни келитириш усулини танлаш катта аҳамиятга эга. Мойлаш - совутиш суюкликларининг юқори босимли оқими билан совутиш энг юқори самарани беради. Бунда оқим тор тирқишли (0,5 мм) махсус конус найча орқали кесувчи асбобнинг кетинги қирраси ва ишлов берилган юза орасига келтирилади. Бунда кесувчи асбобнинг турғунлиги 1,5 - 2 марта ошади, ишлов берилган юза сифати ҳам ошади, ғадир - будирлик пасаяди. Бироқ, бундай совитиш иш жойини ифлослаштиради ва махсус насос станцияси талаб этилади. Тарқалувчи суюқлик билан совитиш махсус қурилмаларни талаб қилмайди, чунки суюқлик тарқатиш цехларда мавжуд бўлувчи 4 – 5 ат. босимли қисилган хаво билан олиб борилади. Тарқалувчи суюқликни кесиш зонасига тарқалиш ва йўналтириш пулғвиризатор негизи бўйича ҳаракатланувчи махсус конус найчалар билан амалга оширилади. Бу усул кичик кесилаётган қатлам кесимиларида - тоза йўниши, жилвирлаш, шунингдек чуқур тешикларни пармалашда, концевой фрезалар билан фрезалашда айниқса самаралироқдир. Адабиётларда иссиқбардош материалларга ишлов беришда кесувчи асбобларни кескичнинг олдинги ва кетинги қиррасига берилувчи углерод оксиди билан мувофақиятли совитиш хақидаги маҳлумотлар мавжуд. Углерод оксидини кескич танаси орқали бериш ҳам мумкин. Бироқ бу усул углерод оксидига кетган катта сарфлар, хавонинг ифлосланиши билан узвий боғлиқдир.

Иссиқбардош ва титан қотишмаларни қаттиқ қотишмалар билан қопланган торецли ва цилиндрик фрезалар билан фрезалашдаги совитиш кесувчи асбоб турғунлигини пасайишига олиб келади. Бу қуйидагича тушунтирилади: фрезалаш жараёнида буюм билан контактдан чиққан фреза тишлари яна ишга киришдан олдин етарлича совишга улгуришади, бу қаттиқ қотишмаларнинг ишлашида ёмон таoсир кўрсатади. Бундан ташқари фрезалашда, фреза тишлари тиғларига мойлаш - совитиш суюқликларини етарли миқдорида тўхтовсиз келишини таҳминлаш қийин. Ишлов бериш турига боғлиқ равишда у ёки бу мойлаш - совитиш суюқлик таркиби қўлланилади. Масалан, концевой фрезалар билан фрезалашда олеин кислотаси; сидиришда канакунжут мойи ёки 10 % АИ эмулғсия; метчиклар билан резғба очишда - канакунжут мойининг аралашмаси - 34 %, қайнатилган мой - 33 %, ёки сулғфофрезол аралашмаси 80 % ва олеин кислотаси 20 % қўлланилади. Токарлик ва револғвер дастгохларида осер эмулғсолидан тайёрланган 10 % ли эмулғсия энг кўп қўлланилади. Худди шу эмулғсия дискли фрезалар билан фрезалашда ҳам тавсия қилинади. Эмулсияга иссиқлик беришни кучайтириш учун алюминий кукукини 8 литр эмулғсияга 1 кг. миқдорда қўшиш мумкин. Ўтказилган тажрибаларда иссиқбардош материалларга ишлов беришда самара берувчи мойлаш - совитиш суюқликлари ўрнатилган. 1) 10 % эмулсол ва 2 % ли сулфофрезол. 2) N 3 пастдаги 0,3 % ли содали сувдаги ва 1 % ли триэтаноламиндаги 10 % ли эмулсия. 3) индустрал мой 20 ва 25 % ли тўртхлорли углерод. 4) 10 % ли нитрит сувда эритилган 6 % ли сулғфокислота эритмаси. Иссиқбардош қотишмаларни тўхтовсиз йўнишда қаттиқ қотишмали кескичларнинг ейилиши кесувчи қирраларининг уваланиши билан баравар юз беради. Тезкесар пўлатлардан тайёрланган кескичларнинг ейилиши бошқача содир бўлади: кесувчи қирра юмалоқланиб қолади, кетинги юза

сийқаланади, олдинги юзада катта бўлмаган чуқурга ҳосил бўлади. Кетинги қирра бўйича ейилиш 0,5 - 0,6 мм га етганда ейилиш жадаллиги ошади ва асбобсозлик материали қирқилиб кетади. Ўтмасланиш мезони сифатида конструкциоанпўлатларга ишлов беришидаги нисбатан ейилишининг анча кичик қиймати қабул қилиниши керак. Йўнишда кетинги юза бўйича ейилишнинг рухсат этилган қий мати (0,4 - 0,5 мм), торецли фрезалар билан фрезалашда (0,25 - 0,35 мм ) тавсия этилган бўлиши мумкин. Ейилишнинг бир мунча катта қийматларига (0,1 - 0,2 мм) титан қотишмаларга ишлов беришда йўл қўйиш мумкин. Иссиқбардош ва титан қотишмаларининг ишлов берилувчанлигини қотишма тузилишни ўзгартириб юборувчи қўшимча махсус термик ишлов бериш йўли билан яхшилаш мумкин. ЭИ437 иссиқбардош қотишмасига дастлабки темик ишлов бериш унинг иссиқбардошлик хусусиятларини охирги термик ишлов беришдан сўнг ёмонлаштиради ва тўхтаб - тўхтаб йўнишда кескич турғунлигини 10 дан 30 мартагача ошириш имконини беради. Иссиқбардош материалларни пармалашда парма узунлигини камайтириш йўли билан унинг қаттиқлигини ошириш кесувчи асбоб турғунлигини бир неча марта ошишига олиб келади. Фрезалашнинг ҳамма турларида ишлов бериш сифатини ва унумдорлигини мухим даражада ошишини нотекис қадамли фрезаларни қўллаш ва суриш бўйича фрезалаш йўли билан олиш мумкин. Иссиқбардош материаллардан тайёрланган деталларга ишлов беришда ДМАД (дастгох - мослама - асбоб - детал) системасининг қаттиқлигига жуда катта эҳтиборни ажратиш ўта мухимдир. Ишлов берилувчанликни яхшилаш улғтратовушни қўлланилишида эришилган бўлиши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Авагимов В.Д. Машинасозлик материалларини кесиб ишлаш. «Уқитувчи» нашриёти, Тошкент, 1971. 2. Аваков А.А. Физические основ теории стойкости режуих инструментов. М. «Машгиз», 1960. 3.Бобров В.Ф.и др. Развитие науки о резании металлов. Под редакцией. Зорева Н.Н. М. «Машиностроение», 1967. 4. Вулгф А.М. Резание металлов. М. «Машгиз», 1963. 5. Грановский Г.И., Грановский В.Г.Резание металлов. М. «Вусшая школа», 1985. 6. Геллер Ю.А. Инструменталгнке стали. М. «Металлургия», 1968. 7. Даниленко Б.Д., Файзиматов.Б.Н, Иргашев О.С. Конспект лекций по предметам. «основқ обработки материалов резанием», «производственная технология». Частғ I , II , III . Тип. ФерПИ, 2000. 8. Зорев Н.Н. Вопрос механики процесса резания металлов. М. «Машгиз», 1956.

Похожие

Материалларнинг механик характеристикаларини аниқлаш

Материалларнинг тузилиши ва хоссалари1

Чукмаларга ишлов бериш

Кесувчи асбобларининг ейилишининг асосий сабаблари

Пўлатларга термик ишлов бериш