Валлар ва уқлар - Машиностроение - Рефераты

Валлар ва уқлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

103.7099609375 KB

Валлар ва уқлар Режа: 1. Валлар ва ўқлар. Умумий маълумот. 2. Валларни ҳисоблаш.

Умумий ма ъ лумот Валлар ва ўқлар - тишли ғилдирак, шкив ва шу каби айланувчи қисмларни ўрнатиш учун ишлатиладиган асосий деталлардир. Кўпинча улар цилиндрик стерженга ўхшаш бўлади. Тузилиши жихатидан олганда ўқ билан валнинг деярли хеч қандай фарқи бўлмайди. Лекин бажариладиган вазифасига қараб, улар бир-биридан катта фарқ қилади. Уқларнинг асосий вазифаси деталларнинг мўлжалдаги жойланишига шароит яратиб беришдир. Бунда ўқнинг узи детал билан бирга айланиши ҳам, айланмаслиги ҳам мумкин. Валларнинг вазифаси ундаги деталларнинг айланишини таъминлаш билан бирга, буровчи момент узатишдан ҳам иборат. Демак, ўқ билан валнинг тузилиши бир хил бўлсада, ишлаш шароити хар хил: ўқ фақат эгувчи кучланиш билан бир вақтда буровчи моментдан ҳосил бўладиган кучланиш таъсирида ишлайди. а) б) Уқнинг тузилиши: а-детал билан бирга айланмайдиган ўқ; б-детал билан бирга айланадиган ўқ.

Цапфаларнинг тузилиши. Айрим холларда ўқлар билан валлар тузилиши жихатидан ҳам фарқ қилади. ўқлар доим тўғри бўлгани холда валлар тирсакли (ички енув двигателларида) ёки эгилувчан (тиш даволашда ишлатиладиган машиналарда) қилиб тайёрланади. Вал ва ўқларнинг таянчларга мўлжалланган қисми цапфа дейилади. Вал ёки ўқнинг учида жойлашган цапфа шип деб, ўртасида жойлашгани бўйин деб аталади. Агар вал ёки ўқнинг цапфаси уларнинг узунлигига тик текисликда жойлашган бўлса, бундай цапфа товон дейилади. Қайси шаклдаги шип ёки товон ишлатилиши валнинг ишлаш шароитига боғлиқ. Валларнинг ичида бошқа детал ўтиши учун ёки валларнинг оғирлигини камайтириш мақсадида улар ичи ковак қилиб тайёрланади. Тўғри вал ва ўқлар, Кўпинча, углеродли ёки легирланган пўлатлардан тайёрланади: термик ишланмайдиганлари Ст.5 маркали пўлатдан, термик ишланадиганлари 45 ёки 40Х маркали пўлатдан, тез айланадиган ва сирпаниш подшипникларида ишлайдигани эса 20 ёки 20Х маркали пўлатдан тайёрланади. Валларни ҳисоблаш Валларни эгувчи момент М ва буровчи момент Т таъсирига чидамлилиги, бикрлиги ҳамда вибрабардошлиги ҳисобланади. Уқларни ҳисоблаш валларни ҳисоблашнинг Т=0 бўлгандаги хусусий холидир. Одатда, валларни мустаҳкамлигини ҳисоблаш асосида лойихалаш иши қуйидаги тартибда бажарилади: 1. Маълум айланиш частотаси ҳамда қувват асосида валнинг тахминий диаметри аниқланади. Бунинг учун фақат буровчи момент таъсиридаги валнинг мустаҳкамлик шартидан фойдаланилади: Т = Wр [ ] (315) бу ерда Т=9550 N/n Нм, N - кувват, кВт; Wр =0,2 d 3 - вал кундаланг кесимининг поляр қаршилик моменти; [  ] - буровчи момент таъсиридан

ҳосил бўладиган кучланишнинг рухсат этилган қиймати. юқоридагиларга юиноан куйидагиларни ёзиш мумкин:d= 3 √ T⋅10 3 0,2 [τ]= 3 √ 9550 ⋅10 3N 0,2 [τ]n (316) бунда 3 √ 9550 ⋅10 3 0,2 [τ] = С деб олиб, валнинг диаметри учун қуйидаги формулани ҳосил қиламиз: d= C 3 √ N n (317) бу ерда С - соний коэффициент, унинг микдори [  ] нинг қийматига қараб 60-жадвалдан олиниши мумкин. 60-жадвал [  ] МПа 10 12 15 21 30 40 50 С 168 158 147 130 116 106 98,5 Одатда, трансмиссия валлари учун d= (110 ...130 )3 √ N n (318) редуктор валлар учун d= (150 ...170 )3 √ N n қилиб олинади. 2. Топилган тахминий диаметрга асосланиб, валнинг тузилиши чама билан чизиб олинади. Бунда валнинг исталган кесимидаги кучланишнинг иложи борича бир хил бўлишига харакат қилиш лозим. Бунинг учун валнинг айланувчи детал ўрнатилган ўрта қисмини йуғонроқ қилиб, таянчларга яқинлашилган сари ингичкалаштириб бориш тавсия этилади. Валнинг четки қисми диаметрини танлашда уни стандартдан олинадиган думалаш подшипникларига ёки электр двигателлар валига мос келтириш кераклигини назарда тутиш лозим. Бундан ташқари, погонали валларнинг диаметрлари ўзгарадиган жойда ортиқча кучланишлар концентрацияси

ҳосил булмаслиги учун бу жой қиррали бўлмасдан, маълум радиус билан думалокланиши (галтел ҳосил қилиниши) керак. 3. Валнинг тузилиши қуйилган талабга тўла жавоб беришига ишонч ҳосил қилингач, унинг мустаҳкамлиги текшириб кўрилади. Буни икки хил усул билан амалга ошириш мумкин: а) рухсат этилган кучланишлар ҳамда келтирилган момент буйича текшириш усули(такрибий усул); б) хавфли кесимдаги кучланишлар концентрациясини топиш асосида текшириш усули (аниқлаштирилган усул). Агар валнинг мустаҳкамлигини текшириш қониқарли натижани бермаса, унинг тузилишига зарур ўзгартиришлар киритилиб, мустаҳкамлиги қайтаҳисобланади. Валларни мустахкмлигиниҳисоблашнинг такрибий усули. Бу усулга кўра келтирилган момент таъсиридан валнинг хавфли кесимида ҳосил бўладиган кучланиш аниқланиб, рухсат этилган кучланиш қиймати билан солиштирилади. Демак, бу холда вал кесими учун мустаҳкамлик шарти қуйидагича ифодаланади:σ= M v W = 10 3√M 2+T2 0,1 d3 ≤ [σ−1] (319) бу ерда М- кучланиш аниқланадиган кесимга таъсир этаетган эгувчи момент, Нм; Т- шу кесимдаги буровчи момент, Нм; W - ҳисобланаетган кесимнинг эгилишга бўлган қаршилик моменти, мм 3 . Агар валга таъсир этувчи кучлар хар хил текисликда ётса, уларни ўзаро перпендикуляр бўлган горизонтал ҳамда вертикал иккита текислик буйича таъсир этадиган қилиб олиш, сўнгра, маълум усуллар билан таянчлардаги реакцияларни топиш ва улардан фойдаланиб эгувчи момент эпюраларини қуриш лозим. Бу холда хар бир кесимга умумий таъсир этадиган эгувчи момент икки текислик буйича тузилган моментларнинг геометрик йиғиндиси сифатида аниқланади, яъни

M y= √M r 2+ M B 2(320) Шундан сўнг, буровчи момент эпюраси кўрилиб, келтирилган моментнинг қиймати аниқланади: M v= √M y 2+T2 Масалан , шаклда келтирилган , қия тишли ғилдирак ўрнатилган вал учун : M y= √(Fr ab l +M x a l) 2 +(Ft ab l +FtM ca l ) 2 (321) T=9550 N/n H м ; бу ерда F tM - уланадиган вал учларининг ўқдошлигини аниқ та ъ минлашнинг иложи бўлмаганлиги туфайли муфтада ҳосил бўладиган қўшимча куч ; унинг қиймати хар хил муфталар учун хар хил бўлади ; тахминий ҳисоблашда F tM =(0,2-0,5)F' t қилиб олинади , бу ерда F' t - муфтага та ъ сир этувчи айланма куч ; бу кучнинг йуналиши валда F t дан ҳосил бўладиган деформацияни оширадиган қилиб олинади ; F t - ғилдиракдаги айлана куч ; F х - ўқ буйлаб йўналган куч ; F r - валга тик йўналган куч .

Қия тишли ғилдирак ўрнатилган вални ҳисоблашга доир схема . Такрибий ҳисоблаш натижаларидан фойдаланиб , вал қисмларининг тузилиши ва ўлчамлари етарли даражада аниқ белгиланади . Шундан сўнгҳисоблашнинг аниқлаштирилган усулидан фойдаланиб , валнинг мустаҳкамлиги текшириб кўрилади . Валларни мустаҳкамлигини ҳисоблашнинг аниқлаштирилган усули . Бу усулнинг такрибий усулдан фарқи шуки , бу усул билан ҳисоблашда таъсир этувчи моментлардан ташқари , хавфли кесимлардаги кучланишлар концентрацияси , валнинг геометрик ўлчамлари ҳамда сирт тозалигининг кучланишлар қийматига таъсири ҳам эътиборга олинади . Бу усулга кўра , валнинг хавфли кесими учун эхтиёт коэффициенти аниқланиб , рухсат этилган қиймати билан солиштирилади , яъни n= nσnτ √nσ2+nτ2 ≥ [n]≥ 1,5 (322)

бу ердаnσ= σ−1 σаКσ εМεП +ψσσm - фақат эгилиш буйича аниқланаётган эхтиёт коэффициенти ; nτ= τ−1 τаКσ εМεП +ψστm - фақат буралиш буйича аниқланаётган эхтиёт коэффициенти . Бу ердаги   ва   - кучланишлар цикли ўзгармас қисмининг мустаҳкамликка таъсирини эътиборга олувчи коэффициентлар қиймати жадвалдан олинади . Ма ъ лумки ,  а ва  а - кучланишлар циклининг ўзгарувчан қисми ,  м ва  м ўзгармас қисми : σm=0;σa= σэг= М у 0,1 d3 (323) 3 2,05,0 5,0 d T a m       Бу ифодалардаги  -1 ва  -1 нинг қийматлари, материалига қараб, махсус жадваллардан аниқланиши мумкин.   ва   коэффициентларнинг қиймати Пўлатларнинг хили Коэффициентлар     Углеродли юмшоқ пўлат Уртача углеродли пўлат Легирланган пўлатлар 0,15 0,20 0,25 0,05 0,1 0,15  м - диаметри хар хил бўлган валлардаги чимдамлилик чегарасини хар хил бўлишиниҳисобга олувчи коэффициент;  n - детал сирти тозалик даражасининг чидамлилик чегарасига таъсириниҳисобга олувчи коэффициент; K  ва К  кучланишлар концентрациясиниҳисобга олувчи коэффициентлар. Валларнинг бикрлигини ҳисоблаш.

Валларни иш жараёнида эгилиши уларнинг ҳамда улар билан боғлиқ бўлган деталларнинг ишига салбий таъсир кўрсатади. Шу сабабли валларнинг эгилишидан ҳосил бўладиган салқиликнинг ҳамда таянчга нисбатан қиялик бурчагининг қиймати маълум чегарадан ортиб кетмаслиги лозим. Валларни бикрлигини ҳисоблашдан асосий мақсад ана шу талабларнинг қанчалик қондирилишини текширишдир. Эгилишдан ҳосил бўладиган салкилик ҳамда эгилиш чизиғининг таянчга нисбатан ҳосил қилган қиялик бурчаги материаллар қаршилиги курсида келтирилган усуллар билан аниқланади. Салқиликнинг рухсат этилган қиймати валнинг тузилиши ишлаш шарт- шароити ҳамда қўйилган талабларга кўра, хар бир хол учун алохида белгиланади. Валларнинг вибрабардошлигини ҳисоблаш . Бундай ҳисоблашдан асосий мақсад валларнинг синишига сабаб бўладиган резонанс ходисасига йўл қўймасликдир. Валларда резонанс ходисаси бошланадиган айланиш тезлиги айланиш частотасининг критик қиймати билан белгиланади. Хар бир валнинг тузилиши ҳамда ишлаш шароитига қараб, айланишлар частотасининг критик қиймати хар хил бўлади. Валларнинг хақиқий айланиш частотаси критик қийматига етганда ташқи кучларнинг таъсир этиш частотаси хусусий тебраниш частотасига мос келиб қолади. Бундай холларда тебраниш амплитудаси кескин катталашади ва вал синади. Демак, резонанс содир бўлмаслиги учун валларнинг мазкур шароитдаги айланиш тезлиги қиймати айланишлар частотасининг критик қийматига тенг бўлиб қолмаслиги керак. Айланиш частотасининг критик қиймати қуйидагича топилади:nкр= 30 ωкр π = 30 π √ q ycт (324)

бу ерда  кр - ташқи куч таъсир этиш частотасининг критик қиймати; q =9,81 м/с 2 , ер тортиш кучидан ҳосил бўладиган тезланиш; у ст - валда ҳосил бўладиган статик салкилик. Демак, статикавий усул билан аниқланган салкилик қийматидан фойдаланилса, критик айланиш частотаси жуда осон топилади. Шуни назарда тутиш керакки, айланиш частотаси критик қийматга етган валлар тусатдан синиб кетмайди. Шу сабабли, талаб қилинган холларда валларнинг хақиқий айланиш частотаси критик қийматидан катта бўлиши ҳам мумкин. Шестерня ўрнатилган вални ҳисоблашга доир схема.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. И. Сулаймонов «Машина деталлари» Уқитувчи. Тошкент. 1981й. 2. М. Н. Иванов «Детали машин». М., «Машстроение». 1984г. 3. А. Жўраев.. М.М. Шукуров «Машина деталлари». Фан. Тошкент. 1999й. 4. Р. Н. Тожибоев., М. М. Шукуров., И. Сулаймонов «Машина деталлари» курсидан масалалар тўплами. Уқитувчи 1990й.

Похожие

Валлар ва ўқлар. Умумий маълумотлар

Валлар, ўқлар, подшипниклар ва бириктириш муфталари

Валларни ҳисоблаш асослари

Фрикцион узатмалар

Қутисимон деталларни тайёрлаш технологияси