Mashinasozlik detallarining eskizlari va ish chizmalarini bajarish - Машиностроение - Рефераты

Mashinasozlik detallarining eskizlari va ish chizmalarini bajarish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

347.5 KB

M ashinasozlik detallarining eskizlari va ish chizmalarini bajarish Reja: 1. Mashina detallarining shakli va elementlari 2. Materiallar va ularning chizmada belgilanishi 3. O`lchash asboblari va o`lchash usullari 4. Dopusklar, o`tkazishlar va ularning chizmalarda belgilanishi ғ 5. O`lcham bazalari to`g`risida tushuncha 6. O`lchamlar qo`yish 7. Yozuvlar va texnikaviy talablar 8. Detal eskizini chizish 9. Detallarning ish chizmalarini chizish.

Detalning chizmasi bu detalni tayyorlash va nazorat qilish uchun zarur bo`lgan ma`lumotlarni o`z ichiga olgan asosiy konstruktorlik hujjati hisoblanadi. Agar detalning chizmasi chizma asboblarisiz ko`zda chamalab chizilsa, bunday chizmani eskiz deb ataladi. Eskizlarni har qanday standart formatli qog`ozda bajarish mumkin. O`quv sharoitlarida katak qog`ozidan foydalaniladi. Detalning chizmasini bajarishdan oldin chizmaning mazmuniga tegishli hamma ma`lumotlarni, chunonchi, detalning eng ko`p uchraydigan elementlari, yuzalar g`adir-budurligi, o`lchami, texnikaviy talablar, materiallarning belgilanishlari va boshqa ma`lumotlarni o`rganish zarur. 1. Mashina detallarining shakli va elementlari. Mashina detallarini loyixalash ko`pgina texnikaviy masalalar bilan birga yechiladigan murakkab ijodiy jarayondir. Bunday masalalarga, detalning mustaxkamligini va chidamliligini, texnologikligini  soddagina tayyorlash  , yig`ish va ajratishning qulayligini, eng yengil massali va boshqa ko`pgina qulayliklarni ta`minlash kiradi. Detal qanchalik murakkab shaklga ega bo`lmasin, konstruktor bu detalni oddiy geometrik jismlarning yoki ular qismlarining mujassamlashgan yig`indisi sifatida loyixalaydi. Detalning eskizini yoki ish chizmasini tuzishdan oldin detalning shaklini fikran alohida-alohida geometrik jismlarga ajratgan holda sinchiklab o`rganib chikish lozim. Faqat shu shartlar bajarilgandagina mukammal eskiz va ish chizmasini olish mumkin. Proushina (1 -shakl, a ) q uyidagi jismlardan iborat rezbali teshigi bo`lgan kesik konus 1 dan, to`g`ri doiraviy silindr 2 dan, to`g`ri burchakli parallelepiped 3 dan, silindrik o`yiqlari bor ikkita to`g`ri burchaklik parallelepiped 4 dan va ichi ikkita yarim silindrlardan tuzilgan.

1-shakl 2-shaklda eng ko`p uchraydigan mashina detallari elementlarining tasviri va nomlari keltirilgan 2-shakl Har xil tozalik klasslari uchun Ra va Rz parametrlar qiymati (GOST 2789-59 b ґ yicha) 10-jadval Yuzalarning tozalik klasslari Ra Rz Baza uzunligi, l mm da

mkm da ko`pi bilan 1 2 3 4 1 2 3 80 40 20 320 160 80 8 4 5 10 5 40 20 2,5 6 7 8 2,5 1,25 0,63 10 6,3 3,2 0,8 9 10 11 12 0,32 0,16 0,08 0,04 1,6 0,8 0,4 0,2 0,25 13 14 0,02 0,01 0,1 0,05 0,08 Yuzalarining g`adir-budurligi va ularni chizmalarda belgilash (GOST 2789-73 va GOST 2.309-73) Ish sharoitiga yoki birikish xarakteriga qarab detallarning yuzalari ma`lum bir talabga javob berishi lozim. Yuzalar sifatini, ularning g`adir-budurli (tozali) gi xarakterlaydi. Detallar mexanik ishlov berib yoki boshqa usullar bilan tayyorlanganida, ular yuzasida mikronotekisliklar detallar yuzasining g`adir-budurligi hisoblanadi. GOST 2789- 73 ga muvofiq yuzalarning g`adir-budurligi ikki parametrdan birining yordamida aniqlanishi mumkin. 1. Profilning o`rtacha arifmetik chetga chiqishi Ra 2. G`adir-budurliklar balandligi Rz Yuzalarning tozalik darajasi undagi g`adir-budurlik parametrlarining ( Ra, Rz) katta-kichikligi bilan ifodalanadi. GOST 2789-73 da 14 ta tozalik klassi qabul qilingan (10-jadval). Tozalik klasslari yuza g`adir-budurligining son kiymati bilan belgilanadi. GOST 2.309-73 da yuzalar g`adir-budurliklarini belgilash qoidalari keltirilgan. Yuzalarning g`adir-

budurligini belgilashda 3-shaklda tasvirlangan belgilarning biridan foydalaniladi. Agar sirtlarga ishlov berish usuli konstruktor tomonidan belgilanmagan bo`lsa, 3- shakl, a da ko`rsatilgandek belgi qo`llanadi. 3-shakl Yo`nish, frezalash, parmalash, protyajkalash, jilvirlash toshi bilan pardozlash natijasida hosil bo`lgan sirtlarning tozaligi 3-shakl, b da tasvirlangan belgi bilan ko`rsatiladi. Qo`yish, bolg`alash, shtamplash, prokatlash va shu kabi usullar bilan yuzalarga ishlov berilganida sirtlar tozaligi, 3-shakl, v da ko`rsatilgan belgi bilan ko`rsatiladi. Aynan shu belgi bilan mazkur chizma bo`yicha ishlov berilmaydigan sirtlar ham belgilanadi. Belgilarning balandligi h aynan shu chizma uchun qabul qilingan o`lcham sonlarining balandligiga teng. Balandlik H q (1,5-3) h olinadi (3-shakl). O`quv chizmalarida tochkali belgilardan foydalanish tavsiya etilmaydi. Tozalik belgilarini kontur, chiqarish chiziqlari yoki chiqarish chiziqlarining tochkalariga qo`yish mumkin (4-shakl). Sirtlar g`adir-budurligini GOST 2789-73 ga ko`ra belgilashda tegishli parametr qiymatlari chizmada quyidagicha ko`rsatiladi, masalan: Ra parametri uchun faqat sonli qiymatlari Rz parametri uchun harfli belgisi va sonli qiymatlar Rz (4-shakl). Parametrlar qiymati 10-jadvaldan olinadi.

4- shakl O`quv chizmalarida sirtlar g`adir-budurligi (44-shakl) quyidagicha aniqlanishi mumkin: 1. Detallar sirti bir-biriga tegib o`zaro siljisa, bunday sirtlarning g`adir- budurligi taxminan 6  9 klassga, agar siljimasa, taxminan 3  6 klassga mos keladi. 2. Estetik jihatdan ko`rkam bo`lishi uchun sirtlar 5  7 klassga mos bo`lishi kerak. 3. Rezbalar sirti 4  7 klassga mos keladi. 5-shakl 2. Materiallar va ularning chizmada belgilanishi

Hozirgi zamon mashinasozligida har xil metallar va qotishmalar, shuningdek, metallmas materiallar – plastmassalar ishlatiladi. Materiallarning xususiyatlari «Materialshunoslik» kursida o`rgatiladi. Detallar chizmasida materiallar belgisi asosiy yozuvda ko`rsatiladi va bu belgi material nomi, uning markasi va shu markani belgilovchi standartlar nomeridan tashkil topgan, masalan: Po`lat St. 5 GOST 380-81; Cho`yan SCh 15- 32 GOST 1412-85. 3. O`lchash asboblari va o`lchash usullari Chiziqli o`lchamlarni taxminiy o`lchash uchun metall lineyka, kronsirkul va nutromerlar qo`llaniladi. Metall lineyka bilan detallarning chiziqli o`lchamlarini 1 mm gacha aniqlikda o`lchanadi. Kronsirkul bilan detallarning tashqi sirtlarining o`lchamlari, nutromer bilan esa ichki sirtlarining o`lchamlari o`lchanadi. 6- shakl Amalda ishlab chiqarishda chiziqli o ` lchamlar 0,1 mm dan 0,02 mm gacha aniqlikda shtangensirkul bilan o ` lchanadi (7- shakl ).

7-shakl Detallarni 0,01 mm gacha aniqlik bilan mikrometrda o`lchanadi (8-shakl). 8-shakl Mashinalarning ko`pgina detallari egri chiziqli qiyofaga ega bo`ladi. Egri chiziqli kontur nuqtalarining koordinatalarini reysmas, yanada ham aniqroq o`lchash uchun shtangenreysmasdan (9-shakl) foydalaniladi.

9-shakl Detallarning burchaklari burchak o`lchagich bilan o`lchanadi (10-shakl). Burchak o`lchagichning noniusi 3 burchaklarni 2 0 gacha aniqlik bilan o`lchaydi. 10-shakl Yumaloqlash radiuslari va galtellar radiusli shablonlar to`plami yordamida o`lchanadi (11-shakl). 11-shakl Rezba profilining burchagini va qadamini Aniqlash uchun rezbali shablonlar to`plamidan foydalaniladi. Dastasida (korpusida) M60 0 yozuvi bo`lgan shablonlar to`plami metrik rezba profilini aniqlash uchun mo`ljallangan (12-shakl); D55 0 yozuvi bo`lgan shablonlar to`plami esa dyuymli yoki truba rezbalarda bir dyuym uzunlikdagi o`ramlar sonini aniqlash uchun mo`ljallangan.

12-shakl 4. Dopusklar, o`tkazishlar va ularning chizmalarda belgilanishi Hozirgi zamon yirik seriyali detallarini qo`shimcha ishlov bermasdan yig`iladi. Bunday detallar o`zaro almashtirilsa bo`ladigan bo`lishi kerak. Turli vaqtda tayyorlanishi va buyumda bir-birini almashtirishi kerak bo`lgan bir xil detallar o`zaro almashtirsa bo`ladigan detallar deb ataladi va ularni o`lchamlarini aniq qilib tayyorlash lozim. Demak, tayyor detalning o`lchamlari (haqiqiy o`lchamlari) chizmada berilgan o`lchamlaridan (nominal o`lchamlaridan) farq qiladi. Haqiqiy va nominal o`lchamlar orasida farq bo`lishinga qaramay, o`zaro almashtira olishlikni amalga oshirish uchun detallarga oldindan eng katta va eng kichik chekli o`lchamlar belgilanadi. Detalning vazifasiga qarab konstruktor tomonidan Aniqlangan asosiy o`lcham nominal o`lcham deb (13-shakl) ataladi. Masalan, val va vtulka tegishi uchun umumiy bo`lgan  50 o`lcham val bilan vtulka birikmasining nominal o`lchami himoblanadi (14-shakl). 13- shakl 14- shakl

Eng katta chekli o`lcham bilan nominal o`lcham orasidagi algebraik ayirma yuqorigi chekli chetga chiqish deyiladi. Eng kichik chekli o`lcham bilan nominal o`lcham orasidagi algebraik ayirma pastki chekli chetga chiqish deyiladi. Yuqorigi va pastki chekli chetga chiqshlar musbat (Q belgi bilan), manfiy (- belgi bilan) yoki nolga teng bo`lishi mumkin. Chekli o`lchamlar orasidagi intervali qiymati dopusk maydoni deyiladi (13- shaklga qarang). Eng kata v eng kichik chekli o`lchamlar orasidagi ayirma o`lcham dopusk deb ataladi. Detallar birikmasida hosil bo`ladigan zazor yoki taranglik qiymati bilan o`lchanadigan birikish harakteri o`tkazish deb ataladi. Agar teshik o`lchami val o`lchamidan katta bo`lsa, birikmada zazor hosil bo`ladi (15-shakl, a va b lar); agar yig`ishda qadar val o`lchamidan katta bo`lsa, birikmada taranglik hosil bo`ladi (15-shakl, v va g lar). 15-shakl Zazor va taranglik qiymati, demak, o`tkazish harakteri ham, detallar o`lchamlarining chekli chetga chiqishlari qiymati bilan aniqlanadi. GOST 7713-62 ga muvofiq o`tkazishlar uch gruppaga bo`linadi: a) taranglik bilan o`tkazish;

b) o`tadigan qilib o`tkazish; v) zazor bilan o`tkazish. GOST 7713-82 da dopusk va o`tkazishning ikki sistemasi belgilanadi: teshik sistemasi va val sistemasi. Teshik sistemasida Aniqlik klassi bir xil bo`lgan barcha o`tkazishlar uchun teshikning chekli o`lchamlari o`zgarmas bo`lib qoladi. Har bir o`tkazishlar valning chekli o`lchamlarini o`zgartirish bilan amalga oshiriladi (16-shakl, a ). 16- shakl Val sistemasida val o ` lchamlari o ` zgarmas bo ` lib qoladi , barcha o ` tkazishlar teshik o ` lchamlarini uzgartirish xisobiga erishiladi . 5. O`lcham bazalari to`g`risida tushuncha Chizmalarda o`lchamlar detallar tayyorlash texnologiyasini val o`lchamlarini nazorat qilishning qulayligining nazarga olgan holda qo`yiladi. O`lchamlar detalning baza deb ataluvchi ma`lum biror sirtlaridan, chiziqlaridan yoki nuqtalaridan boshlab qo`yiladi. Mashinasozlik bazalar konstruktiv va texnologik bazalarga bo`linadi. Yig`ma birlikdagi yoki buyumda detalning vaziyatini aniqlovchi yuzalar, chiziqlar yoki nuqtalar birikmasi konstruktiv baza deb ataladi. Detal bir necha

konstruktiv bazaga ega bo`lishi mumkin. Har bir o`lcham buyumda qaysi konstruktiv baza bilan bog`liq bo`lsa, o`sha bazadan berilishi lozim. Tutashgan yuzalarning o`uzaro joylashishini Aniqlovchi o`lchamlar odatda konstruktiv bazalardan boshlab ko`rsatiladi. Tekisliklar, chiziqlar va nuqtalar birikmasiga texnologik baza deyiladi. Detallarga ishlov berishda tekisliklar, chiziqlar nuqtalarga nisbatan o`lchamlar saqlanadi. Bog`liq bo`lmagan erkin o`lchamlar texnologik bazadan qo`yiladi. Ishlov berish boshlanadigan yuzalar (o`rnatish, tayanch, yo`naltiruvchi tekisliklari yoki torsi tekisliklari) baza sirtlari bo`lishi mumkin (17-shakl). 17- shakl Simmetriya o ` qi , teshik o ` qi ( yashirin baza ) yoki qandaydir o ` zaro perpendikulyar ikki chiziq , detallarning qirralari baza chizig ` i bo ` lishi mumkin . 6. O ` lchamlar qo ` yish Eskizlarni va ish chizmalarni bajarishdan oldin takrorlanishi zarur bo ` lgan o ` lcham qo ` yish qoidalaridan tashqari , o ` lcham qo ` yishning ayrim o ` ziga xos xususiyatlari va shartliliklari ham bor . Konstruktor detalga o ` lcham qo ` yishda faqat detalning buyumda ishlanishi emas , balki bu detalning tayyorlashning texnologik protsessini ham nazarda tutishi lozim .

Mashinasozlik chizmalarida o ` lcham qo ` yishning uchta usuli – koordinata usuli , zanjir usuli va aralash usullari qo ` llaniladi . Koordinata usulida o ` lcham qo ` yish 18- shakl , a da qo ` llanilgan , bu yerda o ` lchamlar detal elementlarini tanlab olingan bazaga nisbatan vaziyatini aniqlovchi koordinatalar bo ` lib hisoblanadi . Zanjir usulida o ` lcham qo ` yish detalning gabarit o ` lchamlari katta bo ` lganda , ya ` ni katta uzunliklarni o ` lchash qiyin bo ` lgan hollarda , shuningdek , val pog ` onalari o ` lchamlarini aniq ishlash talab qilingan hollarda qo ` llaniladi . Ushbu holda o`lchamlar yopiq zanjir zvenolari singari ketma-ket qo`yiladi (19-shakl, a ). Aralash o`lcham qo`yish usulida koordinata usuli zanjir usuli bilan birga qo`shiladi, ya`ni detalning chizmasida ikala usuldan foydalanib o`lcham qo`yiladi (19-shakl, b ). Texnologik bazadan berilgan o`lchamlar bo`yicha zagotovka qo`yiladi, konstruktiv bazadan berilgan o`lchamlar bo`yicha esa bu qo`yilga detalga stanoqlarda ishlov beriladi. 18- shakl

19- shakl 7. Yozuvlar va texnikaviy talablar Chizmalarda yozuvlari va texnikaviy talablarni qo ` yish qoidalari GOST 2.316-68 da bayon qilingan . Texnikaviy talablar chizmaning asosiy yozuvni yuqorisiga joylashtiriladi. Bu texnikaviy talablarda detalda yoki tayyor buyumda grafikaviy tasvirlab ko`rsatilmagan hamma zarur bo`lgan talablar ko`rsatiladi. Texnikaviy talablarni iloji boricha quyidagi tartibda bayon qilish lozim: a) materialga, termik ishlashga va shunga uxshashlarga quyiladigan talablar; b) o`lchamlar, o`lchamlarning chekli chetga chiqishlari, sirtlarning shakllari va ularning o`zaro joylanishi, massasi va shunga o`xshashlar; v) sirtlarning sifatiga quyiladigan talablar, sirtlarga ishlov berish, qoplamlari to`g`risidagi ko`rsatmalar. 8. Detal eskizini chizish Sanoatda bir marta foydalanish uchun mo`ljallangan konstruktorlik hujjatlari eskiz deb ataladi. Eskizlarda chizma asboblaridan foydalanmasdan («kulda») ko`z bilan chamalangan masshtabda chiziladi.

Eskizdan detalning ish chizmasini chizish uchun foydalanish mumkin, shunga ko`ra eskizda detalning shakli, uning o`lchamlari ruxsat etiladigan chetga chiqishlari, materiali, sirtning sifati to`g`risidagi ma`lumotlar beriladi. Detalning asliga qarab eskizini chizishda detalning alohida elementlarining shakliga jiddiy e`tibor berish kerak. Masalan, detalni qo`yishdagi nuqsonlar eskizda aks ettirilmasligi lozim. Bosh ko`rinish detalning shakli va o`lchamlari to`g`risida to`laroq tasavvur beradigan qilib tanlab olish lozim. 10-shakl, a da frontal proyeksiyalar tekisligiga proyeksiyalash yo`nalishi strelka bilan ko`rsatilgan, shunday proyeksiyalangan tasvir (bosh ko`rinish yoki frontal qirqim) detal to`g`risida anig` tasavvur beradi. Aylanma jismdan iborat bo`lgan vallar, o`qlar, chervyaklar, tishli g`ildiraklar, prujinalar va shunga o`xshash detallarning aylanish o`qlarini eskiz yoki chizmaning asosiy yozuviga parallel qilib joylashtirish lozim. Eskizlarni tuzish tartibi. Avvalo eskiz formatini ramka bilan chegaralash va pastki o`ng burchagida asosiy yozuv va texnikaviy talablar yozuvlari uchun joy qoldirish lozim. Detal eskizini tuzishning keyingi bosqichi-ko`rinishlar, qirqimlar va kesimlar sonini belgilash.. 10- shakl

Tasvirlar proyeksion bog ` lanishi saqlangan holda va ko ` rinishlar orasida o ` lchamlar , yuza g ` adir - budurligi belgilar , yozuv va boshqalarni qo ` yish uchun yetarlicha joy qoldirish lozim . Detallarning kontur qiyofalari yumshok qalam bilan yurgizib chiqiladi , qirqimlar bajariladi , yuzalar g ` adir - budurliklarining shartli belgilari qo ` yiladi (11- shakl , v ). Olingan tasvirlarda chiqarish va o`lcham chiziqlari. O`lcham chiziqlarini detalning ichki va tashqi sirtlari uchun aloxida gruppalanib qo`yiladi. O`lcham chiziqlari iloji boricha detal tasviri konturidan tashqariga chiqarib o`tkazilishi kerak. Avval gabarit o`lchamlarining, o`qlar orasidagi masofalarning, teshiklar diametrlarining o`lcham chiziqlari, so`ngra qo`yiladi. O`lcham chiziqlari qo`yiladigandan keyin detal kronsirkul, nutromer, lineyka, shtangersirkul, rezba o`lchash va boshqa asboblardan foydalanib o`lchanadi. Shu bilan bir vaqtda o`lcham sonlari quyib chiqiladi (11-shakl, g ). 9. Detallarning ish chizmalarini chizish. Detallarning ish chizmalari buyumning asliga qarab olingan eskiz bo`yicha yoki buyumning konstruktor tuzgan ish chizmasi bo`yicha ishlanadi. Odatda, ish chizmalari buyum tarkibiga kiruvchi har bir detal uchun tuziladi. Detalning ish chizmasi eskizdan farh hilib, chizma asboblari bilan aniq masshtabda chiziladi. Asl imzolar bilan rasmiylashtirilgan bunday chizmalar asl nusxalar deb ataladi. Asl nusxalardan turli usullarda nusxalar ko`chiriladi, bunday nusxalar dublikatlar deb ataladi. Dublikatlar yorug`lik vositasida nusxalar ko`chirib ko`paytiriladi, bu nusxalardan foydalanib, detallar ko`plab tayyorlanadi. Detal chizmasidagi tasvirlar soni, ya`ni ko`rinishlar, qirqimlar, kesimlar va chiqarish elementlari soni eng kam, lekin detal shaklini to`g`ri tasvirlash uchun yetarli bo`lishi lozim. Detalning ish chizmasida o`lchamlar, sirtlarning g`adir-

budurligi, sirtlar shakli chetga chiqishlari, materialga qo`yiladigan talablar, sirtlarning qoplanishi to`g`risidagi ko`rsatmalar va boshqalar ko`rsatiladi. O`lcham sonlari va yozuvlari kamida 3,5 o`lchamdagi shriftlar bilan yoziladi. O`kuv jarayonida detalning qaysi buyum yoki yig`ma birlik tarkibiga kirishi noma`lum bo`lganligidan detal shartli ravishda belgilanadi, masalan, MCh 00 00 07, bu yerdaa indeks MCh 00 mashinasozlik chizmachiligini, 07 son – chizmachilik kabinetidan olingan, eskizi tuziladigan detalning nomeri.

Похожие

Mashina detallarining umumiy tasnifi

Mashina detallarining ishchanlik qobiliyati va hisoblash mezonlari

Nazorat va yig`ish moslamalari

Konstruktorlik hujjatlarining yagona sistemasi

Kesib ishlash texnologik jarayonlarini loyihalash asoslari