Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси -инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолати - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси -инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолати

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

111 KB

Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси - инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолати Режа: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг мазмун- моҳияти. 2. Ўзбекистон Республикаси Конституциясига киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар. 3. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси таълим ва тарбия жараёнларининг асосий қонун хужжати сифатида.

Таянч иборалар: Конституция, инсон ҳуқулари, ҳуқуқий маданият, суверенитет, халқ ҳокимиятчилиги, ташқи сиёсат, таълим, конституциявий принцип. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг мазмун-моҳияти. Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов Конституциянинг 8 йиллигига бағишланган тантанали маросимда шундай деган эди: «Мен Конституцияни болалар боғчасидан бошлаб ўрганишни, мактабларда дарслик тариқасида ўқитишни, олий ўқув юртларида маҳсус бир дарс сифатида ўрганишни бугун барча мутассадди рахбар ва ташкилотларимизга топшириқ тариқасида айтмоқчиман. Токи униб - ўсиб келаётган ёш авлодимиз Конституциянинг мазмун-моҳиятини, у халқимизнинг истиқлол йилларида эришган улкан тарихий ютуқ эканини теран англаб етсин». Мақсад ягона, ўсиб келаётган ёш авлоднинг ҳуқуқий саводхонлиги қанча эрта шакллантирилса, ҳуқуқий маданияти ҳам шунчалик юқори бўлишига сабаб бўлади. «Конституция» атамаси лотинча сўздан олинган бўлиб, «ўрнатиш», «белгилаш» деган маъноларни англатади. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлигининг 24 йиллигига бағишланган тантанали тадбирда Президент Шавкат Мирзиёев Асосий қонунимизнинг аҳамияти ҳақида гапириб, қуйидагиларни таъкидлаган эди: «Халқимизнинг онгу тафаккури, дунёқараши ва бутун ҳаётини тубдан ўзгартирган ушбу муҳим сиёсий ҳужжатни ишлаб чиқишда Ислом Абдуғаниевичнинг концептуал аҳамиятга эга, теран фикрлари мустаҳкам замин бўлди. Мустақил тараққиёт йилларида Конституциямиз юртимизда ҳуқуқий демократик давлат, кучли фуқаролик жамияти, эркин бозор муносабатлари ва хусусий мулк устуворлигига асосланган иқтисодиётни қуриш, халқимиз учун тинч, обод ва фаровон ҳаёт барпо этиш, Ўзбекистоннинг халқаро майдонда муносиб ўрин эгаллашида мустаҳкам пойдевор бўлиб хизмат қилмоқда.

Асосий қонунимиз фуқаролик жамиятининг таркибий қисми бўлган нодавлат нотижорат ташкилотлари ва сиёсий партияларнинг шаклланиши, уларнинг эркин фаолият юритиши учун кенг имкониятлар яратди, сайлов тизимининг асосий тамойил ва қоидаларини мустаҳкамлади. Бош қомусимиз Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси ва бошқа асосий халқаро ҳужжатлар талабларига тўла мос ҳолда, инсон ва фуқароларнинг шахсий ҳуқуқ ва эркинликлари, сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳуқуқларини кафолатлаб берди. Инсоннинг маънавий камол топиши ва ҳар томонлама уйғун ривожланиши учун зарур шарт-шароитлар яратди. Ўтган давр мобайнида Конституциямизда муҳрлаб қўйилган тамойил ва қоидалар негизида юртимизда миллий қонунчилик тизими барпо этилди. Мамлакатимиз ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва ҳарбий салоҳияти юксалишига, ҳаётимизнинг барча соҳаларида амалга оширилган самарали ислоҳотларга асос бўлди. Фуқароларимиз ҳуқуқий онги ва маданиятини юксалтириш, уларнинг сиёсий фаоллигини оширишда ҳам Конституциянинг ўрни ва аҳамияти беқиёс эканини алоҳида таъкидлаш жоиз». Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлигининг 25 йиллигига бағишланган тантанали тадбирда давлат раҳбари - Президент Шавкат Мирзиёев: «Тўла ишонч билан айтиш мумкинки, Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси халқимиз сиёсий-ҳуқуқий тафаккурининг юксак намунасидир. У ҳеч кимга қарам бўлмасдан, эркин ва озод, тинч ва осойишта, фаровон яшашнинг қонуний кафолати бўлиб келмоқда. Бозор муносабатларига асосланган ҳуқуқий демократик давлат, кучли фуқаролик жамияти барпо этиш борасида мустаҳкам пойдевор бўлиб хизмат қилмоқда. Конституциямиз асосида мамлакатимизда миллий қонунчилик тизими, давлат органлари, фуқаролик жамияти институтлари шаклланди. Бугунги кунда барча жабҳаларда кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Ижтимоий- иқтисодий, сиёсий ва ҳарбий салоҳиятимиз юксалиб, фуқароларимизнинг

дунёқараши тобора ўсиб бормоқда. Буларнинг барчаси, энг аввало, Бош қомусимизнинг ҳаётбахш куч-қудрати натижасидир», - деган фикрни билдирди. Ўзбекистон Президентининг ушбу маърузаси «Конституция— эркин ва фаровон ҳаётимиз, мамлакатимизни янада тараққий эттиришнинг мустаҳкам пойдеворидир» деб номланган бўлиб, маърузада Конституциянинг қабул қилиниш тарихи, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, мамлакатимизда Конституция ва қонунлар асосида амалга оширилаётган ислоҳотлар ва истиқболдаги вазифлар тўғрисида тўхталиб ўтилган. Жумладан, «Йигирма беш йил - тарих учун бир лаҳза, холос. Шу қисқа даврда жонажон Ўзбекистонимиз мустақил ва суверен давлат сифатида шаклланиб, жаҳон ҳамжамиятидан муносиб ўрин эгаллади, том маънода улкан тараққиёт йўлини босиб ўтди», - дейилади маърузада. Шунингдек, маърузада Конституция яратилишда унутилмас хизмат қилган инсон - Биринчи Президент Ислом Абдуғаниевич Каримов ҳақидаги хотиралар эсга олинди. Ушбу маърузада: «1990 йил июнь ойида тузилган Комиссиянинг икки йиллик машаққатли меҳнати натижасида Конституциянинг биринчи, иккинчи ва сўнгра учинчи лойиҳалари ишлаб чиқилди. Ушбу Комиссия аъзоси сифатида мен ана шу тарихий жараёнда бевосита иштирок этганимни доимо фахр билан эслайман. Конституциянингяратилиши билан боғлиқ қизғин баҳс-мунозаралар, турли ғоя ва фикрлар ҳали ҳам хотирамда. Асосий қонунимиз икки марта - 1992 йил сентябрь ва ноябрь ойларида умумхалқ муҳокамасига олиб чиқилди. Лойиҳалар муҳокамасида кенг жамоатчилик, бутун халқимиз фаол иштирок этиб, мамлакатимизнинг тараққиёт йўли, унинг келажагига дахлдор кўплаб фикр-мулоҳазалар ва таклифлар билдирди. Умумхалқ муҳокамаси якунларига кўра, Бош қомусимиз лойиҳасига 100 га яқин тузатишлар киритилди ва 1992 йил 8 декабрь куни Олий Кенгаш сессиясида Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси қабул қилинди», -деди Шавкат Мирзиёев.

Президент ўз маърузасида Конституцияга амал қилинишининг кафили сифатида жамиятимизда қонун устуворлигини таъминлашни, ҳар бир фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишни ўзининг нафақат вазифаси, энг аввало, муқаддас бурчи, деб ҳисоблашини таъкидлаган. Маърузанинг таҳлили уни қуйидаги устувор йўналишларни ўз ичига қамраб олганлигини кўрсатмоқда. I . Конституциявий принципларнинг самарали татбиқ этилишини таъминлаш; II. Инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари устуворлигини сўзсиз таъминлаш; III . Қонун устуворлигини таъминлаш ва адолатли суд тизимини шакллантириш; IV . Давлат иқтисодий фаолияти, тадбиркорлик эркинлиги, хусусий мулк дахлсизлиги кафолатини таъминлаш; V . Фуқароларимизнинг ижтимоий ва маданий ҳуқуқларини таъминлаш; VI . Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш. Конституциявий - ҳуқуқий нормалар ёрдамида инсон, жамият ва давлат ҳокимиятини амалга ошириш жараёнида вужудга келадиган ижтимоий муносабатлар тартибга солинади. Конституциявий ҳуқуқ нормалари инсон, жамият ва давлат ўртасидаги ўзаро муносабатларни тартибга солади ва таъминлайди. Бундаги устувор йўналишларни ва олий қадриятларни аниқлайди ва Конституциявий амалиётни белгилаб беради. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ўз мақоми, тузилиши, йўналиши ҳамда асосий тамойиллари, яхлит мундарижасига, яъни муқаддимасидан бошлаб сўнгги моддасига қадар мустақиллик ва истиқлол рухи, демократик тамаддун мазмуни билан ажралиб туради. Шу ўринда айтиш ўринлики, демократик ҳуқуқий давлат қуриш хамда жамиятни умуминсоний қадриятлар асосида ташкил этишда шубҳасиз Конституциянинг тутган ўрни ва аҳамияти беқиёс эканлигини эътибордан қолдирмаслик зарур. Мазмун моҳияти билан ҳуқуқий демократик давлатда ҳеч бир фуқаро, ҳеч бир одам ўз ижтимоий- шахсий ҳаётини, ўз ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишни Конституциясиз тасаввур қила олмайди. Шунинг учун ҳам биз Ўзбекистон

Республикаси Конституциясининг мазмун-моҳиятини чуқур билишимиз, олдимизда турган муаммоларни ечишда давлатнинг Асосий қонунидан жавоб топишга интилишимиз лозим. Мустақил Ўзбекистоннинг Конституцияси келажаги буюк давлатнинг ишончли ҳуқуқий кафолатларини му стаҳкамл айди. У бизга инсон ҳуқуқлари, демократия, эркинлик, барқарорлик ва тараққиёт тамойиллари йиғиндисини ифодалайдиган ҳуқуқий ва адолатли давлат қуриш йўлларини аниқ ифода этган ва халқ манфаатларини ҳимоя қилувчи энг олий қонун сифатида доимий йўлчи юлдуз бўлиб халқимиз бораётган йўлни ёритиб боради. Асосий Қонунимизнинг олдинги қонунлардан ва бошқа давлатларнинг Конституцияларидан ажралиб турадиган ўзига хос жиҳатлари қуйидагилардан иборат: биринчидан, 1992 йилги Конституция ўзининг туб моҳияти ва фалсафаси, мақсадлари ва ғояларига кўра янги ҳужжатдир; иккинчидан, Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ўзининг ички тузилиши ва янги конституциявий институтлари билан ажралиб туради; учинчидан, Ўзбекистон Конституцияси бошқа конституциялардан фарқли ўлароқ, ўта мафкуралаштириш ва сиёсатлаштириш руҳи билан суғорилмаган. Унда коммунистик мафкура, синфийлик, партиявийликдан асар ҳам йўқ; тўртинчидан, Конституциямиз жаҳон ҳамжамияти томонидан эътироф этилган халқаро ҳуқуқ талаб ва қоидаларига жавоб берадиган тарзда тайёрланган; бешинчидан, Конституциямиз жаҳон конституциявий тажрибасига кенг таяниши ва ижобий томонлардан атрофлича фойдаланганлиги билан ҳам ажралиб туради. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси энг тараққий этган мамлакатлар, хусусан, АҚШ, Туркия, Франция, Германия Швеция, Италия каби F арб давлатлари, руҳияти ва этник жиҳатлардан бизга яқин бўлган Япония, Миср, Ҳиндистон ва бошқа Шарқ давлатларининг бой тажрибасидан энг демократик жиҳатларини, инсонпарварлик ғояларини тараннум этувчи халқаро ҳужжатларнинг талабларини ўзида жамлаган;

олтинчидан, Конституциямизни мустақил давлатимиз равнақининг ҳуқуқий кафолати даражасига кўтарувчи энг муҳим белги унда жаҳоннинг илғор конституциявий тажрибасини миллий-маънавий ва ҳуқуқий қадриятларимизга, ўзбек халқининг бой тарихига уйғунлаштирилиб қўлланилганидадир. Конституциянинг асосий принциплари. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг биринчи бўлимида асосий принциплар эълон қилинган бўлиб, улар қуйидагилардан иборат: 1. Давлат суверенитети 2. Халқ ҳокимиятчилиги 3. Конституция ва қонунларнинг устунлиги 4. Ташқи сиёсат. 1. Давлат суверенитети тушунчаси ва моҳияти «Суверенитет» атамаси илк бор Францияда ( XVI -асрда) вужудга келган. Бу атама лотинча сўзидан келиб чиққан бўлиб, аслида «энг олий», «олий ҳокимият» деган маънони англатади. Суверенитет ҳар қандай мустақил давлатнинг умумий ва ажралмас белгиси бўлиб, унинг тўла ҳуқуқлилигини ҳамда ички ва ташқи ишларда бошқа давлатга қарам эмаслигини англатади. Суверен давлат ўз ички ва ташқи ишларини бошқа давлатларнинг ҳуқуқларини, шунингдек халқаро ҳуқуқ принциплари ва нормаларини бузмаган ҳолда, ўзи хоҳлаганча ҳал қилади. Асосий Қонуннинг 5-моддасида «Ўзбекистон Республикаси қонун билан тасдиқланадиган ўз давлат рамзлари - байроғи, герби ва мадҳиясига эга деб кўрсатилган. Давлат рамзлари - байроқ, герб мадҳия Ўзбекистон халқининг шон-шарафи, ғурури, тарихий хотираси ва интилишларини ўзида мужассамлаштиради. Мана шу рамзларни эъзозлаш - ўзининг қадр-қимматини, ўз мамлакатига ва шахсан ўзига бўлган ишончни мустаҳкамлаш демакдир. «Ўзбекистон Республикасининг давлат байроғи тўғрисида» ги Қонун 1991 йил 18 ноябрда қабул қилинган. «Ўзбекистоннинг давлат байроғи мамлакатимиз

ҳудудида илгари мавжуд бўлган ғоят қудратли салтанатлар байроғига хос бўлган энг яхши анъаналарни давом эттирган ҳолда республиканинг бугунги табиатига мувофиқ келадиган хусусиятларни, халқимизнинг миллий ва маданий соҳалардаги ўзлигини ҳам акс эттиради. Байроқдаги ярим ой - ўзбек халқининг кўп асрлик анъаналарига мувофиқ келади. Чунончи, ярим ой ва юлдузлар мусаффо осмоннинг, тинчликнинг рамзидир. Ўн икки рақами - қадимдан халқларимиз орасида мукаммаллик тимсоли бўлиб келган. Шу боисдан ҳам байроғимизга ўн икки юлдузнинг тасвири туширилади. Давлат байроғи бизнинг кўҳна ўтмишимиз, бизнинг бугунги кунимиз ва буюк келажагимизнинг рамзидир. 1992 йилнинг 2 июлида Ўзбекистоннинг давлат герби тўғрисидаги Қонун қабул қилинган. 1992 йилнинг 10 декабрида Ўзбекистон Республикасининг давлат мадҳияси тасдиқланган. Давлат мадҳиясининг шеърини Абдулла Орипов ёзган, мусиқасини эса 2. Халқ ҳокимиятчилиги ва уни амалга ошириш шакллари «Халқ ҳокимиятчилиги» атамаси юнонча «демократия» сўзининг айнан таржимаси бўлиб, бу ибора илк бор юнон шаҳар-давлатида пайдо бўлган ва кейинчалик бутун дунёга тарқалган ҳамда сиёсий луғатдан мустаҳкам ўрин олган. Демократия сўзи «демос» халқ ва «кратос» ҳокимият сўзларининг бирикмасидан тузилиб, «халқ ҳокимиятчилиги» деганидир. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг «Халқ ҳокимиятчилиги» деб номланган иккинчи боби давлатимизнинг демократик табиатини ифодалайди ва Ўзбекистонни суверен демократик республика эканлигини тасдиқлайди. «Халқ ҳокимиятчилиги» принципи ҳар қандай демократик давлат Конституциявий тузумининг асосий шартларидан биридир. Ўзбекистон Конституциясининг 7-моддасида: «Халқ - давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаи» эканлиги қайд этилган. Референдум сўзининг луғавий маъноси лотинча «умумхалқ овоз бериш» деганидир, яъни давлатда ҳал қилиниши лозим бўлган муҳим масалалар халққа

маълум қилинади ва унинг овоз бериши орқали ҳал этилади. Ўзбекистон фуқаролари референдумда ихтиёрий равишда қатнашадилар. Референдумга қўйиладиган масалалар халқ, жамият, давлат манфаатларидан келиб чиққанлиги учун унда фуқароларнинг аксарияти доимо фаол иштирок этади. Масалан, 2002 йил 27 январда ўтказилган референдумда икки палатали парламент ва Президент ваколати муддатини узайтириш масаласи қўйилган. 3. Конституция ва қонуннинг устунлиги принципи. Конституция ва қонунлар устунлигининг таъминланиши ҳуқуқий давлатнинг муҳим белгиларидан бири бўлиб, у Ўзбекистонда давлат-ҳуқуқий қурилишининг энг асосий принципи ҳамдир. «Конституция ва қонунларнинг устунлиги принципи шуни англатадики, - дейди И.А.Каримов, бунда барча жорий қонунлар ва меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар Конституция асосида, унга мувофиқ бўлиши талаб этилади». Улуғ бобокалонимиз Амир Темур айтганидек: «Қаерда қонун ҳукмронлик қилса, шу ерда эркинлик бўлади». Ўзбекистон Конституциясида Конституция давлатимизнинг энг Асосий Қонуни эканлиги, у бошқа барча қонунлар ва меъёрий- ҳуқуқий ҳужжатлардан юқори туриши қуйидагича белгиланган: «Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларининг устунлиги сўзсиз тан олинади. 4. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг Конституциявий асослари ва принциплари. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг асосий принциплари Конституциянинг 17-моддасида ўзининг қонуний аксини топган. Асосий Қонунимизнинг 17-моддасида шундай дейилган: «Ўзбекистон Республикаси халқаро муносабатларнинг тўла ҳуқуқли субъектидир. Унинг ташқи сиёсати давлатларнинг суверен тенглиги, куч ишлатмаслик ёки куч билан таҳдид қилмаслик, чегараларнинг дахлсизлиги, низоларни тинч йўл билан ҳал этиш, бошқа давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик қоидаларига ва халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган бошқа қоидалари ва нормаларига асосланади.

Республика давлатнинг, халқнинг олий манфаатлари, фаровонлиги ва хавфсизлигини таъминлаш мақсадида иттифоқлар тузиши, ҳамдўстликларга ва бошқа давлатлараро тузилмаларга кириши ва улардан ажралиб чиқиши мумкин.» Ташқи сиёсат тушунчаси давлатнинг халқаро ишлардаги умумий йўналиши ўз ичига олади. Ташқи сиёсат давлатнинг бошқа давлатлар ва халқлар ҳамда халқаро ташкилотлар билан ўзаро алоқаларини ўз ичига олувчи мақсад ва воситаларини қамраб олади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясига киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар. Маълумки, 1993 йил 28 декабрда биринчи бор Конституцияга ўзгартириш ва қўшимча киритилган бўлиб, «Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикасининг Қонунида шундай дейилган эди: «Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 77-модда 1-қисмидаги «150 нафар депутатдан» деган сўзлар «депутатлардан» деган сўз билан алмаштирилди. Конституциявий қонун асосида 2003 йил 24 апрелдаги «Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикасининг Қонунига мувофиқ Конституциянинг XVIII , XIX , XX , XXIII бобларига ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритилди. Жумладан, Конституциямизнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси деб номланган XVIII боби илгари бир палатали парламентга бағишланган бўлса эндиликда мазкур бобда икки палатали парламент Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси (қуйи палата) ва Сенати (юқори палата) га бағишланган. Конституциянинг 117-модда 2-қисмида «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининнг қонунчилик палатасига ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесига, вилоятлар, туманлар, шаҳарлар давлат ҳокимияти вакиллик органларига сайлов тегишинча уларнинг Конституциявий ваколат муддати тугайдиган йилда-декабр ойи учинчи

ўн кунлигининг биринчи якшанбасида ўтказилади. Сайловлар умумий, тенг, тўғридан-тўғри сайлов ҳуқуқи асосида яширин овоз бериш йўли билан ўтказилади. Ўзбекистон Республикасининг 18 ёшга тўлган фуқаролари сайлаш ҳуқуқига эгадирлар. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати аъзолари Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесига, вилоятлар, туманлар, шаҳарлар давлат ҳокимияти вакиллик органлари депутатларининг тегишинча қўшма мажлисларида мазкур депутатлар сайланганидан сўнг бир ой ичида улар орасидан яширин овоз бериш йўли билан сайланадилар» деган қоида мавжуд. Ўзбекистон Республикасининг 2007 йил 11 апрелда қабул қилинган Қонуни билан Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 89-моддасига, 93-модданинг 15- бандига, 102-моддасининг иккинчи қисмига тузатишлар киритилган. Ўзбекистон Республикасининг 2008 йил 25 декабрда қабул қилинган Қонуни билан Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 77-моддасининг биринчи қисмга ўзгартириш киритилган. Унга кўра ЎзР Қонунчилик палатасининг депутатлари сони қонунга мувофиқ 150 нафар этиб белгиланди. 2011 йил 18 апрел куни қабул қилинган Конституциявий қонунга кўра Конституциясининг қуйидаги: 78-модда биринчи қисмининг 15-банди, 80- модданинг 6-бандига,93-модда биринчи кисмига, 8-бандига, 12-бандига, 15- бандига, 96-моддага, 98-моддага тузатиш ва қўшимчалар киритилди, Ўзбекистон Республикасининг 2011 йил 12 декабрда қабул қилинган қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 90- моддасининг иккинчи қисмига тузатиш киритилган. «Ўзбекистон Республикасининг Президенти Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари томонидан умумий, тенг ва тўғридан- тўғри сайлов бериш йўли билан беш йил муддатга сайланади». Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 12 апрелда қабул қилинган қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 32, 78, 93, 98, 103 ва 117- моддаларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилган.

Энг сўнгги ўзгартиришлар: 2017 йил 6 апрел 80-модда 4-банд, 81, 83- модда, 93- модда биринчи қисми 13, 14- банд,107- модда биринчи қисми, 110- модда биринчи ва учинчи қисмига ва 111- моддаларга; 2017 йил 31 май 80- модданинг 5 ва 12-бандига, 93- модда биринчи қисмининг 13- бандига, 108,109- моддаларга: 2017 йил 29 август 99 ва 102- моддаларга ўзгартиш ва қўшимчалар киритилган. Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ушбу ўзгартиш ва қўшимчалар ҳокимият ва бошқарув тизимини янада демократлаштириш, «Кучли давлатдан — кучли фуқаролик жамияти сари» принципи босқичма-босқич амалга оширилишини таъминлаш, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг давлат ҳокимияти органлари тизимидаги ролини, ички ва ташқи сиёсатнинг стратегик вазифаларини амалга оширишдаги ҳуқуқ ва ваколатларини кенгайтириш, Вазирлар Маҳкамаси ҳамда ижро этувчи органлар фаолияти устидан қонун чиқарувчи олий органнинг, ҳокимият вакиллик органларининг назорат функсияларини кучайтириш, шунингдек ҳукуматнинг, маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органларининг мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш вазифаларини рўёбга чиқариш борасидаги масулиятини ошириш мақсадида киритилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг қоидалари хамиша устивор, бирламчи кучга эгадир. Бошқа қонунларнинг барчаси у ёки бу тарзда конституциявий меъёрлар асосида яратилади, уни ривожлантиради ва рўёбга чиқаради. Унинг асосида меъёрий - ҳуқуқийҳужжатлар ишлаб чиқилади. Мамлакатимиз Конституцияси кучли ахлоқий заминга эгадир. Унда аввало инсонпарварлик, адолат ғоялари мустаҳкамлаб қўйилган. Конституциянинг «инсонга қаратилганлиги» хусусиятини алоҳида ажратиб кўрсатиш лозим. Конституциянинг марказида инсон, фуқаро, унинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари туради. Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов таъкидлаганидек: «Эндиликда инсон, унинг ҳаёти, эрки, шаъни, қадр-

қиммати ва бошқа ажралмас ҳуқуқ хамда эркинликлари муқаддас саналиб, улар давлат томонидан кафолатланади». Ўзбекистон Республикаси Конституцияси таълим ва тарбия жараёнларининг асосий қонун хужжати сифатида. Ўзбекистон Республикаси демократик ҳуқуқий давлат қуриш ва фуқаролик жамиятини шакллантириш учун харакат қилар экан, ҳар томонлама ривожланган, эркин шахсни шакллантиришни ўзининг асосий вазифаларидан бири деб билади. Таълим соҳасида мақсадга йўналтирилган давлат сиёсатини олиб бориш бу вазифани ечишда асосий воситалардан биридир. Таълим олиш ҳуқуқи шахснинг асосий ҳуқуқларидан биридир. Ўзбекистон Республикаси Инсон ҳуқуқлари умумжахон декларациясига (1948 йил) асосланиб берилган ҳуқуқни амалга оширишнинг фаолият кўрсатаётган механизмини яратди. Таълим олиш ҳуқуқига тегишли ҳалқаро ҳужжатлар (1960 йил 14 декабрдаги Таълим сохасидаги камситишларга қарши кураш тўғрисидаги Конвенция) шуни эътироф этадики, «таълим» ибораси ўқитишнинг барча турларини ва босқичларини қамраб олади, ҳамда таълим олиш имконига эга бўлиш, таълимнинг даражаси ва сифати, шунингдек, таълим бериш шароитларини ўз ичига олади. Халқаро ҳуқуқ нормалари бошланғич таълимни мажбурий ва бепул қилишни, ўрта таълимни унинг барча турларида умум эришадиган қилишни ва ундан ҳамманинг фойдаланишини таъминлашни, олий таълимни тўла тенглик асосида ва ҳар бир кишининг қобилиятидан келиб чиқиб барча эриша оладиган қилишни, қонунда белгиланган ўқишнинг мажбурийлигини таъминлашни тавсия этади. Ўзбекистон Республикаси ўзи олган мажбуриятларга амал қилиб узлуксиз таълимнинг барқарор тизимини яратди, шахснинг таълим олиш ҳуқуқини амалга ошириш механизмини мустахкамлаб қўйди. Таълим олиш ҳуқуқининг мазмуни шундан иборатки, у Ўзбекистон Республикасининг ҳар бир фуқароси учун таълим ва тарбиянинг барча шаклларидан тенг фойдаланиш имкониятини беради.

Таълим олиш ҳуқуқини амалга ошириш қуйидагилар орқали таъминланади: • таълим олиш учун зарур ижтимоий-иқтисодий шароитларни яратиш; • давлат ва нодавлат таълим муассасаларининг тармоғини яратиш; • давлат таълим стандартлари доирасида таълим олишнинг барча учун имконияти борлиги; • давлат таълим муассасаларидаги таълимнинг бепуллиги; • таянч маълумоти олишнинг мажбурийлиги; • таълимнинг турли шаклларини қўллаш; • таълим муассасаларининг сиёсий партиялар ва ижтимоий-сиёсий харакатларга қарам эмаслиги. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 41-моддасида «Ҳар ким билим олиш ҳуқуқига эга. Бепул умумий таълим олиш давлат томонидан кафолатланади. Мактаб ишлари давлат назоратидадир», деб кўрсатилган. Давлат фақат таълим олиш ҳуқуқини амалга ошириш учун шароитлар яратибгина қолмай, мамлакатдаги мактаб ишларини назорат ҳам қилиб туради. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда ҳар бир кишининг эҳтиёжига кўра таълим олиш ҳуқуқини таъминлашнинг ишчан механизми шаклланган бўлиб, у тегишли моддий - техник шарт - шароитлар билан мустаҳкамланган. Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини мухофаза қилишга бағишланган барча қонунлар ва ҳуқуқий ҳужжатлар негизида Конституцияда назарда тутилган демократик рух билан суғорилган асосий ғоя ва қоидалар ётади. Конституция асосида ишлаб чиқилган ва қабул қилинган барча қонунлар Конституциявий тамойилларни ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларида жорий этилиши учун муҳим восита вазифасини бажаради.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: Ўзбекистон, 2017. 2. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида» ги Қонуни. Тошкент 1997й. 3. Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури. Тошкент 1997й. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида» ги Қонуни. 2008. 5. Ўзбекистон Республикасининг «Болаларни уларнинг соғлиғига зарар етказувчи ахборотдан ҳимоя қилиш тўғрисида» ги Қонуни. 2016. 6. Ўзбекистон Республикасининг «Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида» ги Қонуни. 2017. 7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида» ги ПФ-4947-сон Фармони. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 30 сентябрдаги «Мактабгача таълим тизими бошқарувини тубдан такомиллаштириш чора- тадбирлари тўғрисида»ги. ПФ-5198-сонли Фармони. 9. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 22 январдаги «2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини «Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили» да амалга оширишга оид Давлат дастури тўғрисида» ги ПФ-5308 сонли Фармони. 10. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» ги ПҚ-2707-сонли қарори. 2016 йил.

Похожие

Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолати

Конституция ва қонуннинг устунлиги принципи

Ўзбекистон Республикасининг мактабгача таълим соҳасига оид меъёрий ҳуқуқий ҳужжатлари

Ўзбекистон Республикасининг мактабгача таълим соҳасига оид меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлари

Таълим муассасаларида ҳуқуқий тартиботни таъминлаш