Главная страница
Рефераты
Химия
Uglevodlar
Uglevodlar
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
149 KB
Скачать
Похожие
Uglevodlar
Uglevodlar
Uglevodlar
Uglevodlar. Monosaxarid va polisaxaridlar
Uglevodlar. Monosaxarid va polisaxaridlar
![Tabiatda organik birikmalarning shunday katta bir guruhi mavjudki, ularning tarkibida uglerod atomi bilan suv ma’lum bir nisbatda bo’ladi, ya’ni C n (H 2 O) m . Bular oksialdegidlar yoki oksiketonlarga o’z xususiyatlari bilan yaqin turadilar. Uglevodlar 2 katta guruhga bo’linadilar: 1) monosa x aridlar (monozlar) va 2) polisa x aridlar (poliozlar). Polisaxaridlar o’z navbatida ikkiga – shakarsimon (oligosaxaridlar) va shakarga o’xshamagan polisaxaridalrga bo’linadi. 1. Monosa x aridlar (monozlar) Monozlar uglevodlarning eng oddiy vakillari hisoblanadi. Tabiatda ikki xil monozlar keng tarqalgan: pentozalar – C 5 H 10 O 5 va geksozalar – C 6 H 12 O 6 . Monozlar oksialdegid (aldozalar) va oksiketonlar (ketozalar) ko’rinishida mavjud bo’ladilar. Geksozalarning tabiatda ikki turi – glyukoza va fruktoza keng tarqalgan. Glyukoza oksialdegid, fruktoza esa oksiketon hisoblanadi. Monozlarning tuzilishi. Glyukoza va fruktoza tuzilishini quyidagi reaksiyalar yordamida isbotlangan: 1. Glyukoza va fruktoza vodorod yodid bilan qaytarilganda 2- yodgeksan hosil bo’ladi: Bu glyukoza va fruktoza molekulasining to’g’ri zanjir hosil qilib tuzilganligini ko’rsatadi. 2. Glyukoza oksidlanganda glyukon kislotani hosil qiladi:C6H12O6+ 13HJ CH 3–CH –CH 2–CH 2–CH 2–CH 3+ 6J 2+ 6H 2O J C6H12O6+ 13HJ CH 3–CH –CH 2–CH 2–CH 2–CH 3+ 6J 2+ 6H 2O J C6H12O6+ [O] CH 2–CH –CH –CH –CH –COOH OH OH OH OH OH C6H12O6+ [O] CH 2–CH –CH –CH –CH –COOH OHOH OHOH OHOH OHOH OHOH](/data/documents/cbc7fc77-17dc-42f6-bc70-ebdb3a0860ad/page-2.png)
![Bu reaksiya glyukozaning tuzilishida aldegid guruhini borligini isbotlaydi. Fruktoza oksidlanganda vino va shavel kislotalar aralashmasi hosil bo’ladi:C6H12O6+ [O] COOH COOH COOH CHOH CHOH COOH + C6H12O6+ [O] COOH COOH COOH COOH COOH CHOH CHOH COOH COOH CHOH CHOH COOH + Bu fruktozaning tuzilishida keton guruhi borligini isbotlaydi. Glyukoza va fruktoza 5 molekula sirka angidridi bilan ta’sir etib pentatsetil fruktozani va pentatsetil glyukozani hosil qiladi. Bu ularning molekulasida 5 ta gidroksil guruhi borligidan dalolat beradi. Yuqoridagilarga asoslanib, glyukoza va fruktoza uchun quyidagi tuzilish formulalarini yozish mumkin: Yuqoridagi formulalarga ko’ra, glyukoza va fruktoza aldegid va ketonlar xossalarini takrorlashlari kerak edi, lekin ular aldegid ketonlar uchun xos bo’lgan ko’pchilik reaksiyalarga kirishmaydilar. Masalan, glyukoza va fruktoza NaHSO 3 , fuksinsulfit kislota bilan reaksiyaga kirishmaydi. glyukoza va fruktozadagi 5 ta –OH guruhi bir xil O CH 2–CH –CH –CH –CH –C OH OH OH OH OH H CH 2–CH –CH –CH –C –CH 2 OH OH OH OH O OH O CH 2–CH –CH –CH –CH –C OH OH OH OH OH H O CH 2–CH –CH –CH –CH –C OH OH OH OH OH H CH 2–CH –CH –CH –CH –C OHOH OHOH OHOH OHOH OHOH H CH 2–CH –CH –CH –C –CH 2 OH OH OH OH O OH CH 2–CH –CH –CH –C –CH 2 OHOH OHOH OHOH OHOH O OHOH](/data/documents/cbc7fc77-17dc-42f6-bc70-ebdb3a0860ad/page-3.png)
![CH 2OH OH OH OH H H H H HO CH 2OH [O] CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH + CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH CH 2OH OH OH OH H H H H HO CH 2OH [O] CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH + CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OHD-sorbitni enzimlar ishtirokida oksidllanganda ketosorboza hosil bo’ladi: Bulardan tashqari, monosaharidlarni oksinitril sintezi yordamida hosil qilish mumkin. Buni biz monosaharidlarning kimyoviy xossalarida ko’rib o’tamiz. Fizik xossalari. Monosaharidlar suvda yaxshi eriydigan kristall moddalar bo’lib, ko’pchiligi shirin ta’mga ega. Optik jihatdan faol. Kimyoviy xossalari. Monosaharidlar spirtlarni, karbonilli birikmalarni va yarimatsetallarni xossalarini takrorlaydilar. CH 2OH OH OH OH H H H H HO CH 2OH [O] CH 2OH CH 2OH C = O HO OH OH H H H CH 2OH OH OH OH H H H H HO CH 2OH [O] CH 2OH CH 2OH C = O HO OH OH H H H CH 2OH CH 2OH C = O HO OH OH H H H HO OH OH H H H](/data/documents/cbc7fc77-17dc-42f6-bc70-ebdb3a0860ad/page-7.png)
![1. Monosaharidlarning qaytarilishi. Monosaharidlar vodorod, litiy alyuminiy gidrid, natriy bor gidrid ta’sirida qaytarilganda ko’p atomli spirtga aylanadilar. 2. Monosaharidlarning oksidlanishi. Monosaharidlar oksidlanganda bir yoki ikki asosli oksikislotalarni hosil qiladilar.HOH + Br 2 HBr + HOBr C6H12O6+ HOBr CH 2OH –(CHOH) 4–COOH HOH + Br 2 HBr + HOBr HOH + Br 2 HBr + HOBr C6H12O6+ HOBr CH 2OH –(CHOH) 4–COOH C6H12O6+ HOBr CH 2OH –(CHOH) 4–COOH Oksidlovchi sifatida gipoxlorid yoki gipobromid kislotalardan foydalaniladi: Ajralib chiqadigan HB r kalsiy yoki bariy karbonat bilan neytrallanadi. 3. Oksinitril sintezi. Bu reaksiya yordamida quyi monosaharidlardan yuqori monosaharidlar hosil qilish mumkin. Buni gyulkozadan D-geptoza hosil qilish misolida ko’rib chiqamiz: CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH [H] CH 2OH OH OH OH H H H H HO CH 2OH CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH [H] CH 2OH OH OH OH H H H H HO CH 2OH](/data/documents/cbc7fc77-17dc-42f6-bc70-ebdb3a0860ad/page-8.png)
![CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH HCN OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H CN 2H2O -NH 3 OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H COOH -H2O OH OH H H H H HO CH 2OH OH H O = C OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H CN OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H CHO -лактон Д-гептоза CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH HCN OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H CN OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H CN 2H2O -NH 3 OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H COOH OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H COOH -H2O OH OH H H H H HO CH 2OH OH H O = C OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H CN OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H CN OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH OH H CHO -лактон Д-гептоза4. Giroksiaminnig ta’siri. Bu reaksiya yordamida yuqori monosaharidlardan quyi monosaharidlarga o’tish mumkin bo’ladi: 5. Fenilgidrazin ta’siri. Bu reaksiya yordamida aldozalardan ketozalarni hosil qilish mumkin: CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH H2NOH -H2O CH = N –OH OH OH OH H H H H HO CH 2OH -H2O C N OH OH OH H H H H HO CH 2OH -H2O AgOH -AgCN CHO OH OH H H H HO CH 2OH Д-глюкоза Оксим Оксинитрил Арабиноза CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH H2NOH -H2O CH = N –OH OH OH OH H H H H HO CH 2OH -H2O C N OH OH OH H H H H HO CH 2OH -H2O AgOH -AgCN CHO OH OH H H H HO CH 2OH CHO OH OH OH H H H H HO CH 2OH H2NOH -H2O CH = N –OH OH OH OH H H H H HO CH 2OH -H2O C N OH OH OH H H H H HO CH 2OH -H2O AgOH -AgCN CHO OH OH H H H HO CH 2OH CHO OH OH H H H HO CH 2OH Д-глюкоза Оксим Оксинитрил Арабиноза CHO OH OH OH H H H H HO CH 2 OH H 2 N-NHC 6 H 5 -H 2 O CH = N –NHC 6 H 5 OH OH OH H H H H HO CH 2 OH 2H 2 N-NHC 6 H 5 (-C 6 H 5 NH 2 ; NH 3 ; H 2 O) -H 2 O CH=N –NHC 6 H 5 OH OH H H H H HO CH 2 OH -2H 2 N –NHC 6 H 5 2H2 O C=N –NHC6 H 5 CHO OH OH H H H HO CH 2 OH C = O [H] CH 2 OH OH OH H H H HO CH 2 OH C = O манноза фенилгидразон озазон кетальдегид Д-фруктоза CHO OH OH OH H H H H HO CH2 OH H 2 N-NHC 6 H 5 -H 2 O CH = N –NHC 6 H 5 OH OH OH H H H H HO CH 2 OH 2H 2 N-NHC 6 H 5 (-C 6 H 5 NH 2 ; NH 3 ; H 2 O) -H 2 O CH=N –NHC 6 H 5 OH OH H H H H HO CH 2 OH -2H 2 N –NHC 6 H 5 2H2 O C=N –NHC6 H 5 CHO OH OH H H H HO CH 2 OH C = O [H] CH 2 OH OH OH H H H HO CH 2 OH C = O манноза фенилгидразон озазон кетальдегид Д-фруктоза](/data/documents/cbc7fc77-17dc-42f6-bc70-ebdb3a0860ad/page-9.png)
![O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH H O OH H H OH O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH OH C O OH CH 2OH O O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH H O OH H H OH O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH H O OH H H OH O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH OH C O OH CH 2OH O O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH OH C O OH C O OH CH 2OH OMaltoza tautomeriyaga uchray oladi. Chunki efir bog’ hosil bo’lishida faqat bitta glyulkozid gidroksili ishtirok etadi. U ochiq aldegid guruhini saqlaydi. Shuning uchun karbonil guruhi uchun xos bo’lgan reaksiyalarni barchasiga kirisha oladi. O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH H O OH H H OH [O] O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH OH C O OH CH 2OH O O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH H O OH H H OH O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH H O OH H H OH [O] O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH OH C O OH CH 2OH O O CH 2OH H H H H H OH OH O HO CH 2OH H H OH OH C O OH C O OH CH 2OH O](/data/documents/cbc7fc77-17dc-42f6-bc70-ebdb3a0860ad/page-13.png)
![Disaxaridlar orasida saharoza (qand lavlagi shakari, shakar-qamish shakari) tabiatda keng tarqalgan. U qand lavlagidan (quruq lavlagidan tarkibida 28% gacha saharoza bor), shakar-qamishdan olinadi. Saharoza fruktoza bilan glyukozadagi glyukozid gidroksillari hisobiga suv chiqib ketishi natijasida hosil bo’lgan qaytarilmaydigan disaxarid: Sa x aroza gidrolizlanganda glyukoza va fruktoza hosil qiladi. O’ngga buruvchi saharoza gidrolizlanganda burish burchagini o’zgartiradi va chapga buruvchi fruktoza va o’ngga buruvchi glyukoza aralashmasi hosil bo’ladi. Bu h odisaga inversiya deyiladi. Hosil bo’lgan aralashmani esa – sun’iy asal yoki invert shakar deyiladi. Inversiya katalizatori bo’lib fermentlar va kislotalar xizmat qiladi. S h akarga o’xshamagan polisa x aridlar S h akarga o’xshamagan disa x aridlardan kraxmal va sellyuloza tabiatda keng tarqalgan. Ular glyukoza qoldiqlaridan tashkil topgan. Polisaxaridlarning molekulasi hosil bo’lishida glyukozid va uglevodorodlardagi gidroksil guruhlari ishtirok etadi. Ayrim hollarda oltinchi gidroksil ham qatnashishi mumkin. Kraxmal va sellyuloza (C 6 H 10 O 6 ) n yoki [C 6 H 7 O 2 (OH) 3 ] umumiy formula bilan ifodalanadi.O CH 2OH H H H H H OH OH O HO O HOH 2C CH 2OH H H H OH HO O CH 2OH H H H H H OH OH O HO O HOH 2C CH 2OH H H H OH HO O HOH 2C CH 2OH H H H OH HO O CH 2OH H H H H H OH OH O O CH 2OH H H H H H OH OH O O CH 2OH H H H H H OH OH O O CH 2OH H H H H H OH OH O O CH 2OH H H H H H OH OH O Крахмал элементлар Целлюлоза элементлар звеносининг тузилиши звеносининг тузилиши](/data/documents/cbc7fc77-17dc-42f6-bc70-ebdb3a0860ad/page-14.png)
![Kraxmal oziq-ovqat mahsulotlari tarkibiga kiradi. yelimlar tayyorlashda, glyukoza olishda ishlatiladi. Sellyuloza . Sellyuloza tabiatda keng tarqalgan. O’simlik to’qim a lari sellyulozadan tashkil topgan. Paxta, filtr qog’oz tarkibida 96% gacha sellyuloza bo’ladi. Yog’ochning asosiy qismini sellyuloza va lignin tashkil etadi: Sellyuloza gidrolizlanganda oraliq mahsulot orqali glyukoza hosil bo’ladi. Sellyuloza Shveyser reaktivi (mis oksidining ammiakdagi eritmasi)da, rux xloridning to’yinmagan eritmasida, konsentrlangan sulfat kislotada eriydi. Sellyulozadagi bir, ikki yoki uch gidroksil guruhini turli funksional guruhlarga almashtirib uning efirlarini, nitrotsellyuloza, atsetat sellyuloza va sellyuloza ksantogenatini hosil qilish mumkin:O O CH 2OH H H H H H OH OH O O CH 2OH H H H H H OH OH n O O O CH 2OH H H H H H OH OH O O CH 2OH H H H H H OH OH n O [C 6H7O2(OH) 3]n+ 3nC 2H5OH [C 6H7O2(OC 2H5)3]n+ 3nH 2O [C 6H7O2(OH) 3]n+ 3nC 2H5OH [C 6H7O2(OC 2H5)3]n+ 3nH 2O O CH 2OH H H H H H OH OH O n +3 nHONO 2 H2SO 4 O CH 2ONO 2 H H H H H ONO 2 ONO 2 O n + 3nH 2O тринитроцеллюлоза [C 6H9O4(ONa )]n + nCS 2 C6H9O4–O –C = S SNa n O CH 2OH H H H H H OH OH O n +3n(CH 3CO) 2O -3CH 3COOH O CH 2OCOCH 3 H H H H H OCOCH 3 OCOCH 3 O n целлюлоза триацетат O CH 2OH H H H H H OH OH O n +3 nHONO 2 H2SO 4 O CH 2ONO 2 H H H H H ONO 2 ONO 2 O n + 3nH 2O тринитроцеллюлоза O CH 2OH H H H H H OH OH O n +3 nHONO 2 H2SO 4 O CH 2ONO 2 H H H H H ONO 2 ONO 2 O n + 3nH 2O O CH 2OH H H H H H OH OH O n O CH 2OH H H H H H OH OH O n +3 nHONO 2 H2SO 4 O CH 2ONO 2 H H H H H ONO 2 ONO 2 O n O CH 2ONO 2 H H H H H ONO 2 ONO 2 O n + 3nH 2O тринитроцеллюлоза [C 6H9O4(ONa )]n + nCS 2 C6H9O4–O –C = S SNa n [C 6H9O4(ONa )]n + nCS 2 C6H9O4–O –C = S SNa n O CH 2OH H H H H H OH OH O n +3n(CH 3CO) 2O -3CH 3COOH O CH 2OCOCH 3 H H H H H OCOCH 3 OCOCH 3 O n целлюлоза триацетат O CH 2OH H H H H H OH OH O n +3n(CH 3CO) 2O -3CH 3COOH O CH 2OCOCH 3 H H H H H OCOCH 3 OCOCH 3 O n O CH 2OH H H H H H OH OH O n O CH 2OH H H H H H OH OH O n +3n(CH 3CO) 2O -3CH 3COOH O CH 2OCOCH 3 H H H H H OCOCH 3 OCOCH 3 O n целлюлоза триацетат](/data/documents/cbc7fc77-17dc-42f6-bc70-ebdb3a0860ad/page-16.png)
