Кинематик жуфт элементларидаги ишқаланиш кучлари. Илгариланма ҳаракатда ишқаланиш - Химия - Рефераты

Кинематик жуфт элементларидаги ишқаланиш кучлари. Илгариланма ҳаракатда ишқаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

352 KB

Кинематик жуфт элементларидаги ишқаланиш кучлари. Илгариланма ҳаракатда ишқаланиш Режа: 1.Кинематик жуфт элементлардаги ишқаланиш кучлари 2. Илгариланма ҳаракатда ишқаланиш 3.Айланма кинематик жуфтларда ишқаланиш 4.Эгилувчан звенолардаги ишқаланиш

Аниқлаштирилган ўқув мақсадлари (талабанинг вазифалари) Талаба ушбу мавзуни тўла ўзлаштиргандан сўнг: 1.Ишқаланиш кучи ҳақида билади 2.Ишқаланишни ҳосил бўлиш шароитларини тушунади 3.Ишқаланишни қаерларда фойдали ва қачон зарарли эканлигини билиб олади 4.Илгариланма ҳаракатдаги ва айланма ҳаракатдаги ишқаланиш кучларини таъсирини фарқлай олади 5.Эгилувчан звенолардаги ишқаланишни кўпайтириб юк кўтариш қобилятини оширишни тадқиқ эта олади 6.Ишқаланиш кучи машина ва механизмларни ишлаш жараёнига таъсир этишини билади Кинематик жуфт элементларининг нисбий ҳаракатига кўрсатиладиган қаршилик кучи ишқаланиш кучи деб аталади. Ишқаланиш кучининг зарарли ва фойдали томонларини кўрсатувчи қуйидаги маълумотларин келтирамиз. Айрим саноат тармоқларида ишқаланиш кучларини камайтириш устида иш олиб бормоқдалар. Масалан, нефт ишлаб чиқарувчи заводлар ишқаланиш кучини камайтириш учун 10000 тонналаб ҳар ҳил мой ишлаб чиқаришмоқда. Бу мойлар машина ва механизмлардаги, подшипниклар, ползунлар ва бир-бирига тегиб ҳаракатланувчи кинематик жуфт элементлари орасидаги ишқаланиш кучларини камайтириш учун ишлатилади. Агар кинематик жуфт элементлари яхши мойланса, ишқаланиш 8 - 10 марта камаяди. Шунингдек, ишқаланишни камайтириш учун шарикли подшипниклардан фойдаланилади. Думалаб ишқаланишда ишқаланиш тахминан 50 марта камаяди. И шқаланиш камайган сари машина ва механ и змларни ишлаш муддати уза я ди.

Лекин, ишқаланиш бўлмаса, кишилар, автомобиллар ва бошқалар юра олмас, машиналарни тўхтатиб бўлмас, ҳ атто хоналардаги асбоблар ўз жойида тура олмас эди. Шунинг учун ҳ озирги замон фани ишқаланишнинг камайтириш ва кўпайтир и ш йўларини ҳам ўрганиб боради. Агар биз энг яхши энг силлиқланган юзаларни катт а лаштирувчи асбоб орқали қарасак, унинг ю засида ғадир будурлик борлигини кўрамиз. Токарлик ва рандалаш станокларида ишланган юзадаги ғадир - будурликларнинг баландлиги 100 микронга (1 - микрон миллимертнинг 1000 дан бири), тоза ишланган юзалардаги ғадир - будурликларнинг баландлиги 25 микронга, силлиқланган юзалардаги ғадир - будурлик баландлиги 4 - 5 микронга, жуда яхши ялтиратилгандан 2 микронга ва махсус ишланган юзалардаги ғадир - будурлик баланлиги эса 0,5 микронга етади. Шундай қилиб, ишқаланиш кучи, яъни ҳаракатга кўрсатиладиган қаршилик ана шу ғадир - будурликдан келиб чиқар экан. Кинематик жуфт элементларининг ҳо ла тига қараб, ишқаланиш қуйидаги тур ларга бўлинди. Қуруқ ишқаланиш - бунда кинематик жуфт элементларида мой ёки бошқа суюқлик бўлмайди; Чегарали ишқаланиш - бунда кинематик жуфт элементлари жуда оз мойланган бўлади, жуфт элементлардаги мой қалинлиги 0,1 микрон ва ундан ҳам кам бўлади; Суюқ ишқаланиш - бундай ишқаланишда кинематик жуфт элементлари мой пардалари билан қопланган бўлиб, жуфт элементлари бир - биридан ана шу мой қатлами билан ажралган бўлади. Ишқаланиш фақат мой қатламлари орасида боради; Ярим қуруқ ишқаланиш - бунда айни бир вақтда қуруқ ва чегарали ишқаланиш бўлади; 9 . 1 -расм

Ярим суюқ ишқаланиш - бунда айни бир вақтда суюқ ишқаланиш билан чегарали ишқаланиш ёки суюқ ва қуруқ ишқаланиш бўлади; Илгариланма ҳаракатланувчи кинематик жуфт элементлари орасидаги ишқаланиш кучини кўриб чиқамиз. Бундай жуфтлар ҳозирги замон машина ва механизмларида жуда кўп учрайди. G оғирли кда ги А жисм (ёки звено) текислик устида турибди. (9 . 1 - расм ). Жисм оғирлигига тенг N реакция кучи борлиги расмдан кўриниб турибди . Агар жисм Р куч билан ўнг томонга сирғантирилса, унинг ҳаракатига тескари йўналган F қаршилик, яъни ишқаланиш кучи вужудга келади. F билан N кучларни геометрик қўшиб қуйидагини ҳосил қиламиз.F N R   бу ерда; - тўла реакция. Шаклдаги Δ ОВ К дан қ уйидаги тенгламани чиқарамиз; N F KB OK tg    формуладаги f N F  - ишқаланиш коеффициенти. Вал ва ўқларнинг таянчларга мўлжалланган қисми цапфа дейилади. Цапфа жуда катта бурчак тезлик билан айланган вақтда, ўзининг устиворлик ҳолатидан айланиш томонга қараб бир оз кўтарилади ва кинематк жуфт элеметлари с нуқтада боғланади (9.2-расм). Бундай вазият учун тўла реакция қуйидаги формуладан аниқланади. N F R   унинг скаляр қиймати эса; ; cos N f 1 N N F R 2 2 2        Бу ерда; реакция нормал N ; tg f    R9.2- расм

Бу реакция контакт нуқтасининг эгрилик радиуси бўйлаб йўналган бўлади, унинг уч и цапфанинг марказидан ў тиши керак. Ишқаланиш кучининг моменти қуйидагича топилади;    R r F M F ц апфага қўйилган М момент н и ишқаланиш кучнинг моменти билан мувозанатлантириш керак. Шу вазиятдагина тўла реакция  радиуси билан ўтказилган айланага уринма бўлади. Агар в а лга қўйилган кучларнинг тенг таъсир этувчи си R  радиусли айлана нинг ташқарисидан вал тезланиш билан айланган бўлади. Агар валга таъсир қилувчи кучларнинг тенг таъсир этувчи си  радиусли айланага уринма бўлиб ўца, вал тезланишсиз бир текис айланган ёки тинч турган бўлади. Агар валга таъсир қилувчи кучларнинг тенг таъсир этувчи си  радиусли айлана и ч карасидан ўца, вал секинлашаётган ёки ўз жойида тинч турган бўлади. Бундай х оссали доира ишқаланиш доираси деб аталади. Эгилувчи звенолардаги ишқаланиш Эгилувчан звенолардаги ишқаланишни ва ҳаракатни текширамиз (9.3- расм). рамсда 1 цилиндр қўзғалмас бўлиб, унга 2 тасма ярим ўралган. Тасманинг чап учида қаршилик кучи бор, шу Q кучни тасманинг ўнг учидаги P куч воситасида ўзгармас тезлик билан тортиш керак. Масалани ечиш учун тасмадан ab элементар кесманинг чап томонида S куч тортиб турса, ўнг томонидан   dS S куч билан тортиш керак, чунки тасма билан цилиндр кинематик жуфт ташкил этганлигидан, уларнинг элементлари орасида ишқаланиш кучи ҳосил бўлади. Координаталар системасининг бошини 1O нуқтада қилиб оламиз. Элементар тасмага таъсир этувчи кучларни x ва y ўқларигапроекциялаб, қуйидаги мувозанат тенгламаларни ҳосил қиламиз. 9. 3 - расм

0 2 sin) ( 2 sin 0 2 cos) ( 2 cos                     d dS S d S dN y d dS S d S dF xБиринчи тенгламада , 2 cos dS d S dF     иккинчи тенгламада 2 sin 2 sin 2   d dS d S dN     ни оламиз. d бурчак жуда ҳам кичик бўлганлигидан, уни 2 2 sin   d d  билан алмаштириш мумкин. Икки сонни кўпайтмаси     2 d dS ни ташлаб юборсак, қуйидаги тенглама чиқади. d S dN   Кулон-Амонтон қонунига биноан, қуйидаги тенгламани ёзамиз: dS dF d S f dN f dF       ; эканлигини эҳтиборга олсак, қуйидаги биринчи тартибли дифференциал тенглама чиқади: d S f dS    ёки     fd S dS S dS fd S dS PS QS         0 ; бу аниқ интегралларда қуйидагини чиқарамиз:   f PQ e f S ln ln    бундан f Qe P  келиб чиқади. Бу тенгламада f -тасма билан цилиндр элементлари орасидаги ишқаланиш коеффициенти; AOB -ўралиш бурчаги, у радиан ҳисобидан ифодаланади; 718,2e - натурал логарифмнинг асоси. Бу формула Л.Эйлер формуласи деб аталади. fe -катталик  бурчакнинг ошуви билан тез ошиб боради. Бунинг натижасида Q камайиб боради. Бу катталикни турли  бурчаклар ва ишқаланиш коеффициентлари учун махсус жадвалларда берилади. Эйлер формуласидан фойдаланиб, темир йўл юзида турган катта составни бир киши маълум оралиққа тортиб келтира олади. Бунинг учун цилиндр тепасида турувчи ишчи вагонга уланган тросни цилиндрга 3-4 марта урайди. Яъни x бурчакни оширади. Бошқача қилиб айтганда, тортувчи P куч

ортади ёки цилиндр билан трос орасидаги ишқаланиш кучи сунҳий равишда оширилади.)1 (     fxe Q Q P F Масалан, 4,0f бўлганда, тросни цилиндрга 2 марта ураб 1 )1 (  P куч билан 152 ) 152 (  Q марта кўп юкни ушлаб туриш мумкин. Машина ва механизмларни ейилиши. Машина ва механизм звеноларининг эскириши (ейилиши) фақат ишқаланишга боғлиқ эмас. Машина қисмларининг ейилиши улар ўлчамларининг ишқаланиш жараёнида секин - аста ўзгариб боришдан иборат. Бу ўзгариш ишқаланиш юзаларига (елементларига) кучларнинг таъсиридан келиб чиқади. Ейилишнинг механик, физик химиявий - физик турлари бор. Эйилиш ходисасини бир неча синфга бўлиш мумкин. Улардан энг муҳимлари; 1) Механик ейилиш; 2) физик - механик ейилиш; 3) химиявий - механик ейилиш 4) комплекс ейилиш - бунда температура, ко р розия ва бошқа факторлар бўлади; Ҳар бир ейилиш ни ўзига х ос қуйидаги белгилари бўлади : -Ишқаланишнинг хилига қараб ейилиши; (сирғаниб ёки думалаб ишқаланиш); -ишқаланишнинг турига (қуруқ, ярим қуруқ, суюқ ва ярим суюқ ишқаланишга) қараб ейилади. -кинематик жуфт элементлари нисбий ҳаракатнинг характерига (бир текис ёки тезланиш билан бўлган характерига) қараб ейилиш; -ҳаракат турига (айланма, илгариланма ёки илгариланма-қайтариланма бўлишига) қараб ейилиш; -ейилишнинг характерига (ички ёки сиртқи эканлигига) қараб ейилади; -муҳитга (ҳаво, сув, олов ва ҳоказога) қараб ейилиш;

-ишқаланувчи элементларнинг шаклига (цилиндрик, текис ва бошқа шаклга) қараб ейилиши; -таъсир этувчи кучнинг характерига (бир текисда таъсир этувчи, доиравий равишда ўзгарувчан эканлигига) қараб ейилиш; -деформациянинг характерига (сиқилиш, қаватланиш, буралиш ва бошқаларга) қараб ейилиш.

Адабиётлар: 1.Артоболевский И.И. “Теория механизмов и машин”. М.: “Наука”, 1988 г. 2.Усманходжаев Х.Х. “Механизм ва машиналар назарияси”.Т.:“Ўқитувчи”, 1981 й. 3. Фролов К.В. ва бош. “Машина ва механизмлар назарияси” . Т . : “Ўқитувчи” , 1987 й. (таржима). 4. Иззатов З.Х. “ Механизм в а машиналар назариясидан курсавий лойихалаш ” . Т. : “Ўқитувчи” , 1979 й . 5. Мухамедов Ж. “Механизм ва машиналар назарияси”. Ўқув қўлланма. Наманган – 2003 й. 6. Юдин В.А., Петрокас Л.В. “ Теория механизмов и машин ” . М. : “ Высшая школа ” , 1977 г. 7 . Попов С. А. “ Курсовое проектирование по теории механизмов и машин ” . М. : “Машинасторение” , 1986 г . 8. Левицкая О. Н., Левицкий Н. И. “ Курс теории механизмов машин ”. М. : “Наука” , 1985 г . 9. Фарберман Л. Б., Мусина Р. Г. ва бош. “Олий ўқув юртларида ўқитишнинг замонавий усуллари”. Ўқув – услубий қўлланма. Т.: ОЎМММИ, 2002 й., 192 б. 10. Ишматов Қ. “Педагогик технология”. Ўқув қўлланма. НамМПИ,2004й.,95б.

Похожие

Минералларнинг сув ва унда эриган моддалар билан таъсирлашиши

Дизель ёқилғисига қўйиладиган талаблар. Ёқилғини ўз-ўзидан ёниб ёниб кетишини баҳолаш

Сойибжон Содиқович Негматов

Суюқликлар

Фойдали қазилмаларни флотация усулида бойитиш жараёнлари хақида умумий маълумотлар