Ёқилғини тозалаш. Карбюратор ёқилғиларига қўйиладиган талаблар. Бензинларнинг коррозияланиш хусусиятлари - Химия - Рефераты

Ёқилғини тозалаш. Карбюратор ёқилғиларига қўйиладиган талаблар. Бензинларнинг коррозияланиш хусусиятлари

Загружено в:

08.11.2023

Скачано:

0

Размер:

59.8056640625 KB

Ёқилғини тозалаш. Карбюратор ёқилғиларига қўйиладиган талаблар. Бензинларнинг коррозияланиш хусусиятлари Режа: 1. Карбюратор ёқилғиларининг сифатини яхшилаш. 2. Авиа ва автомобил бензинларининг таснифи. 3. Бензинларнинг коррозион агрессивлиги.

Карбюратор ёқилғиларининг сифатини яхшилаш. Технологик жараёнларда ректификация йўли орқали бензин фракцияси ажратилиб олинади. Бензин фракцияси ярим тайёр маҳсулот ҳисобланиб, келгусида уни товар ҳолатига олиб келиш учун қуйидаги технологик занжирлардан: гидротозалаш, стабиллаш ва каталитик риформинг жараёнларидан ўтади. Бензин таркибидаги гетероорганик бирикмаларни бартараф қилиш учун алюмокобальтмолибденли катализатор иштирокида реактор қурилмасида водород гази муҳитида гидрогенланади, яъни водородга тўйинтирилади. Натижада таркибидаги R-SH, R-NH 3 ва R-OH каби органик бирикмалар H 2 S, NH 4 ва H 2 O кўринишидаги алоҳида компонентларга ажратилади. Стабиллаш жараёнида бензин таркибидаги кераксиз компонентлар абсорбцион колонналарда ажратилиб, тозаланган бензин ажратувчи колонналарда енгил ва оғир бензинга ажратилади. Енгил бензиннинг октан сони А-62-65 ларга яқин бўлиб, у резервуарларга (тайёр маҳсулотлар цехига) юборилади. Оғир бензин эса каталитик риформинг жараёнига боради. Жараённнинг асосий мақсади сифатли , юқори октанли бензин олиш бўлиб, бунинг учун платинали катализаторлар ишлатилади. Авиация ва автомобил бензинлари. Тов ар бензини - бензин фракциялари ( енгил ва оғир бензинлар ) ни аралаштириш (компаундирлаш) йули билан тайёрланади. Бензин фракциялари ҳ ар хил усуллар билан олинган бўлиши мумкин. Компонентларни аралаштириш ҳ ар бир компонентнинг хусусиятидан тў ғ ри фойдаланиб, керакли сифатга эга бўлган мотор ё қ ил ғ исини тайёрлашга ва бензин ресурсларидан тў ғ ри фойдаланишга ёрдам беради. Автомобил бензинлари . Автомобил бензинларини тайёрлашда ишлатиладиган компонентларнинг ми қ дори ва сифати бир-биридан катта фар қ қ илади . Ҳ аттоки, бир заводнинг ўзида ҳ ар-хил вактда тайёрланган бир маркадаги бензинлар ҳ ам компонент таркиби бўйича фар қ қ илиши мумкин . Хозирги ва қ тда Республикамиз Н ҚИ З - ларида А-66, А-72, А- 80(76) , АИ- 91(93) ва АИ-98 маркадаги бензинлар ишлаб чи қ арилмо қ да. Бундан таш қ ари

Нефтни АТ да ҳайдаш Бензин фракцияси Бензинни гидротозалаш Бензинни барқарорлаштиришБензинни кат.риформинглаш ЮҚОРИ ОКТАНЛИ БЕНЗИН ПАСТ ОКТАНЛИ БЕНЗИН Расм-2. Юқори октанли бензин олишнинг технологик схемаси Компаундирлаш Сифатли товар бензинимахсус техник шарт бўйича оз ми қ дорда «Экстра» бензини ҳам ишлаб чи қ арилмо қ да, бу бензин АИ-95 ҳ ам дейилади. Бензин маркаларининг кўплиги эксплуатациядаги автомобиллар двигателллари талабларининг турли хил лиги билан изохланади. Қуйидаги расмда бензин олиниши ва сифатини яхшиланиши технологик жараёнлари схемаси келтирилган. Р асм -2. Хозирда бензинлар тўғри ҳайдаб олинган, термик, каталитик крекингда олинган, каталитик риформинг, кокслаш, гидрокрекинглаш, алкиллаш, полимерлаш, газни изомерлаш ва нефтни қайта ишлаш жараёнларида ҳосил бўлган компонентларни аралаштириб тайёрланади. Компонентларни бензиндаги нисбати - кўпроқ уларнинг детонация хусусиятларига (детонацияга барқарорлигига) қараб, фракцияларни таркибий қисмига, олтингугуртнинг миқдорига ва кимёвий барқарорлигига қараб аниқланади. Нефтларни тўғри ҳайдаб олинган бензинларда, одатда, нормал парафин углеводородлар кўп бўлади. Уларни детонацияга барқарорлиги паст – октан сони кам. Охирги қайнаш хароратини пасайиши, тўғри ҳайдаб олинган бензинларни детонацияга барқарорлигини орттиради. Масалан, бензин

фракцияси 28-200 0 С (тў ғ ри ҳ айдалган Ромашкино нефтидан) октан сони 41 га тенг. Фракция 28-180 0 С = 46 ; фракция 28-120 0 С=58 ; фракция 28-62=75. Термик крекинг бензинларида туйинмаган углеводородларнинг нормал парафин углеводородларига нисбатан ми қ дори ю қ ори, шунинг учун термик крекинг бензинларнинг октан сони ю қ ори бўлади . Чунки, уларнинг таркибида ароматик углеводородлар ва изопарафинларнинг ми қ дори ю қ оридир. Каталитик риформинг жараёни тўғри ҳ айдаб олинган бензинларни детонацияга бар қ арорлигини оширишга мўлжалланган. Каталитик риформинг бензинларида 70% гача ароматик углеводородлар бўлади. Товар бензин компоненти сифатида платформинг бензини тўлалигича олиниши мумкин ёки унинг алохида компонентлари ишлатилиши мумкин . Товар бензинларини детонация хусусиятини ошириш учун махсус тайёрланган юкори октанли компонентлар қў лланилади. 1-ж адвал Фракция Аи А Бутан 94 89 Изобутан 101 97 Изопентан 93 90 Пентамилиновая 90 87 Газовый бензин (фр. 33-103 0 С) 89 86 Диизобутилен 100 88 Полимер бензин 100 85 Алкиллат 92 90 Алкилбензин 70-94 88-92 Толуол 115 103 Пиробензол 102 88 Алкилбензол 107 100 Изооктан технич. 100 100 Фр. С 5 -С 6 нинг изо-ция махсулотлари 881-87 79-85 А-66 бензинини асосан 2 хил компонентдан – термик крекинг бензини ва тўғри ҳ айдаб олинган бензинларни аралаштириб тайёрланади. А-72 бензини каталитик жараёнларнинг компонентларидан, асосан каталитик крекинг ва платформинг бензинларини аралаштириб тайёрланади.

А-76 бензини А-72 бензинини этиллаб тайёрланганидир. А-76 бензинини этилсиз қ илиб тайёрланганда унинг таркиби ўзгартирилиб кўпро қ каталитик крекинг (к.к) жараёнида олинган компонентлар қў шилади. АИ-93 платформинг бензини асосида олинади. Фракция таркибига қ уйилган талабларни бажариш учун бирламчи ҳ айдалган бензинни фр.б. қ.ҳ. - 62 0 С қў шилади, алкиллаш ва изомеризация ма ҳ сулотлари ҳа м аралаштирилади. АИ-98 ни АИ-93 га этил сую қ лигини қў шиб тайёрлаш мумкин. Фракция таркибига ва тўйинган буғ босимига қ араб автомобиль бензинлари қ ишки ва ёзги турларга бўлинади. Қ ишки бензинлар шимолий ва шар қ ий вилоятларда 1 октябрдан 1 апрелгача қў лланилади. Бу бензин билан сову қ двигателни -30 0 С да олдиндан қ издирмасдан ишга туширади ва ё қ ил ғ ини таъминлаш системасида +30 0 С буғ тиқинини ( пробкасини ) ҳ осил қ илмайди. Ёзги бензинни ишлатилганда буғ тиқини +45 , +50 0 С дан ю қ орида ҳ осил бўлади, совук двигателни ишга тушириш эса –10 0 С гача бўлади. Қ ишки нав бензинларни тайёрлашда НҚИЗаводларида махсус паст ҳ ароратда қ айнайдиган компонентлар (бутан-бутилен фракция, техник изопентан ва ҳ .к.) қў лланилади. Бензин моторни ишга тушириш қ обилиятини ошириши учун бутан аралашмаси фойдали, лекин буғ тиқини ҳ осил қ илиш хавфи бор. Шунинг учун бутанларнинг бензиндаги ми қ дори 10 % дан ошмаслиги керак. Бензинлар қуйидаги сифатга эга бўлиши керак: 1. Маълум фракция таркибига. 2. Туйинган буғ босимига. 3. Детонация ва кимёвий бар қ арор. 4. Қурилмаларга нисбатан коррозион агрессивлиги паст бўлиши керак . Автомобиль бензинларининг кислотали хусусияти 0,1-0,3 мг КОН/180 млдан юкори бўлмаслиги керак. Бензинларни сақлаш муддатини узайтириш учун уларга антиоксидловчилар (0,05 % - 0,1 %) қўшилади. Бензинларда олтингугуртнинг умумий сони 0,1-0,15 % дан ошмаслиги керак.

Карбюраторли двигателда ёнилғининг ёниши. Ёнилғининг ёниши двигателда содир бўладиган асосий жараёндир. Ёниш жараёнининг туғри кечиши двигателнинг конструктив хусусиятлари, ёқиладиган бензиннинг кимёвий таркиби, келадиган ҳавонинг миқдо ри, ёнувчи аралашманинг босими ва ҳарорати, учқун пайдо бўлиш моменти каби кўпгина омилларга боғлиқ. Ёнилғининг кимёвий таркиби, яъни бензин маркасини туғри танлаш берилган конструкциядаги двигател ва унинг ишлаш шароити (йил фасли, унга юкланма бериш жадаллиги тезлиги ва ҳоказо) учун муҳим омил хисоб- ланади. Ёнил ғ и нормал ёнганда аланга 25—35 м/с тезликда тар қ алади. Ёниш тезлиги ҳ арорат ва босим кўтарилиши, унинг иш аралашмаси бир оз қ ую қ лашиши билан (а ~ 0,95) ортади. Аралашманинг янада қ ую қ лашиши ёки сую қ лашиши ёниш тезлигини пасайтиради: биринчи ҳ олда бунга аралашмада кислород етишмаслиги, иккинчи ҳ олда эса кислороднинг кўплиги ҳ амда исси қ ликнинг бир қ исми орти қ ча кислород ва азотни иситишга сарфланиши сабаб бўлади. Баъзи ҳ олларда меъёрий ёниш жараёни бузилиб, портлаб ёнишга ўтиши, яъни детонацияли ёниш содир бўлиши мумкин. Детонацияда ёниш фазасининг охирида аланга фронти жудца катта (1500...2000 м/с) тезликда тар қ алади. Ёниш камерасининг бўшли ғ и катта бўлмаганлигидан эластик детонацияли тўлкинлар бир неча марта камера деворларига урилиб ундан қ айтади, бунда детонация учун хос бўлган металл овози чи қ ади. Бензиннинг кимёвий таркиби детонацияли ёнишнинг асосий сабаби ҳисобланади. Ҳозирги вақтда тарқалган пероксид назариясига кўра, детонация ёнилғидан кўп миқдорда осонгина портлайдиган беқарор кислород бирикмалари ҳосил бўлиши натижасида юзага келади. Бу бирикмалар ёнишнинг охирги фазасида парчаланиб, атомар кислород ажралиб чиқади. Детонацияни камайтиришнинг яна бир усули ўт олдиришни илгарилатиш бурчагини кичрайтириш ҳисобланади. Бунда ёнувчи аралашмани алангаланишига тайёрлаш вақти қисқарадаи, кислородли

моддаларнинг ҳосил бўлиши ва ёниши эса тезлашади. Тирсакли валнинг айланиш частотасини ошириш ҳам детонацияга мойилликни камайтиради, чунки циклнинг давом этиш вақти қисқаради. Октан сони. Ёнилғининг детонацияга қаршилик кўрсатиш қобилияти (детонацияга турғинлиги) октан сони билан баҳоланади. Октан сони мотор ва тадқиқот (текшириш) усулларида аиқланади. Мотор усули анча кенг тарқалган. Бу усулда октан сони бир цилиндрли ИТ9-2М қурилмасида аниқланади. Бу қурилма текширилаётган бензин билан эталон ёнилғининг детонацияга турғунлиги солиштирилиб баҳоланади.Изооктаннинг детонацияга турғунлиги юқори бўлиб, унинг октан сони 100 бирлик сифатида қабул қилинган. Изооктан сиқиш даражаси жуда юқори (9,0 гача) бўлган двигателлардагин детонациялана бошлайди. Гептан С 7 Н 16 ҳам парафин қаторидаги углеводород бўлиб, занжирсимон меъёрий тузилишга эга, унинг тузилма формуласи қуйидагича: СН 3 -СН 2 -СН 2 - СН 2 -СН 2 -СН 2 -СН 3 . Гептан кучли детонацияла-нади, унинг детонацияга турғунлиги 0 га тенг. Ёнилғининг октан сони деб изооктан ва гептанлардан сунъий тайёрланган, детонацияга турғунлиги синалаётган ёнилғиникига тенг бўлган аралашмадаги фоизда бериладиган (ҳажми бўйича) изооктан миқдорига айтилади. Изооктан ва гептанларни маълум нисбатларида аралаштириб, октан сони 0 дан 100 гача бўлган эталон ёнилғи олиш мумкин. Демак, октан сони бензинларнинг детонацияга турғунлигини билдирувчи шартли ўлчов бирлигидир. Барча бензин маркаларида октан сони кўрсатилади. Масалан: А- 80 мотор усули билан аниқланган октан сони камида 80 га тенг бўлган автомобил бензинидир. Текшириш қуйидагича бажарилади: ИТ9-2М қурилмасининг бир цилиндрли двигателига октан сони аниқланиши керак бўлган ёнилғи қуйилади. Двигател стандарт ( бир хил ) режимда ишлатилади, сўнгра иш давомида сиқиш даражаси детонация бўлгунча аста-секин оши ри б бор ил а-ди. Д етонациянинг жадаллиги детонометр деб аталувчи махсус қурилма билан

қайд этилади. Детонация бўлган сиқиш даражаси мослама ёрдамида белгилаб олинади. Шундан сўнг двигателга эталон ёқилғи қуйилади. Бунинг учун изооктан ва гептаннинг шундай аралашмасини танлаш керакки, двигател у билан ишлатилганда детонациянинг интенсивлиги синаладиган бензин билан ишлаганидек бўлсин. Сунъий тайёрланган аралашмадаги детонацияланмайдиган углеводородлар миқдорига қараб октан сони аниқланади. Деталлари қўрғошинли бирикмалари билан қопланган двигателларни таъмирлашда ишчилар захарланиши мумкин. Шунинг учун ТЭС (тетра этил қўрғошин) ёнилғига антидетонатордан ҳамда қўрғошинни олиб кетувчилардан ташкил топган этил суюқлиги кўринишда қўшилади. Этил суюқлиги қўшилган бензин этилланган бензин деб аталади. Унинг захарли эканлигин билдириш учун қизил, яшил ёки кўк рангга бўяб қўйилади. Антидетонатор ёнилғига оз-оздан (1 кг ёнилғига 0,4 ... 0,6 г ҳисобида) қўшилганга яхши самара беради. Бензин йўқолиши ва улар сифатининг ёмонлашишига қ арши чора- тадбирлар . Бензин саклаш, ташиш ва қуйиш жараёнларининг бузилиши ўз навбатида ёнишнинг йўқолишига, унинг сифат кўрсаткичларининг ёмонлашишига олиб келади. Автомобил бензинини узоқ муддат сақланиши мақсадга мувофиқ эмас, чунки бунда идишнинг нозичликларидан енгил фракциялари учиб кетиш эҳтимоли бўлиб, натижада унда оғир фракцияларнинг миқдори ортиб кетади. Қуйидаги 2-жадвалда авиа ёнилғиларининг физик – кимёвий таснифи келтирилган. 2-жадвал Т-1 ТС-1 РТ Т-8 Т-6 Зичлик, кг/м 3 , к/э 800 755 755 785 840 Фракция таркиби, 0 С Н.к. 150 150 135 165 195 98 % 280 250 280 280 315 Кинематик қовушқ о қ лик, мм 2 /с

20 0 С к/э 1,5 1,25 1,25 1,45 4,5 40 0 С к/э 8,0 6,0 16,0 16,0 60,0 Ёниш иссиклиги кДж/кг 40300 40300 40320 40320 40320 Алангаланиш, 0 С 30 28 28 40 - Кристалланиш -60 -60 -60 -55 -60 Йод сони, 2,2/100 г к/ э 2,0 3,5 0,5 0,5 1,0 Олтингугурт ми қ дори (умумий) % 0,1 0,25 0,10 0,10 0,05 (меркаптан) % - 0,005 0,001 0,001 отс Ароматик углеводород, % 20 22 18,5 - -

Авиа ва автомобил бензинларининг таснифи. Авиа бензинлар – хозирги вақтда жуда оз миқдорда ишлаб чиқарилади, чунки поршенли двигателлар кам ишлатилмокда. Бензин Б-70 платформинг бензинлардан ароматик углеводородлари ажратиб олингандан сунг, унга туғри ҳайдаб олинган бензин фракцияси қўшилади. ТЭС нинг миқдори авиабензинларда автобензинларга нисбатан кўп бўлади. Тўйинган буғларининг босими 29,3 КПа дан паст бўлмаслиги ва 47,9 КПа дан юқори бўлмаслигикерак (буғ тиқини ҳосил бўлмаслиги учун). Реактив двигателлар учун ёкилгилар . Бу ё қ илгилар одатда 2 га бўлинади. 1.Товуш тезлигигача бўлган авиация учун ва 2. Товуш тезлигидан юкори бўлган авиация учун ёкилги. Ёқилғиларни бундай ажратилиши уларнинг ишлаш шароитидаги ҳароратининг ҳар-хиллигидир. Товуш тезлигидан юқори тезликда ишлатиладиган ёқилғи самолёт коснтрукциясини аэродинамик қизииши натижасида иситилади. Товуш тезлиги 2 м/с бўлганда ёқилғи 150-180 0 С гача исийди. Хозирги вактда реактив ёкилгиларни 3 маркаси Т-1, ТС-1, РТ товуш тезлигигача бўлган самолётлар учун ва 2 маркаси товушдан тез учадиган самолётлар учун (Т-8 ва Т-6) ишлаб чиқарилади. Т-1 – ёқилғиси керосин фракцияси 150-280 0 С бўлиб, кам олтингугуртли нефтлардан тўғри ҳайдаб олинади. Бундай нефтлардан кристалланиш ҳ арорати – 60 0 С дан паст бўлган ё қ ил ғ и олинади. ТС-1 – ё қ ил ғ иси олтингугуртли нефтлардан тўғри қ айдаб олинади. Т-1 дан фар қ и фракция таркибининг енгиллигидир, 150-250 0 С. Бу ё қ ил ғ илар энг кўп ишлаб чи қ арилаётган ё қ ил ғ и бўлиб, лекин баъзи бир талабларга жавоб беролмай қ олмокда. Шунинг учун товуш тезлигигача бўлган двигателлар учун РТ маркали ё қ ил ғ и ишлаб чи қ арилади. РТ барча нефтларни тўғри ҳ айдаб олинади ва гидротозаланиб, таркибига кўп функцияли присадка қў шилади. Т-8 керосин фракцияси ТУ-144 самолёти учун махсус тайёрланган.

Т-6 газойль фракциясидан олиниб, гидротозаланиб , гидрирланиб бар қ арорлантирилган.

Бензинларнинг коррозион агрессивлиги. Бензинлар таркибида кўпинча олтингугурт ва олтингугурт сақлаган органик бирикмаларининг бўлиши унинг сифатини пасайтириб, беқарор бўлишига ва октан сонининг паст бўлишига олиб келади. Бу олтингугурт бирикмалари ичида меркаптанлар термик беқарор бўлиб, нисбатан паст ҳароратда (150-175 о С) парчаланиб, сульфидлар, водородсульфид ва олефинлар ҳосил қиладилар. 2RCH 2 –CH 2 –SH → (RCH 2 –CH 2 ) 2 S+HS 2RCH = CH 2 +H 2 S Айрим нефтлардан олинган бензинларда сульфидлар билан бирга тиофен ва тиофан ҳосилалари ҳам учрайди . Бу бирикмалар ичида тиофен ва тиофан термик барқарор ҳисобланади . 200 о С да сульфидлар парчаланиб юқоридаги реакция бўйича тўйинмаган углеводородлар ва водород сульфидлар ҳосил қилади. Дисульфидлар ва айниқса полисульфидлар термик янада беқарор ҳисобланиб, улар парчаланганда моносульфидлар, меркаптанлар, тиофан, элементар олтингугурт ва водород сульфидлар ҳосил қиладилар; бундан ташқари олефинлар ҳам пайдо бўлади: RCH 2 –CH 2 –S RCH 2 –CH 2 –SH +R'CH=CH 2 +S RCH 2 –CH 2 –S-CH 2 - CH 2 R'+S R'CH 2 –CH 2 –S RHC –––– CHR'+H 2 S H 2 C CH 2 S Нефт таркибидаги водород сульфид 175 о С да ажрала бошлайди ва ҳарорат 350 о С га етганда унинг миқдори олти бараварга ортади. Шундай

қилиб, қаттиқ ҳароратли режимда олтингугуртли нефтларни ҳайдаганда нейтрал олтингугурт бирикмалари агрессив мҳит ҳосил қилиб, ҳайдаш қурилмаларида коррозияни чақиради. Олтингугуртли бирикмаларнинг парчаланиши оқибатида тўйинмаган углеводородлар пайдо бўлади. Улар юқори реакцион қобилиятга эга бўлиб, ҳаво билан тўқнашганда осон оксидланадилар, бу эса ўз навбатида нефт маҳсулотларининг ёки бензиннинг сифатини бузилишига олиб келади. Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда шуни айтиш мумкинки 2-расмда берилган схема бўйича бензин олиниши унинг ҳар томонлама сифатини яхшилаб, унинг физик – кимёвий параметрларини ГОСТ талаблари бўйича назорат қилиш имкониятларини беради.

Адабиётлар рўйхати. 1. Глазгов Г.И.,Фукс И.Г.Производство нефтяных масел.–М.: Химия, 1976 г. 2. Проскуряков В.А., Дрябкин А.Е. Химия нети и газа. – Л. : Химия , 1989 г. 3. Черножуков Н.И., Крейн С.Э. Химия минеральн ы х масел. – М.: Гостоптех-издат , 1952 г . 4. Шарипов Қ.А. Ёнилғи мойлаш материаллари. –Т.: Меҳнат, 2001 й.

Похожие

Дизель ёқилғисига қўйиладиган талаблар. Ёқилғини ўз-ўзидан ёниб ёниб кетишини баҳолаш

Мотор ёқилғи турлари. Ёқилғининг умумий характерланиши, синфланиши ва таркиби. Ички ёниш двигателлари учун ишлатиладиган ёқилғи ва мойлар олишнинг умумий тушунчаси

Коллоид эритмаларни тозалаш

Ишлаб чиқариш чиқиндиларини тозалаш

Коррозия ва коррозия турлари