Davriy qonun va davriy sistemasini o‘qitish metodikasi - Химия - Рефераты

Davriy qonun va davriy sistemasini o‘qitish metodikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Davriy qonun va davriy sistemasini o‘qitish metodikasi Reja: 1. Davriy qonun va davriy sistemasini o‘qitish metodikasi. 2. "Davriy qonun va D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasi"ni o‘qitish metodikasi. 3. O‘quvchilarning "Davriy qonun va D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasi" haqida olgan bilimlarini rivojlantirish va umumlashtirish metodikasi. 4. Anorganik kimyo kursida kimyoviy bog‘ va moddalarning tuzilishini o‘qitish metodikasi. 5. Kimyoviy bog‘ tushunchasini shakllantirish metodikasi. 6. Valentlik tushunchasini rivojlantirish usullari.

O‘rta maktabda D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy qonuni va davriy sistema mavzusi hamda atom tuzilishini o‘rganish. O‘rta maktab kimyo kursida davriy qonunni va D.I.Mendeleyev elementlar davriy jadvalini o‘rgatish muhim ahamiyatga ega. Asosan dars berish, bilim berish, tarbiyalash va bilimni rivojlantirish aspektlariga asoslangan. Bilim berish aspekti: bu tabiiy qonuni hamda kimyoning o‘rganishning metodik asosi, hamda kimyoni o‘rganish uslubidir. Maktab kimyo kursida davriy qonuni o‘rganish eng dolzarb mavzulardan biridir. Kimyo dasturida bilim olishga o‘tilganlarni qaytarishga «Davriy qonun va elementlar» davriy jadvali umumlashtiruvchi xarakterga ega. Shu sababli quyidagi bilimlar qaytariladi: 1. Kimyoviy element atomi haqida tushuncha, uning nisbiy atom massasi, valentlik; 2. Oddiy va murakkab modda haqida tushuncha; 3. Kislorod, kimyoviy element haqida tushuncha va valentligi; 4. Vodorod elementi haqida va uning valentligi haqida tushuncha; 5. Metall va metallmaslar haqida umumiy tushuncha; 6. Oksidlar haqida tushuncha (asosli va kislotali); 7.Gidroksidlar haqida tushuncha; 8. Metallar, asosli oksidlar va asoslar hamda metallmaslar, kislotali oksidlar, kislotalar orasida genetik bog‘lanishlari haqidagi. D.I.Mendeleyev tomonidan elementlar va moddalarning xossalarining elementlar atom og‘irligiga bog‘liqligi asoslangan, keyinchalik element atomlari tuzilishiga bog‘liqligiga asos solingan. Bu yondoshish o‘quvchilarning izlanuvchanligiga sharoit tug‘diradi, o‘quv jarayoninin faollashtiradi. Davriylik hodisasini tushunishga yordam beradi. Keyingi etap atom massasi o‘sishi bilan qatorda joylashgan elementlar xossalarining davriy ravishda qaytarilishi tahlil qilinadi va Mendeleyev taklif etgan qonuniyat tushuntiriladi.

Davriy jadvaldan foydalanib o‘quvchilar elementlar va oddiy moddalar xosslarini o‘zaro solishtiradilar, yuqori oksid va gidroksidlarni formulalarini tuza boshlaydilar. Mavzuni tarbiyalovchi aspekti. O‘quvchilar bu mavzu yordamida fan va sanoatdagi ahamiyatini tushunishi kerak, kimyoviy elementlar va moddalar, sifat o‘zgarishini mikdoriy o‘zgarishi yo‘nalishiga o‘tishi o‘rganiladi. Davriy qonunni o‘rganish juda muhim ahamiyatga ega. D.I.Mendeleyevning davriy qonuni. Oddiy jismlarning xossalari, shuningdek, elementlar birikmalarining shakl va xossalari elementlarning atom yadro zaryadiga davriy ravishda bog‘liqdir. Davriy qonun va D. I. Mendeleyevning bu qonunni ifodalaydigan kimyoviy elementlar davriy jadvali butun hozirgi zamon kimyosining asosidir, u - moddalar va ularning o‘zgarishlari to‘g‘risidagi barcha bilimlarimizni yanada muvafaqqiyatliroq rivojlantirishning asosiy tayanchidir. Davriy qonunning kimyo o‘quv kursida joylashuvi. Davriy qonun va kimyoviy elementlarning davriy jadvali juda ko‘p aniq materialni umumlashtiradi, bunday materialni bilmay turib o‘quvchilar davriy qonun va elementlar davriy jadvalini ongli ravishda o‘zlashtira olmaydilar. Shu bilan birga, qonun bilan tanishtirishdan oldin aniq material qanchalik ko‘p berilsa, qonunni o‘rganish shunchalik orqaga suriladi, oqibatda eng muhim nazariy qonundan kamroq foydalanib qilinadi, bu narsa ta’lim va tarbiya jihatidan noma’quldir. Davriy qonun bilan juda kech tanishtirish bundan keyin aniq materialni o‘rganish jarayonida bu qonundan foydalanishga imkon bermaydi. Ikkinchi tomondan qonun bilan juda erta, aniq materialni yetarli darajada o‘rganib chiqmay turib, tanishtirish ham bu qonunning yuzaki o‘zlashtirilishiga olib keladi. Hozirgi vaqtda kimyo dasturiga muvofiq davriy jadvaldan oldin galogen, kislorod va ishqoriy metallar gruppalari o‘rganib chiqiladi. Materialni bunday joylashtirish o‘quvchilarga davriy qonunni birmuncha asosli ravishda

tushuntirishga, shuningdek bundan keyin keladigan elementlarning bitta gruppasini emas, balki ikkita gruppasini - uglerod va azot gruppalarini ta’riflashda davriy qonundan foydalanishga imkon beradi. Davriy qonunning mohiyati. Davriy qonunni o‘rganishdan avval o‘quvchilar quyidagi tayanch bilimlarini takrorlashadi: Kimyoviy element haqida tushuncha. Atom, atom massasi, valentlik. Oddiy va murakkab moddalar haqida tushuncha. Kimyoviy element bo‘lgan kislorod va uning valentligi haqida tushuncha. Kimyoviy element bo‘lgan vodorod va uning valentligi haqida tushuncha. Metallik va nometallik xossalar haqida tasavvurlarni umumlashtirish. Oksidlar (asosli, kislotali) haqida tushuncha. Gidroksidlar (asoslar va kislorodli kislotalar) haqida tushuncha. Metall, asosiy oksidlar va asoslararo hamda metallmas, kislotali oksidlar, kislotalararo genetik bog‘ni tushunish. So‘ngra o‘quvchilar D. I. Mendeleyevning elementlar davriy jadvalini o‘rganishga kirishadilar. Davriy jadval bilan quyidagi tartibda tanishib chiqadilar: a) davrlar; b) davrlar va qatorlar; v) gruppalar va gruppachalar. O‘quvchilar katta va kichik davrlarga diqqat qiladilar. Ba’zi bir (katta) davrlar ikki qatorni o‘z ichiga olishni, davriy jadvalda hammasi bo‘lib yettita davr va o‘n qator borligini ko‘radilar. Ular davrlarda joylashgan ayrim elementlarning xarakteristikasini xotiraga olib, har bir davrda (qatordagi kabi) atom massasi, ortib borgan sari (chapdan o‘ngga), metallik xossalar asta-sekin zaiflashib boradi, nometallik xossalar esa kuchayadi, degan xulosaga keladilar. So‘ngra o‘quvchilar gruppalar bilan tanisha boshlaydilar. Ular davriy jadvaldagi gruppalarning umumiy sonini belgilaydilar. Bunda o‘qituvchi bir gruppada joylashgan elementlar, odatda, valentligining bir xilligini, ba’zilari esa to‘rtinchi gruppadan boshlab, vodorodli gazsimon birikmalarning bir xilligi bilan ajralib turishini aytadi. Shu bilan birga, o‘qituvchi ayni gruppada joylashgan elementlarning xossalari o‘zgarishini: ularning atom massalari ortib borish bilan

(yuqoridan pastga) nometallik xossalari borgan sari zaiflashib borishi, metallik xossalari esa kuchayishi; davriy jadvalda nometallik xossalari ko‘proq namoyon bo‘lgan elementlar yuqorida, metallik xossalari ko‘proq namoyon bo‘lgan elementlar esa - pastda joylashganligi ta’kidlaydi. Shu o‘rinda o‘qituvchi har qaysi gruppada chaproqda joylashgan gruppachalarning elementlarida, odatda, o‘ngroqda joylashgan gruppachalarning elementlaridagiga qaraganda metallik xossalar kuchliroq bo‘lishiga o‘quvchilar e’tiborini jalb qiladi. “Moddalarning tuzilishi” degan bo‘lim bilan tanishib chiqilgandan keyin davriy qonun va elementlarning davriy jadvali qonun tuzilishi haqidagi tasavvur nuqtai nazardan ko‘rib chiqiladi. O‘quvchilar elementlar atomlari yadrosining zaryadlari ularning davriy jadvaldagi tartib nomeriga to‘g‘ri kelishini, elementlar atomlarining valent elektronlari soni. Mendeleyev davriy jadvalidagi gruppalarning nomeriga to‘g‘ri kelishini aniqlaydilar. Bu omillar davriy qonun va davriy jadval elementlarining xossalarini ularning atom tuzilishi bilan bog‘liq holda ifoda qilishi to‘g‘risidagi o‘qituvchi xulosa chiqarish uchun asos bo‘ladi. Davriy qonunning ahamiyati. O‘qituvchi so‘zining oxirida davriy qonun va davriy jadval hozirgi zamon fani va amaliyoti uchun qanchalik ahamiyatga ega ekanligiga alohida to‘xtalib o‘tadi. D. I. Mendeleyev o‘zining davriy jadvalida ba’zi bir elementlarni ularning o‘ta vaqtda ma’lum bo‘lgan atom massalari ortib borishi tartibida bo‘lgan atom massalari ortib borishi tartibida joylashtirmadi, ba’zi elementlarning atom massalarini o‘zgartiradi, o‘sha vaqtda ham topilmagan ko‘pgina elementlarning (galliy, germaniy, poloniy va boshqalar) tabiatda borligini juda aniq oldindan aytdi. Bu mavzu nazariy umumlashtirish xarakterga ega bo‘lganligi uchun kimyoviy tajribadan kam foydalaniladi. Shuning uchun o‘qituvchiga ekran vositalari katta yordam ko‘rsatadi. Shunday qilib, Mendeleyevning davriy qonuni va elementlar davriy jadvali hozirgi zamon fani uchun so‘nggi vaqtlarda - urandan keyingi elementlar

ochilishiga qadar, borgan sari yangidan-yangi kashfiyotlar qilishda chinakam mash’al bo‘lib xizmat qilib qoldi va qilmoqda. Kimyo kursida kimyoviy bog‘lanish modda tuzilish nazariyasini o‘rganish. Valentlik - element atomining boshqa atomlarni biriktira olish yoki ular bilan almashina olish xossasidir. Ximiyaviy elementning valentliklari davriy ravishda o‘zgarib borgan sari ularning oksid va gidridlarining shakl hamda xossalari davriy ravishda o‘zgarib boradi. Sizga anorganik kimyo kursidan ma’lumki, atomlar bir-biri bilan birikkanda oddiy va murakkab modda hosil bo‘lishi tushuntirib o‘tilgan. Atomlar o‘zaro birikkanida ular orasida kimyoviy bog‘lanishning ya’ni ion bog‘lanishmi yoki kovalent bog‘lanish hosil bo‘lishini aniqlaydigan xossalari - elementlarning elektromanfiyligi ya’ni o‘ziga elektronlarni biriktira olish xususiyatlari borligi aniq tushuntirib berish kerak. Elementlarning elektromanfiyligi davr ichida ortishga, gruppa ichida kamayishga intiladi. Endi o‘quvchilarga bog‘lanish turlari haqida ma’lumot beramiz. Ion bog‘lanish . Elektromanfiyliklari jihatdan bir-biridan keskin farq qiluvchi atomlar o‘zaro ta’sirlashganidan ion bog‘lanish kelib chiqadi. Kovalent bog‘lanish . Elektromanfiyliklari bir xil bo‘lgan atomlar o‘zaro ta’sirlashganida kovalent qutbsiz bog‘lanishli molekulalar hosil bo‘ladi. Kovalent qutbli bog‘lanish. Elektromanfiylari jihatidan bir-biridan keskin farq qilmaydigan elementlarning atomlari o‘zaro ta’sirlashganda umumiy elektron juft elektronmanfiyligi kattaroq bo‘lgan atom tomon siljiydi, natijada kovalent qutbli bog‘lanish hosil bo‘ladi. Bundan tashqari metall va vodorod bog‘lanishlar haqida qisqacha ma’lumot beramiz. Avvalgi mavzularda moddalarning tuzilishi, ximiyaviy reaksiyalar, metallar va metallmaslar haqida o‘quvchilarga ma’lumotlar berilgan edi, buni takrorlash maqsadga muvofiq emas deb o‘ylayman.

Har qaysi bobning oxirida mustaqil o‘quv ishi sifatida savol, mashq va topshiriqlar berilgan. Bularni bajarish jarayonida o‘quvchilar o‘z bilimlarini kengaytiradilar va chuqurlashtiradilar. Kimyoviy bog‘lanishlar bir necha ko‘rinishda bo‘ladi. Ikki element orasida qanday kimyoviy bog‘lanish vujudga kelishi elementlarning elektromanfiyligiga bog‘liqdir. Elektromanfiylik elementlarning elektronga moyilligini harakterlaydi. Kimyoviy bog‘lanish tiplari: 1. Ion bog‘lanish. 2. Kovalent (atom) bog‘lanish. 3. Polyar (qutbli) bog‘lanish. 4. Polyarmas bog‘lanish. 5. Vodorod bog‘lanish. Ion bog‘lanishda elektromanfiyliklari orasida katta katta tafovut bo‘lgan elementlar bir-biri bilan ion bog‘lanish hosil qiladi ya’ni: Na + Cl = NaCl Na+ Cl = NaCl Har kanday ionning atrofida elektrmaydoni bo‘ladi. Shu sababli har bir musbat ion atrofiga manfiy ionlar joylashadi. Shuning uchun manfiy ionlar musbat ionlarni tortib turadi. Tipik ion bog‘lanishdagi moddalar kristall holda, suyuqlangan holda ionlardan iborat bo‘ladi. Kovalent (atom) bog‘lanish deb, atomlarning juft elektronlar orqali bog‘lanishiga aytiladi. Ko‘pgina elementlarning atomlari o‘zaro kovalent birikadi: H2 ,O2 N2 ,Cl2, Br2 . Ximiyaviy xossalari bir-biriga yaqin elementlar ham o‘zaro kovalent bog‘lanadi: Vodorod bog‘lanish deb, molekulada atomlarning vodorod vositasida bog‘lanishlariga aytiladi. Vodorodning ioni faqat yadrodan iborat bo‘lib, yadro esa 1 ta protondir.

Demak, vodorod ioni elektronsiz yadroning o‘zi, shuning uchun boshqa ionlarga qaraganda ming marta kichik. Vodorod ioni kichik bo‘lgani va elektronlari bo‘lmagani uchun, uni boshqa element atomi yoki ionining elektron qavati itarmaydi, balki tortadi, natijada ularni birikishi ham mumkin. Modda deb, fizik jism tarkibiga kiruvchi moddiy borliqqa aytiladi. Oddiy moddalar molekulasiga 1 ta element atomlaridan iborat bo‘lganlar kiradi: Na, Au, S, Cu, Ag, O 3 - о zon, Pu - qizil fosfor, S 8 - monoklinik oltingugurt. Murakkab moddalar - ikki yoki undan ortiq moddalardan iborat suyuq modda H 2 O qattiq modda qum - SiO 2 Tabiatda mutloq toza modda yuk bo‘lmaydi ham. Oddiy moddalar metallar va metallmaslardan iborat. Oddiy moddalar Metallar Metallmaslar Zn Hg Mg S P C Moddalar tarkibi o‘zgarishi bilan boradigan hodisalarni tushuntirib borish kerak. Tayanch so‘zlar : kimyo fani, atom-molekulyar ta’limot, modda, allotropiya, kimyoviy element, nisbiy va haqiqiy atom, molekulyar massa, mol, ekivalent, moddalar klassifikatsiyasi, moddalar haqida tushunchalarning shakllanishi, anorganik va organik moddalar, kimyoning asosiy qonunlarini o‘qitish uslubiyoti, o‘quvchilarning tayanch bilimlari, qonunning ochilish tarixi.

Похожие

D.I.Mendeleevning davriy qonuni va davriy sistema

Moddani tuzilishi. Atom tuzilishi va elemenlar davriy qonuni va davriy sistemasi

O’rta maktabda D.I.Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy qonuni va davriy sistemasi, davriy tizimi hamda atom tuzilishini o’rganish

Hujayra nazariyasini o‘qitish metodikasi

Atom tuzilishi, davriy tizim va kimyoviy bog’lanish