Тактик тайёргарлик - Физическая культура - Рефераты

Тактик тайёргарлик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

109 KB

Тактик тайёргарлик Режа: 1. Ўйин майдони. Асбоб – анжомлар. 2. Ў йин ўтказиш қоидалари. 3. Қоида бузилиши ва жазо. 4. Ўйин бошланиши ва баҳс тўпи отилиши. 5. Тартибсизлик ва қўпол ўйин.

Тактик тайёргарликнинг асосий мақсади - шуғулланувчиларни спорт курашидаги аҳволга қараб техник приемларни бажаришга ӯргатишдир. Баскетболчини тактик маҳоратини, ҳозирги замон ӯйин тактикасини тушунмай ва уни ривожланиши тарихини билмай туриб (кӯз олдига келтириш қийиндир) тасаввур қилиб булмайди. Бу маълумотлар тайёргарликнинг назарий бӯлимида ӯз аксини топган. Амалий бӯлим, тактик масалани амалга ошириш учун шериклари билан ӯзаро ҳаракат қилиш ёки шахсий ҳаракат қилиш имконини берадиган аниқ малакаларни эгаллашга қаратилган жараёндир. Тактик тайёргарликда методик ҳаракатдан ӯзаро боғлиқ тӯртта вазифани кӯриш мумкин. 1. Ӯйинчиларда тактик фикрлашни, мураккаб реакция тезлигини, майдонда ориентировка қилишни, зеҳни ӯткирликни (зийрак), ижодий ташаббусни ва ҳар хил ҳаракат қилиш масалалар(вазифалар) ечимини (ҳал қилишни)олдиндан кӯра олиш қобилиятини ривожлантириш. 2. Шуғулланувчиларни шахсий ҳаракатга ва шериклари билан ҳужумда ва ҳимояда оддий ӯзаро ҳаракатлар бажаришга ӯргатиш. Ҳужумда ва ҳимояда ӯйинчиларни майдонда жойлашишини аниқлаб ва уларни функцияларини аниқ-аниқ белгилаб, жамоа ҳаракатларига ӯргатиш. 3. Ӯйинларда айрим техник приемларни, тактик малакаларни ӯз имкониятига ва рақиб ӯйини хусусиятларига қараб самарали фойдалана билишни шакллантириш. 4. Майдондаги шароитга ва рақиб ӯйини хусусиятларига қараб ҳимоя ёки ҳужумни бирор –бир ҳаракатидан бошқасига тез ӯтиш, қобилиятини ӯйинчиларда ривожлантириш. Агар биринчи иккита вазифа асосан тактикани эгаллашнинг бошланғич босқичига тааллуқли бӯлса, кейингилари эса кӯп йиллик такомиллаштириш босқичида ҳал қилинади.

Ӯз ҳаракатларини жамоадош шериклари ҳаракатлари билан мослаб олиб бориш катта аҳамиятга эгадир. Баскетболчини тайёрлаш тизимида (системасида) тактик тайёргарлик муҳим аҳамиятга эгадир. Тактик тайёргарликнинг вазифалари. 1. Ӯйин тактикасига мувоффаққиятли ӯргатиш учун асос яратиш (зарур қобилият ва сифатларни ривожлантириш). 2. Техник приемларни ӯргатиш жараёнида тактик маҳоратни шакллантириш. 3. Шахсий, гуруҳли, жамоа тактик ҳаракатлари асосларини эгаллаш. 4. Баскетболчи жамоада бажарадиган функциясини (вазифасини) ҳисобга олган ҳолда тактик маҳоратни такомиллаштириш. 5. Шароитга қараб (тезликларини, рақибни ташқи шароити аҳволини инобатга олиб) техник приемларини ва тактик ҳаракатларни самарали ишлата билишни шакллантириш. 6. Бирор нарсадан бошқача нарсага (ҳаракатга) тез ӯта олиш (ҳужумдан ҳимояга ва ҳимоядан ҳужумга) қобилиятини ривожлантириш. Тактик тайёргарликнинг воситалари қуйидагилардир: 1. Бир ҳаракатдан бошқасига, бир ҳаракат фаолиятидан бошқачасига тез ӯтиш лекин, ориентировка, реакция тезлигини ривожлантиришга йӯналтирилган тайёрлов машқлари. 2. Ҳаракатли ва спорт ӯйинлари, махсус эстафеталар. 3. Тактика бӯйича (шахсий, гуруҳли, жамоа) машқлари. 4. Икки ёқлама ӯйин. 5. Назорат ӯйинлари ва мусобақалар.

Тактик тайёргарликнинг методлари. Техник тайёргарлик вазифаларини ечишда қӯлланиладиган методларни худди ӯзгинаси тактик тайёргарлик жараёнида ҳам қӯлланилади. Унда, тактикани ӯзига хос хусусиятлари табиийки ҳисобга олинади. Намойиш қилишда, майдоннинг макети, кинокольцовкалар, фильмлардан фойдаланилади. Мураккаб тактик ҳаракатларни ӯрганилаётганда шароит соддалаштирилади, уни қисмларга бӯлинади, ҳар хил сигналлар, ориентирлар ва ҳ.к қӯлланилади. Қӯшма (сопряженный) методни фойдаланишда машқлари қайтарилиш сони ва ӯтказиш шароитлари тактик тайёргарликни такомиллаштиришга имкон туғдиради. Ӯрганилган тактик ҳаракатларни мустаҳкамлашда ҳаракатни (ӯзини ва рақибни) таҳлил қилиш методи қӯлланилади. Бунинг учун видеомагнитафон, магнитафон, зенит пленкаларидан фойдаланилади. Тактик тайёргарлик учун хос метод - бу рақибни (айрим ӯйинчига ёки умумий жамоага) ҳаракатини моделлаштириш методидир. Тактик ҳаракатларга ӯргатишда изчиллик. Тактик тайёргарлик - тренировка жараёнини анча қийин бӯлимидир. Бунга сабаб, баскетболчининг техник маҳорати охир оқибатда ӯйинчиларни тактик фикрлашига ва шериклари билан ӯзаро келишиб, тушуниб ҳаракат қила олишларига боғлиқдир. Тактик фикрлашни ривожлантириш ва жамоа бӯлиб ӯзаро ҳаракат қилишни эгаллаш, ташкил қилиниши ва зарур воситаларни тиклаш бӯйича жуда қийиндир.

Тактик тайёргарликнинг асосий вазифалари қуйидагилардир: 1. Тактикани умумий назарий қонуниятларини ва ҳозирги замон баскетболида уни ривожлантириш анъаналари (тенденцияси)ни ӯрганиш. 2. Тактик фикрлашнинг теранлиги, пухталиги, интенсивлигини такомиллаштириш. 3. Тактиканинг асосийлари бӯлмиш шахсий, гуруҳли ва жамоа ҳаракатларини эгаллаш. 4. Айрим ӯйинчиларни ва умуман жамоанинг имкониятларига кӯпроқ жавоб берадиган мураккаб приемларни, системаларни ва вариантларни эгаллашда тактик маҳоратни такомиллаштириш. 5. Мусобақа ӯйинга ишлаб чиқилган режани, кутилмаганда пайдо бӯладиган субъектив ва объектив қийинчиликларга қарамай, тактик қила билишни шакллантириш. 6. Ӯйин жараёнида ҳар хил тактик усуллар ва системаларни усталик билан қӯллай олишни эгаллаш. Кӯрсатилган вазифалар икки босқичда ҳал қилинади. Биринчи босқичда тактиканинг умумий масалалари ва уни баскетболдаги аҳамияти ӯрганилади. Тактик фикрлаш ривожлантирилади, асосий тактик приемлар ва ҳаракат қилиш вариантлари ӯрганилади ва такомиллаштирилади, ӯйинни асосий системалари ӯрганилади. Иккинчи босқичда анча қийин масалалар ҳал қилинади. Тактика назарияси ва кучли жамоалар тажрибаси ӯрганилади, ӯзини ҳаракатларини ва рақиб ҳаракатларини чуқур таҳлил қилиш қобилиятлари шакллантирилади, ӯйинни мураккаб тактик вариантларини амалий жиҳатдан эгаллаш рӯёбга чиқарилади, кӯзланган (мӯлжалланган) режани амалга ошириш қобилияти ва мусобақа жараёнида тактика арсенали билан маневр қила олишликни тарбиялаш. Босқичларнинг ҳар бирида тактик тайёргарлик умумий қонуниятлари назарий жиҳатдан эгаллаш ва тактик маҳоратни амалий эгаллаш йӯли билан амалга оширилади. Тактик тайёргарликни (масалалари) вазифалари ҳар хил

шаклда ҳал қилинади. Мустақил машғулотларда махсус адабиётлар ӯрганилади, шахсий тактик ҳаракатлар амалий такомиллаштирилади. Жамоанинг умумий назарий машғулотларида ва тренировкаларида шахсий, гуруҳли ва жамоа ҳаракатлари такомиллаштирилади. Мусобақа давомида рақибнинг тактик имкониятлари таҳлил қилинади ва умумийлаштирилади, ӯрганилган тактик вариантлар ва системалар текширилади. Баскетболда тактик ҳаракатларни кетма-кет (изчил) ӯрганиш материални эгаллашда аналитик (анализ, таҳлил қилиш) йӯлни фойдаланишни кӯзда тутади. Ӯйиндан алоҳида тактикани айрим элементлари ӯрганилади, улар кейинчалик тайёрлов ва ӯқув ӯйинларида мустаҳкамланади, кейинроқ анча мураккаб элементлар ӯрганилади, улар ҳам ӯйинда мустаҳкамланади ва ҳ.к. Фақат болалар билан тайёрлов ва кичик гуруҳ дастлабки эгаллашларни ҳаракатли, тайёрлов ва соддалаштирилган ӯқув ӯйинлари жараёнида амалга ошириш мумкин. Ӯйин тактикасини ӯрганиш аввал ҳужумни шахсий ҳаракатларининг асосларини эгаллаш билан кейинроқ ҳимоянинг шахсий ҳаракатлари асосларини эгаллаш билан бошланади. Булар билан назарий танишиш эса, техник приемларни у ёки бу приемни вазият талаб қиладиган шароитда, ӯрганиш жараёнида амалга оширилади. Амалий эгаллаш бӯлса, приемларни такомиллаштириш жараёнида, вазиятга қараб ҳаракат қилишни оқилона йӯлини танлай билишни ривожлантирилаётганда амалга оширилади. Тактик ҳаракатларни умумий асосларини эгаллагандан кейин маълум ӯйин системаларига мувофиқ равишда изчиллик ӯрганиш бошланади. У ёки бу системани айрим вариантини ӯрганиш ушбу изчилликда (кетма- кетликда) юзага чиқади: 1. Ҳужумни ёки ҳимояни шу системасини моҳияти ва унинг асосий вариантлари билан танишиш; 2. Шу вариант учун характерли, шахсий тактик ҳаракатларни эгаллаш; 3. Шу вариантда жамоа ҳаракатларини асосини ташкил қилувчи гуруҳли ӯзаро ҳаракатларни эгаллаш;

4. Жамоа ӯзаро ҳаракатларини ӯрганиш; 5.Ӯрганилаётган вариантни бошқалари билан ӯзаро боғлаб такомиллаштириш. Бунда бажариш шароитини қуйидагича мураккаблаштирган маъқул: а) топшириқ бӯйича пассив ҳимояланиб секин ҳаракат қилиб бажариш; б) худди шунинг ӯзи ӯйин шароити учун характерли бӯлган суръатда (темпда); в) худди шуни ӯзи топшириқ бӯйича фаол қаршилик билан; г) махсус топшириқ бӯйича ҳаракат қилаётган ҳимоячилар ёрдамида моделлаштирилган вазиятга биноан ӯрганилаётган приёмларни ҳар хил вариантларда якунлашни бажариш; д) эркин фаол қаршилик кӯрсатилаётган шароитда тренировка қилиш; е) топшириқ бӯйича(ярим майдонда, рақибнинг маълум ҳаракатидан кейин, кам составлар билан ва ҳ,к.) ӯқув майдонларида мустаҳкамлаш. Тактик ҳаракатларни тренировка қилиш жараёнида ӯрганилаётган ӯзаро ҳаракатларни ҳар хил шароитларда (соддалаштирилган, мусобақага тенг ва ундан оғир шароитларда) кӯп марта қайтариш жуда муҳимдир. Оғир шароитни баскетболда яратиш учун асосан тактик ҳаракатларни бажаришда чегараланган вақтда, ҳаракатларни жуда тез, қаршиликни орттириш ва тактик машқларда ҳамда ӯқув ӯйинларида бира тӯла иккита тӯп ишлатишлар ва шу кабилар орқали юзага келтирилади. Янги тактик ҳаракатларни ӯрганиш авваломбор техник приемларни эгаллашни, руҳий ва жисмоний тайёргарлик даражаси тӯғри келишликни назарда тутади. Шахсий тактик ҳаракатларга ӯрганишда шуғулланувчиларда ӯйин вазиятини таҳлил қила билишни ва шунга суянган ҳолда мос приемлар ҳамда уларни амалга оширса бӯладиган усулларни танлай билишни шакллантириш лозим. Бунда асосийси ӯйинчиларда тактик фикрлашни ривожлантиришдир. Биринчи галда ҳужум тактикаси ҳаракатларини эгаллаш амалга оширилади. Авваламбор, жойни тӯғри танлаш ва ҳимоячидан озод бӯлиш ӯрганилади, бунинг учун ӯйинчиларини рақиб томонга ӯтиш йӯлини ӯз вақтида тузишни,

кейин бу билан тез ёриб ӯтишни бириктирадилар. Шчитдан қайтган тӯпни эгаллаш билан қайта ҳужум қилишни бирлаштирилганда ӯйинчини биринчи тӯп узатиши ёки тӯп олиб юриши танлашига эътибор берилади. Кейинги босқичда тӯп олиб қӯйишга, тӯпни уриб чиқаришга, тӯсиб қолишга ва шу кабилар учун имкониятдан фойдалана билиш ӯрганилади. Ҳужум ва ҳимоя шахсий тактик ҳаракатларини такомиллаштириш учун ҳимоячи билан ҳужумчи ӯртасидаги мусобақа машқлари, топшириқли ва эркин «бирма-бир» ӯқув ӯйинлари муҳим аҳамиятга эгадир. Ӯйинлар қуйидаги вариантларда қӯлланилади: 1) Майдон ташқарисида турган шериги ёрдами билан (агар ҳужумчи чалғитиб ӯта олмаса, у тӯпни майдон ташқарисидаги шеригига узатиб, сӯнгра ҳимоячидан ошириб тӯпни қайтариб олади); 2) Ҳужумчи тӯпни бетӯхтов олиб юриш билан (тӯп билан алдаб ӯтиш); 3) Қӯшимча ҳимоячи билан (агар ҳужумчи алдаб ӯтса, қӯшимча ҳимоячи уни таъқиб қила бошлайди). Асосий шахсий ҳаракатлар ӯрганилгандан кейин гуруҳли ӯзаро ҳаракатларни эгаллашга киришилади. Аввал ҳужумчилар сон жиҳатдан ҳимоячилардан кӯп (ортиқ) бӯлгандаги ӯзаро ҳаракатлар ӯрганилади. Кейин рақиблар сон жиҳатдан тенг бӯлган пайтдаги икки ва уч ӯйинчини ӯзаро ҳаракатлари қуйидаги кетма-кетликда ӯрганилади: қарама-қарши ҳаракатлар, кесишиб чиқишлар; тӯпли ва тӯпсиз ӯзаро ҳаракат қилаётган ӯйинчилар ӯртасида, якка тӯсиқ қӯйиш; кузатиш билан тӯсиқ қӯйиш ва актив тӯсиқлар; жуфт тӯсиқлар ва қайта қӯйилган тӯсиқлар. Гуруҳли ҳаракатларни эгаллаш «тӯпни узат ва чиқ» ӯзаро ҳаракатини эгаллаш билан бошланади. Позицион ҳужумни амалга ошириш учун гуруҳли ҳаракатлар майдонни чегараланган қисмида тӯп учун кӯндалангига ва узунасига муддатли (қӯққисдан) югуришлар ёрдамида чиқишлар рӯёбга чиқарилади. Учбурчак бӯлиб ҳужумни ташкил қилишда биринчи (ҳолатда) галда ӯйинчилар доим ӯртадаги, «орқада келаётган» ӯйинчи орқали тӯп узатиб ӯзаро ҳаракат

қиладилар ва шу ҳолатни яъни учбурчакни сақлаб қоладилар. Иккинчи (ҳолатда) галда бу ӯзаро ҳаракатлар олд зонанинг чегараланган қисмида амалга оширилади. Бу машқларда ӯрганилаётган приёмлар қайси ҳужумчига йӯналтирилиши кӯрсатилиши келишиб олиниши керак. Ҳамма асосий вариантлар ӯрганилгандан кейин ҳар қандай қийинчиликларга қарамай ӯйлаб қӯйилган тактик режани амалга ошира билишга ҳамда мусобақа жараёнида тизимли ва вариантларни маневр қила билишликка асосий урғу берилади. Шу мақсадда: ӯйин вақтини келишилган натижагача узайтириш; ҳалақит берувчи омиллар бӯлган шароитда тактик вазифаларни бажариш; қаршилик кӯрсатувчилар сон жиҳатидан кӯп бӯлган шароитни киритиш; кутилмаганда берилган сигналлар бӯйича бир тактик вариантдан бошқасига ӯтиш; келажакда ӯйнаш лозим бӯлган рақиб моделини яратаётган шериклари билан ӯқув ва ӯртоқлик учрашувларини ӯтказиш тавсия қилинади. Тез ёриб ӯтишга ӯргатиш ва уни такомиллаштириш. Тез ёриб ӯтишни эгаллашда бош вазифалар: 1. Юқори темпда (суратда) бӯладиган ӯйинга ва рақиб томон тез ҳаракат қилиши учун бор имкониятдан фойдаланишга руҳий ҳолатни тарбиялаш; 2. Тезликни ҳар хил томонларини такомиллаштириш; 3. Техникани тез бажаришлилигини эгаллаш; 4. Тез ёриб ӯтишнинг вариантларини эгаллаш; 5. Ӯйин вазиятига, рақибнинг имкониятига, жамоанинг таркибий хусусиятига қараб, вариантларни оқилона қӯллай билишни ривожлантириш. Тез ёриб ӯтишда ӯзаро ҳаракатларни вариантларини ӯрганишда, қуйидаги изчиллик мақсадга мувофиқдир:

1. Майдон ӯртасидаги жой алмашмасдан, қисқа узатишлар ёрдамида ӯйинчиларни ӯзаро ҳаракат қилишликлари; 2. Ӯйинчилар узун узатишлар билан ҳаракатланишлари; 3. Ӯйинчилар майдон ӯртасидан жой алмашиб қисқа узатишлар билан ӯзаро ҳаракат қилишлари; 4. Тӯпни узоқроқ олиб юриш билан ӯзаро ҳаракат; 5. Ён чизиқ бӯйлаб тез ёриб ӯтилганда ӯйинчиларнинг ӯзаро ҳаракатлари. Ҳар бир вариантда энг аввал биринчи эшелон ӯйинчиларнинг ҳаракатлари эгалланади. Кейин биринчи эшелон ӯйинчиларини қӯллаб қувватлашлари ёрдамида такомиллаштирилади. Орқадагилар олдинга югуриб кетаётган шерикларига тӯпни узатиб уларни кузатадилар ва келаётган тӯп учун курашишда иштирок этадилар. Кейинчалик иккинчи элементдаги ӯйинчиларни тӯп билан бажарадиган ҳаракатлари ӯрганилади. Биринчи эшелондаги ӯйинчилар олдинда тӯпсиз ҳаракат қиладилар. Улар тӯпни фақат саватга отиш учун оладилар. Охирги бӯлиб эшелонли ҳаракатлари такомиллаштирилади, бунда тӯп олиб юришлар эшелонлар аро тӯп узатишлар, пайдо бӯлган вазиятга қараб бажарилади. Тез ёриб ӯтишдаги ӯзаро ҳаракатларининг ҳар қанақа вариантини ӯрганишда асосий ӯринни ёриб ӯтишнинг ривожланиш фазасини (босқичи, қисми) эгаллайди. Кейин якунлаш қисмига ва охирги галда бошланиш қисмига эътибор берилади. Биринчи машқларда, ӯйинчиларни ӯзаро ҳаракатлари жойда туриб саватдан, девордан қайтган шерикларидан тӯп қабул қилиб олгандан кейин, сӯнгра тӯпни олиб қӯйгандан кейин бошланади. Бажариш шароитини қуйидагидек мураккаблаштириш мақсадга мувофиқдир: А)ӯйинчилар йӯналишига тӯсиқ қӯйиш билан; Б)чегараланган майдонда топшириқ бӯйича пассив ва фаол қаршилик кӯрсатиш билан; В)ӯйинчилар ҳаракат йӯналиши бӯйича эркин қаршилик кӯрсатиш билан.

Қаршилик аввал тез ёриб ӯтишнинг ривожланиш қисмига, кейин якунлаш қисмига ва охири бошланғич қисмига киритилади. Тез ёриб ӯтишда такомилланишда, унинг биринчи қисмида қаршилик кӯрсатиш машқлари муҳим ахамиятга эга бӯлади. Бунда шчитдан сапчиган тӯпни эгаллаш учун курашишдан кейин бошланадиган ҳаракатлар ва тӯп олиб кӯйиш ҳаракатлари ҳамда ҳужумни яхши ташкил қилинишига қарши ҳаракатлар муҳим аҳамият кашф қилади. Аввал ҳимоячилар, шчитдан қайтган эгалланган ёки тӯпни олиб қӯйилгандан кейин фаол қаршилик қӯрсатиш кераклиги ҳақида топшириқ олиб ҳаракат қиладилар. Баъзи ҳолларда тӯпли ҳужумчини баъзи пайтларда олдинга югуриб кетаётган ӯйинчини таъқиб қилиш таклиф қилинади. ӯйин пайтида шчитдан қайтган тӯпни эгаллагандан кейин ёки олиб қӯйилгандан кейин кутилмаганда бериладиган сигнал бӯйича қарама қарши шчит томон 2х2 ёки 3х3 бӯлиб ёриб ӯтиш, тез ёриб ӯтишни такомиллаштиришдаги энг муҳим ӯйинлардандир. Тез ёриб ӯтишнинг гуруҳли ва жамоа ҳаракатларини ӯрганишда гуруҳларда жуда тез югура оладиган ӯйинчилар бӯлиши лозим. Тренировка ӯйинларида ӯйинчилар «олдинга югуриб чиқувчилар» ва орқадан тӯп узатувчи ролини бажаришлари керак. Вакти-вақти билан тез ёриб ӯтишни якунлашга кетган вақтни назорат қилиб туриш ва маълум вақт ичида неча марта ҳужум қилиш лозимлигини айтиб туриш лозим. Тӯхтамасдан қарама-қарши сават томон тез ёриб ӯтишлари машқларда муҳим аҳамиятга эга. Позицион ҳужум қилишга ӯргатиш ва унда такомилланиш. Бу тез ёриб ӯтиш билан амалга оширилади. Шуғулланувчиларни қуйидагиларга ӯргатиш зарур; 1)шчит қаршисидаги яқин-яқин жойни, асосий жойлашишларни ӯзгартириб ҳамда ӯз ҳаракатларини тӯпли ва тӯпсиз ӯйинчиларни ҳаракатига мувофиқлаштирган ҳолда, оператив суратда

фойдаланиш. 2)асосий вариантларни эгаллаганлик. 3)ӯйин жараёнида аниқ шарт-шароитга мувофиқ асосий вариантлардан усталик билан фойдаланиш. Ӯйинчиларни энг аввал жойлашишлар билан ҳар бир позициада бажариладиган ҳаракат фаолияти характери билан таништириш керак. Бу мақсадда асосий жойлашишларни тушунтириб ва кӯрсатилгандан кейин келишилган холда жой алмашиш машқлари қӯлланилади. Гуруҳли ҳаракатларни машқлари қӯшимча топшириқлар билан ориентировка қилиш шароитларини қийинлаштириш билан; аста секин қаршиликни кучайтириш билан мураккаблаштирилади. Кейинги ӯйинчининг ӯзаро ҳаракатлари: учбурчак, кесишиш ва «кичик саккиз» ӯрганилади. «Кичик саккиз» бӯйича ҳаракатлар қилиш машқларини ҳар хил вариантлари катта ӯрин тутади. Тӯсиқлар билан гуруҳли ҳаркатларни ӯргатиш муҳим ӯрин эгаллайди. Авваламбор шуғулланувчиларда тӯсиқ ҳақида тушунча ҳосил қилинади. У мақсадда ҳаракатли ӯйинлар қӯлланилади. Кейин махсус машқларда (ҳимоячи албатта иштирок этади, у ӯзи таъқиб қилаётган ҳаракатлар ӯрганилади). Бунда учрайдиган хатоларни тузатишга, айниқса: 1)тӯсиқ қӯйган ӯйинчининг, рақибнинг ёнида ёки ёнида-олдида жойлашиши, у рақибни ёнида-орқасида туриши лозим; 2)рақибга «етиб олади»; 3)таъқиб қилаётган ӯйинчисини кузатаётган пайтда, тӯсиқ қӯйган ӯйинчи уни қӯллари ёки оёқлари билан тутиб қолиши; 4)озод бӯлаётган ӯйинчи қӯйилган тӯсиқ томонга ӯтиш ӯрнига бошқа томонга ҳаракат қилиши; 5)тӯсиқ қӯйилмасдан ҳаракат қилиши; 6)ҳимоячи эътиборини ӯзига жалб қилмасдан тӯсиқ қӯйилишини пассив кутиб туриш ва шу кабиларга эътибор берилади. Биринчи бӯлиб, тӯпсиз ӯйинчиларни тӯсиқ қӯйишлари ӯрганилади. Такомиллаштириш босқичида асосий эътибор қайта ва қӯш (жуфт) тӯсиқларга борилади. Ҳаракатда қӯйиладиган тӯсиқ аввал позицион ҳужумни гуруҳли ӯзаро ҳаракатларида сӯнгра эса тез ёриб ӯтишда такомиллаштирилади.

Ӯйин тӯхтатилгач айрим ҳолларда қӯлланиладиган комбинацияларга ӯргатиш. Гуруҳли ва жамоани ҳужум ҳаракатларини эгаллаш жараёнида амалга оширилади. Энг аввал ӯйин бошланишида ва баҳс тӯпи ташланаётганда (отилаётганда), кейин тӯп майдон ташқарисидан узатилаётганда ва охири жарима тӯпи отиш бажарилганда комбинациялар ӯрганилади. Ҳар бир комбинацияни бир нечта якун қилиш йӯлларини ӯрганиш зарур. Шахсий ҳимояни ӯргатиш ва унда такомилланиш. Асосий вазифалари: 1. Рақиб билан курашишнинг шахсий приемлар арсеналини тӯлиқ фойдаланишга ӯргатиш; 2. Гуруҳли ӯзаро ҳаракатларни мувофиқлигига эришиш; 3. Бир вариантларни ӯрганиш ва ҳамма, бешта ӯйинчиларни ҳаракатлари бӯйича бир хил ҳаракатларни амалга ошира билишни эгаллаш. Биринчи бӯлиб зичлаштирилган ҳимоя кейин эса тарқоқ ҳимоя ӯрганилади. Шахсий прессингли ӯзлаштиришга, айтилган вариантларни эгаллагандан кейин ҳамда жисмоний, техник ва иродавий (руҳий) тайёргарлик юқори даражада бӯлганда киришилади. Ҳар бир вариантни ӯргатиш унинг учун характерли бӯлган шахсий ҳаракатларни такомиллаштириш билан бошланади. Машқлар, ҳимоячиларни таъқиб қилувчига ва тӯпга нисбатан жойлашганлиги, уларни фаоллик даражаси ва ҳаракат қаерда бажарилганлигига қараб фарқланади. Зичлаштирилган ҳимояни ӯрганишни биринчи босқичида гуруҳли ҳаракатларини страховка қилиш машқларига кӯпроқ эътибор ажратилади, кейинчалик шчитдан қайтган тӯп учун курашиш ҳаракатлари машқларга эътибор берилади. Биринчи ҳолатда асосийси – жойни (позицияни) тӯғри танлаш ва тӯпни ҳаракатига қараб жойни тез алмаштириш, иккинчи ҳолатда – «сапчиш учбурчагини» ярата билишдир.

Тарқоқ ҳимояни эгаллашда аввал ӯйинчини кейин сирпаниб ӯтиш ӯрганилади. Ӯйинчи алмашиш учун машқларда ӯйинчиларни алмашиш ӯз вақтида ва келишилган ҳолда бажарилишга асосий эътибор берилади. Сирпаниб ӯтишни ӯрганишда эса-ӯзаро ҳаракат қилаётган рақибларни кузата билиш, уларни ниятини топа олиш ва тез қарор чиқаришга (тез бирон бир ечимга келишга) эътибор қилинади. Шахсий прессингни ӯрганишга ӯтилганда анчагина масофада алмашиш машқларига, бир ҳужумчига икки ҳимоячи ҳужум қилишига, рақибни сон жихатдан ортиқ бӯлгандаги қарши ҳаракатларга кӯп вақт ажратилади. Таъқиб қилаётган ӯйинчиларни алмаштиришга мажбур бӯлганда, шерикларни (ҳимоядан) келишилган қарорни қабул қилишларига ва мӯлжал қилиш тезлигига; тӯпли ҳужумчига иккинчи ҳимоячи ҳужум қилишлиги учун имконият ярата билишликка ҳужум уюштирилишини иложи борича саватдан узоқроқда тӯхтатишга ва тӯпли ӯйинчига тезлик билан чиқишга асосий эътибор қилинади. Зичлаштирилган ҳимояни ӯрганишда, машқлар кичкина чегараланган майдонларда, ӯрганилади. Шахсий прессингни ӯрганишда эса аксинча бутун майдон бӯйлаб ӯрганилади. Шахсий прессингни эгаллаш жуда муҳим, қийин ва ӯргатиш узоқ давом этувчи босқич ҳисобланади. Шахсий прессингга ӯргатиш, ҳимоячиларни ҳаракатларини изчиллик билан фаоллаштириш ва айниқса тӯпсиз ӯйинчига қарши шахсий приемларни такомиллаштириш машқлари жараёнида ӯтади. Кейин тӯпни эгаллаш приемларини ва таъқиб қилинаётган ӯйинчи ҳамда тӯп ӯртасида жойлашганда қаршилик кӯрсатиш приемлари ӯрганилади. Фаол қаршилик кӯрсатиладиган машқлар (1х1, 2х2, 3х3) майдон ташқарисидан тӯпни узатишда маълум вақт ичида тӯпни қабул килмаслик, тӯпни қабул қилганларидан сӯнг саватга отишларига йӯл қӯймасликка ҳаракат килишлар, муҳим ӯрин оладилар. Ҳамма машқларда ҳам аниқ вазифа қӯйилади: ҳар

қандай шароитда ҳам ӯзи таъқибидаги ӯйинчидан ажралмаслик, тӯпли ӯйинчига қарши чиқиш, икки киши ҳужум қилиш ва ҳ.к. Жамоа ҳаракатларини такомиллаштириш машқлари ва ӯйинларда шахсий прессингни қӯллаш аввал статик ҳолатдан амалга оширилади. Кейин бу системани қӯллаш учун вазиятлар сони кӯпайтирилади ва охири тӯпни ҳар қанақа йӯқотилишидан қатьи назар уни қӯллаш топшириғи берилади. Худди шу тартибда шахсий прессингни бутун майдон бӯйлаб қӯллаш машқлари мураккаблаштирилади. Шахсий прессингни эгаллаш учун рақиб билан курашишга ӯйинчиларда руҳий ҳолатни тарбиялаш муҳим аҳамиятга эгадир. Шахсий ҳимояни такомиллаштириш жараёнининг сӯнгги вазифаси ушбу ҳимоя вариантларини оқилона бирга қӯша билишни эгаллаш ҳисобланади. Бу мақсадда машқлар ва ӯйинлар фойдаланилади, буларда тренерларнинг кӯрсатмасига биноан вариантлар ӯзгартирилади, маълум вазиятлардан кейин ва охири ӯйинда кучларни аҳволи ӯзгаришига мувофиқ мустақил ӯзгартирилади. Зонали ҳимояга ӯргатиш ва унда такомилланиш. Асосий вазифалари: 1. Бириктирилган зонада жойни (позицияни) тӯғри танлаш, вазиятга қараб уни тез ӯзгартира билишни эгаллаш; 2. Ҳар хил жойлашишларни ӯрганиш ва уларни, ҳужумдаги жамоанинг ҳолатига қараб усталик билан ишлата билишни эгаллаш; 3. Зонали ҳимоя вариантларини эгаллаш ва майдонда жамоа тартиби ӯзгаришига ҳамда рақиб ҳаракатига мувофиқ уларни қӯллай билиш. Энг аввал зичлаштирилган ҳимоя; 2-1-2, 2-3, 1-3-1 ӯрганилади. Шахсий ҳаракатларда, шчит томонга тез қайтиш ва бириктирилган жойни (позицияни) эгаллашга; зонасида тӯпли ӯйинчига ӯз вақтида чиқиш ҳамда

тӯп узатганидан кейин орқага қайтишга; Хужумчилар сон жиҳатдан ортиқ бӯлган шароитда ҳаракат қила билишга; саватга тӯп тушмаганда ҳужумчини шчитдан, «оператив қочишга» ва тез ёриб ӯтиш учун тайёрлигига асосий урғу берилади. Гуруҳли ҳаракатларда, шчит тагидаги энг хавфли зоналарни страховка қилишга; тӯпли ӯйинчига гуруҳ бӯлиб ҳужум қилишга; ва шчитдан қайтган тӯп учун курашишни ташкил қилишга асосий эътибор берилади. Тарқоқ ҳимояни ӯрганишда, ҳужум қилаётган рвқибнинг иккинчи эшелонида тӯп билан олдинга ҳаракатланаётгандаги қарши чиққан биринчи чизиқ ӯйинчиларига ҳаракатларига кӯпроқ эътибор берилади. Улар олдига – ҳужумни ташкил қилаётган ӯйинчиларга қарши фаол ҳаракат қилиш, ҳужумни олдинги ва орқа линиялари ӯртасида узилишни амалга ошириш, олдинга тӯпни аниқ узатилишига йӯл қӯймаслик вазифаси қӯйилади. Булар билан бир вақтда ҳимоячиларни иккинчи чизиғи шчит тагига қайтиш ӯрганилади. Зонали прессингга ӯргатиш айниқса қийин ҳисобланади. У ҳам шахсий прессинг сингари такомиллаштирилган боқичида ӯрганилади. Бунда ҳамма бош ӯйинчининг ҳаракатларини бир-бирига мос келишлигини эгаллаб олиш асосий вазифадир. Бу – бир зумда ӯйинчиларни позиция (жойлашиш)лари бӯйича туришлари ва уларни шчит томон кайтиш вақтида ӯзгартира билиш. Айрим чизиқлар ӯртасида узилиш бӯлмаслигига эътибор берилади. Бу мақсадда, аввал ҳимоячилар аниқ бир зоналарда ҳаракат қиладиган машқлар бажарилади, кейин эса вазиятни ӯзгартиришга мувофиқ ҳаракат қиладилар. Гуруҳли ҳаракатларда шчит томон чекинаётганда хавфли зоналарни страховка қилиш, тӯпни ҳужумчини зонадан зонага «узатишда» иккинчи ҳимоячи қабул қилиниб олиши ва тӯпли ӯйинчига икки ҳимоячини ҳужум қилиш машқлари кӯп ӯрин олади.

Шахсий ҳаракатлар учун - тӯп қаердалигига мувофиқ қӯллаш позициясини эгаллаш ва тез мӯлжал қила билиш асосий машқлардир. Зонали прессингни ӯрганишда жамоа ҳаракатлари қӯлланиладиган территория (ҳудуд, жой, майдон) аста-секин катталаша боради. Бошида бу ҳаракатлар ӯйин тӯхтатилгандан кейин, сӯнгра тӯп саватга тушгандан кейин ҳамда рақиб тӯпни орқа зонада ӯйинчига узатгандан кейин бажарилади. Тактик тайёргарликнинг асосий хусусиятлари куйидагилардан иборат: -универсаллаштириш дегани жуда баланд бӯйлилар учун қабул қилса бӯладиган тушунча деса бӯлади, жумладан, марказий ӯйинчилар учун – одатдаги шчит олдидаги позициядан чекиниш (қайтиш), тактик комбинацияларни фақат якунлаш қисмида эмас, балки тайёрлаш қисмида фаол иштирок этиш; «ихтисослаштириш» ҳимоячиларга хосдир – улар орасида ҳозирги пайтда ҳужумкор ҳимоячилар ӯйинни қовуштирувчи ҳимоячиларга ажратадилар; -спортчиларни ақлий, зехний қобилиятларини хар тарафлама тарбиялаш, зарур. Жиддий воқеаларни мустақил фикрлай билишликка маълумот етарли бӯлмаганда ҳамда вақт етишмаётган шароитда жамоа бӯлиб импровизация қилишлик қобилиятини ривожлантиришга йӯналтирилган тайёргарлик; -икки-уч йӯли бор комбинацияларга асосланган тактик ҳаракатларни қӯллаш; -ҳимоячиларни қаршилик кӯрсатиш даражасини юқорилиги билан фаол ҳимояланиш формаларини қӯллашни кӯп ва тез учраши; -тренировка жарёнида, вақтни ва техник-тактик ҳаракатларни бажариш жойини чегаралаш, ҳимоячилар қаршилигини кучайтириш баъзи ҳолларда уларни сонини кӯпайтириш ҳисобига мусобақа шароитига яқин муҳитни яратиш; -шахсий жиҳатдан ҳам, умумҳимоя жиҳатдан ҳам рақиб ӯйин ҳаракатларини моделлаштириш методидан системали равишда фойдаланади; Тактик тайёргарликнинг камчиликлари:

-ҳаттоки етакчи баскетболчиларни шахсий тактик тайёргарлигини етарли даражада бӯлмаслиги; -қӯлланиладиган тактик ҳаракатларини етарли интерфиф эмаслиги; -шаклланган звеноларни ӯйнашининг шароит ҳам хусусиятларини ҳисобга олиб, урғуни аниқ бера олмаслик; -ҳужум ва ҳимоянинг бир хил вариантларини ва системаларидан бошқачасига ӯтишда, шахсий ва жамоа ҳаракатларида етарли даражада маҳоратни қӯллай билмаслик. Малакали жамоани тактик тайёргарлиги бутун тренировка системаларини тузишда белгиловчи стратегик ҳол ҳисобланади. Қандай ӯйин олиб бориш тактикасини танлашда иккита ҳолатни инобатга олиш лозим: -бор ӯйинчиларга қараб тактикани танлаш; -жамоани тайёрлашда илғор тактик йӯллардан фойдаланиш, шу сабабли ӯйинчиларни мақсадга йӯналтирилган равишда танлаш. Спорт ӯйинларини ҳозирги амалиёти шуни исботлаб турибдики, ӯзининг тактикаси асосига илғор тактик ғояларни (жиддий, агрессив тактик схемаларга суянган бӯлса) қӯйган жамоа кӯп ҳолларда ғолиб чиқаяпти. Жумладан, агар терма жамоа кенг тактик ғояларни амалга ошириш учун кучи ва воситаси етса оддий жамоа эса ӯз имконият ва шароитига қараб тактик йӯлларни тиклаши лозим. Малакали жамоани тактик тайёргарлиги А.Гомельский фикрича, қуйидаги аниқ вазифаларни ҳал қилишга ёрдамлашиши лозим: -жамоанинг ҳимоя ва ҳужум ҳаракатларини ҳаммасини ҳар тарафлама фаоллаштириш; -бутун ӯйин давомида прессингни самарали фойдаланиш, зичлаштирилган ҳимояни ташкил қилишни яхшилаш. Бунинг натижасида рақиб жамоанинг етакчи зӯр ӯйинчиларини тӯпни саватдан 7-8 марта қаршиликсиз олишларига йӯл қӯймаслик; -жамоанинг етакчи ӯйинларини, энг аввал марказий ӯйинчиларни ва «ҳимоячи-мерганларни» шахсий тактик маҳоратини ошириш;

-спортчиларни ӯйин билимдонлигини ва мураккаб ӯйин вазиятларида мӯлжал қилиш қобилиятини ӯстириш.

Фойдаланилган адабиётлар. 1. Айрапетьянц Л.Р., Годик М.А. Спортивные игры. Т., Ибн-Сино, 1991 2. Бриль М.С. Отбор в спортивных играх. М., ФиС, 1980 2. Вуден Д. Современный баскетбол. М., ФиС, 1987 3. Ғаниева Ф.В. Хужумда жамоа булиб харакат килишни уюштиришда кулланиладиган машклар. Усл.кулланма. 1998 4. Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В. Баскетболда техник приемларни эгаллашда ёрдам берувчи хуккабозлик машклари. Метод.кулланма. Т., 1999 5. Костикова Л.В. Методика ведения НИР по баскетболу. Метод.рекомендации для студентов. М., 1980 6. Колос В.М. Теория и практика. Метод.пособие. М., ФиС, 1986 7. Костикова Л.В. Система контроля в подготовке баскетболистов высокой квалификации. М., ФиС, 1986 8. Курбанов Ш.Э., Сейтхалилов Э.А. Национальная модель и программа по подготовке кадров - достижение и результат независимости Узбекистана. Т., «Маърифат», 2001 9. Мини-баскетбол. Международные правила. М., ФиС, 2000 10. Официальные правила баскетбола. Т., 2001 11. Портнов Ю.М. Баскетбол. – Учебник для ИФК. М., ФиС, 1988 12. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Киев, 1997 13. Расулев А.Т., Исматуллаев Х.А. Баскетбол уйини расмий коидалари. Т., УзДЖТИ, 1993 14. Расулев А.Т. Баскетбол. Олий укув юртлари учун дарслик. Т., УзДЖТИ, 1998 15. Соколова Н.Д., Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В., Курс лекций III курса. Т., УзДЖТИ, 1997

Похожие

Тактик тайёргарлик

Техник тайёргарлик

Рухий тайёргарлик

Техник-тактик махорат тамойиллари

Футболчиларни техник ва тактик тайёргарлиги