Мусобакаларни ташкил килиш ва утказиш - Физическая культура - Рефераты

Мусобакаларни ташкил килиш ва утказиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

258.5 KB

Мусобақаларни ташкил қилиш ва ўтказиш Режа: 1. Мусобақаларнинг аҳамияти. 2. Ўйин майдони . Асбоб – анжомлар . 3. Ў йин ўтказиш қоидалари . 4. Қоида бузилиши ва жазо . 5. Ўйин бошланиши ва баҳс тўпи отилиши . 6. Тартибсизлик ва қўпол ўйин.

Спорт мусобақалари спортчиларнинг малакаларини оширишда катта аҳамиятга эга. Улар жисмоний, техник, тактик, руҳий, функционал тайёргарликларни аниқлашга ва такомиллаштиришга ёрдам беради ҳамда қилинаётган меҳнатни натижасини кўрсатади. Тўғри ва яхши ташкил қилинган мусобақалар катта тарбиявий аҳамиятга эга, чунки мусобақалар фақат жисмоний сифатларгагина (кучлилик, чидамлилик, тезкорлик ва эгилувчанлик) эмас, балки руҳий- психологик сифатларга ҳам катта таъсир кўрсатади. Мусобақа даврида спортчиларнинг ташкилотчилик, ўзини тута билишлик, жамоа мақсадини ўз мақсадидан юқори қўя олишлик каби яна бир қанча сифатлари ҳам такомиллашади. Мусобақаларда қатнашувчилар авваломбор, тажриба алмашадилар, тренерлар эса янги тренировка усулларини синовдан ўтказиш имкониятига эга бўладилар. Шунингдек, спорт мусобақалари спорт турларини тарғиб қилишнинг энг яхши ва ҳаммабоп шаклларидан ҳисобланади. Мамлакатимизда мусобақалар ўтказилиши туфайлигина спорт ўйинларидан баскетбол, волейбол, футбол, гандбол, теннис ва бошқалар оммавийлашди. Демак, мусобақасиз спортнинг бўлиши мумкин эмас. Мусобақаларнинг турлари. Мусобақалар қўйилган вазифаларгагина қараб: биринчиликлар ёки чемпионатлар, кубок мусобақалари, қисқартирилган, бараварлаштирилган, классификация ва саралаш мусобақалари, матч ва ўртоқлик учрашувлар каби турларга бўлинади. Биринчиликлар ёки чемпионатлар энг катта мусобақалардан бўлиб, уларда коллектив, туман, шаҳар, республика чемпиони деган фахрий унвон берилади. Улар йилда бир марта ўтказилади. Биринчилик ғолиблари олтин, кумуш ва бронза медаллари билан мукофотланадилар.

Кубок мусобақалари “ютказган чиқиб кетиш” принципида ўтказилади. Бу мусобақалар кўп вақт талаб қилмайди ва кўп қатнашувчиларни жалб қилиш имконини беради. Қатнашувчиларнинг тайёргарлиги ҳар хил бўлганлиги учун кучлирок жамоаларнинг учрашувларини охирги босқичларга мўлжаллаш керак. Қисқартирилган мусобақалар (блицтурнирлар)да кўп жамоалар қатнашганлари ҳолда бир кунда ўтказилади. Бунинг учун ўйин вақти 30 минутгача қисқартирилади. Бундай мусобақалар мавсумнинг очилишига ёки байрамларга бағишлаб ўтказилади. Бараварлаштирилган мусобақалар тайёргарлиги ҳар хил бўлган жамоалар орасида ўтказилади. Жамоаларнинг қизиқишини сақлаб қолиш учун кучсизрок жамоага олдиндан ёки учрашув тамом бўлгандан сўнг қўшимча очколар берилади. Классификация мусобақалари жамоаларнинг (ўйинчиларнинг) тайёргарлигини аниқлаш, спорт классификациясининг разряд талабларини бажариш мақсадида ўтказилади. Саралаш мусобақалари тайёргарлиги энг яхши жамоаларни (ўйинчиларни) аниқлаб, кейинги йирик мусобақаларда қатнаштириш учун ўтказилади. Матч учрашувлари мусобақалар календарида кўзда тутилган ва анъанавий ҳисобланади. Учрашувларда икки ва ундан ортиқ жамоалар қатнашиши мумкин. Мусобақаларнинг бундай турлари алоҳида шаҳарлар, вилоятлар ҳамда чет давлатлар орасида дўстлик муносабатларининг ривожланишига ёрдам беради. Ўртоқлик учрашувлари бўлажак мусобақаларга ва спорт тренировкасининг баъзи бир бўлимлари бўйича тайёргарликни аниқлаш мақсадида айрим жамоалар ўртасида ўтказилади. Мусобақа ўтказиш системалари.

Мусобақа пайтида ҳамма жамоаларга ғалаба учун курашишга бир хил шароит яратиб бериш ва ғолибларни ҳақиқий натижалар асосида аниқлаш керак. Мусобақаларни ўтказиш системалари ҳар хил бўлиши мумкин. Лекин у ёки бу системаларни танлашда қуйидаги шароитларни ҳисобга олиш лозим: а) мусобақа олдида турган вазифаларни ; б) мусобақа ўтказиш шароитларини; в) қатнашувчи жамоаларнинг сонини; г) ўтказилаётган мусобақанинг турларини; д) қатнашувчиларнинг спорт тайёргарлиги ва ишлаб чиқаришда бандлигини; е) мусобақа ўтказиш жойларининг бандлиги, сони ва ҳудудий жойлашувини. Умуман олганда спорт ўйинлари мусобақаларини Утказиш амалиётида асосан иккита (чиқиб кетиш ва айланма) система қўлланилади. Бу икки системанинг қўшилиши натижасида учинчи – аралаш система пайдо бўлади. Чиқиб кетиш системаси бўйича мусобақалар ўтказиш. Бу система бўйича мусобақалар ўтказилганда учрашувда ютқазган жамоа кейинги учрашувларда қатнашмайди. Натижада мусобақа охирида бирор марта ҳам ютқазмаган жамоа қолади. Ана шу жамоа ғолиб ҳисобланади. Охирги (финал) учрашувда ғолиб жамоага ютқазган жамоа иккинчи ҳисобланади. Бу системанинг афзаллиги шундаки, агар 64 жамоа билан айланма система бўйича мусобақаўтказиш учун 63 календарь куни талаб қилинадиган бўлса, чиқиб кетиш системаси бўйича эса фақат 6 календарь кунининг ўзи кифоя. Лекин у бир қатор камчиликларга ҳам эга. Бу система барча жамоаларнинг ҳақиқий ўйинларини аниқлаш имконини бермайди ва шу усул қўлланилганда аксарият жамоалар жуда кам учрашувларда қатнашади.

Бирорта кучли жамоа биринчи куннинг ўзида мағлубиятга учраб, мусобақалардан чиқиб кетиши мумкин. Чиқиб кетиш системаси бўйича ўтказилган мусобақаларда ҳамма учрашувлар бирор жамоанинг ғалабаси билан тугалланиши лозим. Бу система икки вариантдан иборат: а) бир марта мағлубиятга учрагандан кейин чиқиб кетиш; б) икки марта мағлубиятга учрагандан кейин чиқиб кетиш. (Иккинчи вариант жуда кам ҳолларда қўлланилади.) Бир марта мағлубиятга учраб чиқиб кетиш усули билан ўтказиладиган мусобақа учун қуйидагича календарь тузилади. Аввал мусобақада қатнашаётган жамоаларнинг учрашув тартибини белгилайдиган жадвал тузилади. Сўнг қуръа ёрдамида ҳар бир жамоанинг жадвалдаги тартиб номери аниқланади. Агарда қатнашаётган жамоаларнинг сони 2 n (4, 8, 32, 64 ва бошқа)га тенг бўлса, у ҳолда ҳамма жамоалар мусобақага биринчи календарь кунида қатнашадилар. Биринчи турда жадвалда ёнма-ён турган жамоалар учрашади: биринчи жамоа иккинчи билан, учинчи жамоа тўртинчи жамоа билан ва ҳ.к. Иккинчи турда биринчи турнинг ғолиблари қатнашадилар: биринчи жуфтнинг ғолиби иккинчи жуфт ғолиби билан учрашади ва ҳ.к. Бир мағлубиятдан кейин чиқиб кетиш усули (олимпия усули деб ҳам аталади) билан мусобақа ўтказиш ташкил қилинса ва бунга неча кун кераклигини аниқлаш лозим бўлса, кўйидаги қоидани қўллаш мумкин. Қатнашувчи жамоалар сони иккининг энинчи даражасига (2 n ) тенг бўлса, яъни 2 2 , 2 3 , 2 4 , 2 5 , 2 6 ва ҳоказо, даражани кўрсатиб турган сон (даража кўрсаткичи) неча бўлса, шунча кун керак бўлади. Даража кўрсаткичи мусобақа неча турдан иборат эканлигини ҳам билдиради. Мисол учун, а) 8 та жамоа (саккиз иккининг учинчи даражаси, яъни 2 3 га тенг) иштирок этадиган мусобақа 3 турдан иборат бўлиб, уч кун давом этади. Агар қатнашувчи жамоаларнинг сони 2 n даражасидан ортиқ бўлса, у ҳолда даража кўрсаткичига 1 сонини қўшиш билан мусобақа неча турдан

иборат эканлигини ҳамда неча кун кераклигини аниқлаб олинади. Мисол учун, б) 10 та жамоа иштирокидаги мусобақа ғолибини аниқлаш учун 4 кун керак бўлади. Нега деганда, 10 иккининг учинчи даражаси – 2 3 дан, яъни 8 дан ортиқ, шунинг учун юқорида айтганимиздек даража кўрсаткичига (бу ерда учга) 1 сонини қўшамиз ва ҳосил бўлган сон (бу мисолда 3+1=4), яъни йиғинда мусобақа неча турдан иборат эканлигини ва неча кун кераклигини англатади. Юқорида таъкидлаб ўтганларимизни қуйидаги формулалар ирқали ифодаласа бўлади: а) 2 n =а  n = t , яъни 2 3 =8  3=3 б) 2 n <а  n +1= t , яъни 2 3 <10  3+1=4 Эслатма: а – мусобақада иштирок этадиган жами жамоаларнинг сони n – даража кўрсаткичи t – турлар ва кунлар сони. Ушбу формулаларга асосланиб қуйидаги жадвални тузиш мумкин. Мусобақада иштирок этадиган жамоаларнинг сонига қараб мусобақа неча турдан иборат эканлигини ва мусобақа қанча кун давом этишини аниқлаш жадвали. Жамоалар сони Турлар ва кунлар сони 1 2 3 4 5 6 7 2 + 3-4 + 5-8 + 9-16 + 17-32 + 33-64 + 65-128 + Юқоридаги жадвалдан шуни хулоса қилса бўлади, мисол учун 4 та жамоа иштирокидаги учрашувлар қуйидагидек бўлади.

I тур II тур 1 1 2 3 3 3 4 7 та жамоа иштирок этганида I тур II тур III тур 1 1 2 4 3 4 4 7 5 5 6 7 7

12 та жамоа иштирок этганида I тур II тур III тур IV тур 1 1 2 1 3 4 4 1 5 5 6 7 7 7 8 9 7 9 10 12 11 12 12

13 та жамоа иштирок этганида I тур II тур III тур IV тур 1 2 1 3 3 4 6 5 5 6 6 6 7 13 8 9 9 9 10 11 13 11 12 13 13 Бир мағлубиятдан кейин чиқиб кетиш усули билан мусобақа ўтказилганда , учрашувлар сони қатнашаётган жамоалар сонидан битта кам бўлади . Биринчи турда ҳамма жамоалар мусобақада қатнашмаган ҳолатларда иккинчи турда жамоаларнинг сонини 2 n даражасига келтириш мақсадида жадвалнинг ўртасидаги жамоалар биринчи турдан , четдаги ( юқоридаги ва пастдаги ) жамоалар эса иккинчи турдан мусобақаларга қатнаша бошлайдилар . Биринчи турда қатнашмайдиган жамоаларнинг сони жуфт бўлганда юқоридан ва пастдан баббаробар сондаги жамоалар биринчи тур

ўйинларидан озод қилинади . Агар биринчи турда қатнашмайдиган жамоалар сони тоқ бўлса , биринчи тур ўйинларидан жадвалнинг пастидан юқорига нисбатан битта жамоа ортиқ озод қилинади . Буни қуйидаги формула ёрдамида аниқлаш мумкин : (a - 2 n ) ∙ 2 = x a – мусобақага келган жамоалар сони ; 2 n – жамоаларнинг сонига яқин иккининг энинчи даражаси; 2 – биринчи турда иштирок этадиган жамоаларни жуфтлаштирувчи сон; х – биринчи турда иштирок этадиган жамоалар сони. Мисол учун, 12 та жамоа ва 13 та жамоа мусобақага иштирок этадиган ҳолатларни кўриб чиқайлик: (а - 2 n ) ∙ 2 = х; (12 - 2 3 ) ∙ 2 = (12-8) ∙ 2 = 4 ∙ 2 = 8; яъни биринчи турда 8 та жамоа (3-, 4-, 5-, 6-, 7-, 8-, 9-, 10-, жамоалар) иштирок этар экан, 4 та жамоа (1-, 2-, 11-, 12-,) иккинчи турдан иштирок этади (юқорида келтирилган 12 та жамоа иштирок этган календарга қаранг). Ўн учта жамоа ўйнаганда қуйидагидек бўлади: (а - 2 n ) ∙ 2 = х; (13 - 2 3 ) ∙ 2 = (13 - 8) ∙ 2 = 5 ∙ 2 = 10; яъни биринчи турда 10 жамоа (2-, 3-, 4-, 5-, 6-, 7-, 8-, 9-, 10-, 11-) иштирок этар экан, 3та жамоа (1-, 12-, 13-) иккинчи турдан мусобақада иштирок этади (юқорида келтирилган 13 та жамоа учун тузилган календарга қаранг). Кучли жамоалар I турнинг ўзида ўзаро учрашиб мағлубиятга учраб, чиқиб кетишларининг олдини олиш учун уларни жадвалга тарқатиб чиқиш мумкин.

Айрим вақтларда кучли жамоалар мусобақаларга I турдан эмас, балки кейинги турлардан, масалан чорак финалдан қўйилади. Икки мағлубиятдан кейин чиқиб кетиш усули қатнашаётган жамоаларнинг сони кўп бўлмаган пайтларда қўлланилади. Бунда жамоа икки марта мағлубиятга учрагандан сўнг мусобақалардан чиқиб кетади. Мисол учун, 8 та жамоа иштирок этгандани жадвал қуйидагидек бўлади: Асосий жадвал I тур II тур III тур IV тур V тур VI тур 1 1 2 3 3 3 4 3 5 5 6 8 7 8 8 Қўшимча жадвал 3 2 2 4 2 6

6 7 1 1 1 1 8 5 Изоҳ . Агар асосий жадвалдаги жамоа ( бу мисолда 3- жамоа ) қўшимча жадвалдаги бир марта ютқазган жамоага яъни 1- жамоага , ютқазиб қўйса , у ҳолда ғолибни аниқлаш учун яна ўзаро бир марта ўйнашлари ва бу учрашувда ким ютса ўша жамоа ғолиб ҳисобланади . Айланма система . Мусобақалар айланма системада ўтказилганда ҳамма жамоалар бир - бирлари билан бир , икки ёки ундан ҳам кўпроқ учрашиб чиқишлари мумкин . Пировардида бутун мусобақа давомида энг кўп очко тўплаган жамоа ғолиб чиқади . Айланма система энг такомиллашган система ҳисобланади. Чунки у фақат биринчи ўринни эгаллаган жамоанигина аниқлаб қолмай, балки мусобақада қатнашаётган ҳамма жамоаларнинг тайёргарлигига қараб муносиб ўринларни аниқлаб беради. Бу система қатнашувчилардан катта тайёргарликни ва баскетболчиларнинг бутун мусобақа даврида юқори спорт формасида бўлишларини талаб қилади. Айланма системанинг салбий томони – мусобақа ўтқазиш учун кўп вақт талаб қилишидир. Вақтдан ютиш учун жамоаларни бир нечта гуруҳларга бўлиш мумкин. Ушбу система бўйича мусобақаларда жамоалар бир-бирлари билан бир мартадан учраштирилиб, мусобақа тур ёки турнир сифатида ўтказилиши мумкин. Айланма системаси бўйича календар тузишда энг аввал мусобақалар ўтказиш учун керакли календар кунлари қуйидагича аниқланади:

қатнашувчи жамоаларнинг сони жуфт бўлган пайтда – мусобақа учун керакли календар кунларининг сони жамоаларнинг сонидан битта кам бўлади, тоқ бўлганда – тенг бўлади. Айлана системаси бўйича календар икки усулда тузилиши мумкин: такомиллашган ва соддалаштирилган. Биринчи усулда аввал тоқ сонли жамоалар учун жадвал тайёрланади. Жамоаларнинг сони жуфт бўлганда охирги сон ҳисобланмай турилади. Аввал календар кунларининг сонига тенг вертикал чизиқлар чизилади. Биринчи чизиқнинг тепасига биринчи номер, шу чизиқнинг атрофига эса қолган номерлар соат стрелкасининг ҳаракати бўйлаб жойлаштирилади. Бошқа вертикал чизиқлар орасига номерлар кетма- кет «илон изи» шаклида ёзиб чиқилади. 5-6 жамоа учун ўйин календари қуйидагича тузилади: I кун III кун V кун 1 2 3 5 4 2 3 1 5 3 4 2 1 4 5 4 5 I кун IV кун Жамоаларнинг сони тоқбўлган пайтларда вертикал чизиқларнинг юқорисидаги ва пастидаги жамоалар шу ўйин кунлари мусобақаларда қатнашмайдилар. Жамоаларнинг сони жуфт бўлган пайтларда эса вақтинча ҳисобланмай турилган охирги жуфт сон ва пастида жойлашган рақамларга (қўшиб) жуфтлаб чиқилади. Бунда юқоридаги рақамларга – чап томондан, пастдагиларга ўнг томондан ёзиб қўйилади. I кун III кун V кун (6)- 1 (6)- 2 (6)- 3 5 2 1 3 2 4

4 3 5 4 1 5 4-(6) 5-(6) II кун IV кун Шундан сўнг ҳар бир календар кунни қуйидагидек, аввал вертикал чизиқнинг ўнг томонда жойлашган рақам, сўнг чап томонда жойлашган рақам кўчириб ёзилади. Бунда яна бир нарсага аҳамият бериш лозим: биринчи календар кунни юқоридан пастга, иккинчи кунни пастдан юқорига, учинчи кунни юқоридан пастга қараб ва ҳоказо тартибда (қуйидаги мисол сингари) кўчирилади. I кун II кун III кун IV кун V кун 1-(6) 2-5 3-4 (6)-4 5-3 1-2 2-(6) 3-1 4-5 (6)-5 1-4 2-3 3-(6) 4-2 5-1 Шундай қилиб , такомиллаштирилган усул бўйича календар тузилганда ҳар бир команда ўз майдони ва рақиб майдонида галма - гал мусобақалашиш имконига эга бўлади . Соддалаштирилган усул тур ва турнир мусобақаларининг календарини тузишда қўлланилади. Мусобақага иштирок этадиган командаларнинг сони тоқ бўлган пайтда шартли равишда «0» номери қўшилади. Қайси бир команда «0» билан жуфтлашса, ўша куни у мусобақаларда қатнашмайди (дам олади). Масалан, 7 та жамоа учун ўйин календари қуйидагидек тузилади: I кун II кун III кун IV кун V кун VI кун VII кун 1-0 2-7 3-6 4-5 1-7 0-6 2-5 3-4 1-6 7-5 0-4 2-3 1-5 6-4 7-3 0-2 1-4 5-3 6-2 7-0 1-3 4-2 5-0 6-7 1-2 3-0 4-7 5-6 Жамоаларнинг сони жуфт бўлган пайтда «0» ўрнига охирги жуфт сон ёзилади. Юқорида келтирилган мисолда «8» рақами ёзилади. Соддалаштирилган усул билан мусобақаларнинг календарини тузишда «1» рақами ҳар доим ўз ўрнида силжимай туради, қолган рақамлар эса соат

стрелкасининг ҳаракатига қарама-қарши томонига бир поғона силжиши оқибатида кейинги кун учрашадиган жамоаларни бир-бири билан жуфтлаб қўяди. Айланма система билан мусобақа ташкил қилинганда учрашувлар сонини қуйидаги формула билан аниқлаш мумкин. (а - 1) ∙ а : 2 = х а – командалар сони х – учрашувлар сони Мисол учун, мусобақада 5 та ёки 6 та жамоа иштирок этганда нечта учрашув бўлишини аниқлаш: (а - 1) ∙ а : 2 = х; (5 - 1) ∙ 5 : 2 = 4 ∙ 5 : 2 = 20 : 2 = 10 Мусобақада 5 та жамоа қатнашганида ўнта учрашув бўлар экан; (а - 1) ∙ а : 2 = х; (6 - 1) ∙ 6 : 2 = 5 ∙ 6 : 2 = 30 : 2 = 15 Олтита жамоа иштирок этган мусобақада ўн бешта учрашув бўлар экан. Аралаш система. Мусобақалар аралаш системаси бўйича ўтказилганда учрашувларнинг бир қисми чиқиб кетиш, иккинчи қисми эса айланма системасида ўтказилади. Бу усул мусобақаларда қатнашаётган жамоаларнинг сони кўп ҳамда улар бир-бирларидан ҳудудий жиҳатдан узоқда жойлашганларида қўлланилади. Бундай ҳолда ҳамма жамоалар ҳудудий гуруҳларга бўлинади. Мусобақалар гуруҳларда чиқиб кетиш системаси бўйича ўтказилса, финал мусобақалари эса айланма система бўйича ўтказилади, ва аксинча, ўтказилиши мумкин. Баскетбол бўйича мусобақа ташкил қилинганда мусобақа календарининг ҳар бир жуфтида биринчи бўлиб ёзилган жамоа мезбон, унинг рақиби эса меҳмон бўлиб ҳисобланади. Учрашаётган жамоаларнинг спорт кийимлари бир хил рангда бўлиб қолса, мезбонлар формаларини алмаштиришлари шарт. Мусобақа натижаларини ҳисоблаш.

Қоидаларда қайд этилганидек, «Соф ғалаба» учун – 3 очко, «Галаба» учун – 2 очко, Мағлубият учун – 0 очко, жамоалар учрашувда иштироки учун – 1 очко берилади. Мусобақа охирида очколар сони қўшиб чиқилади. Энг кўп очко тўплаган жамоа биринчи ўринни эгаллайди. Қолган жамоалар ҳам йиққан очколарининг сонига қараб, тегишли ўринларни эгаллайдилар. Агар бир нечта жамоаларнинг очколари сони тенг бўлиб қолса, улар ўзаро учрашганларида қайси жамоа ғолиб чиққан бўлса, шу жамоа юқори ўринни эгаллайди. Агар учта ва ундан ортиқ жамоаларнинг йиққан очколари тенг бўлса, киритилган тўплар (очколар)ни фарқи орқали аниқлаш лозим. Мабодо бу кўрсаткич ҳам масалага ойдинлик киритмаса, «соф ғалаба» қайси жамоада кўп бўлса, шу жамоа юқори ўринни эгаллайди. Юқорида айтиб ўтилганлар ҳам масалани ҳал эта олмаса, у ҳолда қуръа ташлаш орқали жамоалар эгаллаган ўринлари аниқланади. Айланма система бўйича ўтказилган мусобақаларнинг якуний натижаларини қуйидаги жадвалдагидек ёзиш лозим. № Жамоалар 1 2 3 4 Тўплар фарқи Очко лар Эгал- лаган ўрин 1 ЎзДЖТИ (Тошкент) 10:4 12:4 18:16 2:1 6 18:16 12:14 6:10 1:2 4 14:12 12:10 2:0 5 102-96 (+6) 15 I 2 УМЭД (Тошкент) 4 : 10 14 : 12 1 6 : 18 1 : 2 6:4 8:10 10:14 1:2 18:16 14:18 10:12 1:2 110-114 (-4) 10 IV

3 3 4 3 ҚДПУ (Фарғона) 16:18 14:12 10:6 2:1 5 4:8 10:8 14:10 2:1 5 10:18 14:18 0:2 1 92-96 (-4) 11 III 4 БДПУ (Бухоро) 12:14 10:12 0:2 1 16:18 18:14 12:10 2:1 6 18:10 18:14 2:0 7 104-92 (+12) 14 II Мусобақаларни тайёрлаш, унинг низоми ҳамда системаси. Мусобақаларни юқори савияда ўтказиш уларни тайёрлаш даражаси қандай бўлганлигига бевосита боғлиқдир. Тайёргарлик ишларига ҳужжатларни тайёрлаш (ишлаб чиқиш), мусобақа ўтказиладиган жойларни тайёрлаш, қатнашувчи жамоалар билан иш олиб бориш ва шу кабилар киради. Ҳар бир мусобақага тайёргарлик унга низом тузиш билан бошланади. Низом мусобака ўтказишда асосий ҳужжат бўлиб ҳисобланади. У ёки бу ташкилот Низомни олдиндан аниқ билиши, унга ўқув-тренировка ишларини тўғри режалаштиришига ёрдам беради. Шунинг учун Низомни ўз вақтида қатнашувчи ташкилотларга олдиндан юборишлари ўта зарур. Низом мусобақани ўтказувчи спорт ташкилоти томонидан тузилади, ҳамда қуйидагиларни ифодалайди: 1. Мусобақанинг мақсади ва вазифалари. Улар қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин: а) ўқув-тренировка ишларининг якунини текшириш;

б) баскетболчиларнинг тайёргарлигини текшириш ва кучлиларни аниқлаш; в) спортчиларнинг системали равишда тренировка қилишга ва спорт маҳоратларини оширишга бўлган қизиқишларини ошириш; г) баскетбол ўйинини омма ўртасида кенг ёйиш ва бошқалар. Мусобақаларни ўтказиш жойи ва вақти. Мусобақа ўтказиладиган шаҳар (база) кўрсатилади ва кунлари белгиланади. 2. Мусобақани бошқариш. Мусобақани ташкил қилувчилар қайси ташкилотлиги, раҳбарлари, ҳакамлар ҳайъати ва уларни тасдикловчи ташкилот кўрсатилади; 3. Мусобақаларда қатнашувчи ташкилотлар ва спортчилар. Мусобақада қатнашувчи жамоалар сони ва номи кўрсатилади; талабнома (заявка)га киритиладиган қатнашувчиларнинг кўпи билан қанча бўлишлиги, яъни сони, ёши ва уларни малакаси белгиланади. 4. Мусобақаларни ўтказиш шартлари. Қуръа ташлаш вақти, жойи ва унинг асосий принциплари (тамойиллари) маълум қилинади. Мусобақа қайси ўйин системаси (айланма, чиқиб кетиш, аралаш) бўйича ўтказилиши кўрсатилади. 5. Норозилик (протест)ларни тақдим этиш шартлари ва уларни кўриб чиқиш тартиби. 6. Жамоаларни ва қатнашувчиларни мукофотлаш. Ғолиб жамоа ва совриндорларни мукофотлаш, эсталиклар тақдим қилиш кўрсатилади. 7. Жамоаларни қабул қилиб олиш. Агар мусобақалар спортчиларнинг доимий турар жойларида ўтказилмаса, уҳолда маблағ ажратувчи ташкилот, келиш ва кетиш муддатлари, жойлаштириш ҳамда овкатлантириш қандай ташкил этилиши кўрсатилади. 8. Талабнома (заявка)ни ва қайта талабномани тақдим этиш турлари ва вақти, жамоалар ва қатнашувчиларни расмийлаштириш (паспорт,

рейтинг дафтарчаси, классификация билети, талабалик гувоҳномасини тақдим қилиш) тартиби. Низом тузилгандан сўнг мусобақани ўтказиш учун кетадиган маблағ сметаси тузилади. Унга асосланиб мазкур мусобақани ўтказадиган ташкилотлар пул воситаларини ажратади. Смета тузилганда қуйидагилар кўрсатилади: 1. Мусобақа номи 2. Ўтказиш вақти ва жойи 3. Ҳакамларнинг сони ва иш ҳақи 4. Қатнашувчилар сони (шу жумладан бошқа шаҳарлардан келганлар) уларни жойлаштириш, овқатлантириш ва йўл ҳаражатига кетадиган маблағ. 5. Мусобақа ўтказиш жойини ижараси. 6. Меҳмонхона ижараси. 7. Мусобақа ўтказиладиган жойни бадиий безатиш учун кетадиган ҳаражат. 8. Афиша, дастурлар, қайдномалар ва ёзиш-чизиш учун керакли қоғоз, қалам, ручка ва шу кабилар ҳаражати. 9. Диплом, эсдалик совғалар, мукофотлар ва шу кабиларга сарф бўладиган ҳаражат. 10. Транспортга кетадиган ҳаражат. 11. Хизмат кўрсатувчи ҳодимлар учун ҳаражат (ишчилар, фаррошлар, тиббий ҳодимлар). Мусобақа ўтказиш учун бош ҳакам ва бош котиб тасдиқланади. Йирик мусобақаларни ўтказиш учун, барча тадбирларни бевосита мусобақа ўтказадиган жойда 5-7 кишидан иборат ташкилий қўмита ташкил қилади. Унинг вазифасига мусобақа ўтказиладиган жойни танлаш ва жиҳозлаш, асбоб-анжомларни тайёрлаш, тренировка ва жойлашиш жойларини аниқлаш, овқатланишни ташкил қилиш, котибларни комплектлаш, мусобақа олдидан хабар бериш киради. Мусобақадан олдин

хабар бериш газета, радио, телевидение орқали мусобақа ўтказиладиган жой, вақт ва қатнашчилар тўғрисидаги ахборотни ўз ичига олади. Афишаларни, дастурларни, қатнашчилар учун чипталарни олдиндан тайёрлаб қўйиш керак. Мусобақа ўтказиладиган жой шиорлар, плакатлар, жадваллар билан чиройли безатилган бўлиши керак. Унинг ёнида қатнашчилар ва ҳакамлар учун хона, иссиқ суви бор душ, шифокорлар хонаси бўлиши лозим. Мусобақа ўтказиладиган жой радиолаштирилган бўлиши керак. Юқорида қайд этилганларни бўлиши мусобақаларни мувоффақиятли ўтказилишига кафолат беради. Мусобақа қатнашчилари билан ўтказиладиган ишларга қуйидагилар киради: - қатнашчиларни қабул қилиб олиш ва жойлаштириш; - мусобақага қўйиш учун тайинланган мандат комиссиясининг иши; - вакиллар маслаҳати; - ҳакамлар коллегиясининг маслаҳати. Қатнашчиларни қабул қилиш ва жойлаштиришга ташкилий қўмита вакили раҳбарлик қилади. Агар қатнашчилар бирон-бир сабабга кўра кутиб олинмаса, аэропортда ва темир йўл вокзалида улар, яъни меҳмонлар, қаерга келиши лозимлиги тўғрисида, эълонлар бўлиши шарт. Мусобақада хизмат қиладиган ҳакамлар мусобақа қатнашчиларидан алоҳида жойда жойлаштирилиши керак. Мусобақага қатнашиш учун қўйиш масаласи низомга мувофиқ мандат комиссияси томонидан кўриб чиқилади. Мусобақага қўйиш жавобгарлигини ўз зиммасига бош ҳакам, мусобақа бош врачи ва мандат комиссия вакили оладилар. Мусобақаларда баскетбол расмий қоидаларига риоя қилиниши лозим.

Фойдаланилган адабиётлар. 1. Айрапетьянц Л.Р., Годик М.А. Спортивные игры. Т., Ибн-Сино, 1991 2. Бриль М.С. Отбор в спортивных играх. М., ФиС, 1980 2. Вуден Д. Современный баскетбол. М., ФиС, 1987 3. Ғаниева Ф.В. Хужумда жамоа булиб харакат килишни уюштиришда кулланиладиган машклар. Усл.кулланма. 1998 4. Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В. Баскетболда техник приемларни эгаллашда ёрдам берувчи хуккабозлик машклари. Метод.кулланма. Т., 1999 5. Костикова Л.В. Методика ведения НИР по баскетболу. Метод.рекомендации для студентов. М., 1980 6. Колос В.М. Теория и практика. Метод.пособие. М., ФиС, 1986 7. Костикова Л.В. Система контроля в подготовке баскетболистов высокой квалификации. М., ФиС, 1986 8. Курбанов Ш.Э., Сейтхалилов Э.А. Национальная модель и программа по подготовке кадров - достижение и результат независимости Узбекистана. Т., «Маърифат», 2001 9. Мини-баскетбол. Международные правила. М., ФиС, 2000 10. Официальные правила баскетбола. Т., 2001 11. Портнов Ю.М. Баскетбол. – Учебник для ИФК. М., ФиС, 1988

12. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Киев, 1997 13. Расулев А.Т., Исматуллаев Х.А. Баскетбол уйини расмий коидалари. Т., УзДЖТИ, 1993 14. Расулев А.Т. Баскетбол. Олий укув юртлари учун дарслик. Т., УзДЖТИ, 1998 15. Соколова Н.Д., Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В., Курс лекций III курса. Т., УзДЖТИ, 1997

Похожие

Мактабда енгил атлетика дарсини ташкил килиш ва утказиш услубияти

Кураш бўйича мусобакаларни ташкил этиш ва ўтказиш

Енгил атлетика бўйича мусобакаларни ташкил этиш ва ўтказиш

Мини-баскетбол буйича мусобакани ташкил қилиш ва утказиш

Ўкув-тренировка йигинларини ташкил килиш ва ўтказиш