Milliy sport turlari va o`yinlari jismoniy tarbiya va salomatlik omili sifatida - Физическая культура - Рефераты

Milliy sport turlari va o`yinlari jismoniy tarbiya va salomatlik omili sifatida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62 KB

Milliy sport turlari va o`yinlari jismoniy tarbiya va salomatlik omili sifatida Reja: 1. Milliy sport sog`lom turmush tarziga tayyorlashning muhim omili 2. Milliy o`yinlar va salomatlik haqida Abu Ali Ibn Sino o`yinlari. 3. Islom sihat salomatlik va tibbiyot 4. Sihat salomatlik omili.

Milliy sport turlari va o`yinlarni oila, yashash joyi, o`quv tarbiya muassasalarida tashkil qilish va o`tkazish merosimizni hayotga tadbiq qilishi zarur ekanligini ko`rsatadi. O`yinlar va milliy sport turlarining mohiyati shundaki, xalqimizning milliy ruhiyati, aqli-zakovatini tarix sinovlaridan o`tgan bebaho boylik sifatida tarbiya samaradorligini yuqori saviyaga ko`taradi. Ular bolalari maktabgacha yoshidanoq hozirgi darajasidan ko`ra jiddiy farq qiladigan yuqori saviyada maktabga tayyorlaydi. Ularning fikrlash va jismoniy harakatchanlik imkoniyatlarini mukammal ruyobga chiqaradi. O`yinlar kelajakda ota-ona bo`lish va xilma-xil sharoitlarda mustaqil hayot kechirish uchun bolalarni o`z aqli va mehnati bilan kundalik qiyinchiliklarni yechishga tayyorlaydi. Davlat mustaqilligi qo`lga kiritilgandan keyin qisqa muddat ichida milliy sport turlari va yo`inlarning 1000 ga yaqin yozib olinganligi bu xazinaning qanchalik keng ko`lamlik ekanligidan darak beradi. Milliy sport turlari va o`yinlarning soddaligi, ishtirokchilar tarkibining o`zgaruvchanligi bundan o`yinlardan tarbiyada juda keng foydalanish imkoniyatini yaratadi. Hali bolalar futbo, voleybol, boks, qilichbozlik va boshqa sport turlari bilan shug`ullanishni boshlamasdanoq, milliy o`yinlar orqali katta sport uchun zarur bo`lgan aqliy va jismoniy sifatlarni shakllantirib va rivojlantirib boradilar. Tarbiyada hozirgi vazifa yoshlar qobiliyatini barkamol rivojlantirish hamda kamolotga yetkazishning eng mahsuldor yo`lini topish va joriy qilishdir. SHu nuqtai nazardan, barcha o`quv tarbiya muassasalari hamda oliy va o`rta maxsus o`quv yurtlarida har yili hududlarida keng tarqalgan milliy sport turlari va o`yinlarini yoshlarga o`rgatishni hamda jamoalarda musoboqalar tashkil qilish tavsiya etilmoqda. Tuman va shahar buyicha ana shunday musoboqalarni tashkil qilish o`yinlarning xalq orasida keng yoyilishiga yordam beradi va yoshlarning milliy sport yordamida barkamol o`sishiga sharoit yaratadi. Musoboqa ishtirokchilarini bir joyga to`plab o`yin o`tkazish shart emas. SHahar tuman maktablari va mahallalarni bir necha hududlarga bo`lib.

Musoboqalarni o`tkazish, uning natijalarini tahlil qilish va xulosalar chiqarib, qoloqlarni ilg`orlar darajasiga ko`tarish maqsadga muvofiqdir. SHunga, o`xshash tadbirlarni joriy qilish biz uchun eng qimmatlisi milliy sport turlari va o`yinlari orqali bolalarni qoidaga itoatkorlik, adolatli bo`lish. Mardlik va to`g`rilikni tarbiyalash va g`alabani faqat o`yin qoidalari doirasida qo`lga kiritishga odatlantirish. Milliy o`yinlarni yig`ish va ularni hayotga tadbiq qilishda eng avvalo ularni mukammal o`rganib chiqish, shug`ullanuvchilarning yoshi jinsi. Salomatlik darajasiga qarab moslashtirishdan iborat. Bu esa barcha ta`lim xodimlarni va yoshlar tarbiyasida aloqador boshqa javha kishilarning izchillik bilan ish yuritishlarini taqozo qiladi. Har bir insonning aniqsa hayotga qadam qo`yib kelayotgan yoshlarning ongiga shunday fikrni singdirish kerakki, ular o`rtaga qo`yilgan maqsadlarga erishish o`zlariga bog`liq ekanligini, ya`ni bu narsa ularning sobitqadmligiga, g`ayrat-shajoatiga, to`la-tukis fidokorligiga va cheksiz mehnatsevarligiga bog`liq ekanligini anglab olishlari kerak. Xuddi shu narsa davlatimiz va xalqimiz ravnoq topishining asosiy shartidir. Uylab ko`ring. “Varrak” o`yinida qanchadan-qancha hayotiy ilmlar yashirinib yotibdi. Bolaning fikrlanishini rivojlantiradi, tanasini yaniqtiradi va salomatligini m ustahkamlanadi va bilan birga uning kamolotga erishishiga yordamlashadi. Bolalarni hayotga va maktabga tayyorlashda ularning umrini dastlabki 7 yilini befoyda, aniqrog`i, zararli o`tkazmasligi uchun milliy sportt turlari va o`yinlarini tiklash hamda keng tarqatish kechiktirib bo`lmaydigan vazifa deb qaralishi lozim. Bu masalaning ijobiy hal qilinishi bolalar orasida bilim va malakalarini o`zaro keng tarqalinishi yo`l ochadi. Bolalar o`zidan kattalar bilan o`ynaganda ularning tajribasini qabul qilib, aqliga aqdl qo`shiladi. Mamlakatimiz rahbari I.A.Karimov bu masalada chuqur ishonch bilan milliy an`analarimiz, ma`naviyat va qadriyatlarimizni tiklashga alohida e`tibor

berilmoqda, yorug` kelajagimizni yaqinlashtirmoq uchun bu ishlarga jiddiy yondoshmoqda. Milliy sport turlari va o`yinlarini tiklash hamda tarqatishda oila, mahalla, bolalar bog`chalari, maktab va barcha turdagi o`quv yurtlari, keng jamoatchilik mumkin qadar bu o`yinlarni to`planishi, to`ldirishi va zamonaviylashtirishga qaratilgan ishlarda birgalikda faoliyat ko`rsatishi lozim. Toki bu xazinaning bironta o`yini e`tiborimizda chetda qolib. yo`qolib ketmasin. Ularni tiklab, to`ldirib, bolalarning yoshi, jinsi salomatlik darajasiga moslangan holda joylarda keng tarqatish ushbu anjuman ilgari suradigan asosiy vazifasi bo`lish kerak, deb hisoblaymiz. Bu maqsadga erishishda o`yin turlarini o`rganib, mukammal variantlarini yuzaga keltirish uchun viloyatlarida ekspeditsiyalar tashkil qilish maqsadga muvofiq bo`lur edi. Bu tadbir uzoq-yaqin viloyat va tumanlarda hozirgacha biz bilmaydigan milliy sport o`yinlarini topish imkoniyatini beradi. Esingizda bor, 1995 yilda yozgi o`quvchilar ta`til kunlari milliy sport haftaligi e`lon qilingan edi. Hozirgi anjumanimiz inson manfaatlari yilida o`tkazilmoqda. SHuni nazarda tutib shu yildan boshlab. O`quvchilarning ta`tillari vaqtida dam olish oromgohlarida milliy o`yinlar bilan shug`ullanishni muntazam tashkil etishni an`anaga aylantirish maqsadga muvofiq bo`ladi. To`g`ri. Mutaxassislar yetishmaydi. Lekin barcha o`qituvchilar, ota-onalar, ko`pchilik sinf rahbarlari tarbiyaviy ishlarni tashkil qila oladi. SHuning uchun biz o`yinlarni tashkil qilish va o`tkazishda jamoatchilikka suyanishimiz zarur. Milliy sport sog`lom turmush tarziga tayyorlashning muhim omili Milliy sport turlari va o`yinlarini rivojlantirish o`zligimizni tanishimizda. Bo`lg`usi avlodlarimiz sog`. Barkamol qilib tarbiyalashimizda muhim rol o`ynaydi. Milliy o`yinlarni yoshlar hayotiga singdirib borish yo`l-yo`riqlari biz uchun qimmatlidir.

Bugun bizning Turkistonnimizda milliy o`yinlarimiz tarixida, millatimiz tarixida milliy o`yinlar o`rni ularning barkamol insonlar tarbiyasidagi roli, mustaqillik yillarida milliy o`yinlarni tiklash, o`rganish bo`yicha qanday ishlarni qilib ulgurdik. Bu o`yinlarning ta`lim va tarbiya jarayoniga kirib borishi., ilmiy izlanishlar, ularning qay darajada halqimiz orasida tarqalishi. Bu sohadagi yechimini kutayotgan muammolar, vazifalar to`g`risida to`xtalishga ruxsat etasiz. Milliy o`yinlarni o`rganish, tiklash davrida biz ta`kidlab aytishimiz mumkinki, hamma o`yminlar farzandlarimizni mard, irodali-ziyrak mohir, mergan nishonga ola sog`lom turmush tarzida yashash, ishlash uchun tayyorlashga qodirdir. O`sha davr o`yinlari mavsumga qarab hovlida, dalalar. Sayilgohlar, to`y marosimlarida o`tkazilgan. Ustozlar shogirdlarini tayyorlab, uzoq sinovlardan keyin xalq orasiga musoboqalarga chorlaganlar. Arxeologik qazish ishlari shuni ko`rsatmoqdaki, eramizdan oldin erkak kishini pahlavon polvonlar ko`rinishida aks etdirish rasm bo`lgan. Hozirgi O`zbekiston hududiga yashagan qabilalar o`zlarining jasurligi, chaqqon, merganligi, mohir kurashchi – polvonligi bilan tarix sahifalarida iz koldirganlar. Qadimgi So`g`diyonadagi musulmonlar bayramlarida, Navro`z bahor bayramida qatnashgan dorboz-polvonlar poygachi otchopar, qilizboz, tiyrandoz, chavandozlar haqida Umar Hayyom Navro`znoma risolasida batafsil to`xtatilgan. Otda yurib ov qilish, ot ustida kamon tortish, qilichbozlik nayzabozlik, ot ustida turib kurash tushish, ot poygasi avlodlarimizning otga eng yaqin hamroh, suyanchiq deb qaraganliklarini isbotlaydi. Hozirgi vaqtdagi ba`zi ma`lumotlarga qaraganda, otda biotoklar ko`p bo`lib, ular insonning, mard matonatli, jismoniy baquvvat bo`lishga sabab bo`lar ekan. Tarixga murojaat etsak, milliy xalq o`yinlari yil fasllariga moslashtirilgan. Masalan, bahorda varrak, pirpirak, sochpopuk, zuv-zuv. YOzda chillak, danak. Hammompish, oq suyak, oshiq o`yin: Qish faslida qorbo`ron. Sirg`anchiq, qubbayong`oq.

Bular kishini chaqqon, tetik, zehnli qilib, o`yinlari o`ynalib o`stirishga, ochiq havoda tanani chiniqtirishga mo`ljallangan. Halq o`yinlarini saqlab qolish, dastur va darsliklarga kiritish, ularni sayil va bayramlarda targ`ibot etish bo`yicha qanday ishlar amalga oshiriladi? 1. “O`qituvchi” nashriyotida chiqqan “Harakatli o`yinlar” (1992), “Boshlang`ich sinflarda dars va harakatli o`yinlar”, “1001 o`yin” –xalq o`yinlari to`plamlarini o`rganish umum ta`lim maktablari dasturlariga kiritildi. 2. “Unutilgan o`yinlar” plakatlar, videokassetalari tarqatildi. 3. 1991 yildan beri ikki marotaba Respublikada Xalq o`yinlari bayrami o`tkazildi. Ammo nutilgan Xalq o`yinlarini tiklash, tartibga solish targ`ib etish, tatbiq etishning hozirgi ahvoli bizni mutlaqo qoniqtirmaydi. Qaysi muammolar hali yechimini kutmoqda? - Halq o`yinlari hali to`la o`rganilmagan. Tartibga solinmagan. - Oliy ta`lim muasasasalarini bitirib kelayotgan yosh mutaxassislar, hatto ishlab turgan jismoniy tarbiya o`qituvchilarining o`zi hali bu ishlarni amalga oshirishga tayyor emas. - Milliy sport turlarining metodik ta`minoti ham hali yetarli amalga oshirilmagan. - Hali milliy bayramlar. Navro`z, mustaqillik bayrami dasturlaridan milliy o`yinlar yetarli o`rin olmagan. Milliy o`yinlar va salomatlik haqida Abu Ali Ibn Sino o`yinlari. O`zbekiston Respublikasi bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o`tish jarayonida xalq xo`jaligi, ishlab chiqarish, sog`liqni saqlash va boshqa sohalardagi kabi ijtimoiy ta`minot sohasida ham bir qator islohotlarni amalga oshirdi va oshirmoqda.

Ma`lumki, aholining barcha ijtimoiy guruhlari orasida nogironlar ijtimoiy himoyaga va salomatliklarini qayta tiklash orqali sog`lom odamlar orasiga integratsiyalashishga ko`proq muhtojdirlar. Bu borada 1991 yil 18 noyabrda qabul qilingan. “O`zbekiston Respublikasida nogironlar ijtimoiy himoya qilish to`g`risida”gi Qonun va Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 11 noyabridagi 433- sonli “O`zbekiston Respublikasida nogironlarni reabilitatsiya qilish bo`yicha 1996- 2000 yillarga so`ljallangan Davlat dasturi to`g`risida” gi Qarori yuqoridagi ezgu niyatlarni amalga oshirishga zamin bo`lib xizmat qilmoqda. Ushbu xujjatlarda nogironlarning turmush faoliyatidagi cheklanishlarni bartaraf etish, ularga Respublikamizning barcha fuqarolari singari teng huquq va imkoniyatlarga ega bo`lishlari uchun shart –sharoitlar yaratilishi zarurligi belgilab berilgan. SHarq tibbiyotining mashhur allomasi jismoniy milliy mashqlarga munosabat bildirar ekan, katta va kichik kuchli va kuchsiz, tezkor yoki ohista, tez va chaqqon harakatlar, shuningdek sust holdagi mashqlarni farqlaydi. Tezkor ko`rinishdagi milliy mashqlarga arqonni ikki tomonlama tortish, qo`l kurashi, kamondagi o`q uzish, tez yayov yurish, nayza uloqtirish, biron-bir to`siqqa sakrab osilish, bir oyoqda uchida turib shiddatli harakatli harakatlarni ijro etish kiritiladi. yengil milliy mashqlarga arg`imchoq va belanchakda tikka, o`tirgan va yotgan holatlarda uchish hamda qiyiq va kemada sayr etish misol qilib olinadi Abu Ali Ibn Sino odam tanasining har bir a`zosi uchun alohida milliy mashqlar lozim ekanligini buyuradi. Masalan: ko`krak va nafas olish a`zolari uchun navbatma-navbat dam sekin dasm kuchli va o`rtacha tovush chiqarib mashq qilishning og`iz, til, tilcha, tovush chi pardalari hamda bo`yinga foydali ekanligi, natijada ko`krak qafasi a`zolari tozalanib yuzning rangi tiniqlanishini tushuntiradi. Jismoniy milliy mashqlarini bajarish mobaynida harakailar yengil amalga oshirilsa, a`zolarining hajmi kattalansa va teri rangi toza bo`lib bosa, demak bu belgilar mashqlarini davom ettirish mumkinligini bildiradi, aks holda ya`ni yuqoridagi holatlar yo`qola bosa va ajralayotgan ter tomchilari yumalab tusha boshlasa, mashqlarni to`xtatmoq darkor, deb ta`kidlaydi alloma.

Respublikamizdagi nogironlarni har tomonlama reabilitatsiya qilish borasidagi Davlat dasturini bajarishda milliy sport qadriyatlarimizni chuqur o`rganmoq, rivojlantirmoq, tibbiyot allomalarimizni ko`rsatmalaridan unusmli foydalanmoq va nogironlarni jismoniy jihatdan salomatliklarini tiklashga barcha chora-tadbirlarni ko`rmog`imiz kerak. Islom sihat-salomatlik va tibbiyot. Islom faqat inson hayotining ruhiy, ma`naviy kamolotiga e`tibor beribgina qolmay, ayni vaqtda uning jismoniy jihatlarini ham qamrab olgan. Musulmon olimlar ruhiy va moddiy hayotni xuddi norvonning ikki poyasiga o`xshatishadi, ya`ni uqtiriladi. Insonning e`tiqodi kuchli, mustahkam bo`lishi bilan bir badani, jismi ham sog`, chiniqqan, har qanday mashaqqatlarga dosh beradigan bo`lmog`i lozim. Payg`ambarmiz Muhammad Alayxissalom kuchli mo``min kishi Alloh huzurida kuchsiz mo``mindan yaxshiroq va maxbubrokdir degandir. Bu hadisi sharifdan kuchli, chiniqqan bo`lishning naqadar afzalligini tushunib olamiz. Hozirgina eslab o`tgan hadisda ta`kidlanganidek, kuchli mo``min kishi Allox huzurida mahbub bo`lsa, bunday fazilatga ega bo`lish har bir mo`min uchun zarur. Jismoniy musoboqa kishilarningkuchli, chidamli bo`lishi yo`lida tashkil etilsa ma`qul. Payg`ambarimiz muhim topshiriqlarni bajarishni ixtiyor qilgan yosh sahobalarni avval kurashtirib ko`rib, g`olib chiqqanga sharafli yumushni topshirgan.Ozodalik salomatlikning asosiy shartlaridan biri ekanligi barchaga ayon Payg`ambar Alayxissalom: “Ozodalik iymondandir” deganlar, ya`ni ozodalik iymonning bir bo`lak belgisi. SHu mazmundagi oyat va hadislar ko`p. Islom kishilarni ommaviy ozodalikka chiqaradi. Kishining badani, kiymi. Turgan- o`tirgan joyi va o`ziga tegishli narsalarning barchasi ozoda bo`lmog`i kerak. Tahorat barcha ibodatlardan avval farz qilingan. YUvinish ham xuddi shunday. Bir so`z bilan aytganda, islom sog`liq uchun nimkki zarur bo`lsa, ularni

musulmonlar uchun buyurgan. Boshqacha aytadigan bo`lsak, musulmon odam sog`ligi uchun hamma narsalarni qilmog`i zarur. Jismoniy tarbiya ana shunday zaruriy narsalardan hisoblanadi. Sihat salomatlik omili Salomatlikning insoniyatning ezgu istagi, uni ta`minlash esa eng murakkab muammolardan biridir. Buyuk allomalar Abu Ali Ibn Sino, Alisher Navoiy, asrimizning donishmandlari Abdullo Avloniy, Sadriddin Ayniy, atoqli yozuvchilar Said Ahmad, Pirimqul Qodirov, Asqad Muxtor, Abdulla Oripov va juda ko`p fan arboblari inson salomatligi eng aziz va tengi yo`q ne`matlarga taqqoslaydilar. SHu bilan birgalikda sihat-salomatlik bo`lish va uzoq yillar xastalanmay yashash uchun jismoniy mehnat. faol harakat qilish hamda ruhiy tetik bo`lishni tavsiya etadilar.Ma`lumki, insonning faol harakatiga maqsadga qaratilgan yurish, yugurish, yuk ko`tarish, tog`-soylarda turli yumushlarni bajarish muhim o`rin tutadi. Bunday turli tuman faoliyatlar majmui sayohatlar mazmunidja mujassamlashganligi tabiiy bir jarayondir. Insonlar qadimdan tog`, daryo, qir adirlar va soyliklarda tabiat in`om etgan barcha noz-ne`matlardan maqsad yo`lida foydalanib kelganlar. YA`ni guzal manzalarning tomosha qilganlar, toza, havo, zilol suv, soya-salqin hamda quyoshning zarrin nurlaridan bahramand bo`lganlar, o`z navbatida ularni asrab- avaylab kelganlar. Natijada, sog`lom baquvvat, charchamy mehnat qilish sog`lom turmush kechirish, farzandlarni kasbga o`rgatish, har qanday turmush qiyinchiliklarini dalil yengib o`tish darajasiga erishganlar. Bunday faoliyatlarni buyuk sarkardalar amir Temur, mirzo Ulugbek, Bobur va boshqalarning jangovorlik faoliyatlari hamda davlatni idora qilishida aynan ko`rish mumkin. O`zbekistonda sayohatlarning boshqa turlari kabi piyoda yurish, tog` sayohatlari ham keng rivojlangan. Piyoda yurish, sayohati asosan shahar atroflaridagi tabiat manzalariga boy bo`lgan qir-adirlar, daryo sohillari, tog`larga

uyushtiriladi. Bunday joylar Respublikamizdagi deyarli barcha viloyatlarda mavjud. Piyoda yurish sayohatlarida turli ulovlardan foydalanish mumkin, ya`ni asosiy manzilgacha bo`lgan joylarni (shahar, qishloq va h.q) qisqartirish maqsadga muvofiqdir. Sayohatlar bir kunlik va tunab kelish shakllarida o`tkazilishi odatga aylangan. Sayohatlar jarayonida ehtiyojga qarab tegishli oziq-ovqatlar, jihozlar, kiyim- kechaklar, dori-darmonlar jamg`ariladi va tegishli nazariy bilim hamda amaliy malakalarga ega bo`lish talab etiladi. Sayohatlarning tarbiyaviy mohiyatlari haqida qisman to`xtalamiz: Bahor, kuz, yog` va hatto qishda ham tabiat insonlarga o`zgacha ruhiyat, zavq bag`ishlaydi.Bu inson salomatligini yaxshilash va uzoq umr ko`rishning garovidir. Tabiat manzalarining bahramand bo`lish uchun qir-adirlar, soylar, qo`llarning atrofida sayr qilish, yo`llarda yuk ko`tarib yurish gulhan atrofida dam olish, turli yumushlarni bajarishga to`g`ri keladi. Bunday hollarda uzoq-yaqin masofalarni piyoda o`tish uchun murakkab harakatlar qilishga to`g`ri keladi. Bu harakatlar esa nafas olishni chuqurlashtiradi, qon aylanishni tezlashtiradi, ovqat xazm qilish tizimini yaxshilaydi.

Adabiyotlar: 1. Ayrapyans L.P. “Milliy sport turlari va o`yinlarning rivojlantirishning muommolari. Toshkent-1998 yil 2. “1001 o`yin” T.Usmonxo`jayev Toshkent-1995 yil 3. YU. Portnex “Sport va harakatli o`yinlar”. Moskva-1997 yil.

Похожие

Sport o`yinlari uchun maydonlar

O’rta asrlarda jismoniy tarbiya va sport

Milliy sport va milliy o`yinlarini rivojlanishini muammolari

Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrlarda jismoniy tarbiya va sport

O’zbekiston mustaqilligi davrida (1991-2009) jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti