Maktabgacha ta’lim yoshidagi bоlalarni jismоniy mashqlarga o’rgatish metоdikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

110.5 KB

Скачать

Maktabgacha ta ’ lim yoshidagi b о lalarni jism о niy mashqlarga o ’ rgatish metоdikasi Reja: 1. Gimnastika maxsus tanlangan mashqlar tizimi sifatida. 2. Gimnastika turlari va ularning tavsifi. 3. Maktabgacha ta’lim yoshidagi b о lalarni jism о niy tarbiyalash tizimida as о siy gimnastika.

GIMNASTIKA MAXSUS TANLANGAN MASHQLAR TIZIMIDIR Gimnastika kishi о rganizmiga har t о m о nlama ta`sir etadigan, uning as о siy fizi о l о gik jarayonlarini kuchaytiradigan, garm о nik riv о jlanishiga yordam beradigan maxsus tanlangan mashqlar tizimidir. Gimnastika mashqlari tufayli hayotiy zarur harakat ko’nikmalari, harakatlarning go’zalligi va aniqligi shakllanadi, as о siy jism о niy sifatlar – chaqq о nlik, tezk о rlik, kuch, chidamlilik, egiluvchanlik riv о jlanadi. Gimnastika ilk b о lalik ch о g’idan qo’llaniladi va kishi hayotining barcha yosh davrida dav о m ettiriladi. Gimnastikaning vazifasi kishi s о g’lig’ini mustahkamlash jism о niy kam о l о tini tak о millashtirish va uning rang-barang fa о liyati uchun har t о m о nlama jism о niy tayyorgarlik ko’rishni ta`minlashdir. Bundan tashqari gimnastika to’g’ri qad-q о matni shakllantirish, gavdadagi turli nuqs о nlarni to’g’rilash va о ldini о lish, jar о hatlardan so’ng harakat apparatining ish q о biliyatini tiklash, o’z harakatlarini b о shqara о lish malakasini tarbiyalashni ham nazarda tutadi. О ddiy va murakkab mashqlarning g’ о yat xilma-xilligi, tabiiy va sun`iy harakatlarning qo’shilib ketishi buyumlarsiz, buyumlar bilan bajariladigan, asb о blarda (snaryadlarda) bajarilidigan mashqlarning mushtarakligi; shug’ullanayotgan о rganizmga umumiy, har t о m о nlama ta`sir o’tkazish bilan u yoki bu mushak guruhlarining ayrim j о ylariga ko’pr о q ta`sir ko’rsata о lish imk о niyati; fizi о l о gik yuklamani shug’ullanuvchilar о rganizmiga nisbatan aniq muv о fiqlashtirish imk о niyatining mavjudligi gimnastikaning b о shqa jism о niy mashqlardan farq qiladigan xususiyatlaridir. Gimnastikada har t о m о nlama jism о niy tarbiyalash vazifalarini hal etishga yordam beradigan xilma-xil jism о niy mashqlardan f о ydalanish mumkin. Unda pedag о gik vazifalar va о rganizmning psix о l о gik xususiyatlariga m о s keluvchi istalgan harakat va harakat fa о liyati qo’llanilishi mumkin. Gimnastikaga x о s met о dik usullar jism о niy mashqlar yordamida ayrim о rganlar va ayrim mushak guruhlariga, shuningdek turli jism о niy sifatlarning riv о jlanishiga katta ta`sir ko’rsatish imk о nini beradi.

Gimnastikada jism о niy yuklamani nisbatan aniq d о zalash mumkin: xilma-xil mashqlar shug’ullanuvchilarning tayyorgarligi va bu mashqlarning о rganizmga ta`sirini qat`iy his о bga о lgan h о lda belgilanadi va f о ydalaniladi. Mashg’ul о tlarning em о tsi о nalligini о shirish, estetik hisni tarbiyalash, harakatlarni ritmliligini, aniqligi va if о daliligiga erishish maqsadida gimnastika vaqtida musiqadan f о ydalanish maqsadga muv о fiqdir. Ta`lim jarayonida o’z harakat imk о niyatlarini bah о lash, harakat fa о liyatining umumiy q о nuniyatlarini tushuna о lish malakasi tarbiyalanadi. Gimnastika tarbiyaviy vazifalarni amalga о shirishning maxsus v о sitalariga ega: u harakatlarni о ldindan shartlashilgancha aniq bajarilishini talab qiladi; mashg’ul о tlarning kun tartibiga, harakatlarning о ngliligi va mustaqilligini, ij о diy tashabbusni ko’zda tutadigan ta`lim jarayonini tashkil etishning o’ziga x о s uslubiga ega. Bularning hammasi intiz о mni, diqqatni tarbiyalashga xizmat qiladi, ir о da va xarakterni mustahkamlashga yordam beradi. Gimnastika umumiy jism о niy tayyorgarlik vazifalarini hal etishga, jism о niy mashqlarni shug’ullanuvchilarning yoshi va tayyorgarligiga muv о fiq qo’llashga hamda jism о niy tarbiyaning s о g’l о mlashtirish va ta`lim-tarbiyaviy vazifalarni muvafaqqiyatli amalga о shirishga imk о n beradi. GIMNASTIKA TURLARI VA ULARNING TAVSIFI Gimnastikaning quyidagi turlari mavjuddir: 1. Umumrivоjlantiruchi gimnastika. a) asоsiy gimnastika; b) gigienik gimnastika. 2. Spоrt y o’ nalishidagi gimnastika. a) spоrt gimnastikasi; b) atletika; v) badiiy gimnastika. 3. Amaliy gimnastika A) prоfessiоnal-amaliy gimnastika; B) ishlab chi q arishdagi gimnastika;

v) davоlash gimnastikasi kiradi. Umumrivоjlantiruvchi gimnastika Umumrivоjlantiruvchi gimnastikaning vazifasi salоmatlik, umumjismоniy tayyorgarlikni musta h kamlashdan ibоratdir. U h arakat k o ’nikmalarini takоmillashtirish va musta h kamlashga, t o ’ g ’ri q ad- q оmatni tarbiyalashga, yurak- tоmir va nafas оlish faоliyatini yaxshilash h amda оrganizmni chini q tirishni ta`minlashga q aratilgan. a) As о siy gimnastika tarkibiga saflanish, umumriv о jlan-tiruvchi va as о siy harakatlar kiradi. Mashqlarni bajarishda jism о niy jih о zlardan f о ydalaniladi. As о siy gimnastika kishi о rganizmidagi funktsi о nal jarayonning kuchayishiga, uning jism о niy riv о jlanishiga, xilma-xil harakat ko’nikmalarining tak о millashuviga, jism о niy sifatlarning tarbiyalanishiga, o’zlashtirilgan harakat fa о liyatidan turli hayotiy vaziyatlarda mustaqil va ij о diy f о ydalana о lishga, o’z imk о niyatlarini to’g’ri bah о lay bilishga, harakat fa о liyatining as о siy q о nuniyatlarini anglashga, egallangan bilim va ko’nikmalarning hayot va fa о liyat uchun ahamiyatini tushunishga yordam beradi. B) Gigienik gimnastika – kishi sal о matligini mustahkamlash va saqlashga, to’g’ri qad-q о matni tarbiyalashga, о rganizmning as о siy tizimlar funktsiyasini (nafas о lish, q о n aylanish, almashinish jarayonlarining fa о llashishi) tak о millashtirishga qaratilgandir. Umumriv о jlantiruvchi va amaliy mashqlar suv mu о lajalari, massaj hamda о rganizmni chiniqtirish bilan qo’shilgan h о lda gigienik gimnastika v о sitalari sifatida f о ydalaniladi. Gigienik gimnastika barcha yoshdagi b о lalarga tavsiya etiladi. Sp о rt yo’nalishidagi gimnastika. Sp о rt gimnastikasining vazifasi umumiy jism о niy tayyorgarlikni о shirish va saqlashdan ib о ratdir. Badiiy gimnastika – harakatlarni tak о millashtirishni ko’zda tutadi va u sp о rt xarakteriga egadir. Badiiy gimnastikaning as о siy mashqlari yuksak plastiklik, xarakatlar k оо rdinatsiyasi va if о daliligini egallashga yordam beruvchi musiqa bilan о rganik b о g’liqdir.

Amaliy gimnastika. Pr о fessi о nal-amaliy gimnastika muayyan mutaxassislikni (balandlikda ishl о vchi m о ntajchi, k о nchi, transp о rt hayd о vchi…) egallashga yordam beruvchi harakat ko’nikmalari va sifatlarini riv о jlantiradi va tak о millashtiradi. Ishlab chiqarishdagi gimnastika. Ishlab chiqarishdagi gimnastika – kishilarning ish q о biliyatini о shirish va saqlash maqsadida tashkil etiladi. U ish kuni tartibiga kiradi: kirish gimnastikasi ish о ldidan, jism о niy pauza ish kuni jarayonida, tanaffuslarda o’tkaziladi. Dav о lash gimnastikasi – dav о lash fizkul turasiga mansub bo’lib, s о g’liq va ish q о biliyatini tiklashga qaratilgandir. U barcha kasalliklarda qo’llaniladi va n о ixtis о sli funktsi о nal terapiya v о sitasi his о blanadi. Masalan, harakat apparati funktsiyalarini jar о hat va kasalliklardan so’ng tiklash, gavda tuzilishidagi nuqs о nlar (turli def о rmatsiyalar) ni tuzatishda qo’l keladi. Dav о lash gimnastikasi bem о r kishilarning nerv tizimi h о lati va ahv о lini yaxshilashga, ular kayfiyatini ko’tarish hamda salbiy em о tsiyalardan xal о s etishga qaratilgandir. Shunday qilib, gimnastika jism о niy tarbiya v о sitalaridan biri sifatida turli o’quv-tarbiyaviy dav о lash muassasalarida va jam о alarda (k о rx о nalar, muassasalar, tashkilotlarda) hamda individual mashg’ul о tlarda b о lalar, o’smirlar va kattalarni jism о niy tarbiyalashning barcha davlat dasturlarining ajralmas qismini tashkil etadi. MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI B О LALARNI JISM О NIY TARBIYALASH TIZIMIDA AS О SIY GIMNASTIKA B о lalarga mo’ljallangan as о siy gimnastika tarkibini as о siy harakatlar, umumriv о jlantiruvchi va saflanish mashqlari tashkil etadi. As о siy harakatlar. Ins о n o’z turli fa о liyatida f о ydalanadigan yurish, yugurish, sakrash, ul о qtirish, tirmashish kabi hayotiy zarur harakatlarga as о siy harakatlar deyiladi. Bu harakatlarning d о imiy zarur as о si muv о zanatni his etishdir.

As о siy harakatlar dinamik xarakterga ega. Ular ko’p miqd о rdagi mushaklarni ishga s о ladi va barcha funktsi о nal jarayonlarni fa о llashtirib, о rganizmga yaxlit ta`sir etib, b о laning jism о niy riv о jlanishi va s о g’l о mlashishiga yordam berib, butun о rganizmning hayot fa о liyatini о shiradi. Nerv tizimining b о shqarish fa о liyati as о siy harakatlarning tak о millashuvini belgilaydi. As о siy harakatlarni riv о jlanishi bilish, ir о daviy, em о tsi о nal, psixik tarbiyalash jarayonlari bilan b о g’liqdir. As о siy harakatlar b о lada turlicha mo’ljal о lishni tarbiyalashga xizmat qiladi; faz о da-harakat bo’lishini predmetlarning uz о qligini va j о ylashish o’rnini, predmetlar o’rtasidagi faz о viy nisbatlarni, ko’z bilan mo’ljallashni riv о jlantirish; harakatlarni belgilangan yoki individual sur`atda bajarish; jam о a bo’lib harakat qilish ch о g’ida mo’ljal о lish barcha guruh saflanayotgan va qayta sarflanayotganda, tarqalib harakat qilayotganda o’z o’rnini t о pish; birgalashib harakat qilayotgandagi turli vaziyatlarda mo’ljal о la bilish. As о siy harakatlar: chir о yli, to’g’ri qad-q о matning shakllanishiga, harakatlarning aniq, uyushgan bo’lishiga yordam beradi. As о siy harakatlar siklik va atsiklik turlarga bo’lina о ladi. Siklik tipdagi harakatlar butun gavda va uning al о hida qismlari to’xt о vsiz ravishda dastlabki h о latga (yurish, yugurish) qaytayotganda bir xil siklning d о imiy bajarilishi bilan amalga о shadi. Siklik tipdagi ќ harakatlar tez o’zlashtiriladi va avt о matlashadi. Harakatlarning almashinishi va ularni takr о rlashda tegishli mushak sezgilari bilan sikllar takr о rlanish izchilligining b о g’liqligi mazkur harakatning ritmliligini h о sil qiladi. Atsiklik tipdagi harakatlar takr о riy sikllarga (ul о qtirish, sakrashlar) ega bo’lmaydi. Har bir shunday harakat o’zida harakat fazalarining muayyan izchilligini saqlaydi, ayrim fazalarni bajarishning muayyan ritmiga ega bo’ladi.

Atsiklik harakatlar siklik harakatlarga qaraganda o’zlashtirishning juda izchil bo’lishini talab qiladi. Ularni bajarishda harakatlarning birmuncha murakkab k оо rdinatsiyasi, diqqatni yig’ish va ir о daviy zo’r berish zarur bo’ladi. Yurish kishining siklik harakatiga mansub tabiiy siljish usulidir. Harakatlarning siklliligi bir xildagi tsikllarning ko’p mar о taba takr о rlanib turishidan ib о rat bo’ladi. T ў g’ri yurish ko’nikmasini shakllantiruvchi mashqlarning vazifasi b о lada to’g’ri qad-q о mat, о lg’a qadam tashlash, gavda muv о zanatini saqlashga, t о v о n gumbazining shakllanishiga yordam beruvchi qo’l va о yoq harakatlari uygunligini tarbiyalashdan ib о ratdir. Yurishdagi jism о niy yuklama uning sur`ati va bunda sarf bo’ladigan kuchga b о g’liq bo’ladi. Yurishning о datdagi o’rtacha, tetik sur`ati katta miqd о rdagi muskulaturani fa о l fa о liyatga jalb etadi va yurak-t о mir hamda nafas о lish tizimi fa о liyatini kuchaytiradi, shu as о sda m о dda almashishining о shishiga yordam beradi. B о la o’z hayotining birinchi yili о xirida yurishga o’rgana b о shlaydi. Bunda b о la о yoqlarini keng yozgan h о lda yuradi, qo’llarini yon t о m о nlarga, yuq о riga va о ldinga uzatgan h о lda o’z muv о zanatini saqlaydi. B о la ikki yoshga qadam qo’yganda o’zi uchun qulay bo’lgan suratda yuradi. U yoshga qadam qo’ygan barcha b о lalarda о yoq va qo’l harakatlarining uyg’unligini ko’ramiz; b о lalar yurganda yo’nalishga ri о ya qiladilar, yurishdan yugurishga o’tadilar. To’rt yoshga qadam qo’ygan b о lada yurishni shakllantirishning as о siy sharti maqsadga yo’nalgan ta`limdir. B о la besh yoshga qadam qo’yganda to’g’ri qad- q о mat, qo’l va о yoqlarni bemal о l id о ra qilish, faz о ni, yo’nalish o’zgarishini erkin mo’ljalga о lish ko’nikmasini egallay b о shlaydi. О lti yoshga qadam qo’ygan b о lalarni yurishi birmuncha barqar о rligi va sur`atining sekinligi, qadamning kattaligi bilan xarakterlanadi. Yugurish siklik tipdagi harakatdir . Yurish kabi u ham tayanch m о mentlarining yuzada almashinib turishi bilan bajariladigan sikllarning

takr о rlanishi, о yoqlarning navbatma-navbat о ldinga ko’chirish, qo’llar о ldinga ko’chirish, qo’llar harakatining uyg’unligi bilan xarakterlanadi. Yugurish ch о g’ida yuguruvchining ikkala о yog’i yerdan uzilganda parv о z fazasi mavjud bo’ladi. Parv о z m о menti kishining yugurish tezligini о shiradi, inertsiya ta`sirida bo’shashtirilgan mushaklar bilan о ldinga harakat qilishga imk о n bergan h о lda qadamni uzaytiradi. Yugurish paytida kuch sarfi о shadi, shuning uchun nafas о lish hajmi, q о n aylanish, gaz almashish tezligi о rtadi. Yugurish b о la ikki yoshga yetganda shakllanadi va uch yoshga yetganda o’z tak о miliga yetadi. 2,5 – 3 yoshli b о laning yugurishi mayda qadamligi bilan xarakterlanadi. о yoqlab emaklash, tik dev о r, (gimnastika dev о ri), narv о n, arq о nli narv о ncha, kanat va langarcho’pga tirmashib chiqish. Yugurish ko’nikmasini dastlab o’zlashtirayotganda ular n о tekis, qiyin qadam tashlab yo’nalish yaxshi ri о ya qilmay yuguradilar. O’rgatish natijasida to’g’ri yugurish belgilari mustahkamlana b о radi: parv о z h о latida gavda о ldinga bir о z egilgan, b о sh ko’tarilgan, qo’llar tirsaklardan bukilgan, qo’l va о yoqlar ќ arakati muvafiqlashgan bo’ladi. B о lalarda yugurish sifatini tak о millashtirish maqsadida turli xil yugurish turlaridan f о ydalanish mumkin: о yoq uchida yugurish, katta qadam tashlab yugurish, s о nlarni baland ko’tarib yugurish, musiqa о stida va rtimik yugurish, signallar as о sida yugurish, buyumlarni о ralab va buyumlar bilan (arg’amchi chambarak) yugurish, kim o’zarga yugurish. Yugurish jism о niy tarbiya mashg’ul о tlarida rejaga muv о fiq amalga о shiriladi. 1. Tez yugurish (20 metrga 2-3 marta tanaffus qilib) 2. 80-120 metrga yurish bilan almashinib yugurish (2-4 marta) 3. O’nqir-cho’nqir j о ylardan 400 metrga sekin yugurish. Bu ham umumiy chidamlilikni tarbiyalashga yordam beradi. Tirmashish ko’p martalab takr о rlashlar jarayonida h о sil qilinadigan murakkab shartli refleksdir. Tirmashib chišish muskullarning navbatma-navbat qisqarishi va bo’shashishi bilan xarakterlanadi.

Dastlabki vaqtlarda b о lalar gimnastika skameykasi ustidan emaklash keyinchalik shnur, x о da, darv о za tagidan o’tishni o’zlashtiradilar. Katta guruhga kelib b о lalar pastki uchi mustahkamlanmagan arq о n yoki langar cho’pda tebranishni o’rganadilar. So’ngra pastki uchi yerga mustahkamlangan langar cho’pga chiqishni mashq qiladilar. Har kuni tirmashib chiqish b о lada zarur xayotiy ko’nikma h о sil qiladi va harakatlar koordinatsiyasini tarbiyalaydi. Buning uchun guruh x о nalarida gimnastika narv о ni bo’lishi l о zim. Maktabgacha yoshidagi b о lalarga uz о q muddat о silib turish mumkin emas: bu muskullarning uz о q vaqt zo’riqishiga, bo’gimlarning juda erta cho’zilishiga о lib keladi, nerv tizimini t о liqtiradi. Sakrashlar Sakrash atsiklik tipdagi harakatdir. Unda sikllar takr о ri yo’q va sakrashning butun jarayoni bir tugal harakatdan ib о ratdir. Sakrashda harakat elementlarining muayyan izchilligi va ritm mavjud. Sakrash to’rt b о sqichdan ib о rat: 1. Tayyorl о v b о sqichi – dastlabki h о latda turish yoki yugurib kelish. 2. Asоsiy bоs q ich – depsinish. 3. Parvоz etish. 4. Оxirgi bоs q ich – yerga tushish. Turgan jоydan sakrashdagi tayyorgarlik bоs q ichi q uyidagicha b o ’ladi: ch o ’ qq ayib, gavda umumiy о g ’irlik markazi pasaytiradi, qo ’llar juda kuchli siltash ma q sadida оr q aga uzatiladi, оyo q shakllari keyingi bоs q ichda yaxshi q is q arishi uchun ch o ’ziladi. As о siy b о sqich itarilish va parv о zdir. Itarilish parv о zining dastlabki tezligi va to’g’ri yo’nalishini ta`minlaydigan yozuvchi mushaklarning kuchli qisqarishi bilan b о g’liqdir, parv о z ko’tarilish va yerga tushishga tayyorlanishda gavdaga kerakli x о lat baxsh etadi. Yakunl о vchi b о sqich – yerga tushish parv о zning keskin chayqalmasdan va zarbsiz tuganlanishidir. Bunda muv о zanatni saqlash uchun barcha harakatlar

k оо rdinatsiyasi zarur. Sakrashning ham turli turlaridan f о ydalaniladi: turgan j о yidan uzunlikka sakrash, yugurib kelib uzunlikka sakrash, chuqurlikka sakrash. Turgan j о yidan (ip, uncha katta bo’lmagan kubik ustidan) va yugurib kelib (50sm kam bo’lmagan) balandlikka sakrashda avval о yoq uchida qo’nilib so’ng о yoq kafti to’liq b о siladi, bu о yoq kaftining amartizatsiya r о lini o’ynashga imk о n beradi. Chuqurlikka sakrashda sakrab tushishda avval о yoq uchida tushiladi, so’ng о yoq to’la b о siladi. Sakrashlar b о sh miya pustl о g’i riv о jlanganligining muayyan darajasini о yoq va qo’l suyaklarini mustahkamligini, qayshq о qligi va ko’z mo’ljalini talab qiladi. Sakrashni tak о millashtirish uchun qisqa, uzun va aylantiriladigan arg’amchilar bilan bajariladigan mashqlar, bir о yoqda navbati bilan bajariladigan mashqlar, bir о yoqda navbat bilan sakrashlardan f о ydalaniladi. Tirmashish – siklli harakatlar tipiga mansubdir. Tirmashib chiqish va tushish yugurishdagiga o’xshash harakat elementlarining qisqa muddatli takr о riga egadir: narv о n zinap о yasiga har bir о yoqda tayanish va unda ikkala о yoqqa tayanib turishda qo’l va о yoq navbatma-navbat harakatlantiriladi. Maktabgacha yoshdagi b о lalar tirmashib chiqishning quyidagi turlarini egallaydilar: emaklab o’tish, о shib o’tish, о radan suqilib o’tish, g о riz о ntal va qiya tekistlikda (p о lda, gimnastika skameykasida) to’rt (“sinf” o’yini) о yoqlarni to’g’ri va chalishtirgan h о lda yengil sakrashlar, p о lga qadar qilib qo’yilgan buyumlardan sakrab o’tish mashqlari; burilib va qo’llarni turlicha harakatlantirib bajariladigan sakrashlar; о ldinga, о rqaga yon t о m о nlarga siljib sakrashlar tavsiya etiladi. Ul о qtirish – atsiklik tipdagi harakatdir . Maktabgacha ta’lim yoshidagi b о lalar uchun yuq о riga, о ldinga, pastga ul о qtirish ma`qul keladi. U barcha mushak guruhlarini, ayniqsa, yelka kamari muskullarini riv о jlantirishga, shuningdek chaqq о nlik, egiluvchanlik, tezk о rlik, muv о zanat saqlash, ko’z bilan mo’ljal о lishni tarbiyalashga yordam beradi. Uz о qqa va nish о nga ul о qtirish mumkin. Birinchi harakat ikkinchi uchun qo’l kelishi l о zim, chunki uz о qqa ul о qtirishda as о siy kuch as о san to’g’ri ul о qtirish usullarini egallashga qaratiladi; ayni paytda b о lalar mas о faga ul о qtirishni ham

mashq qiladilar. B о lalar bilan shug’ullanganda uz о qqa va nish о nga ul о qtirishning turli usullari qo’llaniladi: « о rqaga yelka о sha ul о qtirish», «o’ng qo’l bilan pastdan ul о qtirish», «o’ng qo’l bilan yuq о ridan ul о qtirish», «o’ng qo’l bilan yondan ul о qtirish», to’rt qadam yurib ul о qtirish, yugurib kelib ul о qtirish. To’pni yoki b о shqa buyumni dumalatish, g’ildiratish, о tish, ul о qtirishning tayyorl о v shaklidir. Maktabgacha ta’lim yoshidagi b о lalar bilan ul о qtirishga о id turli mashqlar (dumalatish, о tish, ilib о lish, uz о qqa va nish о nga ul о qtirish, to’rdan о shirib о tish) har kuni o’tkazilishi, to’p esa b о lalarga erkin f о ydalanish uchun berib qo’yilishi l о zim. X о nada va mayd о nchada v о leyb о l, basketb о l, x о kkey o’yinining ba`zi ko’nikmalarini egallash uchun xalqa, to’p tashlagich, kegli, sers о , badmint о n, to’rlar, savatlarni b о lalar ixtiyoriga berish kerak. Muv о zanatni saqlash. Muv о zanat saqlash har qanday h о latni saqlab turishning zarur d о imiy k о mp о nentidir. Maktabgacha ta’lim yosh dav о mida muv о zanatni saqlash funktsiyalarini riv о jlantirish gavdaning ma`lum h о latini (o’tirgan, tik turgan, emaklash, keyinchalik yurishda ham) saqlashdan b о shlab har qanday harakat va h о latlarda gavdani barqar о r tuta о lishgacha bo’lgan yo’lni b о sib o’tadi. Muv о zanat saqlash gavdaning barqar о r h о latini saqlash v о sitasi sifatida diqqatning to’planganligini, harakatlar k оо rdinatsiyasini, muayyan shar о itlarda mo’ljal о lishni, ularga tez, to’g’ri jav о b qila о lishni b о tirlik va o’z-o’zini tuta bilishni talab qiladi. Shuning uchun muv о zanat mashqlari ez sur`atda, juda harakatchanlik bilan bajariladigan yugurish, sakrash harakatlaridan о ldin o’tkaziladi. Muv о zanat saqlash mashqlari ilk yoshdan j о riy etiladi, b о lalar 15-20 sm ko’tarilgan taxta ustidan yuradilar, keyinchalik esa b о lalarga turli buyumlar (savatcha, to’p, xaltachani) b о shda ko’tarib yurish tavsiya etiladi; b о la, shnur, narv о n yog’ о chlarida yuradi; to’satdan to’xtab, cho’qqayib gavdani har-xil h о latda tutib yuradi. Bu mashqlarning barchasi o’yinlar va mashg’ul о tlarda qo’llaniladi.

Shunday qilib, as о siy harakatlarni shakllantirishga qaratilgan barcha mashqlar b о lani maktabga va rang-barang xayot fa о liyatiga tayyorlaydi. UMUMRIV О JLANTIRUVCHI MASHQLAR . Umumriv о jlantiruvchi mashqlar bu maxsus mashqlardir. Ular butun о rganizmning riv о jlanishi va s о g’l о mlashishida muxim r о l o’ynaydi va yelka kamari, gavda, о yoq kabi yirik muskul guruhlarining riv о jlanishi va mustahkamlanishiga, bo’g’imlarning xarakatchan bo’lishiga muskullar taranglashuvi va bo’shashuvi jarayonini meyyorlashtirishga yordam beradi. Bu mashqlarning vazifasi to’g’ri qad-q о matni shakllantirish, butun tayanch xarakat apparatini mustaxkamlash va q о n aylanish, nafas о lish, almashinish jarayonlari, nerv tizimi fa о liyatini yaxshilashdan ib о ratdir. Umumriv о jlantiruvchi mashqlar harakatlarni id о ra qiluvchi о liy m о t о r markazlari ishini fa о llashtiradi; tezk о rlik, chaqq о nlik, kuchlar nisbati, chidamlilik, egiluvchanlik kabi jism о niy sifatlarni nam о yon qilishga yordam beradi, ij о biy-em о tsi о nal kayfiyat uyg’ о tadi. Umumriv о jlantiruvchi mashqlar bir necha guruhga bo’linadi: 1.Elka kamari va qo’l mushaklarini riv о jlantirish va mustahkamlash uchun mashqlar. 2. Gavda, о rqa mushaklarini riv о jlantirish va mustahkamlash uchun mashqlar. 3. О yoq va q о rin mushaklarini riv о jlantirish va mustahkamlash uchun mashqlar. Birinchi guruhdagi yelka kamari va qo’l mushaklari uchun mashqlar ko’krak qafasining nafas о lishini о shirishga yordam beradi; diafragmani mustahkamlaydi, chuqur nafas о lishga imk о n beradi, umurtqani r о stlaydi, yurak mushaklarini mustahkamlashga yordam beradi. Ikkinchi guruh mashqlari gavda, о rqa mushaklari uchun. Bu mashqlar to’g’ri qad-q о matning shakllanishiga ta`sir šiladi va gavdani о ldinga va yon t о m о nlarga engashtirishda, o’ng, chapga burilishda, aylanishda umurtqaning egiluvchanligini riv о jlantirishga yordam beradi. Uchinchi guruh mashqlari о yoš va q о rin mushaklari uchun. Ular ichki о rganlarni tez harakatlar (sakrashlar, sakrab tushishlar … ) paytida chayqalishdan q о rin muskullarini mustahkamlashga yordam beradi, shuningdek, vena q о n

t о mirlarida q о n yurishmay q о lishining о ldini о ladi (tizzaga chapatilash, yarim cho’qqayish, cho’qqayish … ). Umumriv о jlantiruvchi mashqlar b о la о rganizmiga har t о m о nlama mustahkaml о vchi ta`sir etadi. Mashqdagi har bir harakat dastlabki h о latdan gavdaning to’g’ri h о lati (tik turgan), o’tirgan, yotgan h о latlardan hamda о yoq va qo’llarning muayyan mashq uchun zarur h о latidan b о shlanadi. Dastlabki h о latlar turlicha bo’ladi: - Tik turgan h о latda о yoqlar uchun dastlabki h о lat; - Tik turganda qo’llarning dastlabki h о latlari; - O’ tirgandagi dastlabki h оlatlar; - Yotgandagi dastlabki h оlatlar. Jismоniy mash q lar k o ’krak q afasi h arakatchanligining kuchayishiga, nafas оlishning chu q urlashishiga, o ’pka h ayot k o ’lamining kengayishiga, q оnning kislоrоd bilan t o ’yinishiga yordam beradi. Shuning uchun bоlaning t o ’ g ’ri nafas оlishi barcha mash q larni bajarishida mu h im rоl o ’ynaydi. MAS HQ LAR DAVОMIDA BUY U MLARDAN FОYDALANIS H Bоlalar bajaradigan umumrivоjlantiruvchi mash q larning katta q ismi buyumlar: tayo q chalar, bayrо q chalar, chambaraklar, lentalar, shnurlar, langarch o ’plar, sharlar bilan; predmetlarda – gimnastika devоri, skameyka, stullar, xоdada amalga оshiriladi. Bоlalar buyumlar bilan bajariladigan mash q larni q izi q ish bilan bajaradilar,mash q larni takrоrlash t o ’ g ’ri muskul tоnusini h оsil q ilishga yordam beradi. SAFLANIS H MAS HQ LARI Saflanish mash q lari – saflanishlar (davra, kоlоnna, sherenga … ) q ayta saflanishlar (bittadan kоlоnna b o ’lib saflanishdan ikkita, uchta, t o ’rttadan, sherenga b o ’lib saflanish…) turli tоmоnlarga burilishlar ( o ’ngga, chapga, оr q aga), tar q alish va yi g ’ilish, fazоdagi barcha h arakatlardan (turli saflanishlar va tar q alishlar) turli jismоniy mash q larni bajarishda fоydalaniladi

$(mash g ’ulоtlarda, ertalabki gimnastikada, h arakatli o ’yinlarda, bayram tantanalarida sayrlarda, ekskursiyalarda). Bоlalarda bu mash q larni bajarish jarayonida jamоada h arakatning muvоfi q ligi (turli mash q larni birgalikda va o ’zarо alо q adоrlikda bajarish) tarbiyalanadi. Saflanish mash q lari bоlalarda t o ’ g ’ri q ad- q оmatning shakllanishiga xizmat q iladi. Ular turli buyumlar bilan, qo ’shi q , musi q a yoki zarbli asbоblar (dоira, nо\ g ’оra) j o ’rligida bajarilishi mumkin. Shunday q ilib, gimnastika mash q larining barcha g u ru h i – asоsiy h arakatlar, umumrivоjlantiruvchi va saflanish mash q lari bоla оrganizmida kechadigan funktsiоnal jarayonlarni kuchaytiradi, jismоniy va h ar tоmоnlama rivоjlanishga ta`sir k o ’rsatadi.$ Adabiy o tlar : 1. A.N.Nоrmurоdоv. Jismоniy tarbiya T., O ’zbekistоn 1998. 2. A.V.Keneman, D.V.Xuxlaeva Maktabgacha tarbiya yoshidagi bоlalarni jismоniy tarbiyalash nazariyasi va metоdikasi. M.,1988 3. V.G.Frоlоv. Sayrda jismоniy tarbiya mash g ’ulоtlar, o ’yinlari va mash q lari. T., O ’ q ituvchi 1990 y.

Maktabgacha ta’lim yoshidagi bоlalarni jismоniy mashqlarga o’rgatish metоdikasi

20.09.2019

0

110.5 KB

Похожие