Futbol - Физическая культура - Рефераты

Futbol

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3072.265625 KB

Fu t bol Futbol tarixi ham uzoq o‘tmishlarga borib taqaladi. Futbolga o‘xshash o‘yinlar eramizgacha Sharq va antik dunyo davlatlarida mavjud bo‘lgan. Futbol—inglizcha „fut“ — oyoq va „bol“— to‘p so‘zlaridan kelib chiqqan. Hozirgi kundagi futbol qoidalari 100 yillardan beri o‘zgarishsiz qolib kelmoqda. Futbol Yer yuzida o‘ta sevimli va ommabop o‘yin hisoblanadi. Bu sport turi o‘zining oddiyligi va qulayligi, o‘yinchilar o‘z mahorati va o‘zini tutishlarini namoyish eta olish imkoni borligi bilan ishqibozlarni jalb qiladi. Shular qatori bu o‘yin o‘quvchilarning sog‘lig‘ini mustahkamlashga xizmat qiladi. Futbol bilan doimiy shug‘ullanish tezlik, chaqqonlik, chidamlilik, quvvatli bo‘lish, mo‘ljal olish kabi xislatlarni o‘stiradi. O‘yinda futbolchiga katta og‘irlik (nagruzka) tushadi, bu esa uning iroda kuchini tarbiyalaydi. Futbol, asosan, ochiq havoda o‘ynalgani sababli, o‘quvchilarning atrofmuhit ta’siriga chidamliligini oshiradi. Futbolda ikki jamoa o‘zaro bahslashadi. G‘alabaga bo‘lgan intilish futbolchilarni jamoa bo‘lib harakat qilishga undaydi, o‘rtoqlik, o‘zaro yordam hissini tarbiyalaydi. Kollej o‘quvchilarining bu o‘yinga ommaviy qiziqishi, uning texnik, taktik usullarini qo‘llab, raqib darvozasiga gol kiritishi ularni yangidan yangi yuksak natijalar sari ilhomlantiradi. Futbolda ikki jamoa 11 kishidan bo‘lib o‘ynaydi. Minifutbolda darvozabon bilan 4 — 8 kishi. O‘yin chim yotqizilgan to‘g‘ri to‘rtburchak shakldagi maydonda o‘ynaladi. Maydonning uzunligi 100 — 110 m, eni 69 — 75 metr (minifutbol maydonining uzunligi 18 — 50 m, eni 12 — 35 m) bo‘ladi. Ikki tomon darvozalaridan bir xil masofada maydon o‘rtasidan chiziq tortiladi va markaz belgilanadi. O‘yinchilar (darvozabondan tashqari) maydonda to‘pga qo‘l tekkizishlari mumkin emas. O‘yin 45 daqiqadan ikki taym o‘ynaladi, o‘rtada 15 daqiqa tanaffus

beriladi. Ikki taym davomida qaysi jamoa raqib darvozasiga ko‘proq to‘p kiritsa, o‘sha jamoa yutgan hisoblanadi. O‘yinda dastlab voleybol to‘plaridan foydalanilgan, keyinroq esa futbol to‘plari yaratilgan. O‘yinchilar kiyimi yengil futbolka, trusik va yengil poyabzallardan iborat. Bir jamoa qattiq, boshqasi yumshoq poyabzalda o‘ynashiga ruxsat etilmaydi. Darvozabon kiyimining rangi hamda har ikkala jamoa o‘yinchilarining kiyimi ajralib turishi kerak. Sovuq paytda mashg‘ulotni issiq kiyimlarda o‘tkazishga ruxsat etiladi. Futbolkada o‘yin bayonnomasida qayd etilgan raqam yozilgan bo‘lishi shart. Futbol mashg‘ulotlarida quyidagi qoidalarga amal qilish zarur: 1. Eng avvalo o‘yinchi o‘zini bo‘lajak nagruzkaga tayyorlaydi. Mashg‘ulot asta yugurishdan boshlanadi, umumiy chigil yozish mashqlari bajariladi, turli usulda sakraladi, 10 — 30 metrga tez hamda yonboshga va orqaga yuguriladi. To‘siqlar chetlab o‘tiladi. To‘pni aniq tepish mashq qilinadi. U oyoqdan bunisiga sakra-ladi. So‘ngra osoyishta yurilib o‘yinga kirishiladi. 2. Maydonda intizom va tartibga rioya qilinadi (baqir-chaqirqilinmaydi). 3. Mashg‘ulot chog‘ida o‘yinchilarning maydondagi harakatlari kuzatiladi va ular o‘zaro to‘qnashib ketishlaridan saqlanadi (ayniqsa, maydon ho‘l paytida). 4. Hakam bilan tortishish va o‘yinchilarni qo‘rqitish manetiladi. Qoidaga bo‘ysunmaganlar maydondan chiqarib yuboriladi. 5. Mashg‘ulotlar tugagach, to‘plar yig‘ilib, tegishli joygaqo‘yiladi. Futbol o‘yinchilarining asosiy harakat usullari. Futbolchi maydonda oldinga, orqaga, yonga harakat qila olishi, o‘z gavdasini boshqara bilishi, birdan to‘xtashi, yugurayotib burila olishi zarur. Futbolda yugurish asosiy harakat vositasidir. Bo‘sh joyga chiqib olish va raqib o‘yinchisini ta’qib qilishda oddiy yugurish qo‘llaniladi. Orqaga yugurishdan, asosan, himoyachi o‘yinchilar foydalanadilar va u qisqa, tez qadamlar bilan bajariladi. Oyoqlarni chalishtirib yugurishdan (aldov qadamlardan) hara-

98-rasm. katni chap yoki o‘ngga o‘zgartirishda foydalaniladi. U biroz bukilgan oyoqlar bilan bajariladi. Yonga birinchi to‘g‘ri qadam qo‘yilib, so‘ngra ikkinchi aldov qadami qo‘yiladi (oyoq harakati yuqoriga emas, yonga bajariladi). Futbolning asosiy o‘yin usuli to‘p tepish hisoblanadi. To‘p tepib darvozaga kiritiladi yoki sherikka oshiriladi. Futbolchilar to‘pni oyoq bilan ham, bosh bilan ham o‘ynaydilar. Dastlab joyida turgan to‘pni tepish, so‘ngra yugurib kelib va joyda turib harakatdagi to‘pni tepish kabilar mashq qilinadi (98-rasm). To‘pni oyoqning ichki tomoni bilan tepish. Bu usul, asosan, qisqa va o‘rta masofaga to‘p oshirishda, yaqin masofadan darvozaga to‘p yo‘llashda qo‘llaniladi. Buning uchun oyoq ortga cho‘ziladi va oyoqning ichki tomoni bilan oddiygina zarba beriladi. Bunday zarba berishni yugurib kelib ham bajarish mumkin. Qanchalik to‘pning pastiga tepilsa, u shunchalik balandga ketadi yoki aksincha. Agar to‘p oyoqning yuzi bilan tepilsa, uning o‘rta, ichki va tashqi qismlariga zarba berilgan bo‘ladi. Oyoqning o‘rta yuzasi bilan to‘p tepish. Futbolda bu zarba asosiy bo‘lgan va shunday bo‘lib kelyapti. Bu zarbada to‘p tez va uzoqqa uchadi. U yugurib kelib bajariladi. Tepuvchining oyog‘i orqaga cho‘ziladi. Zarba chog‘ida tepayotgan oyoq yerga tegib qolmasligi uchun tayanch oyoq uchiga ko‘tariladi. Bunday zarbadan to‘pni o‘rta va uzoq masofalarga uzatishda, darvozaga to‘p tepishda, jarima zarbalarini bajarishda foydalaniladi. Oyoq kaftining tashqi tomoni bilan tepish. Bunday zarba to‘pni darvozaga tepishda, burchak va jarima zarbalarini bajarishda qo‘llaniladi. U ro‘paradan yoki birmuncha yon tomondan yugurib kelib bajariladi. Oyoqni siltashda uning yuqori qismi buralgandek bo‘ladi (99-rasm).

Oyoq yuzining ichki qismi bilan burchakdan to‘p tepish. Bunday zarba berish, ko‘pincha, to‘pni chetga oshirishda, erkin to‘p tepishda qo‘llaniladi. To‘pni tepish uchun yugurganda yoysimon harakat qilinadi. Oyoq uchi bilan tepish o‘yinchi raqib bilan to‘p talashayotib to‘pga zo‘rg‘a cho‘zilib yetayotganda qo‘llaniladi. Ayrim hollarda darvozaga tayyorgarliksiz to‘p yo‘naltirishda ham bu zarbadan foydalaniladi. Oyoq uchi bilan zarba yugurib kelib yoki turgan joydan beriladi. Zarba chog‘ida oyoq uchi biroz o‘ziga tortiladi, shunda zarba to‘pning o‘rtasiga to‘g‘ri keladi, gavda biroz 99-rasm. orqaga tortiladi. Tovon bilan to‘p tepish yoki oshirish orqaga yashirin, kutilmaganda uzatish uchun qo‘llaniladi. Bunda to‘p o‘yinchining yo‘nalishiga qarshi tomonga ketadi. Tovon bilan tepib to‘p oshirishda tayanch oyoq oldinga qo‘yiladi, shunda to‘p oyoq yonida bo‘ladi. So‘ngra boshqa oyoq bilan to‘pdan hatlab o‘tib, uning o‘rtasiga tovon qo‘yiladi, shunda uni o‘zidan oshirib tashlanadi. Bunday zarba oyoq yuzining ichki va tashqi tomonlari bilan bajariladi. Keskin zarba bilan tepish uchun oyoq yuzi bilan to‘pni tayanch oyoqning ichki tomonidan zarba beriladi. Tepish chog‘ida oyoq to‘pning yoniga tegib, aylanib uchishiga olib keladi. Oyoq yuzasining tashqi qismi bilan keskin zarba berilganda oyoq to‘pning tayanch oyoq tomoniga yaqin bo‘lgan qismiga tegadi. Bunda to‘pga avval oyoqning panjalarga yaqin qismi tegadi. Tepuvchi oyoq tayanch oyoqqa tomon harakatlanadi. To‘p oyoqdan uzilganidan keyin aylanma harakatga keladi (100rasm). Dumalab ketayotgan to‘pga zarba berish. Bunday paytdagi harakat to‘p bir joyda turganda bajariladigan harakatdan farq qilmaydi. Muhimi, o‘z harakat tezligini to‘p harakati tezligiga moslay olishda. Uchib kelayotgan to‘pga zarba berish. Uchib kelayotgan to‘pni tepishda uning uchish trayektoriyasi hisobga olinadi. Yerga

100-rasm. tushayotgan yoki pastlab kelayotgan to‘pni tepish dumalayotgan to‘pni tepishdagi kabi bajariladi. Uchib kelayotgan to‘pning tezligi dumalayotganga nisbatan tez bo‘ladi. Shu sababli bunday to‘p bilan uchrashish joyini aniq belgilash lozim. Bunda o‘yinchi to‘pning balandligi, tezligi va yo‘nalishini hisobga olishi muhimdir. To‘pni bosh bilan urish. Bu usul to‘p balanddan kelayotganda qo‘llaniladi. Bundan tashqari, bu usuldan to‘pni sherikka oshirishda, darvozani himoya qilish yoki uni darvozaga urishda foydalansa bo‘ladi (101-rasm). To‘pni bosh bilan sakrab yoki sakramay turib urish mumkin. To‘pni sakrab bosh bilan urish bir oyoqda yugurib kelib yoki ikki oyoq bilan sakrab turib bajariladi. Bunda qo‘llar tirsakdan bukilib, yuqoriga keskin harakat qilinadi. To‘pga bosh bilan zarba berish sakrashning eng yuqori nuqtasidan amalga oshiriladi. Bunda to‘pning uchish trayek 101-rasm. toriyasi va tezligi aniq hisobga olinadi. Zarba berilgach, yerga oyoq uchida tushiladi va to‘pning keyingi harakati ham ko‘zdan qochirilmaydi. Bu usulni dastlab voleybol to‘pida mashq qilish mumkin.

To‘pni to‘xtatish. To‘pni dumalayotganda yoki uchib kelayotganda to‘xtatish uning harakat yo‘nalishini o‘zgartirish uchun zarur. Muhimi, to‘pni to‘xtatishda u oyoqdan sakrab ketmasin (102- rasm). Oyoq yuzining ichki tomoni bilan to‘pni to‘xtatish. Bu usul dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pga nisbatan qo‘llaniladi. Bunda gavda og‘irligi tayanch oyoqda bo‘ladi. To‘xtatadigan oyoq oldinga cho‘ziladi, so‘ngra u tayanch oyoq qadar orqaga tortiladi. To‘p tezligi susayadi va to‘xtaydi. Dumalayotgan to‘pni oyoq osti bilan to‘xtatish. Qabul qilayotgan oyoq tizzadan bukilib to‘pni qabul qilib oladi. Oyoq kafti, tovon 5 — 10 sm ga ko‘tariladi. To‘pni qabul qilishda oyoq biroz orqaga tortiladi. Tushayotgan to‘pni oyoq yuzining ichki va tashqi tomoni bilan ham to‘xtatish mumkin. To‘pni oyoq kaftining o‘rta qismi bilan to‘xtatish ham harakatni aniq bajarishni talab qiladi. Kaft o‘rtasi bilan yuqoridan tushayotgan to‘p to‘xtatiladi, oyoqning orqaga biroz siltanish harakati bilan to‘pning tezligi kamaytiriladi. To‘pni olib yurish. O‘yin paytida shunday holatlar ham bo‘ladiki, to‘pni sherikka oshirmay, o‘yinchining o‘zi olib yuradi. Masalan, bu sheriklarning oldi yopiq yoki hujum qilishga qulay bo‘lmaganda yuz berishi mumkin. To‘pni sekin-sekin bir yoki ikki oyoq bilan tepib, oyoq kaftining ichki yoki tashqi yuzasi bilan olib yuriladi. Agar raqib yaqin kelib qolsa, to‘pni olib yurmagan ma’qul. Olib yurilganda ham 1 m dan uzoqlashtirilmay olib yuriladi. To‘pni olib qo‘yish va tepib yuborish. To‘pni hamla qilib, o‘zini tashlab, yelka bilan urib olib qo‘yish usullari mavjud. 102-rasm. To‘pni hamla bilan olib qo‘yish. Bu usul raqib o‘yinchisini o‘ng yoki chap tomonidan aylanib o‘tishida qo‘llaniladi va to‘p tomonga tez egilish

orqali hamla qilinadi. Uning kengligi to‘pgacha bo‘lgan masofaga bog‘liq. Keyin 103-rasm. to‘p oyoq bilan tashlanish orqali olinadi. To‘pni sirpanib olib qo‘yish. Bu usul orqadan yoki yondan bajariladi. Hujumchi raqibga yaqinlashib sirpanib oyog‘ini to‘pga yo‘naltiradi. O‘yinchi to‘pning yo‘lini to‘sadi va uni oyog‘i bilan turtadi (103-rasm). To‘pni yelka bilan turtib olib qo‘yish. Bunda o‘yin qoidalariga muvofiq o‘yinchini yelka bilan turtishga ruxsat etiladi. Turtish faqat to‘pni olib qo‘yish maqsadida bo‘lishi lozim. Qo‘pollik qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. To‘pni oyoq bilan surib borib olish eng murakkab usul hisoblanadi. Bu usul o‘yinchidan faqat tezlikni emas, balki chaqqonlik va epchillikni talab qiladi. To‘pni olayotganda o‘yinchi raqibga emas, balki to‘pga qarab turishi zarur. To‘pni o‘yinga kiritish usuli joyida turib, yugurib kelib va yiqilayotganda (to‘pni o‘yinga kiritishning barcha turlari yon chiziqdan) bajariladi. To‘pni o‘yinga kiritayotganda oyoqlar biroz egiladi, to‘pni ushlaganda bosh barmoqlar unga tegib turishi zarur, o‘yinga kiritishda barcha a’zolar deyarli ishtirok etadi. Yugurib kelib o‘yinga kiritishda esa o‘yinchi to‘pni oldida ushlab turadi, bir-ikki qadam qolganda boshi ustiga ko‘tarib biroz orqaga o‘tkazadi va sherigiga tashlaydi (104- rasm). 104-rasm. 105-rasm.

Darvozabon o‘yini. Darvozabonning o‘yini, ba’zi istisnolar bilan maydon o‘yinchilarinikidan farq qiladi. To‘pni tutish, uloqtirish, to‘sish, o‘yinga kiritish kabilar darvozabonning asosiy usullari hisoblanadi. Darvozabonning asosiy tik turish holati. Oyoqlar yelka kengligida, tizzalar biroz bukilgan, gavdaning yuqori qismi oldinga egilgan, qo‘llar tirsakdan bukilgan, ko‘zlar to‘pga qaragan. Almashuvchan va qisqa qadamlar bilan darvoza oldida harakat qiladi. To‘pni tutib olish. To‘p yerdan kelayotgan bo‘lsa, oyoqlarni bukib, to‘g‘rilangan qo‘llarning kaftini oldinga qilib tutib olinadi. To‘p pastdan uchib kelganda yarim o‘tirib olinadi va to‘p qoringa tekkandan so‘ng ushlab olinadi. Bunda oyoqlar to‘p o‘tib ketmaydigan qilib juftlanadi (105- rasm). Agar to‘p ko‘krak barobar uchib kelayotgan bo‘lsa, u bel barobar bo‘lishi uchun sakraladi, uni ushlab olgach, mahkam siqib olinadi. Yuqoridan uchib kelayotgan to‘pni ushlab olish uchun darvozabon qo‘l panjalarini yoyib balandga ko‘taradi va sakraydi. To‘pni qattiq ushlab, ko‘kragiga qisib oladi. Darvozabon yerga oyoqlarini keng qilib tushadi. Agar to‘p darvozabon yonidan o‘tayotgan bo‘lsa, u to‘pga qarab qadam tashlaydi, bir oyoq tizzadan bukiladi va oldingi oyoqning tizzasiga tayanadi. Darvozabon to‘p bilan kelayotgan raqibga qarshi chiqqanda to‘pni yopib qabul qiladi. To‘p raqib ixtiyorida bo‘lsa, baribir darvozabon uning yo‘lini yotib to‘sadi. Darvozabon past, o‘rta, baland masofada uchib kelayotgan to‘pga darhol o‘zini otib tutadi. Darvozabon yerga yiqilayotganida dumalab turib ketishga harakat qiladi (106- rasm). Uchib kelayotgan to‘plarni turtib yuborish. To‘pni yiqilayotib yoki o‘zini tashlab turtib yuborishning imkoni bo‘lmasa, uni musht bilan urib yuboradi. Agar to‘p darvoza oldiga tushishi va

uni raqib egallashi mumkin bo‘lsa, darvozabon uni bir yoki ikki mushti bilan urib yuboradi (107-rasm). Darvozabon to‘pni tutgandan keyin turli usullar bilan: ikkiuch qadam oldinga chiqib, qo‘l bilan tashlab ham o‘yinga kiritishi mumkin. Futbol musobaqasi qoidalari O‘yin oldidan darvoza tanlash va to‘pni o‘yinga kiritish yuzasidan qur’a tashlanadi. To‘p maydon markaziga qo‘yiladi va hakamning ishorasi bilan u o‘yinga kiritiladi. To‘pni dastlab o‘yinga kiritishda, ikkala jamoa o‘yinchilari o‘z maydonlarida bo‘ladilar. Gol kiritilgandan keyin, to‘p o‘tkazib yuborgan jamoa o‘yinni markazdan boshlaydi. Tanaffusdan keyin jamoalar o‘rin almashadilar. O‘yinni avval boshlamagan jamoa boshlaydi. „Tortishuvli“ to‘p. Bunda hakam qoidalarda ko‘zda tutilmagan sabab bilan o‘yinni to‘xtatadi. So‘ngra to‘pni ikki o‘yinchi orasida tepaga otadi. O‘yindan tashqari holat. Bunda raqib jamoaning hujumchisi to‘pdan avval darvoza oldida paydo bo‘ladi. Buning uchun jarima sifatida erkin to‘p belgilanadi. 107- rasm.106- rasm.

Raqibni ta’qib qilish. Bunda o‘yinchi jo‘rttaga raqib va to‘p orasiga kirib oladi, gavdasi bilan unga xalaqit beradi, shu bilan sherigiga to‘pni egallashiga imkon beradi. Jazo — o‘sha joydan to‘p tepish. Jarima yoki erkin to‘p tepish. Agar o‘yinchi raqibni tepsa, yiqitsa, chalib yiqitsa, unga sakrasa, turtsa, qo‘li bilan ursa yoki urmoqchi bo‘lsa, orqadan itarsa, ushlasa yoki to‘pni qo‘l bilan o‘ynasa, jarima to‘pi belgilanadi. Agar o‘yinchi bunday holatni o‘z jarima maydonida sodir etsa, 11 metrli jarima belgilanadi, boshqa paytda erkin to‘p tepiladi. 11 metrli zarba. U darvozadan 11 metr masofadan tepiladi. Darvozabon va to‘p tepuvchidan tashqari barcha o‘yinchilar chetda turadilar (9 metr narida). Zarba berilmaguncha darvozabon o‘rnidan jilmaydi. Zarb berayotgan o‘yinchi to‘pni faqat darvozaga tepadi. To‘p darvozabondan qaytadigan bo‘lsa, to‘p tepgan o‘yinchi uni takror tepmaydi. To‘p tashlash. To‘p chetga chiqib ketsa, o‘yinchi uni yon chiziqdan o‘yinga kiritadi. U to‘pni ikki qo‘llab boshi uzra irg‘itadi. To‘p tashlagan o‘yinchi unga qayta tegmaydi. To‘p o‘z darvozasi tomon tashlansa, burchakdan to‘p tepiladi. Burchakdan to‘p tepish. Himoyalanayotgan jamoa o‘yinchisi to‘pni chiziqdan chiqarib yuborsa, burchakdan to‘p tepish belgilanadi. Jamoa o‘yinchilari 9 metr uzoqda turadilar. Burchakdan to‘p tepganda u darvozaga kirsa, gol hisoblanadi. To‘pni darvoza oldidan o‘yinga kiritish. Bunda to‘p hujumchi jamoa o‘yinchisidan tashqariga chiqib ketsa, to‘p darvoza oldidan o‘yinga kiritiladi. O‘yinchilar jarima maydonchasidan tashqarida turadilar. To‘pga oyoq qo‘yish. Agar to‘p raqibdan noto‘g‘ri va qo‘pol ravishda olinsa, raqib o‘yinchisi himoyachining oyog‘iga qoqilib yiqilsa, erkin to‘p belgilanadi. O‘yin qoidalarida so‘kingan, haqorat qilgan, raqibni oyoq yoki qo‘l bilan urgan o‘yinchilarni jazolash ko‘zda tutiladi. Jazo — ogohlantirish yoki maydondan chiqarib yuborishdan iborat.

Похожие

Musobaqa qoidalari (futbol)

Xalqaro futbol qoidalari va hakamlik qilish asoslari

Futbol о‘yini texnikasi va taktikasining tavsifi va tasnifi

Futbol o`yinini paydo bo`lishi va qoidalari

Futbol to`g`risida chiqqan qonunni hayotga tadbiq etish