Badan tarbiyasida harakatli o`yinlarning ahamiyati - Физическая культура - Рефераты

Badan tarbiyasida harakatli o`yinlarning ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Badan tarbiyasida harakatli o`yinlarning ahamiyati Reja: 1. Halq harakatli o`yinlarning badan tarbiyasida tutgan o`rni. 2. Badan tarbiyada halq o`yinlaridan foydalanish.

Harakatli o`yinlar kichik yoshdagi maktab o`quvchilarining jismoniy tarbiyasida muhim vosita hisoblanadi. Bu yoshdagi bolalarning hayotida harakatli o`yinlar ularning jismoniy chiniqa borishiga va aqliy rivojlanishiga ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Tajriba shuni ko`rsatadiki, obrazli (qahramonlar qatnashgan) o`yinlar 6-8 yoshli bolalarning fikrlash hamda atrof-muhitni his qilish qobiliyatlarini rivojlantirib boradi. O`quvchilar har xil obrazlarga taqlid qilingan o`yinlarni o`ynash jaranida ularda o`zlarini boshqarish qobiliyati, faol harakat qilish malaka va ko`nikmalari shakllana boradi. Taqlidiy o`yinlarning muhimligi shundaki, ularda jismoniy fazilatlarni rivojlantirish uchun juda muhim sharoitlar yaratiladi. Masalan, fazogirlar o`yinida raketadagi joyga o`rnashib olish uchun iloji boricha tez yugurish talab qilinadi. Obrazlarda taqlid qilib o`ynaladigan harakatli o`yinlar davomida bolalar o`sha obrazlarga mahliyo bo`lib, charchoqni unutishadi, ba`zi bir murakkab bo`lgan harakatlarni ham bajarib yuborishadi. Natijada ularda chidamlilik va boshqa sifatlar rivojlanib boradi. Harakatli o`yinlarni bolalarning yosh xususiyatlari, jismoniy tayyorgarligi, fiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda o`tkazish jarayonida o`qituvchidan katta mas`uliyat talab etiladi. O`yin qoidasini va tartibini bolalarga to`g`ri tushuntirib borish, ularda har bir harakat yoki obraz to`g`risida to`la tasavvur hosil qila olish o`yinning uyushqoqlik bilan o`tishini ta`minlaydi. Birinchi sinf o`quvchilari bilan o`zlari tanlagan o`yinlarni o`tkazish lozim. Bunda bir bola o`yin mazmunini, boshqasi o`yin qoidasini tushuntiradi. Zarurat tug`ilsa, o`yin o`qituvchi tomonidan qayta tushuntiriladi. Bu jarayonda bolalarda o`z-o`zini boshqarish, har xil murakkab sharoitlardan qutulish yo`llarini izlash va fikrlash, javobgarlik hislarini tarbiyalash muhim ahamiyatga ega. Tanaffus paytida o`tkaziladigan o`yinlar o`zining harakatlarga boyligi, qiziqarliligi, qisqaligi bilan o`quvchilardagi charchoq, toliqish, ruhiy zo`riqish

hollarini yo`qotish, keyingi bo`ladigan pedagogik jarayonga bolalarni tayyorlash vositasi sifatida qo`llaniladi. Harakatli o`yinlarni bizning O`zbekiston sharoitida yilning deyarli hamma faslida ochiq havoda o`tkazish imkoniyati bor. Jismoniy mashqlar yopiq sharoitlarda nisbatan ochiq havoda o`tkazilsa, bola a`zoi badaniga ta`siri kuchli bo`ladi. Har bir o`yin tugagandan keyin o`qituvchi bolalarni o`yin davomidagi harakatlarini baholab, kamchiliklarini ko`rsatib o`tishi kerak. Amaliy tajribalar shuni ko`rsatadiki, darslar orasidagi tanaffus vaqtida harakatli o`yinlar muntazam o`tkazilib borayotgan maktablarda o`quvchilrning fanlarni o`zlashtirishlari, davomatlari hamda sog`liqlari yaxshilangan. Quyida harakatli o`yinlardan ayrimlarini o`tkazish namunasini keltiramiz. 1. Eshit va uni bajar. O`qituvchi bir nechta harakatni (2-6), ya`ni ularni ko`rsatmadan ovozini chiqarib aytadi. O`yin qatnashchilari o`qituvchi qanday aytgan bo`lsa, amalda shu ketma- ketlikda bajarishlari shart. O`yinda xatoga yo`l qo`ygan o`quvchilar jarima (ochko) oladilar. Eng kam jarima ochko to`plagan o`quvchilar o`yinda g`olib deb topiladi. 2. Qo`ng`izlar. O`quvchi “qug`izlar uchdi-ya, - deb qo`ng`iroq chalganda bolalar maydoncha ichida har xil yo`nalishda yuguradilar. “Qo`ng`izlar yiqilib tushdi” deyilganda, bolalar orqa bilan chalqancha yotadilar va qo`l, oyoqlari bilan erkin harakat (tipir-tipir) qiladilar. 3. Qushlar parvozi. Qushlar (bolalar) qanotlarini yozib butun maydoncha bo`ylab uchib yuradilar. “Bo`ron boshlanadi!” degan signal berilishi bilan ular daraxtlarga chiqib yashirinadilar (ya`ni badantarbiya devorchisiga tirmashib chiqadilar). O`qituvchi “Bo`ron bosildi”, deyishi bilan “qushlar” shoxlardan tushadilar (ya`ni badantarbiya dnvorchasidan pog`onama-pog`ona, ohista) va uchishni davom ettiradilar. Ko`rsatmalar. Agar badantarbiya devorchasi bo`lmasa, o`rindiqlar, yashiqlar va boshqa buyumlardan foydalanish mumkin. 4. Arg`aamchi ustidan sakrash o`yini.

Bolalar arg`amchining ikki uchidan ushlab aylantira boshlaydilar, qator bo`lishib arg`amchiga tegmasdan navbatma-navbat sakraydilar. Arg`amchiga kim tegib ketsa, o`sha arg`amchi aylantirayotgan bolalardan biri bilan o`rin almashadi. 5. Qala himoyasi o`yini. O`ynovchilar 3-4 aylanaga saflanadilar. Har bir o`quvchining orasidagi masofa 1 metr. Ularning oyolvri olidan chiziq chiziladi. Aylanalar markaziga tayyoqchalar o`rnatiladi. O`yinchilardan biri himoya qilish uchun chiziq atrofiga borib turadi.Unda voleybol yoki basketbol to`pidan foyniladi. O`yin o`qituvchi qo`ng`irog`i bilan boshlanadi. O`quvchilar to`plarni bir-biriga oshira turib, payt poylab, to`pni qallaga tekkizishga harakat qiladilar. Himoyachi esa qo`l, oyoq va gavdasi bilan qalani himoya qiladi. To`pni tekkizgan o`yinchi himoyachi bilan o`rin almashadi 6. Zovurdagi bo`ri o`yini. Bir-biridan 60-70 sm uzunlikda ikki yonma-n chiziq o`tkaziladi, uzovur vazifasini o`taydi. Bir yoki ikkita boshqaruvchilar, ya`ni “bo`ri” lar zovurda turadilar. Qolgan o`quvchilar “echkilar” hisoblanadi. “Echkilar” chiziqning bir tomonida, o`z o`ylarida bo`ladilar. Qarama-qarshi tomonga yaylovchi belgilaydigan chiziq chiziladi. O`qituvchining ishorasiga binoan, “echkilar” o`ylaridan chiqib, zovurdan sakrab, yaylovga chopib o`tishadi. “Bo`rilar” esa ularni tutishga harakat qiladilar. Har bir yugurishdan so`ng qo`lga tushganlar soni sanab chiqiladi, so`ng yangi “bo`rilar” saylanadi. 7. Kech qolma! Polga kubiklar yoki silindrlar doira shaklida terib qo`yiladi. Bolalar kubiklar yonida turishadi. O`qituvchining ishorasi bilan ular xona bo`ylab yuguradilar. Bunda ular bir-birlariga urilib ketmasliklari va kubiklarni tepib o`tmasliklari kerak. “Kech qolma!”, degan buyruq berilgach, bolalar o`z kubiklariga qarab yuguradilar. 8. Doiraga tushir. Bolalar davra qurib turadilar. O`rtaga katta chambarak qo`yiladi va doira chiziladi. Doiradan 2-3 qadam masofada davra qurib turgan bolalarning qo`lida ichiga qum to`ldirilgan xaltachalari bo`ladi. O`qituvchining “Tashla!” degan buyrug`i bilan barcha bolalar xaltachalarini doiraga tashlaydilar. So`ngra o`qituvchining

“Xaltachalarni ko`tarib oling!” degan buyrug`i bilan bolalar xaltachalarini olib, o`z joylariga kelib turadilar. O`yin 4-6 marotaba takrorlanadi. 9. O`rmondagi ayiq. Maydonning bir tmonida ayiq ini chizib qo`yiladi. Ikkinchi tomonda bolalar yashaydigan uy aks ettiriladi. O`qituvchi inida o`tiradigan “ayiq” ni tanlaydi. O`qituvchi: “Bolalar, boringlar o`ynab kelinglar!” deyishi bilan bolalar uydan chiqib. O`rmonga o`ynagani ketadilar. Qo`ziqorin teradilar, kapalak tutadilar va hokazo... Ular xor bo`lib shunday deydilar: Ayiq ini oldida, Qo`ziqorin teramiz. Ayiqvoy o`kirganda Bizlar qochib ketamiz . “O`kirganda” so`zidan so`ng “ayiq” o`ylariga qochib ketayogan bolalarni tuta boshlaydi. “Ayiq” ning qo`li tekkan bola tutilgan hisoblanadi, uni o`z iniga olib borib quyadi. O`z chegarasidan o`tgandan keyin bolalarni ushlash mumkin emas. O`yin 3-4 marotaba takrorlanadi. 10. “Kim birinchi?” o`yini. Ikkita stulning o`rtasiga 8-10 m masoada arqoncha tashlab qo`yiladi. O`yinchilar ikki guruhga bo`linadilar. O`qituvchining buyrug`i bilan o`quvchilar o`z raqiblari stuli atrofida yugurib, aylanib stulga o`tirib oladilar va oldinga engashib arqon uchini ushlashga harakat qiladilar. Kim birinchi bo`lib arqon uchini ushlasa. O`sha o`yinchiga bir ochko beriladi. O`yin shu tariqa davom ettiriladi. Qaysi guruh ko`p ochko to`plasa, o`sha guruh g`olib deb topiladi.

Badantarbiyada xalq o`yinlaridan foydalanish. Mustaqil o`lka yoshlarini har tamonlama kamol topgan shaxs qilib tarbiyalashda jismoniy tarbiyaning, qolaversa, milliy jismoniy tarbiya usullarining ahamiyati katta. Qadim zamonlarda milliy sport. Harakatli va ko`ngil ochar o`yinlardan ota- bobolarimiz, momolarimiz bayramlarda, sayillarda keng foydalanishgan. Navro`z, hosil bayramlari, ramazon hayit. Qurbon hayit va boshqa bayramlarda uzoqqa chopish, kurash, ko`pkari kabi xilma-xil o`yinlar, ko`ngilochar tomoshalar o`tkazilgan. Milliy jismoniy mashqlar, sport va harakatli o`yinlarning xilma-xilligi ularni o`quv-tarbiya jarayonining juda ko`p sohalarida qo`llash imkonini beradi. Kuni uzaytirilgan juda ko`p guruhlarda har xil harakatli o`yinlar o`tkazish, boshlang`ich sinf o`quvchilari bilan har xil harakatli o`yinlar uyushtirish, maxsus guruhlarda qiziqarli va bajarilishi oson bulgan mashqlar tashkil etish o`quvchilar harakat faoliyatlarini to`g`ri shakllantirishga katta yordam beradi. Quyida, maktablarda o`quv-tarbiya jsarayonida qo`llash mumkin bo`lgan milliy sport, harakatli va kungilochar o`yinlardan bir nechtasini e`tilringizga havola etamiz. O`yinda 2 tadan ortiq ishtirokchi qatnashishi mumkin. 15-20 metrlik masofaga 70-80 sm uzunlikdagi tayoq tik o`rnatiladi. Har bir o`yinchi xuddi shunday tayoqni tik tayoqqa qarab uloqtiradi. Tayoqni ko`p marta yiqitgan o`quvchi g`olib hisoblanadi. “Kes-kes” Ishtirokchilar ikki guruhga bo`linadilar. Birinchisi oldinda, ikkinchisi orqada turadi. O`qituvchining to`orasi bilan birinchi guruh qochadi, ikkinchisi quvlaydi. Quvlovchi o`yinchilar yetib olsa, o`zlari orqaga qochadilar, ushlaganlar quvlaydilar. O`yin ishtirokchilaridan ko`pi ushlanib, ular soni oz qolguncha o`ynaladi. “Soqqa”. O`yin ishtirokchilari ikki qatorga tizilib turadilar. Birinchi qatordagi o`yinchildar qo`lidagi to`p yoki toshni uzoqqa uloqtiradilar.

Ikkinchsi qatordagi o`yinchilar esa qo`lidagi to`p bilan uni urishga harakat qiladilar. Agar o`yinchi tekkiza olmasa, boshqa gurug` o`yinchisi tashlashiga ruxsat etiladi. Agar o`yinchi soqqani tekkiza, bir ochko beriladi. Navbat ikkinchi guruh o`yinchisiga berilib, unga soqqani uloqtirishga ruxsat etiladi. O`yinda kamroq xatoga yo`l qo`yib, ko`proq ochko to`plangan guruh g`olib chiqadi. Soqqa sifatida to`p (yoki toshdan) foydalanish mumkin. “Qirq tosh” O`yinchilar 3-4 guruhga bo`linadilar. O`yin estafeta shaklida o`tkaziladi. Hamma guruh qatordagi orqama-orqa bo`lib saflanadilar. O`qituvchi buyrug`i bilan har bir guruh oldidagi o`yinchilar har qadamda tosh qo`yib chiqadilar va belgilangan joydan qaytib keladilar. Keyinchi uyinchi esa shu yilgan toshni yig`ib keladi. O`yinni birinchi bo`lib tugatgan guruh g`olib hisoblanadi. Toshlaro`rnida tennis to`plaridan ham foydalanish mumkin. “Durra soldi”. O`yinchilar doira shaklida o`tiradilar. Boshlarini tizzaga qo`yib, ko`zlarini yumadilar. Bir o`yinchi qo`lidagi durrani biror o`yinchi orqasiga quyadi, durra qo`yilgan o`yinchi boshlovchini quvib ketadi.Boshlovchi o`z joyiga o`tirib olsa, keyingi durrani solish uchun aylanadi. O`yin shu tariqa davom ettiradi. “Tepish”. O`yinchilar bir safga tiziladilar va ularning har qaysisi oldiga to`plar qo`yiladi. Har bir o`quvchi qo`lini yerga qo`yib turgan joyida 15+-20 marta aylanadi. So`ngra to`g`ri borib to`pni tepadi. Qaysi o`quvchi adashmay to`pni tepsa, g`olib hisoblanadi. Bunday milliy va ko`ngilochar o`yinlarni maktab sharoitidan kelib chiqib, o`quvchilarning yoshi, jinsi va qiziqshlariga mos holda qo`llash mumkin.

Adabiyotlar: 1. Ayrapyans L.P. “Milliy sport turlari va o`yinlarning rivojlantirishning muommolari. Toshkent-1998 yil 2. “1001 o`yin” T.Usmonxo`jayev Toshkent-1995 yil 3. YU. Portnex “Sport va harakatli o`yinlar”. Moskva-1997 yil. 4. www.pedagog.uz 5. www.tdpu.uz

Похожие

Milliy o`yinlarning tarbiyaviy ta`siri

Harakatli o`yinlarni turkumlanishi tasnifi va ularning pedagogik ahamiyati

Harakatli o’yinlar

Milliy sport va milliy o`yinlarini rivojlanishini muammolari

Yosh dzyudochilarni jismoniy sifatlarini tarbiyalashda harakatli o`yinlarni axamiyati